7. Centra gospodarcze świata.
Wielka Brytania w XIX w. - dokładnie omówione na wykładzie
Niemcy 1870 - 1918
Czynniki wzrostu gospodarczego.
Rezultatem zwycięstwa Prus nad Francją w 1870 r. było zjednoczenie Niemiec i utworzenie w 1871 r. Cesarstwa Niemieckiego pod władzą Hohenzollernów. Konstruktorem zjednoczenia oraz budowy potęgi politycznej II Rzeszy w latach 1862 - 1890 był kanclerz Otto von Bismarck. Oprócz zjednoczenia do innych czynników rozwoju gospodarczego Niemiec należy zaliczyć:
przyłączenie do Niemiec Alzacji i Lotaryngii (węgiel, rudy żelaza)
ściągnięcie z Francji kontrybucji 5 mld franków w złocie, która została wykorzystana jako kapitał inwestycyjny.
Niemcy po zjednoczeniu opanował ruch zakładania nowych przedsiębiorstw, spółek itp. Duże znaczenie miał wzrost liczby ludności: w okresie 1871-1914 wzrosła ona z 41 mln do 67 mln. Rząd prowadził aktywną politykę rozwoju przemysły przez protekcjonizm celny, a od końca XIX w. przez wielkie zamówienia towarowe. Ekspansja kolonialna pod koniec XIX w. otworzyła dla towarów niemieckich rynki pozaeuropejskie.
Druga rewolucja przemysłowa dokonała się przy znacznym udziale badaczy i wynalazców niemieckich. Industrializacja nastąpiła w Niemczech w okresie późniejszym niż w Anglii czy we Francji, dlatego była ona oparta na najnowszej technice.
Po kryzysie 1873 r. Gospodarka niemiecka weszła w stadium dynamicznego rozwoju. Rosło wydobycie węgla i produkcja hutnicza, umacniały się nowoczesne gałęzie przemysłu: elektrotechniczny i chemiczny. Dobrze prosperował przemysł rolno-spożywczy i lekki. Miała miejsce silna monopolizacja. W 1913 r. Niemcy wyprzedziły Wielka Brytanię w wielkości produkcji przemysłowej, stały się drugą po USA potęgą przemysłową.
USA 1880-1970
Czynniki rozwoju gospodarczego.
Zakończenie wojny secesyjnej i zniesienie niewolnictwa stworzyło podstawy społeczne do przyspieszonego rozwoju gospodarczego. Czynnikami tego rozwoju były: wielkie bogactwa naturalne (węgiel, ropa, rudy metali), ogromne przestrzenie ziemi użytkowanej rolniczo, lasy, szlaki wodne, rozległe wybrzeża oceaniczne. W 1912 r. Zaludnienie kraju przekroczyło 100 mln mieszkańców.
W latach 1860 - 1913 produkcja przemysłowa wzrosła osiemnastokrotnie. Szybko rozwijały się wszystkie gałęzie przemysłu. Względny niedostatek siły roboczej rekompensował postęp techniczny i zastosowanie naukowej organizacji pracy. Coraz silniejsze stawały się monopole w przemyśle. Wydane w 1890 r. Prawo antytrustowe, tzw. Sherman Act, było omijane przez tworzenie holdingów.
Wszechstronny rozwój gospodarczy spowodował, że na progu pierwszej wojny światowej było to największe mocarstwo gospodarcze świata.
Przystąpienie do wojny w 1917 r. Było okupione niewielkimi stratami ludnościowymi, natomiast korzyści były olbrzymie. USA nie otrzymały żadnych kolonii, ale stały się potęgą gospodarczą. W czasie wojny produkcja przemysłowa wzrosła o 25%. Znakomicie rozwijał się handel zagraniczny (dodatni bilans Handlowy). Po wojnie USA przejęły kierownictwo nad gospodarką światową.
Do II wojny światowej USA przystąpiły w grudniu 1941 r. Wielki potencjał ekonomiczny USA zaczął być przestawiany na tory wojenne. W latach 1940-1944 produkcja przemysłowa USA podwoiła się, ale produkcja zbrojeniowa wzrosła aż trzynastokrotnie. Pomyślną koniunkturę przeżywało rolnictwo amerykańskie, które ostatecznie wyszło z kryzysu.
Po wojnie USA chciały poszerzyć rynki zbytu i objąć Europę swoim importem. U podstaw planu Marshalla leżały interesy gospodarcze, pomoc zaś dla zrujnowanych państw Europy pochodziła z nadwyżek produkcyjnych i finansowych USA. W odpowiednim czasie wykorzystały one swą siłę ekonomiczną do przejęcia przywództwa w świecie i wyeliminowania z tej roli Wielkiej Brytanii. Po wojnie USA weszły w okres wysokiego przyrostu naturalnego (baby-boom), co zrównoważyło straty wojenne. W zakresie polityki gospodarczej utrzymał się interwencjonizm gospodarczy. Wzrost gospodarczy napędzały również zbrojenia związane z wojną koreańską oraz zamówienia rządowe związane ze zbrojeniami nuklearnymi. W połowie lat pięćdziesiątych do Nowego Jorku przeniosło się centrum światowego rynku kapitałowego i finansowego.
W latach 1960-1980 kontrakcja Europy Zachodniej i Japonii była skuteczna. Od początku lat 60-tych wydajność pracy w USA była niższa niż w Europie Zachodniej i Japonii, co spowodowało, że spadł ich udział w światowej produkcji przemysłowej z 50% w 1945 r. Do 28% w 1977 r.
Japonia 1950-2000
W 1953 r. Japonia zakończyła okres powojennej odbudowy i wkroczyła w okres dwudziestoletniego wzrostu gospodarczego. Średnie tempo wzrostu jej produkcji przemysłowej w latach 1950-1960 przekroczyło 16%, produktu krajowego brutto zaś - 15%.
Przyczyny osiągnięcia tak dużej stopy wzrostu gospodarczego:
Japonia nie uczestniczyła w światowym wyścigu zbrojeń i nie ponosiła znaczniejszych wydatków militarnych, co pozwalało rozszerzać i ulepszać cywilny sektor gospodarki narodowej
Poważnym bodźcem wzrostu produkcji był popyt wywołany dwiema wojnami: koreańską i wietnamską
Przez długi czas utrzymywano w gospodarce japońskiej bardzo wysoką stopę inwestycji
Dzięki ograniczeniu zatrudnienia w sektorze rolniczym Japonia dysponowała dużymi zasobami siły roboczej, przy relatywnie niskim poziomie płac realnych
W polityce edukacyjnej potrafiono rozwiązać sprzężenie organizacji szkolnictwa na wszystkich szczeblach z potrzebami przemysłu, zapewnił to dopływ wysoko kwalifikowanej siły roboczej i kadr kierowniczych do przemysłu
Sprawna organizacja i wynikająca z tradycji historycznych wysoka dyscyplina społeczna powodowały szybki wzrost wydajności pracy; zdecydowanie dłuższy był w porównaniu z innymi krajami uprzemysłowionymi czas pracy oraz skromniejszy zakres urlopów i świadczeń socjalnych
Intensywny import nowej techniki i „imitacja” postępu technicznego - licencje, które kupowano, były w Japonii przetwarzane i udoskonalane (tzw. Aktywna polityka postlicencyjna)
Umiejętne połączenie japońskich tradycji z nowoczesnością, odwoływanie się do nawyków i zachowań ludzkich w celu wykorzystania ich w nowoczesnej organizacji produkcji
Wykorzystywanie polityki interwencjonizmu państwowego do kreowania aktywnej polityki rozwoju przemysłu: rozwijając niewiele dziedzin przemysłu, doprowadzono je do najwyższego poziomu jakościowego, często nieosiągalnego przez konkurentów
Utrzymywanie narodowego charakteru własnej gospodarki; Japonia ograniczała zagraniczne inwestycje bezpośrednie i nie dopuszczała do przejmowania przez korporacje zagraniczne krajowego przemysłu
Stabilizacja polityczna Japonii sprzyjała prowadzeniu konsekwentnej polityki gospodarczej; od 1955 r. Rządy sprawowała bez przerwy i samodzielnie partia liberalno - demokratyczna.
Niekiedy wskazuje się, że podstawą japońskiego cudu gospodarczego był przemysł motoryzacyjny. Zdecydowaną przewagę osiągnęła też Japonia w dziedzinie produkcji zegarków, aparatów fotograficznych, sprzętu radiowego i telewizyjnego, wyposażenia biur. W ramach specjalizacji produkcji uzyskała przewagę jakościową w produkcji sprzętu telekomunikacyjnego, samolotów odrzutowych, technice jądrowej i rakietowej. Poziom inwestycji był w 1980 r. Dwa razy wyższy niż w USA. Swą pozycje na rynkach międzynarodowych zawdzięcza Japonia ekspansji wysoko wyspecjalizowanych gałęzi przemysłu i nasyceniu wyrobów kosztowną elektroniką.