EWOLUCJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ 

Tematyka MSG:

• teorie wyjaśniające zjawiska, procesy i prawa jakie rządzą gospodarowaniem i gospodarką skali międzynarodowej i globalnej

• analiza funkcjonowania gospodarki w skali międzynarodowej i globalnej (rynek walutowy, usług, towarowy)

• polityka ekonomiczna – istotnie kształtuje zjawiska i procesy w gospodarce światowej

• zagraniczna polityka ekonomiczna – prowadzona przez poszczególne kraje

• wspólna zagraniczna polityka ekonomiczna – prowadzona przez grupy państw, np. UE, OPEC

• polityka realizowana w skali globalnej

 

Gospodarka światowa – układ współzależności, który jest rezultatem rozwoju powiązań handlowych, finansowych, inwestycyjnych, produkcyjnych i instytucjonalnych pomiędzy gospodarkami i podmiotami gospodarczymi różnych krajów. Zasadniczym czynnikiem rozwoju globalnych powiązań gospodarczych był i pozostaje mechanizm rynkowy 

Celem istnienia gospodarki światowej jest rozwój gospodarczy, dobrobyt.  

System gospodarki światowej – (układ dynamiczny); zbiór organizacji gospodarczych (państw, gospodarek narodowych, przedsiębiorstw) charakteryzujących się uformowaną strukturą oraz interakcjami przepływów materialno-energetyczno-informacyjnych. 

Słowo system oznacza coś bardziej złożonego, gospodarkę rozwiniętą. Od momentu, gdy gospodarka wstępuje na wyższy poziom rozwoju mówimy, że jest systemem, czyli układem, w którym wyraźnie da się zauważyć strukturę, układ, porządek. Na początku nie była ona tak dobrze ukształtowana. Decyduje zakres i trwałości powiązań. 

Dwa etapy:

• gospodarka słabo rozwinięta

- - - - - - - - - - - - - - - - granica czasowa od połowy XIX wieku (zastosowanie wynalazków)

• rozwinięta gospodarka światowa, o której można mówić system

 

Podstawowym kryterium decydującym o przejściu na wyższy etap jest rozwinięcie rynku:

• rewolucja techniczna, właściwie czas, w którym już zastosowano jej dokonania; była kołem napędowym gospodarki, dała możliwość wzrostu poziomu produkcji.

• dokładną granicą czasową jest rok 1820 – skok gospodarczy, tak zawrotne tempo rozwoju, że ta data wyznaczyła nową epokę w gospodarce i w ogóle w dziejach ludzkości. Widoczny był też wzrost w dochodach ludności.

 

Czynniki wpływające na rozwój gospodarki światowej – główne:

• postęp techniczny – podstawa przeobrażeń

• wzrost gospodarczy

• polityka najważniejszych mocarstw świata

 

Czynniki wpływające na rozwój gospodarki światowej – szczegółowe:

• wielkie odkrycia geograficzne, dzięki którym powstał rynek światowy

• postęp w nawigacji

• korzystanie z nowych rynków – dowóz, sprzedaż towarów; rozwój produkcji, która mogłaby zaspokoić potrzeby chłonnych rynków

• wpływ postępu technicznego na rozwój międzynarodowego podziału pracy i specjalizacji w produkcji - specjalizacja decyduje o kształtowaniu się struktur gospodarek krajowych; im wyższy poziom rozwoju tym większa specjalizacja i możliwość rozwinięcia wymiany między krajami; o możliwości specjalizacji decydują:

  • zasoby naturalne

  • zasoby ludzki (ich jakość)

  • zasoby kapitałowe

  • poziom techniki i technologii w danym kraju

  • poziom rozwoju infrastruktury

  • położenie na gospodarczej mapie świata (duże znaczenie historyczne - znajdowanie się na szlakach, zwłaszcza na jego przecięciu)

• rozwój transportu – decydował o możliwościach powiązań; etapy rozwoju:

  • naturalne szlaki wodne

  • kolej (w wyniku rewolucji technicznej - ostatnie 30 lat XIX wieku)

  • doskonalenie żeglugi np. Kanał Sueski – możliwe, że najważniejsze znaczenie dla rozwoju transportu

  • samochodowy - towarowy dopiero po II wojnie światowej wygrał z transportem kolejowym (szybkość i koszty, a także masowość)

  • lotniczy - coraz ważniejszy w ciągu ostatnich dziesięciu lat dzięki obniżeniu kosztów

• techniki przesyłania informacji w skali międzynarodowej i globalnej i możliwości bezpośredniego komunikowania się

• rozwój przedsiębiorstw prowadzących działalność w skali międzynarodowej - korporacje tworzą swoje przedstawicielstwa w innych krajach; od końca XIX wieku korporacje zyskały bardzo duże znaczenie. Wywodziły się głównie z Wielkiej Brytanii, a później (koniec XIX wieku) z USA, które aby wygrać konkurencję musiały rozpoczynać działalność na nowych rynkach zbytu. Teraz ważne są też korporacje azjatyckie. Udział korporacji w handlu światowym to 3/4 jego wartości (duże znaczenie ma wzajemna, wymiana między korporacjami)

• integracja gospodarcza i jej wpływ na zacieśnienie powiązań między krajami i tworzenie obszarów wyróżniających się pod względem współzależności gospodarczych - kraje współpracując w obrębie jakiejś organizacji stają się silniej od siebie uzależnione niż od krajów z zewnątrz. Funkcjonowanie różnych układów integracyjnych ma duży wpływ na gospodarczą mapę świata – formy integracji są omówione dalej

• tworzenie i rozwój instytucji międzynarodowych obsługujących i usprawniających międzynarodową współpracę gospodarczą - Organizacje te zaczęły powstawać z potrzeby usprawnienia międzynarodowej współpracy gospodarczej. Niektóre są obecnie ważnymi organizacjami międzynarodowymi. Po pierwszych nieudanych próbach jeszcze przed końcem II wojny światowej USA i Wielka Brytania stworzyły projekt powołujący instytucje międzynarodowe:

  • Międzynarodowy Fundusz Walutowy

  • Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju

  • World Trade Organisation (Światowa Organizacja Handlu)

W wyniku prób utworzenia WTO powstał GATT (Układ w sprawie taryf i handlu) obsługiwany przez biuro w Genewie, ale państwa nie przystąpiły do organizacji międzynarodowej, a były jedynie stronami układu. Potrzeba współpracy wynikała z tego, że działalność organizacji międzynarodowych korzystnie wpływa na gospodarkę światową, dzięki tworzeniu korzystnych warunków do współpracy

• konflikty polityczne, wojny, kryzysy gospodarcze - po dezintegracji następują procesy odbudowy (reintegracji) - tworzone są nowe układy, które funkcjonują często na innych zasadach niż te z przed kryzysu (dużo więcej jest zmienianych, gdy dezintegracja była dużo bardziej znacząca)

 

Siła – możliwość wpływania na działania innych, by zrobili coś, czego nie dokonaliby bez tego wpływu 

Rodzaje siły:

• gospodarcza – jaki dany kraj ma potencjał gospodarczy, jaki ma udział w PKB świata; wyznacznikiem jest wydajność pracy, udział eksportu w dochodzie narodowym, silna i stabilna waluta, trwały i zrównoważony wzrost gospodarczy, nowoczesne technologie, nasz majątek za granicą, niska inflacja, strategiczne surowce

• polityczna – wynika z siły militarnej, zależy od systemu ekonomicznego; wyznacznikami są: silna armia, uzbrojenie, układ sojuszy, np. NATO, stabilne są układy demokratyczne i jeśli rządzi dwie partie, a nie jedna istnieje lepsza stabilność prowadzonej polityki, system dwupartyjny występuje w Niemczech, Wielka Brytanii, USA, Francji, Japonii, Australii

• wzorców kulturowych (oddziaływanie miękkie) – oddziaływanie za pomocą wzorców, które są uznawane w innych krajach; opiera się na atrakcyjności jakiegoś modelu życia, silne oddziaływanie czynnika kulturowego, ma związek z religią, np. islam

 
 

Rodzaje układów sił:

• współzależność:

  • to wzajemna zależność kilku systemów lub państw

  • warunkiem istnienia współzależności jest znaczna otwartość gospodarek – silne utrzymywanie się związków gospodarczych z zagranicą

  • musi istnieć symetria w potencjalne i możliwościach reakcji partnerów, która wymaga zbliżonego stopnia otwartości i możliwości wewnętrznej regulacji gospodarek

  • integracja gospodarcza prowadzi na ogół do wzrostu współzależności

  • istnienie współzależności powoduje malejącą autonomiczność polityki gospodarczej wszystkich partnerów

  • synchronizacja lub asynchronizacja cyklu koniunkturalnego –wzrost gospodarczy w jednym kraju pociąga za sobą wzrost gospodarczy w innych krajach – jeśli następuje w tym samym czasie to ma miejsce synchronizacja, a jeśli z opóźnieniem – asynchronizacja

  • rodzaje:

    • współzależność regulowana – równa pozycja partnerów wynika z umów międzynarodowych między nimi – np. UE – najważniejsze decyzje muszą zapadać jednomyślnie

    • współzależność niekontrolowana – istnieje zbliżony potencjał gospodarczy partnerów i istnieją szerokie i głębokie więzi; działając wspólnie kraje te są w stanie przeforsować szczególne rozwiązania, ale samotnie nie mogą tego zrobić – Triada Gospodarcza (USA, UE, Japonia); kraje te są wzajemnie od siebie uzależnione – istnieją pomiędzy nimi również powiązania koniunkturalne

• dominacja:

  • jeden podmiot (lub ich grupa) wpływa na decyzje i zachowania innych (bezpośrednio lub poprzez określanie reguł gry obowiązujących we wzajemnych stosunkach

  • pełna dominacja jest zaprzeczeniem współzależności – oznacza gospodarczą zależność jednej ze stron

  • występuje wtedy, gdy partner ekonomicznie słabszy dostosowuje się do wymagań silniejszego partnera ze względu na jego „wagę”, a nie pod presją prowadzonej przez niego polityki

  • przykładem jest USA, który są dla Kanady gospodarką dominującą

• hegemonia:

  • mamy z nią do czynienia, gdy państwo jest na tyle silne, że chce i jest w stanie ustalić i utrzymać „zasady organizujące” stosunki między państwowe w strefie swojego oddziaływania

  • zakłada występowanie znacznej przewagi militarnej po stronie hegemona

  • związana jest z aktywnym oddziaływaniem jakiegoś ośrodka politycznego, które polega najczęściej na próbie ustalenia i egzekwowania przez hegemona korzystnego dla niego, nierynkowego układu preferencji i systemu alokacji

  • przykłady: Wielka Brytania i kolonie, Wielka Brytania i Irlandia, USA i kraje basenu Morza Karaibskiego

• przywództwo:

  • jedno państwo jest skłonne poświęcać swoje krótkookresowe korzyści w celu zachowania istniejącego systemu (mogą to być nawet wysokie koszty zachowania systemu)

  • rodzaje:

    • hegemonistyczne – przywódcą jest państwo, które świadomie lub nieświadomie jest gotowe i ma możliwość ustanawiać zasady postępowania innych państw i skłaniać je do ich przestrzegania

    • unilateralne (jednostronne) – do podtrzymania lub zmiany systemu wystarczy przykład lidera, nawet bez akcji z jego strony mającej na celu „zdyscyplinowanie” pozostałych aktorów działających na scenie międzynarodowej

    • multilateralne (wielostronne) – oparte jest na aktywnej współpracy innych państw zainteresowanych stabilizacją istniejącego systemu; przywództwo bardziej demokratyczne

 
 
 
 
 

Etapy rozwoju gospodarki światowej:

• etap tradycyjny - rewolucja przemysłowa 1870-1914 – Pax Brittanica:

  • rewolucja przemysłowa i osiąganie przez przemysł pozycji wiodącego sektora gospodarczego wpłynęło na rozwój globalnych powiązań gospodarczych

  • pierwsze mocarstwo przemysłowe – Wielka Brytania – mając przewagę konkurencyjną, propagowała i realizowała politykę wolnego handlu, podczas gdy na świecie panował protekcjonizm

  • zdecydowaną przewagę w handlu miała Wielka Brytania

  • wyraźny był podział na 2 grupy: kraje uprzemysłowione i kraje surowcowo-rolnicze

  • eksport wyrobów przetworzonych i kapitału przez trzy kraje europejskie (Wielka Brytania, Niemcy, Francja) na pozostałe rynki świata

  • w latach 1881-1914 następowały zmiany w gospodarce światowej – koncentracja produkcji i kapitału oraz stosowanie nowych form w organizacji produkcji i zbytu w 4 krajach: USA, Wielka Brytania, Francja, Niemcy

  • monopolizacja gospodarki i rynku odbywała się głównie w USA, Wielkiej Brytanii i Niemczech

  • Wielka Brytania traciła swoją przewagę na rzecz Niemiec i USA, ale w dalszym ciągu pełniła rolę centrum finansowego świata

  • najbardziej atrakcyjnym i perspektywicznym gospodarczo krajem stawało się USA

  • globalizacja dokonywała się w coraz większym stopniu w wyniku transferu kapitału

  • ukształtowała się grupa 3 głównych pożyczkodawców świata: Wielka Brytania, Francja i Niemcy

  • charakterystyczną cechą eksportu kapitału przez Wielką Brytanię był brak zainteresowania Europą

  • Wielka Brytania stała się potęgą finansową, eksportując kapitał własny i pozyskane przez centrum londyńskie kapitały obce

  • wysoka pozycja Londynu jako centrum finansowego świata zbudowana była na:

    • stabilnej wartości funta, wymienialnego na złoto

    • wysokiej jakości usług świadczonych przez banki

    • sprawności rynku kredytowo-kapitałowego

    • atrakcyjnej stopie procentowej

  • kraje europejskie prowadziły politykę kolonialną, czyli zależności politycznej i gospodarczej, a kolonie stały się źródłem tanich surowców i rynkami zbytu wyrobów przemysłowych

  • pozycję USA w gospodarce światowej budowały głównie korporacje, które zmierzały do opanowania rynku światowego

  • w Wielkiej Brytanii w okresie II etapu rewolucji przemysłowej dynamicznie rozwijała się  sfera usług

  • w tym okresie, tempo wzrostu obrotów handlowych było wyższe od tempa wzrostu gospodarczego w 16 najbardziej rozwiniętych krajach świata

  • czynniki wpływające na rozwój powiązań w skali globalnej w tym okresie:

    • postęp technologiczny, rozwój masowej produkcji i nowych gałęzi przemysłu

    • rozwój nowej formy przedsiębiorstwa – spółki akcyjnej i wzrost znaczenia dużych przedsiębiorstw w gospodarkach

    • rozwój rynku kapitałowego, przede wszystkim w USA i Wielkiej Brytanii

    • rozwój porozumień i związków monopolistycznych i zmiana układu sił na rynkach narodowych i na rynku światowym

    • dynamiczny rozwój przemysłu i wzrost gospodarczy w USA i Niemczech

    • wzrost zewnętrznej ekspansji gospodarczej USA i osiąganie pozycji wiodącego mocarstwa gospodarczego

    • wzrost międzynarodowych obrotów kapitałowych i znaczenia rynku kapitałowego

    • rozwój międzynarodowej bankowości poprzez tworzenie zagranicznych filii banków

    • rozwój światowego centrum finansowego w Londynie

    • kształtowanie się międzynarodowego systemu waluty złotej, który był systemem wiarygodnym i zapewniał stabilność kursów walutowych

 
 
 

• etap dezintegracji – okres międzywojenny:

  • skutki wojny:

    • zniszczenia i znaczne osłabienie pozycji Europy w gospodarce światowej

    • dezintegracja międzynarodowych stosunków gospodarczych w tym rejonie świata

    • nadmierna emisja pieniądza papierowego w celu finansowania wojny spowodowała zawieszenie wymienialności banknotów na złoto

    • wprowadzono zakaz wywozu złota za granicę

    • wszystkie kraje (oprócz USA) wprowadziły kontrolę eksportu kapitału

    • głównym pożyczkodawcą stało się USA, co przyczyniło się do zadłużenia krajów europejskich

    • poszczególne kraje zaczęły wprowadzać bariery handlowe, głównie cła

    • załamanie się systemu waluty złotej, inflacja i chaos na rynku walutowym powodowały dodatkowe trudności w realizacji wymiany handlowej

  • przywódczą rolę w gospodarce światowej uzyskały USA, które umocniły swoją pozycję gospodarcza w okresie I WŚ

  • w drugiej połowie lat 20 nastąpiło ożywienie gospodarcze, które przyczyniło się do wzrostu międzynarodowych obrotów kapitałowych

  • głównym eksporterem kapitału stały się USA

  • stabilizacja polityczna, walutowa i gospodarcza przyczyniła się do odbudowy światowego rynku kredytowo-kapitałowego z dwoma centrami podaży kapitału w Londynie i Nowym Jorku

  • wybuch kryzysu w 1929 roku przyczynił się do głębokiego załamania stosunków gospodarczych, wystąpił drastyczny spadek obrotów w handlu międzynarodowym i zagranicznych inwestycji kapitałowych

  • całkowity kryzys i dezorganizacja gospodarki światowej nastąpiły w momencie załamania systemów walutowych

  • największe skutki miało upłynnienie funta angielskiego (1931) i dolara amerykańskiego (1933)

  • bankructwa banków spowodowały trudności płatnicze, a złoto przestało pełnić funkcję pieniądza, gdy poszczególne kraje odchodziły od wymienialności banknotów na złoto i wprowadzały zakaz wywozu złota za granicę

  • wojna i duża zmienność warunków rozwoju w okresie międzywojennym doprowadziły do dezintegracji wcześniej rozwiniętych powiązań gospodarczych

  • wystąpiły zjawiska regresyjne, jak: spadek obrotów w wymianie handlowej, obrotów kapitałowych i inwestycji

  • państwa wprowadzały bariery handlowe w celu ochrony rynków krajowych, ograniczenia dewizowe i wywozu kapitału bez wzajemnych uzgodnień, co powodowało dalszy wzrost protekcjonizmu na skutek działań retorsyjnych

  • przed wybuchem II WŚ głównymi ośrodkami gospodarki światowej były: USA, Wielka Brytania, Niemcy (z Austrią), Japonia i Francja

• etap po 2 Wojnie Światowej – lata 1945-50:

  • jeszcze w trakcie II WŚ USA zaczęło przygotowywać propozycje globalnych rozwiązań w celu ustanowienia podstawowych zasad sprzyjających rozwojowi powiązań gospodarczych w skali świata

  • 1-22 lipca 1944 Bretton Woods – konferencja ta miała zasadnicze znaczenie w uzgodnieniu i wprowadzeniu w życie formalnych podstaw i instytucjonalizacji systemu gospodarki światowej:

    • problemy handlu międzynarodowego dyskutowane były w powiązaniu z układem walutowym, który traktowano jako główny warunek rozwiązania wieloletnich sporów w sprawie znoszenia barier w handlu międzynarodowym

    • układ ten zakładał utworzenie trzech międzynarodowych instytucji:

      • Międzynarodowego Funduszu Walutowego

      • Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju

      • Światowej Organizacji Handlu – została utworzona dopiero 1 stycznia 1995 roku

  • 1 stycznia 1948 roku wszedł w życie Układ w Sprawie Taryf i Handlu (GATT), który stworzył multilateralne zasady w handlu światowym i stał się podstawą liberalizacji wymiany

  • USA podjęły się roli gwaranta światowego porządku gospodarczego, którego podstawą był wolny handel i dolar jako pieniądz światowy; zapewniły także wymienialność dolarów na złoto bankom centralnym sygnatariuszy z Bretton Woods

  • podstawową zasadą dolarowo-złotego międzynarodowego systemu walutowego były stałe kursy walutowe z dopuszczalną marżą wahań kursów rynkowych wobec kursów centralnych ±1%

  • przewaga gospodarcza USA nad resztą świata była większa niż Wielkiej Brytanii w XIX w.

• okres powojennego boomu gospodarczego i Pax Americana – 1950-1973 (jest to podział wg kryterium globalizacji i regionalizacji)

  • usunięcie barier, jakie wprowadzone zostały w latach 30tych

  • liberalizacja handlu stymulowała rozwój specjalizacji produkcji, wzrost produktywności, wzrost korzyści skali produkcji i wzrost konkurencji

  • istotny wpływ na wysokie tempo wzrostu gospodarczego miała polityka rządów polegająca na wspomaganiu popytu za pomocą wydatków rządowych

  • średnie roczne tempo wzrostu PKB dla 16 najbardziej rozwiniętych krajów wynosiło 4,9%

  • dużym osiągnięciem gospodarczym okresu ekspansji lat 50-60tych była stabilność cen

  • pierwsza organizacja integracji europejskiej – Europejska Wspólnota Węgla i Stali – utworzona przez 6 krajów Europy Zachodniej

  • 25 marca 1957 roku podpisano traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej a od 1 stycznia 1958 rozpoczęły działalność EWG i Europejska Wspólnota Energii Atomowej

  • głównym celem EWG była integracja rynkowa, polegająca na etapowym dochodzeniu do wspólnego rynku, który charakteryzują: swoboda przepływu kapitału, usług, towarów i osób

  • 1 lipca 1968 roku utworzono unię celną jako etap w realizacji wspólnego rynku, co wpłynęło na wzrost wzajemnych obrotów towarowych, a to przyczyniło się do wzrostu gospodarczego

  • wszystkie kraje członkowskie wprowadziły wspólną zewnętrzną taryfę celną CET, która pogorszyła warunki handlu krajów spoza Wspólnego Rynku CET

  • pod koniec lat 70tych Europa Zachodnia uzyskała zdecydowaną przewagę w światowym eksporcie z udziałem ok. 40,4%, a udział USA wynosił 9,7%

  • utworzenie EWG przyczyniło się do wzrostu poziomu bezpośrednich inwestycji zagranicznych firm amerykańskich, które wspomagały produktywność i konkurencyjność w Europie

  • korporacje amerykańskie (np. General Motors, Ford Motor, General Electric) inwestowały za granicą przede wszystkim w celu omijania barier handlowych i osiągania korzyści wynikających z niższych kosztów siły roboczej w innych krajach

  • w ten sposób USA doprowadziły do wzrostu importu i pogorszenia relacji eksport-import

  • udział USA w ZIB w 1960 roku wynosił 49,2%, Wielka Brytania 16,2%

  • inwestycje japońskie do lat 60tych nie odgrywały jeszcze żadnego znaczenia, ich udział w światowych ZIB wynosił mniej niż 1%, ale w następnych dekadach nastąpiła zasadnicza zmiana

  • w latach 1950-1970 miały miejsce dwa zjawiska – wysokie tempo wzrostu gospodarczego i jeszcze wyższa dynamika eksportu

  • w latach tych wzrósł udział RFN i Japonii w handlu światowym, natomiast spadł udział Wielkiej Brytanii i USA

  • USA były ciągle wiodącym centrum gospodarki światowej, ale coraz wyraźniej wzmacniały swoją pozycję Europa Zachodnia i Japonia

  • powstał układ sił gospodarczych zwanych tradią, a rozwój wzajemnych powiązań pomiędzy jej ośrodkami wpływał na koncentrację międzynarodowych procesów i przepływów gospodarczych

  • triada gospodarcza stawała się podstawą globalnego wymiaru rynku towarowego i kapitałowego

  • zasadniczy wpływ na załamanie się powojennego porządku w gospodarce światowej miał upadek systemu walutowego z Bretton Woods

  • bezpośrednią przyczyną tego upadku była decyzja prezydenta Nixona z 15 sierpnia 1971 roku zawieszająca wymienialność dolarów na złoto, co było gwarancją wartości dolara

  • USA, jako główne centrum gospodarki światowej, poprzez swoje decyzje gospodarcze i wewnętrzną sytuację gospodarczą oddziaływały na procesy gospodarcze w skali światowej

  • spadek tempa wzrostu gospodarczego w USA rozpoczął się pod koniec 1966 i trwał do połowy 1967, później nastąpił wzrost aktywności, ale ponowny spadek koniunktury miał miejsce w latach 1969-1970

  • bezpośrednie przyczyny ogólnego pogorszenia się sytuacji gospodarczej USA:

    • spadek produktywności od roku 1965

    • przemijanie przywództwa technologicznego, szczególnie w dziedzinach niezwiązanych z sektorem obronnym

    • skutki otwartości gospodarczej w warunkach rosnącej konkurencji zagranicznej

    • pojawienie się tzw. efektów globalizacji jak: wzrost inwestycji korporacji USA za granica, rosnąca konkurencja ze strony korporacji japońskich, rosnące uzależnienie gospodarki USA od zagranicznych źródeł surowców

    • wzrost poziomu wydatków na zbrojenia i wojnę w Wietnamie

  • czynniki globalizacji międzynarodowych stosunków gospodarczych w tym okresie:

    • porządek powojenny określany jako Pax Americana – wynikający z politycznej i gospodarczej przewagi USA, która doprowadziła do podpisania układów międzynarodowych zapewniających liberalizację handlu towarami i stabilność rozliczeń międzynarodowych

    • zagraniczne inwestycje gospodarcze

    • dynamiczny wzrost światowych obrotów w handlu towarowym

• okres od kryzysu energetycznego i gospodarczego do połowy lat 80tych – 1974-1985

  • nastąpił spadek dynamiki wzrostu gospodarczego wskutek recesji lat: 1970-1971, 1973-1975, 1979-1982 i obniżenia stopy wzrostu w latach 1985-1986

  • zasadniczy wpływ na sytuację lat 70tych miał kryzys energetyczny wywołany czterokrotnym wzrostem cen arabskiej ropy naftowej od 1 stycznia 1974 roku, który przyspieszał inflację kosztową i przyczynił się do wysokiego wzrostu cen surowców, co z kolei wpłynęło na obniżenie stopy inwestycji i tempa wzrostu gospodarczego krajów rozwiniętych

  • większość krajów zarówno rozwiniętych jak i rozwijających się importujących ropę naftową stanęło przed problemem rosnących deficytów bilansów handlowych i płatniczych

  • kryzys energetyczny pogłębił kryzys międzynarodowego systemu walutowego

  • niestabilność walutowa i inflacja stanowiły poważne zagrożenie w rozwoju międzynarodowej wymiany handlowej

  • recesja gospodarcza, spadek popytu i produkcji oraz wzrost bezrobocia i deficytu w bilansach płatniczych spowodowały powrót do protekcjonizmu w stosunkach handlowych

  • „nowy protekcjonizm” polegał przede wszystkim na stosowaniu instrumentów poza taryfowych, np. dobrowolne ograniczenia eksportu

  • nową tendencją w handlu lat 70tych był wyższy wzrost obrotów handlowych krajów WE (Wspólnot Europejskich) z krajami trzecimi w porównaniu ze wzrostem obrotów wewnątrz WE

  • nastąpił wzrost udziału krajów rozwijających się w wymianie handlowej, a w szczególności nowo uprzemysłowionych krajów azjatyckich oraz Brazylii i Meksyku

  • nowym zjawiskiem w handlu światowym w latach 1970-1980 był rozwój wymiany wewnątrzgałęziowej, czyli jednoczesny eksport i import przez dany kraj wyrobów tej samej gałęzi przemysłu

  • rósł udział USA w handlu międzynarodowym i otwartość gospodarcza

  • kontrolę nad handlem międzynarodowym zaczęły przejmować korporacje międzynarodow

  • działalność korporacji przyspieszała przepływ kapitału i technologii w skali ogólnoświatowej, z czego korzystały również kraje słabiej rozwinięte

  • USA prowadziły politykę niskiego kursu dolara

  • od drugiej połowy lat 60tych USA stały się obszarem ZIB, które uzupełniały podaż kapitału na rynku amerykańskim, ponieważ korporacje przyczyniły się do jego odpływu

  • napływ kapitału do USA zawiązany był również z atrakcyjnością inwestycji portfelowych, o czym decydowały wysokie stopy procentowe

  • zmiana polityki walutowej przez USA i wzrost wartości dolara od roku 1978 miały duży wpływ na politykę inwestycyjną korporacji – inwestycje za granicą stawały się korzystniejsze

  • czynniki globalizacji w tym okresie:

    • powiązania handlowe

    • zmiany w dziedzinie rozwoju ZIB

• nowy etap globalizacji i regionalizacji gospodarki światowej – 1985 - ...

  • współczesną gospodarkę światową charakteryzują dwa główne zjawiska: globalizacja i regionalizacja, które rozwijają się równocześnie i pozostają w ścisłej współzależności

  • oba te zjawiska mają wpływ na funkcjonowanie rynków, przedsiębiorstw i gospodarek narodowych

  • zmieniają się warunki i poziom konkurencji na rynku światowym, jak również na rynkach regionalnych – tworzonych na podstawie umów o handlu i współpracy

  • rośnie liberalizacja wymiany towarów i usług w skali globalnej

  • do najważniejszych ugrupowań regionalnych należą: Unia Europejska, NAFTA, APEC i MERCOSUR

  • udział w handlu światowym (2000 rok):

    • Europa Zachodnia – 39,5%

    • Azja – 26,7%

    • Ameryka Północna – 17,1%

    • członkowie GATT/WTO – 90,7%

  • BIZ w drugiej połowie lat 80tych charakteryzowały się:

    • wysoką dynamiką wzrostu

    • rozwojem inwestycji w sektorze usług

    • wzrostem znaczenia Europy Zachodniej i Japonii jako zagranicznych inwestorów

    • zmianą roli USA, które w coraz większym stopniu stawały się krajem lokaty BIZ

    • koncentracją inwestycji w krajach wysoko rozwiniętych

    • spadkiem udziału ZIB w krajach rozwijających się

  • zdecydowany wzrost ZIB miał miejsce od połowy lat 90tych (w szczególności od roku 1997) – przyczyny:

    • znaczny wzrost liczby i wartości transgranicznych fuzji i przejęć od roku 1997

    • rozwój ZIB w dziedzinie usług

    • wzrost znaczenia UE jako inwestora zagranicznego i obszaru inwestowania

    • wzrost napływu kapitału do Azji Południowo-Wschodniej, w tym przede wszystkim do Chin i Hongkongu

    • wzrost napływu kapitału do krajów Europy Środkowo-Wschodniej, a w szczególności do tych kandydujących do członkowstwa w UE

    • stabilizacja wzrostu gospodarczego w dwóch wiodących ośrodkach światowej triady gospodarczej – USA i UE

  • największym inwestorem jest UE

  • udział triady (UE-USA-Japonia) w światowych przepływach w formie ZIB w roku 2000 wynosił 71% w napływach i 82% w odpływach

  • najwyższym poziomem powiązań wewnątrzregionalnych wyróżnia się UE, dotyczy to zarówno wymiany handlowej, jak i inwestycji bezpośrednich

  • drugim regionem o wysokim poziomie powiązań handlowych i inwestycyjnych jest Ameryka Północna

 

Globalizacja gospodarki światowej – proces tworzenia się jednolitego rynku towarów, usług i czynników produkcji, obejmujący wszystkie kraje i regiony geograficzne. W jedną całość łączą się rynki zarówno narodowe jak i międzynarodowe. Globalizacja oznacza nieograniczony dostęp do tych rynków dla wszystkich zainteresowanych podmiotów z całego świata oraz wzrost sprzężeń zwrotnych między tymi rynkami. 

Integracja regionalna – jest scalaniem „na żądanie” zainteresowanych państw. Globalizacja natomiast jest scalaniem się „żywiołowym”, niezaprogramowanym przez państwa.   
 
 
 
 
 
 
 
 

TEORIE WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ

 

Teorie wymiany międzynarodowej – integralna część ogólnych teorii ekonomicznych. Rozwijały się podobnie jak teorie ekonomiczne w związku z panującymi poglądami ekonomicznymi w danym okresie czasu. 

• określają korzyści z wymiany międzynarodowej;

• określają zasady wymiany międzynarodowej;

• charakteryzują się określonym podejściem do tej wymiany zależnym od ideologii, stosunków społecznych i politycznych w danym okresie

 

1. Poglądy psychologiczno-etyczne na handel międzynarodowy:

   • psychoza lęku przed brakiem towarów:

     • zgodnie z nią handlowali władcy starożytnego Egiptu, Grecji, Rzymu

     • dążyli oni do uzyskania możliwie jak największej ilości dóbr, starając się jednocześnie oferować w zamian jak najmniej

     • Rzym prowadził politykę konfliktową z otoczeniem, nie produkowano towarów, tylko je sprowadzano wszystko z dalekich prowincji. Konflikty i złe warunki wymiany sprawiły, że istniała groźba, iż Rzym może być odcięty od źródeł żywności. Więc Rzym starał się zgromadzić jak najwięcej żywności i towarów w samym mieście

   • dogmat słusznej ceny:

     • związana z teorią kościoła katolickiego, handel przez kościół uważany był jako źródło nienależnego zysku

     • głównymi ośrodkami handlu były: Wenecja, Konstantynopol, Bagdad, Indie, Chiny

     • każdy towar ma swoją słuszną cenę, powyżej lub poniżej której nie powinien być sprzedawany

     • słuszna cena to cena pokrywająca koszty

     • stopniowo, w ślad za zmianami w sferze produkcji i wymiany, za słuszną cenę zaczęto uważać taką, która kształtuje się na rynku

     • dogmat ten ustalał warunki uczciwego/nieuczciwego handlu

   • merkantylizm:

     • główną ideą było założenie, że miarą bogactwa danego narodu jest posiadany przez niego zasób kruszców szlachetnych

     • obejmował 2 etapy:

       • merkantylizm wczesny:

         • w tym okresie panowała doktryna korzystnego bilansu kruszcowego

         • starano się to osiągnąć przez ograniczenie importu (a więc i płatności z tego tytułu) i maksymalizacje eksportu (czyli zwiększenie napływu kruszców)

       • merkantylizm dojrzały:

         • odejście od pierwszego podejścia na rzecz dodatniego bilansu salda handlowego

         • w tym okresie stworzono kategorię bilansu handlowego; zwrócono uwagę na inne rzeczy jak opłaty za transport morski, odsetki od pożyczek itp.

     • czasami opłaca się, gdy do kraju napływają towary z zagranicy, zwłaszcza gdy są to surowce, które można wykorzystać do produkcji dóbr bardziej przetworzonych; po ich wyeksportowaniu do innego kraju napłyną kruszce w większej ilości, niż wcześniej odpłynęły w związku z importem

     • zauważono, że bilans płatniczy pełni funkcje makroekonomiczne – wielkość eksportu ma wpływ na wielkość zatrudnienia

     • polityka handlu zagranicznego była oparta na systemie społeczno-politycznym; była widziana jako ważny czynnik zwiększania potęgi danego kraju. Występowała tendencja do promowania eksportu i ograniczania importu → polityka protekcjonistyczna

 
 
 
 
 
 
 
 

2. Teorie klasyczne:

   • teoria kosztów absolutnych A. Smitha:

     • teoria podważająca merkantylizm

     • podstawą rozwoju specjalizacji międzynarodowej i zarazem źródłem osiągania korzyści z handlu międzynarodowego jest występowanie między różnymi krajami bezwzględnych różnic kosztów wytwarzania, mierzonych nakładami pracy (a nie kształtowanie się bilansu handlowego i płatniczego)

     • np. kraj Polska jest bardziej efektywna (dysponuje absolutną przewagą) w produkcji żywności, a zarazem jest mniej efektywna (nie dysponuje absolutną przewagą) niż Niemcy w produkcji samochodów, to oba kraje mogą osiągnąć korzyści wskutek międzynarodowego podziału pracy, jeżeli Polska eksportuje żywność w zamian za import samochodów z Niemiec

   • teoria kosztów względnych (komparatywnych, porównawczych) D. Ricardo:

     • rozszerzenie teorii Smitha

     • możliwości korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją w warunkach utrzymywania się między dwoma krajami absolutnych różnic kosztów produkcji wyrażonych nakładami pracy

     • jeden z nich wytwarza wszystkie wyroby taniej (drożej) niż drugi

     • muszą jednak występować względne różnice kosztów wytwarzania, mierzone nakładami pracy

     • zamiast mierzonych nakładami pracy różnic kosztów produkcji, można uwzględnić warunkujące je różnice wydajności pracy

     • np. jeżeli Polska dysponuje przewagą absolutną w produkcji żywności i samochodów nad Niemcami, to powinna eksportować to, co produkuje stosunkowo taniej niż Niemcy

3. Model Heckshera – Ohlina (teoria obfitości zasobów):

   • podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego, a zarazem czynnikiem determinującym kształtowanie się jego struktury jest występowanie między dwoma krajami relatywnych różnic kosztów i cen

   • występowanie tych różnic spowodowane jest odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji – w kapitał i pracę

   • założenia teorii obfitości zasobów:

     • założenia początkowe:

       • istnieją dwa kraje, dwa towary, dwa czynniki produkcji (kapitał i praca)

       • nie ma kosztów transportu

       • analizowane kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji

     • założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru konsumenta:

       • funkcje produkcji dla wszystkich towarów są stałe i ściśle określone

       • czynniki produkcji są jednorodne, podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej

       • poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują się wyłącznie pod wpływem wyposażenia w czynniki produkcji

     • założenia odnoszące się do systemu funkcjonowania gospodarki narodowej i rynku międzynarodowego:

       • na rynkach międzynarodowych panuje wolna konkurencja i pełne zatrudnienie czynników produkcji

       • brak jakichkolwiek przeszkód dla międzynarodowych przepływów towarów

   • kraj wyposażony relatywnie obficie w kapitał powinien eksportować towary kapitałochłonne, natomiast kraj relatywnie bardziej obfity w pracę – towary pracochłonne

4. Teorie współczesne:

   • teorie neotechnologiczne:

     • teoria luki technologicznej:

       • rozwój handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i tempie postępu technicznego

       • kraje dzieli się na: innowatorów (np. USA) – kraje, w których powstają nowe rozwiązania techniczne; na początku są eksporterem towarów, ale później imitatorzy (kiedyś była Japonia) przejmują technologię, których produkcja jest bardziej konkurencyjna (tańsza) i oni zaczynają eksportować

 
 
 

• teoria cyklu życia produktu:

  • w życiu każdego produktu wyróżnia się 3 fazy życia:

    • faza narodzin - odkrycie produktu, wprowadzenie go na rynek, produkt wytwarzany jest przez wiele przedsiębiorstw za pomocą zróżnicowanych technologii, przy różnych kosztach produkcji, wytwarzany jest na rynek krajowy w stosunkowo niewielkiej skali

    • faza dojrzewania - produkt jest produkowany przez kilka przedsiębiorstw (część przedsiębiorstw z fazy narodzin odpada), produkt wytwarzany jest przy użyciu ujednoliconych technologii, ujednolica się też koszt produkcji; towar wytwarzany jest na skalę masową, na potrzeby rynku wewnętrznego, jak też na rynki zagraniczne

    • faza standaryzacji - produkcja towaru podejmowana jest za granicą, a w wyniku niższych kosztów na rynkach zagranicznych, kraje, w których produkt powstał są eliminowane z eksportu i zmuszone przez to importować ten towar z innych krajów.

  • stąd biorą się strumienie wymiany - jednocześnie znajduje się na rynku wiele produktów, które są w różnej fazie życia

  • krajów, gdzie powstają nowe produkty, nowe rozwiązania jest niewiele

• teoria cyklu życia gałęzi:

  • życie gałęzi(gospodarki) dzieli się na:

    • początkową

    • wzrostową – w niej znajduje się najwięcej gałęzi

    • schyłkową – jest nią rolnictwo, przemysł ciężki

• teoria grawitacji:

  • na siłę powiązań między krajami wpływa:

    • potencjał technologiczny kraju

    • siła gospodarcza kraju

    • odległość między krajami

  • im kraje silniejsze i bliżej siebie leżące, tym siła powiązań gospodarczych będzie większa

• teoria konkurencyjności międzynarodowej M. Portera

  • konkurencyjność to zdolność do wygrywania rywalizacji

  • konkurencja = rywalizacja

  • konkurencyjność kraju wypływa z 4 czynników:

    • czynniki produkcji – pozycja danego kraju pod względem czynników produkcji, takich jak wykwalifikowana siła robocza lub infrastruktura, koniecznych do podjęcia współzawodnictwa w jakiejkolwiek dziedzinie gospodarki

    • strategia, struktura i rywalizacja przedsiębiorstw – warunki stworzone przez władze danego kraju do tworzenia i organizacji przedsiębiorstw oraz do zarządzania nimi, a także charakter rywalizacji międzynarodowej

    • struktura (cechy) popytu – im bardziej zróżnicowany popyt na dobra i im bardziej wymagający klienci tym większe szanse na rynku międzynarodowym

    • branże i gałęzie pokrewne i podtrzymujące – istnienie lub brak w kraju miejscowych kooperantów i pokrewnych dziedzin przemysłu liczących się w skali międzynarodowej

  • żaden kraj nie może wygrać z konkurencją, czyli być jedynym eksporterem, we wszystkich dziedzinach

  • bodźce do innowacji:

    • szukanie klientów o najtrudniejszych do zaspokojenia potrzebach

    • ustalenie norm przekraczających najsurowsze miejscowe standardy

    • doping ze strony najlepszych międzynarodowych dostawców działających w kraju

    • traktowanie pracowników jako stałą kadrę

    • traktowanie konkurentów jako motywacje do własnego rozwoju

  • kryteria oceny konkurencyjności krajów (mówiące o tym czy będą miały szansę na globalnym rynku):

    • siła gospodarki wewnętrznej – ogólna ocena gospodarki na podstawie:

      • skuteczności działania gospodarczego wyrażoną we wskaźnikach wzrostu gospodarczego (zrównoważony, trwały, „realnej masy produktu”), inflacji (powinna być niewielka, do około 3 %) i bilansu płatniczego

      • zmian w poziomie aktywności gospodarczej i prawdopodobieństwa recesji

      • istoty konkurencyjności oraz działań przyczyniających się do powstania wartości dodanej

      • wielkości gospodarki, znaczenia produkcji przemysłowej, rolnictwa oraz sektora usług (w gospodarkach rozwiniętych udział procentowy tego sektora powinien być największy)

    • stopień umiędzynarodowienia – określa zakres uczestnictwa danego kraju w handlu międzynarodowym i przepływach inwestycyjnych na podstawie:

      • wyników osiągniętych w wymianie towarowej i w inwestycjach zagranicznych (np.: terms-of-trade, eksport, import)

      • udział w gospodarce narodowej

      • stopień otwarcia gospodarki na wymianę z zagranicą (protekcjonizm, alianse międzynarodowe, zróżnicowanie i elastyczność eksportu i importu)

      • penetracja rynków zagranicznych (obrót towarami, usługami, know-how, transfer technologii i wymiana osobowa)

    • zakres oddziaływania politycznego państwa na konkurencyjność:

      • wpływ państwa na gospodarkę

      • otoczenia prawne (np.: swoboda alokacji zysków i inwestycji, swobodny dopływ kredytów do przedsiębiorców, sankcje za niepowodzenia finansowe)

      • polityka monetarna i podatkowa (np.: dług publiczny i rezerwy, wskaźniki stabilizacji pieniężnej, dochody podatkowe i stopy procentowe)

      • istota otoczenia konkurencyjnego (np.: pozycje rynkowe wielkich przedsiębiorstw)

      • reakcje rządu na zmianę warunków ekonomicznych i stopień zaufania do rzetelności wymiaru sprawiedliwości

      • stabilność społeczno-polityczna

      • elastyczność systemów politycznych

    • finanse – określa skuteczność funkcjonowania rynków kapitałowych i jakość usług finansowych, to jest:

      • dostępność środków finansowych (np.: alternatywne sposoby finansowania, stopy procentowe, wielkość banków)

      • różnorodność i skuteczność rynków kapitałowych i dostępność kapitału „ryzyka”, reakcje rynków kapitałowych na potrzeby zgłaszane przez przedsiębiorstwa, wskazujące na zakres, w jakim rynki kapitałowe gotowe są popierać ryzyko podejmowane przez przedsiębiorstwa

    • infrastruktura – wyraża adekwatność zasobów i systemów zaspakajania podstawowych potrzeb międzynarodowego biznesu, to jest:

      • dostępność i skuteczność wykorzystania zasobów naturalnych (import ropy naftowej, relatywne obciążenie gospodarki z tytułu importu ośników energii, samowystarczalność w dziedzinie zasobów naturalnych, dostępność informacji)

      • adekwatność i elastyczność infrastruktury w udzielaniu wsparcia biznesowi (systemy telekomunikacji i transportu istniejące w danym kraju, w tym komputery, telefony, telefaxy, drogi, koleje, itp.)

    • zarządzanie – zakres stosowania innowacji oraz efektowny i odpowiedzialny sposób zarządzania przedsiębiorstwami. Ocena dotyczy w tym przypadku:

      • ofensywności przedsiębiorczej i jakości zarządzania (przewidywany rozwój biznesu)

      • orientacji na klientów, doskonalenia jakości produktów oraz usług

      • efektywności biznesu, której miernikiem jest wydajność pracy, zastosowanie technologii, jak też stosunki międzyludzkie w przedsiębiorstwie

    • nauka i technologia:

      • wydatki na badania i rozwój B+R (przedsiębiorstw i rządu)

      • personel zatrudniony w B+R (liczba naukowców wg pionu działalności) i liczby patentów

      • tworzenie własności intelektualnej i jej ochrony w poszukiwaniu nowych technologii oraz wysiłku w zakresie badań podstawowych i stosowanych

      • wzajemne relacje między opinią publiczną a biznesem

    • zasoby ludzkie:

      • charakterystyka ludności (wielkość bezwzględna, stopa wzrostu, struktura, zatrudnienie)

      • struktura oświaty, zatrudnienia

      • postawa ludności zawodowo czynnej i jakość życia

HANDEL MIĘDZYNARODOWY I ZAGRANICZNY

 

1. Czynniki rozwoju handlu międzynarodowego:

   • postęp techniczny:

     • pogłębia się specjalizacja produkcji, więcej faz technologicznych w procesie produkcji

     • na niższym etapie (II połowa lat XIX w.) istniała już wymiana, specjalizacja między gałęziowa

     • od lat 70tych (II połowa XIX w.) specjalizacja wewnątrz gałęziowa – nowa produkcja, nowy popyt

     • postęp technologiczny i wzrost gospodarczy przyczyniają się do rozwoju nowych sektorów, w tym usług, co rozszerzyło możliwości wymiany towarowej

     • w rezultacie postępu technicznego/technologicznego rozwija się transport i maleją jego koszty

     • wzrost możliwości technicznych komunikowania się i przesyłania informacji

   • wzrost gospodarczy i koniunktura na światowych rynkach:

     • decyduje o udziale poszczególnych handlujących podmiotów w wymianie

     • w miarę jak handel miał coraz większy wpływ na PKB, koniunktura gospodarki światowej zaczęła wpływać na koniunkturę gospodarki krajowej

     • tempo wzrostu importu/eksportu od połowy lat 90-tych XX w, jest zdecydowanie wyższe od tempa wzrostu PKB (jedna z najbardziej charakterystycznych cech współczesnej gospodarki)

     • np. w 2003 r. w stosunku do 2002 r. eksport w Chinach wzrósł o 34% (dynamika wzrostu)

     • dzisiaj USA są na drugim miejscu w eksporcie – 4% wzrost

     • Niemcy - pierwsze miejsce -  22% wzrostu wartości eksportu

   • układ sił gospodarczych w świecie:

     • podstawą układu sił we współczesnej gospodarce są trzy ośrodki tworzące triadę gospodarczą

     • USA (+ Kanada i Meksyk) prowadzą politykę, aby wzmocnić swoją pozycję regionalną, bo NAFTA (North American Free Trade Agreement) chce doprowadzić do FTABA – połączenie obu Ameryk w strefę wolnego handlu

     • budowana jest od początku lat 90-tych APEC (Azja Pacific Economic Cooperation) strefa wolnego handlu amerykańsko-azjatyckiego (bo duży deficyt USA bierze się z wymiany handlowej z Azją)

     • udział w światowym eksporcie towarów w 2003 r.:

       • UE – 2 901 mld $ - 39,8%

       • USA – 723,6 mld $ - 9,9%

       • Japonia – 471,8 mld $ - 6,5%

     • obroty wewnątrz unii i na zewnątrz usług:

       • UE – 823 mld $ - 45,8%

       • USA – 287,7 mld $ - 7,6%

       • Japonia – 41 mld $ - 4%

   • zagraniczna polityka handlowa głównych podmiotów handlu międzynarodowego:

     • krajem który stworzył podstawy międzynarodowej polityki handlowej poprzez własną politykę handlową jest Wielka Brytania → liberalizm, polityka wolnego handlu lata 60, 70te

     • USA do zakończenia I Wojny Światowej wnosiły protekcjonizm i wznosiły ograniczenia polityki handlowej pod naciskiem kongresu do lat 30-tych, do Roosevelta. USA po zakończeniu II W.Ś. dążyły do liberalizacji wymiany co było filarem Pax Americana, ale od lat 70-tych (kryzysu energetycznego 1974 r,) zaczęły wprowadzać protekcjonizm poprzez akty prawne

     • USA stosowały zasadę: jednostronność i eksterytorialność co oznacza, że na podstawie swojego prawa regulują zakres i poziom barier handlowych chroniących rynek USA

     • UE wprowadziła własną politykę handlową od 01.01.1970 r. - zagraniczna polityka handlowa stosuje układ preferencji wobec partnerów handlowych

     • polityka międzynarodowa zaczęła się od: GATT, WTO

     • instrumenty:

       • układy bilateralne

       • handlowe układy regionalne

       • układy multilateralne

     • od połowy lat 80-tych XX w. - polityka handlowa w skali międzynarodowej (także zagraniczna polityka handlowa mocarstw świata) przybrała dwa kierunki:

   • multilateralny - porządek, zasady w handlu międzynarodowym, tworzone były w przestrzeni globalnej, zasadą była multilateralizacja (UE - zależy jej, aby mogła prowadzić politykę handlową wobec wszystkich)

   • regionalizacja - podpisywanie układów regionalnych i znoszenie barier w handlu takich układów; w przestrzeniach ograniczonych (strefy wolnego handlu obejmujące niewiele krajów i mające niewielkie znaczenie w wymianie światowej)

   • wpływ korporacji międzynarodowych

2. Etapy w rozwoju handlu międzynarodowego

   • I etap – do połowy XIX wieku

     • handel międzynarodowy nie miał dużego znaczenia jako czynnik rozwoju gospodarczego

     • przełomowe wydarzenia, które miały wpływ na rozwój handlu międzynarodowego:

       • wielkie odkrycia geograficzne - pierwsza wyprawa Kolumba

       • wyprawy krzyżowe od  XI do XII w.

       • szlak jedwabny (powiązanie z Chinami) basen morza Śródziemnego. Wiek XII, XIII, XIV związek miast (monopol w handlu Europy, hanzy)

       • rozwój rzemiosła od wieku XVII i XVIII, początki przemysłu, ożywienie handlu i pojawiły się doktryny

   • II etap - od połowy XIXw do wybuchu I Wojny Światowej

     • niezwykle wysokie tempo wzrostu wymiany handlowej, podstawą był wzrost produkcji przemysłowej i rozszerzanie przedmiotowego zakresu wymiany

     • dynamiczny rozwój rynku światowego

     • poprzez politykę Wielkiej Brytanii (rozwijała swoje stosunki handlowe z wieloma częściami świata) doktryna wolnego handlu

     • Zaczęły się kształtować podstawy międzynarodowej polityki handlowej, w rezultacie podpisywanie umów bilateralnych (wzorcowa umowa to Wielka Brytania z Francją 1860 r podpisanie traktatu Kopkera Skeweliera – miała klauzulę najwyższego uprzywilejowania)

     • zmiana polityki handlowej na protekcjonistyczną, gdy w roku 1879 Niemcy wprowadziły wysokie bariery handlowe, a za nimi inne kraje, w tym Francja

     • miała miejsce nowa tendencja - ponieważ była koncentracja produkcji i kapitału, rozwijała się nowa forma działalności – spółka akcyjna, a w raz z nią monopole, kartele i trusty

     • z rynku wolnego na którym funkcjonowała duża liczba niemieckich przedsiębiorstw i wolna konkurencja, rynek ewoluował, na taki, na którym producenci (monopole) uzyskiwali duży, znaczący udział w rynku; dotyczyło to rynków światowych i krajowych

     • rynek światowy – zmiana struktur i zasad funkcjonowania rynku

     • tempo wzrostu obrotów handlowych utrzymywało się, ze względu na rozwój produkcji, nowe przemysły: mechaniczny, elektryczny

     • dominowały powiązania miedzy krajami a ich koloniami = tradycyjny układ w gospodarce

     • zmiany w geograficznych powiązaniach, wymiana pomiędzy krajami o wysokim poziomie przemysłu, bo specjalizacja produkcji w wyniku rewolucji przemysłowej

   • II etap - lata międzywojenne

     • głęboki spadek obrotów w okresie międzywojennym

     • załamanie wymiany handlowej w okresie I W.Ś.

     • dezintegracja w stosunkach międzynarodowych

     • export USA rośnie

     • po I Wojnie Światowej dominacja protekcjonalizmu do połowy lat 20tych, później tendencja liberalizacyjna

     • protekcjonizm uzyskał poziom niespotykany wcześniej i później

     • taryfowy protekcjonizm – ustawa z 1930 roku w USA pozwalała na podnoszenie ceł średnio o 60%

     • załamanie, kryzys gospodarczy, zamkniecie gospodarek

     • brak popytu, więc prowadzono politykę za pomocą inflacji, manipulacja kursem walutowym

 
 
 
 
 
 

• IV etap – po II Wojnie Światowej

• wymiana handlowa była ważnym czynnikiem wzrostu gospodarczego

• wyróżnia się trzy okresy:

  • Pax Americana 1950-1974:

    • wysokie tempo wzrostu obrotów

    • liberalizacja wymiany międzynarodowej dzięki obniżeniu ceł, jako efekt negocjacji w kolejnych rundach GATT

    • USA bardzo zainteresowane polityka wolnego handlu

    • wysokie tempo wzrostu gospodarczego w latach 50, 60 sprzyjało wymianie handlowej i liberalizacji

    • przyczyny rozwoju handlu:

      • sprzyjające warunki gospodarcze

      • handel stawał się czynnikiem wzrostu gospodarczego

      • stabilizacja handlu międzynarodowego za pomocą stałych kursów walutowych; nie można było manipulować kursem walutowym

      • średni poziom wzrostu był niski

  • 1974 – połowa lat 80-tych XX w.:

    • spadek tempa wzrostu obrotów

    • kryzys energetyczny istotnie zadecydował o konkurencyjności

    • pojawiła się grupa krajów nowo-uprzemysłowionych (Brazylia) – ich eksport wzrósł ze względu na niższe koszty produkcji i dlatego, że były tam filie korporacji USA, co zwiększało eksport do USA

    • Japonia przebudowała swoją gospodarkę w stronę elektroniki, elektrotechniki, po kryzysie stała się wiodącym krajem eksportującym produkty wysokiej technologii

    • przejście do płynnych kursów walutowych

    • upadek systemu z Bretton Woods przyczynił się do rozwoju rynku walutowego i systemu finansowego (międzynarodowego) i rozwoju usług, wzrost przeprowadzanych transakcji

    • lata 70-te powrót do protekcjonizmu, „Nowy Protekcjonizm”

  • od II połowy lat 80-tych do chwili obecnej:

    • wyjątkowo wysoka dynamika wymiany handlowej, ale nierówna w stosunku do lat 60-tych

    • niestabilność współczesnego handlu międzynarodowego

    • wzmocnienie liberalistycznego kierunku w międzynarodowej polityce handlowej

    • Runda Urugwajska GATT trwała: 1986 – grudzień 1993 i w kwietniu 1994 r. umowa z Marakeshu - akt końcowy, podpisano ją; rezultatem był liberalizm, który polegał na tym, ze systemem GATT objęto:

• usługi

• handel prawami własności intelektualnej

• handel produktami rolnymi

  • liberalizacja wcześniej była prostsza bo dotyczyła tylko handlu produktami przemysłowymi

  • globalizacja czyli to, że rynek światowy jest rynkiem globalnym, a zatem każdy podmiot na tym rynku funkcjonuje według globalnych zasad rynku

  • gospodarki narodowe stają się częściami rynku światowego

  • korporacje podnoszą konkurencyjność

  • multilateralizacja polityki handlowej

  • regionalizacja - tworzenie układów regionalnych pozwala na umocnienie pozycji w warunkach rynku globalnego

3. Analiza rynku światowego

   • kryteria wyróżniania segmentów w ramach rynku światowego – ich zastosowanie zależy od tego, do jakich celów służy nam analiza rynku. Stosowane są 3 główne kryteria:

     • przedmiot obrotów na rynku światowym:

       • rynek towarów – rozwinął się najwcześniej i przez wiele wieków był rynkiem absolutnie podstawowym w ramach rynku światowego; dzieli się on na:

         • rynek surowców przemysłowych – dzieli się on na: paliwa, surowce energetyczne; metale żelazne; metale nieżelazne

         • rynek produktów przemysłowych – ma podstawowe znaczenie (udział>70%); w miarę industrializacji rósł udział przetworzonych produktów przemysłowych

         • rynek surowców rolnych i artykułów rolno – spożywczych

       • rynek usług  - usługi, a przede wszystkim transport zaczęły zyskiwać na znaczeniu od końca XIX w., ale większe znaczenie osiągnęły one dopiero od 2 połowie lat 80-tych

Czy w miarę rozwoju przemysłu i postępu technicznego następują zmiany w znaczeniu poszczególnych segmentów rynku surowcowego? Podać przykłady.

Rośnie udział paliw, a wśród paliw rośnie udział ropy naftowej, a od lat 50-tych maleje udział węgla (w Polsce od początku lat 90-tych), wpłynął na to m.in. rozwój motoryzacji. Wśród metali spada udział metali żelaznych a rośnie nieżelaznych.

Podać wiodące segmenty rynku produktów przemysłowych

Przedtem przemysł maszynowy i elektromaszynowy. Teraz przemysł samochodowy (nawet spadek sprzedaży o 2 % wywołuje duże konsekwencje w gospodarce światowej), komputery i oprogramowanie.

• zakres przestrzenny rynku:

  • przestrzenie o dużym udziale w obrotach o rozmiarach większych niż kontynent:

    • APEC

    • Triada gospodarcza

  • rynki kontynentalne wg ważności:

    • Europa

    • Azja

    • Ameryka Północna

    • Ameryka Południowa

  • najważniejsze rynki subregionalne:

    • UE

    • USA

    • ASEAN, Azja Płd. - Wsch. itp.

• zasady funkcjonowania rynków w ramach rynku światowego:

  • pewne transakcje odbywa się w określonym miejscu i określonym czasie jak również wg z góry ustalonych reguł. Te transakcje traktuje się jako transakcje zawierane na rynkach zorganizowanych (mających formę instytucjonalną). Należą tu: targi, giełdy i aukcje. Są jeszcze rynki ułomne (nie w pełni mające cechy rynków zorganizowanych) np. wystawy (nie zawiera się tam transakcji a spełniają jedynie rolę promocyjną)

  • w odróżnieniu od transakcji zawieranych na rynkach zorganizowanych większość transakcji w handlu międzynarodowym odbywa się na rynku wolnym (poza rynkami zorganizowanymi). Odbywa się ona na zasadzie kontraktów pomiędzy stronami.

  • rynek wolny – w czystej postaci nie może wystąpić, bo nawet gdy na rynku światowym obowiązują zasady wolnego handlu, to i tak działają czynniki ograniczające wolność tego rynku, wpływające na zasady funkcjonowania i sytuację na rynku:

    • prawo międzynarodowe

    • międzynarodowe układy handlowe o charakterze multilateralnym, regionalnym lub bilateralnym

    • zagraniczna polityka handlowa największych mocarstw świata

    • wpływ korporacji międzynarodowych o dużym udziale w handlu międzynarodowym

    • reguły formułowane przez organizacje międzynarodowe

  • formy rynków zorganizowanych:

    • Targi – najstarsza forma, potwierdziły swoją rolę już w starożytnej Grecji i Rzymie. W czasach nowożytnych targi charakteryzowały głównie handel Francji (targi detaliczne i hurtowe). Rola targów w handlu międzynarodowym ujawniła się w 2 połowie XIX w. ale wówczas rozwijały się targi wielobranżowe. Współcześnie targi mają charakter przede wszystkim jednobranżowych (określonego produktu) ze względu na bogactwo asortymentowe towarów. Funkcje targów:

      • informacyjna – najważniejsi producenci w danej dziedzinie prezentują swoje oferty na targach, zainteresowani mogą poznać i porównać oferty różnych producentów. Uzyskują dzięki temu ogólną informację o danej branży a także informacje bardzo szczegółowe dotyczące konkretnej oferty. Służy to zawieraniu transakcji. Brak producenta na targach powoduje przechwycenie jego klientów przez innych a także wątpliwości dotyczące płynności finansowej (targi są kosztowne) i braku nowej oferty. Porównywanie ofert służy także doskonaleniu ofert w latach następnych i poznaniu swoich konkurentów. Firmy małe mogą podpatrzeć i udoskonalić własną produkcje.

      • kreatora rynku – wpływ targów na wzrost liczby transakcji i wzrost obrotów handlowych

      • targi jako forma przepływu technologii – poznawanie nowinek technicznych itp.

Targi przede wszystkim rozwijają się w Europie. Największe i najważniejsze są w centrum Europy: północne Włochy,Szwajcaria, Niemcy, Francja, Belgia.

• Giełdy – koncentrują się tu transakcje surowcowe, rozwinęły się pod koniec XIX w., współcześnie pełnią ważną rolę. Giełdy towarowe są osiągnięciem USA (Chicago – 2 najważniejsze giełdy amerykańskie dotyczące obrotu surowcami pochodzenia rolniczego i drewnem. Europa – giełdy rozwinęły się tam, gdzie w pierwszej kolejności rozwijał się przemysł lub tam gdzie dogodne połączenie (szlaki żeglugowe – Londyn, Liverpool, Rotterdam, Amsterdam, Paryż, Tokio – giełda metali nieżelaznych). Transakcje zawierane na giełdach towarowych:

  • transakcje rzeczywiste (bieżące) – dzisiaj niewielka rola, zawarciu transakcji towarzyszy przejęcie, ruch towarów, zawierane w celach zaopatrzeniowych

  • transakcje nierzeczywiste (przyszłościowe) zawierane na określone terminy – cecha – dokonuje się rozliczenia między sprzedawcą a nabywcą a towar pozostaje w magazynie do terminu na który transakcja została zawarta. Zakup dokonywany jest w celach zaopatrzeniowych na przyszłość (np. korzystna cena surowców pochodzenia rolniczego na jesieni). Najczęściej jednak celem jest spekulacja tzn. dążenie do osiągnięcia zysku dzięki transakcjom (kupić taniej – sprzedać drożej). Skutki transakcji spekulacyjnych – wzrost liczby transakcji spekulacyjnych wpływa na wzrost cen na surowce, w tym także na inne niż ten, którego transakcje dotyczą. Zjawisko niekorzystne, zniekształcające sytuację na rynku światowym. Równocześnie ceny giełdowe na surowce stają się wyznacznikiem cen na rynku światowym.

• Aukcje – forma rynków zorganizowanych służąca szybszemu upłynnianiu zapasów towarów, w szczególności dotyczy to aukcji nieregularnych organizowanych gdy trzeba sprzedać towar. Aukcje regularne – organizowane przez specjalne domy aukcyjne, zorganizowane formy sprzedaży bardzo szczególnych towarów. Aukcje są bardzo rozwiniętą formą w USA. Aukcje międzynarodowe:

  • wełny – Australia i Nowa Zelandia

  • Kauczuku – Singapur

  • herbaty – Kalkuta

  • skór surowych – Amsterdam

  • skór zwierząt futerkowych – Petersburg, Kopenhaga

  • koni – Janów Podlaski

4. Rola układu GATT w handlu międzynarodowym

   • okoliczności podpisania układu GATT

USA wyciągnęły wnioski z upadku handlu międzynarodowego w okresie międzywojennym, a w szczególności w latach 30-tych XX w., gdy jako największy podmiot w gospodarce światowej prowadziły politykę protekcjonistyczną i nie zdecydowały się wówczas na stworzenie takich zasad w handlu międzynarodowym, które otwierałyby możliwości jego rozwoju. Zamiast tego USA prowadziły politykę ochrony własnego rynku.

Pod koniec II wojny światowej USA zdecydowały, że przystąpią do prac nad stworzeniem pewnego porządku w gospodarce światowej, który przede wszystkim opierałby się na wolnym handlu i ustalonych regułach rozliczeń międzynarodowych. Dlatego też USA z sukcesem doprowadziły do konferencji w Breton Woods i uczyniły dolar pieniądzem światowym.

Równocześnie miały zostać utworzone 2 ważne organizacje międzynarodowe:

• walutowa (Międzynarodowy Fundusz Walutowy – 1944),

• handlowa (Międzynarodowa Organizacja Handlu – ITO -nie została utworzona ponieważ była silna opozycja wobec propozycji USA kongresu USA reagującego na „sygnały” ze strony grup biznesowych.

Udało się doprowadzić do podpisania układu GATT, który miał być układem tymczasowym do czasu powstania ITO. GATT podpisano w 1947, podstawą były negocjacje o charakterze dwustronnym (1947) w celu regulacji stawek celnych. W negocjacjach i układzie wzięły udział 23 kraje, wszedł w życie 1 stycznia 1948 r.

1948 – delegacje z 53 krajów podpisują w marcu Kartę Hawańską w sprawie powstania ITO.

1949 – II Runda negocjacyjna w Ameryce – obniżenie taryf celnych.

1950 – Chiny występują z GATT. Administracja USA rezygnuje z walki w Kongresie o ratyfikację ITO

• zasady układu GATT

  • zasada równego traktowania i niedyskryminacji w dostępie do rynków narodowych:

    • przyznawana sobie przez kraje członkowskie w formie bezwarunkowej KNU

    • zgodnie z nią każde ustępstwo uczynione dla jednego kraju w zamian za równoważącą je korzyść drugiego jest automatycznie rozciągane na wszystkie kraje członkowskie GATT

    • wyjątkiem są strefy wolnego handlu i unie celne

  • zasada równości korzyści (preferencji zwrotnych):

    • jednostronne preferencje przyznawane przez kraje rozwinięte gospodarczo krajom słabo rozwiniętym

    • polegają one na ogół na stosowaniu niższych stawek celnych wobec importu z krajów słabo rozwiniętych w porównaniu z importem z innych krajów

  • wyjątki od zasady wolnego handlu czyli interwencjonizm państwowy:

    • są one dopuszczalne w przypadku ochrony:

      • bilansu płatniczego

      • „młodego” przemysłu krajowego

      • bezpieczeństwa państwa

      • zdrowia ludności

    • interwencjonizm może mieć tylko formę zróżnicowanej taryfy celnej, a w wyjątkowych przypadkach – zastosowanie ograniczeń ilościowych

    • inne formy interwencjonizmu są zabronione

  • klauzula narodowa:

    • potrzeba traktowania towaru importowanego nie gorzej niż towaru wytwarzanego w kraju

  • możliwość przeciwdziałania dumpingowi i zrujnowaniu rynku

• znaczenie rund negocjacyjnych GATT

  • pierwszych 6 rund – 1947-1967

    • przedmiotem negocjacji było w zasadzie tylko redukcja ceł

    • runda genewska 1947 – największe znaczenie, ustępstwami celnymi objęto wówczas 45 tyś. pozycji taryfowych, dotyczyło to tylko produkcji przemysłowej

    • w następnych rundach negocjacjami obejmowano już tylko po kilka tysięcy pozycji taryfowych

    • 1950 - średnie stawki celne na import produktów przemysłowych były znacznie niższe niż w 1931 (szczyt roku protekcjonalizmu – max stawki celne), ich zmiany kształtowały sienastępująco:

      • USA spadek z 48% do 14%

      • Francja spadek z 30% do 18%

      • Włochy spadek z 46% do 25%

      • WB wzrost z 17% do 23% (bo WB wyróżniała się tym, że w ramach własnego imperium miała niskie stawki, w latach 30-tych, po rozpadzie imperium zmiana polityki handlowej)

    • oceniając te 6 rund trzeba powiedzieć, że łatwość liberalizacji handlu należy wiązać z bardzo dobrą sytuacją w gospodarce światowej. Wysoki wzrost gospodarczy w latach 50 i 60-tych sprzyjał redukcjom ceł, i redukcje te świadczyły o bardzo dynamicznej polityce liberalizacyjnej. Kraje te widziały korzyści ze wzrostu eksportu. Widząc je, aktywnie uczestniczyły w rozwijaniu liberalistycznej polityki handlowej

    • Runda Kennedy’ego (64-67), ostatnia z rund, już wskazywała na pojawienie się w handlu międzynarodowym pewnych problemów. Mimo, że sytuacja gospodarcza była ciągle dobra, to jednak w handlu międzynarodowym kraje coraz częściej zaczęły stosować praktyki antydumpingowe (stosowane wówczas gdy producenci krajowi szukają wsparcia u władz kraju w celu ograniczenia konkurencji ze strony producentów zewnętrznych) najczęściej stosowane metody w walce z konkurencją – oskarżenie o stosowanie cen dumpingowych. W II połowie lat 60-tych już te praktyki antydumpingowe były coraz częściej stosowane. Podstawową formalną procedury antydumpingowej jest prawo krajowe. Zaistniała potrzeba uregulowania tego problemu. Podczas rundy Kennedy’ego uzgodniono po raz pierwszy kodeks antydumpingowy

    • wszystkie 6 rund należy traktować jako etap charakteryzujący się systematyczną redukcją ceł i że takie negocjacje dominowały

 

• runda tokijska 1973-79

  • wyodrębniono, bo zakres negocjacji był znacznie szerszy - zajęto się barierami pozataryfowymi (nowy protekcjonizm), bo taryfowe były nieznaczące (ok. 6%)

  • sytuacja w gospodarce spowodowana kryzysem energetycznym, dekoniunktura

  • po zakończeniu rundy Kennedy’ego z inicjatywy sekretariatu GATT powołano 2 komitety: do spraw handlu produktami przemysłowymi i do spraw handlu produktami rolnymi

  • komitety te miały za zadanie przygotowanie raportów w których znalazłyby się informacje na temat barier handlowych utrudniające handel sygnatariuszom GATT

  • uzyskane informacje zostały zestawione w 6 grupach barier pozataryfowych:

    • udział państwa w handlu międzynarodowym polegający na stosowaniu pomocy państwowej, czyli subwencjonowaniem eksportu, istnieniem zakupów rządowych i istnieniu monopoli państwowych w handlu zagranicznym

    • formalności celne i administracyjne przy imporcie: np. cła kompensacyjne i antydumpingowe, wycena wartości towaru w celu ustalenia wymiaru cła i przedstawienie różnych dokumentów wymaganych przy imporcie, na podstawie tych dokumentów towary podlegały klasyfikacji

    • normy stosowane wobec towarów importowanych i krajowych np. normy sanitarne oraz wszelkie przepisy określające jak należy towary opakowywać, etykietować czy oznakowywać

    • specyficzne ograniczenia importowe i eksportowe np. ograniczenia ilościowe, zakazy, licencje importowe i eksportowe, kontrola dewizowa, kontrola cen, kontyngenty taryfowe

    • ogranicza import i eksport poprzez oddziaływanie na cenę np. depozyty, różnego rodzaju opłaty, zmienne opłaty wyrównawcze, opłaty fiskalne czy dyskryminacja kredytowa

    • inne rodzaje ograniczeń np. dotyczące reklamy, transportu, czy innych restrykcyjnych praktyk handlowych

  • te informacje stanowiły podstawę w negocjacji nad ograniczeniami pozataryfowymi w całym okresie rundy tokijskiej. Największym osiągnięciem rundy tokijskiej było wynegocjowanie 5 porozumień (kodeksów):

    • kodeks wartości celnej

    • kodeks w sprawie subsydiów i ceł wyrównawczych

    • kodeks licencyjny

    • kodeks standaryzacyjny

    • kodeks zamówień rządowych

  • Runda tokijska o mało nie została zerwana z powodu różnicy zdań między USA i Wspólnotą Europejską w sprawie renegocjowania również kodeksu antydumpingowego, bo istniała potrzeba dostosowania go do kodeksu w sprawie subsydiów i ceł wyrównawczych

  • najtrudniejszym problemem w trakcie rundy tokijskiej i potem, była sprawa subsydiów i ceł wyrównawczych. Wtedy Wspólnota w swojej polityce handlowej stosowała subsydia w szerokim zakresie i na wysokim poziomie, w szczególności w eksporcie produktów rolnych. Miało to ścisły związek z wprowadzeniem w 1962 r. Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) i systemu ochrony rynku wewnętrznego Wspólnoty. USA stosowało cła wyrównawcze na podstawie własnych przepisów i procedur. Wspólnota uważała, ze USA wykracza w stosunku tych ceł poza przyjęte normy, przekraczają zakres zasad eksterytorialnych w swojej polityce handlowej, a USA uważały, że subsydia Wspólnoty są niezgodne z porozumieniami układu GATT

  • ten problem subsydiów spowodował, że w czasie rundy tokijskiej po raz pierwszy pojawił się problem liberalizacji handlu produktami rolnymi. Wcześniejsze próby kończyły się niepowodzeniem. W trakcie rundy tokijskiej dyskusja w sprawie subsydiów i ceł wyrównawczych spowodowała, ze nie można było już uniknąć tej liberalizacji. Runda tokijska zasugerowała potrzebę dalszych negocjacji, no uzgodnień w sprawie obniżenia subsydiów nie uczyniono

  • runda tokijska – bardzo trudna runda o szerokim przedmiocie negocjacji, ale nie rozwiązano problemów

 
 
 

• runda urugwajska - 1986-1993 - porozumienia podpisane 15 kwietnia 1994 w Marakeshu

  • przełomowy moment w funkcjonowaniu układu GATT ze względu na to, że:

  • była nadzieje na ograniczenie rozwijającego się w latach 70-tych protekcjonalizmu

  • zakres negocjacji był nieporównywalnie szeroki w porównaniu z rundą tokijską (objęto także handel usługami)

  • rezultaty rundy urugwajskiej były dość imponujące jeśli chodzi o wynegocjowanie ograniczenia subsydiowania handlu, przede wszystkim rolnego. Wprowadzenie w życie postanowień tej rundy było rozłożone w czasie na całe lata 90-te, z dużym opóźnieniem następowała liberalizacja handlu

  • z postanowień szczegółowych należy podkreślić następujące zmiany:

    • zakazano subsydiowania handlu artykułami przemysłowymi

    • ograniczono subsydiowanie handlu produktami rolnymi

    • wyeliminowano opłaty wyrównawcze jako barierę handlową; natomiast przejściowo od 1 stycznia 1995 podniesiono cła na import produktów rolnych, bo procedura była taka, że opłaty wyrównawcze zastępowano cłami

    • wyeliminowanie instrumentów polityki handlowej traktowanych jako instrumenty szarej strefy tj.: dobrowolne ograniczenie eksportu, które przede wszystkim funkcjonowało w stosunkach Japonia – USA i Japonia- Wspólnota Europejska, w obydwu relacjach handlowych Japonia miała wysoką nadwyżkę handlową

    • porozumienia cenowe – zawierane po to by uniknąć procedury antydumpingowej

  • runda urugwajska wprowadziła również zmiany w przepisach odnoszących się do spraw proceduralnych – uprościła je i uczyniła bardzo jasnymi, przejrzystymi

• okres po rundzie urugwajskiej

  • często oceniana jako brak jakiegokolwiek postępu, natomiast należy wymienić następujące konferencje ministerialne WTO:

    • 1999 Seattle - fiasko rozmów

    • 2001 – Doha Qatar (stolica małego emiratu arabskiego w zatoce perskiej)– niosła ze sobą wielkie nadzieje, bo rezultatem jej było przyjęcie Agendy, która stanowiła program dalszej liberalizacji handlu światowego, ale ponieważ handel produktami przemysłowymi jest w zasadzie zliberalizowany, to dalsza liberalizacja dotyczyła handlu usługami i produktami rolnymi. Krytycy funkcjonowania GATT i WTO stwierdzili, że to też fiasko, bo nie poczyniono uzgodnień

    • sierpień 2003 – Cancun w Meksyku – również brak konkretnych uzgodnień

    • 01 sierpnia 2004 – przyjęty został tak zwany pakiet lipcowy zawierający zakres liberalizacji prze wszystkim handlu produktami rolnymi

    • 5-6 maja 2005 – porozumienie bazujące na tym pakiecie o liberalizacji handlu produktami rolnymi do końca 2005 r.

5. Światowa Organizacja Handlu – WTO

   • rozpoczęła swoją działalność z dniem 1 stycznia 1995 roku

   • utworzono ją w celu zastąpienia GATT, który przestał odpowiadać warunkom współczesnych stosunków międzynarodowych, bo koncentrował się na handlu towarami, a przecież oprócz niego szybko rozwija się międzynarodowy przepływ usług i czynników produkcji

   • organizacja ta ma charakter międzynarodowy – każdy kraj ma 1 głos

   • ma ona (w odróżnieniu od GATT) osobowość prawną

   • jej podstawa w postaci GATT została rozszerzona o postanowienia Rundy Urugwajskiej

   • głównym celem WTO jest liberalizacja powiązań gospodarczych w skali globalnej

   • zmierza ona do usunięcia wszelkich barier w handlu międzynarodowym towarami, usługami i czynnikami produkcji

   • podstawową zasadą jest niedyskryminacja krajów przejawiająca się w stosowaniu KNU i klauzuli narodowej

   • ma jej towarzyszyć zasada wzajemnych korzyści, swobodnego dostępu do rynków narodowych i uczciwej konkurencji

   • rządy mogą interweniować jak w GATT

   • Polska przystąpiła do WTO 1 lipca 1995 roku

 
 

• funkcje WTO:

  • kontrola układu GATT – czy jest realizowany, a przepisy przestrzegane

  • stanowi forum negocjacji międzynarodowych

  • wypracowuje projekty mające na celu dalszą liberalizację handlu krajów członkowskich i oceniają jej zgodność z postanowieniami GATT

  • rozstrzyga spory handlowe

  • współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi w celu wypracowania takiego kierunku rozwoju globalnej polityki handlowej, która stwarzałaby jak najkorzystniejsze warunki rozwoju wymiany handlowej i dawałaby szansę uczestniczenia w tym handlu wszystkim krajom

• najważniejszą organizacją z którą WTO musi współpracować jest OECD, Bank Światowy i MFW. Najwyższą władzą WTO jest konferencja ministerialna.

• na bieżąco zarządza WTO Rada Generalna i jej podporządkowane są rady branżowe, zarządzające układami w odniesieniu do bardzo konkretnych dziedzin handlu (rada ds. handlu towarami, rada ds. handlu usługami, prawami własności intelektualnej)

• praktyczne znaczenie mają w funkcjonowaniu WTO bardzo liczne komitety – grupy robocze zajmujące się konkretnymi sprawami, ich liczba wciąż rośnie.

6. Inne organizacje biorące udział w tworzeniu zasad handlu międzynarodowego:

   • UNCTAD – utworzona w połowie lat 60-tych, agenda ONZ, podzielona na strefy geograficzne, dotyczy wszystkich słabiej rozwiniętych krajów świata – nadzór i wspomaganie ich interesów w handlu międzynarodowym

   • OECD – organizacja do spraw współpracy gospodarczej i rozwoju

     • geneza: OECD istnieje od 1960 r., organizacja o charakterze międzynarodowym, powstała w rezultacie przekształcenia w organizacje międzynarodową, organizacji europejskiej – OEEC. OEEC organizacja ds. współpracy europejskiej gospodarki została utworzona w 1948 dla potrzeb Planu Marshalla, przystąpiło 16 krajów. Zadaniem OEEC było rozdzielanie środków i liberalizacja handlu pomiędzy 16 krajami europejskimi (warunek przyznania pomocy przez USA). OEEC od początku swojego istnienia miała za zadanie tworzenie podstaw wolnego handlu w Europie. OECD – aktywna polityka na rzecz liberalizacji handlu międzynarodowego

     • dopóki nie było WTO, OECD wspomagała układ GATT i odegrała bardzo ważną rolę w trakcie rundy urugwajskiej. OECD przygotowało raport – ile korzyści może przynieść ograniczenie subsydiów (~200mld). Eksperci OECD uczestniczyli jako konsultanci, arbitrzy w tej rundzie

     • podobnie jak WTO przegląd polityki handlowej krajów członkowskich OECD (30 krajów) pod kątem zgodności z założeniami przyjętymi na forum OECD

   • MFW -  w swojej działalności także uwzględniają problemy handlu międzynarodowego

     • w statucie MFW (kontynuacja Breton Woods 1944) zapisano, ze kursy walut nie powinny być stosowane jako instrument manipulacji i podnoszenia konkurencyjności w handlu międzynarodowym

     • wtedy taki zapis się sprawdzał, bo system walutowy był oparty o stałe kursy walut. Z tytuły deprecjacji dolara, USA obniżyła swój deficyt handlowy o 5 mld $ w ostatnim roku

     • manipulowanie kursem walutowym – dumping walut (deprecjacja własnej waluty), wzrost znaczenia tego instrumentu w handlu międzynarodowym

     • MFW współpracując z WTO prowadzi taką politykę by także sprzyjać rozwojowi handlu międzynarodowego, tworząc korzystne i jasne reguły rozliczeń międzynarodowych

   • Międzynarodowa Izba Handlowa w Paryżu – nie jest organizacją międzynarodowa jak te powyżej. Jest to zrzeszenie krajowych izb handlowych i dużych producentów (eksporterów). Założona w 1919, w celu przygotowania takich rozwiązań techniczno – organizacyjnych w handlu międzynarodowym, które nie tylko ułatwią realizację transakcji handlowych ale także czynią tę transakcję łatwiejszymi: Międz. Izba Handl. przygotowuje tzw.: wzorcowe rozwiązania, w tym kontrakty (jak sformułować kontrakt, jaki sąd właściwy do rozstrzygnięcia sporu, kilka najważniejszych elementów) wzorcowe rozwiązania dotyczą transportu i ubezpieczenia towarów, rozliczeń (jaka forma najbardziej wiarygodna), sposób zabezpieczeń. Propozycje nie mają charakteru obligatoryjnego, są tylko wskazówkami. Inco-terms – reguły handlowania, aktualizowane co pewien czas

 
 
 

7. Miary otwartości gospodarki – mierniki wpływu handlu zagranicznego na gospodarkę:

   • terms of trade – warunki handlu:

     • nominalne (cenowe) tot =

       • - ceny dóbr eksportowanych

       • - ceny dóbr importowanych

       • tot=100 – import i export zmieniają się tak samo

       • tot>100 – ceny dóbr eksportowanych rosną szybciej niż importowanych

       • tot<100 – ceny dóbr importowanych rosną szybciej niż eksportowanych

     • ilościowe tot=

   • przeciętne stopy eksportu i importu: ,

     • wskazują, jaki jest udział handlu zagranicznego w tworzeniu (stopa eksportu) i podziale (stopa importu) dochodu narodowego

     • o ich wielkości decydują:

       • wielkość kraju i jego wyposażenie w bogactwa naturalne

       • poziom i struktura dochodu narodowego

     • wysokie:

       • dobrze rozwinięte i wyspecjalizowane małe i średnie kraje (np. Belgia)

       • kraje słabo rozwinięte, które mają charakter monokultur – gospodarka opiera się na produkcji jednego dobra, np. ropa naftowa

     • niskie:

       • duże kraje rozwinięte i samowystarczalne, np. USA – same mają duży i chłonny rynek, dlatego mają niższe stopy

   • krańcowe stopy eksportu i importu: ,

     • mówią o tym, jaki jest udział eksportu (importu) w każdej dodatkowej jednostce PKB

     • zależą od struktury produkcji i poziomu stopy życiowej

     • wysoka stopa eksportu - wzrost gospodarczy kraju w dużej mierze opiera się na ekspansji eksportowej

     • wysoka stopa importu – kraje chcą przyspieszyć wzrost gospodarczy

   • wartość eksportu (importu) per capita (na mieszkańca):

     • można porównywać kraje duże w mniejszymi, neutralizacja wielkości gospodarek, np. USA i Czechy

   • współczynnik dochodowej elastyczności exportu i importu:

   • ,

     • E>1 – eksport/import jest podstawowym czynnikiem wzrostu gospodarczego, jego udział w tworzeniu dochodu narodowego rośnie

     • E<1 – eksport/import jest hamulcem rozwoju gospodarczego, a jego udział w dochodzie narodowym obniża się

     • np. E=4 – dochód narodowy wzrośnie o 1% to eksport/import wzrośnie o 4%

 
 
 
 
 

• wskaźnik importochłonności inwestycji:

  • I – inwestycje

  • Im_i – import inwestycyjny

  • ukazuje uzależnienie procesu inwestycyjnego od importu dóbr kapitałowych

  • jego wysokość zależy od:

    • poziomu rozwoju kraju

    • stopnia zgodności struktury produkcji krajowych dóbr inwestycyjnych z realizowanymi inwestycjami

  • wysoki – w krajach o niskim poziomie rozwoju gospodarczego, wzrasta wraz w wkraczaniem gospodarki w fazę przyspieszonego wzrostu

  • niski – kraje, w których dział produkcji dóbr inwestycyjnych jest dobrze rozwinięty, a struktura tej produkcji zróżnicowana

8. Wpływ handlu zagranicznego na zmianę struktury dochodu narodowego:

   • handel zagraniczny pozwala uniezależnić się od aparatu wytwórczego jaki istnieje w kraju

   • import niezbędny (wyłączny):

     • import spowodowany trwałym brakiem określonych towarów, który nie może być nigdy usunięty

     • import ten trzeba realizować głównie ze względu na istniejące wyposażenie kraju w zasoby oraz ze względu na konkretne warunki klimatyczne, np. Polska nie ma warunków do oprawy kawy, więc ją importuje

     • istotnie wzbogaca strukturę dochodu narodowego

     • ma dość duże znaczenie dla krajów małych i średnich, które z reguły są ubogie w surowce mineralne i mają słabo zróżnicowany klimat

   • dzięki handlowi zagranicznemu, kraje rozpoczynające proces uprzemysławiania (np. Polska po II WŚ) mogą zamieniać posiadane nadwyżki na brakujące im maszyny i urządzenia

   • handel zagraniczny może służyć do transformacji struktury dóbr konsumpcyjnych wytwarzanych w danym kraju – gdy szybko zmienia się popyt, a podaż za nim nie nadąża

   • handel zagraniczny może stanowić jedyny sposób rozwiązania problemy niedoboru niektórych artykułów rolnych, powstałych z powodu np. suszy czy powodzi i związanego z tym załamania produkcji rolnej

9. Wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania:

   • handel zagraniczny może się przyczyniać do racjonalnego użytkowania posiadanego zasobu czynników produkcji – głównie za pośrednictwem specjalizacji międzynarodowej

   • specjalizacja kraju w produkcji określonych dóbr jest długotrwałym procesem odbywającym się zarówno w wyniku funkcjonowania sił rynkowych, jak i działalności interwencyjnej państwa. Prowadzi to w efekcie do ukształtowania się w danym kraju struktury wytwarzania, a co za tym idzie – eksportu i importu, która ukazuje przewagę danego kraju nad innymi w wytwarzaniu określonych dóbr

   • w eksporcie polskim dominują wyroby materiałochłonne i znaczący jest udział wyrobów kapitałochłonnych

   • efektywność gospodarowania mierzy się przeciętnym jednostkowym kosztem produkcji w gospodarce – dąży się do zmniejszenia go poprzez:

     • zwiększenie skali produkcji

     • rozłożenie kosztów stałych, np. administracji

     • pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego, np. wydłużenie godzin pracy maszyn

     • wykorzystanie postępu technicznego

   • na efektywność gospodarowania wpływa także:

     • import nowoczesnej technologii:

       • jest najtańszym sposobem zlikwidowania luki technologicznej dzielącej kraje najwyżej rozwinięte i kraje ubogie

       • skraca czas, który byłby potrzebny do uzyskania takich samych efektów przy wykorzystaniu krajowego potencjału badawczego

       • Japonia dzięki importowi technologii osiągnęła najwyższy na świecie poziom zaawansowania technologicznego, a np. Polska w latach 70-tych nie wykorzystała importu technologii (nietrafne licencje, brak chęci ich doskonalenia)

 

• konkurencyjność wyrobów zagranicznych na rynku krajowym:

  • pojawienie się na rynku krajowym towarów zagranicznych mogących zaspokoić te same potrzeby może pozytywnie wpłynąć na koszty wytwarzania czy jakość dóbr krajowych – ich producenci chcąc się utrzymać na rynku zostaną zmuszeniu do podniesienia efektywności wytwarzania i dystrybucji dóbr

10. Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu od strony podaży:

    • Y=I + K + G + NX(=Ex–Im – eksport netto)

    • relacja między wielkością eksportu a importu wpływa na wielkość funduszy, który dany kraj może przeznaczyć na inwestycje i konsumpcje

 
 

• możliwość utrzymania przez pewien czas nadwyżki importu nad eksportem ma duże znaczenie dla dynamiki wzrostu gospodarczego

• zaciąganie kredytów zagranicznych z jednej strony pozwala na przesunięcie poziomu absorpcji ponad wielkość dochodu narodowego wytworzonego, ale z drugiej strony powoduje powstanie zobowiązań finansowych, z których można się wywiązać wtedy, gdy w dłuższym okresie dany kraj osiągał nadwyżki eksportu nad importem – Polska nie wiedziała o tym i brała kredyty zagraniczne, które nieumiejętnie spożytkowała i teraz mamy ponad 40 mld $ zadłużenia zagranicznego

11. Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu od strony popytu:

    • w ujęciu Keynesa wielkość dochodu narodowego określona jest przez wielkość popytu, który zależy od poziomu eksportu i importu

    • zmiany importu są powiązane ze zmianami poziomu dochodu narodowego – wzrost dochodu powoduje wzrost zapotrzebowania na import, bo zwiększenie produkcji na ogół wymaga zwiększenia zużycia sprowadzanych z zagranicy surowców, maszyn, a także dóbr konsumpcyjnych(zarabiamy więcej, więcej chcemy)

    • zależność między przyrostem dochodu narodowego a eksportem:

      • jeżeli wzrost dochodu narodowego jest spowodowany wzrostem popytu krajowego, to może nastąpić skierowanie na rynek krajowy części towarów wywożonych za granicę, co powoduje spadek eksportu

      • jeżeli wzrost dochodu narodowego spowodowany jest wzrostem popytu zagranicznego na dobra eksportowane przez dany kraj, to prowadzi to do wzrostu eksportu

      • jeżeli wzrost dochodu narodowego spowodowany jest zwiększeniem konkurencyjności wytwarzanych towarów, to prowadzi to do wzrostu eksportu

    • mnożnik:

      • jest to współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu, jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej wywiera na drugą wielkość, której ta pierwsza jest składnikiem

      • stosuje się go do wyjaśnienia ostatecznego wpływu na gospodarkę, znajdującą się w stanie niepełnego wykorzystania mocy wytwórczych, początkowego impulsu pobudzającego ją do wzrostu

      • takim impulsem mogą być, w warunkach istnienia wolnej siły roboczej i niewykorzystanych mocy wytwórczych:

        • inwestycje autonomiczne

        • przyrost wydatków z budżetu państwa

        • spadek podatków

        • konsumpcja autonomiczna

        • możliwość powstania dodatkowego eksportu – np. na skutek zmiany sytuacji na rynku światowym

      • mnożnik będzie równy relacji ostatecznego przyrostu dochodu do przyrostu popytu, który zapoczątkował wzrost dochodu

      • mnożnik inwestycyjny

        • wielkość mnożnika jest wprost proporcjonalna do krańcowej skłonności do konsumpcji krajowej, a odwrotnie proporcjonalna do krańcowej skłonności do oszczędzania

      • właściwości mnożnika:

        • zwielokrotnienie początkowego przyrostu popytu, co powoduje wzrost dochodu

        • początkowy spadek wielkości popytu może spowodować znacznie większe obniżenie wielkości popytu całkowitego, co niekiedy może doprowadzić do załamania się gospodarki

        • gdy w jednym kraju następuje spadek popytu na import, prowadzi to do spadku eksportu u partnera, co dalej prowadzi do spadku produkcji, a co za tym idzie – zatrudnienia, konsumpcji i dochodu u partnera – taki łańcuszek