Źródła prawa dyplomatycznego

Źródła prawa
dyplomatycznego

Prawo dyplomatyczne jest działem powszechnego prawa międzynarodowego regulującym stosunki dyplomatyczne między państwami, które utrzymywane są poprzez stałe misje dyplomatyczne. Na prawo dyplomatyczne składa się ogół norm określających status, organizację oraz sposoby działania organów państwowych powołanych do realizacji polityki zagranicznej danego państwa. Ponadto ten dział prawa określa zasady reprezentacji państw w stosunkach międzynarodowych oraz położenie prawne stałych misji dyplomatycznych i ich członków. Wyżej wymienione kwestie regulowane przez prawo dyplomatyczne mają znaczącą doniosłość w dzisiejszych czasach. By móc kompleksowo poznać zagadnienie tego działu prawa należy się odnieść do jego źródeł. Źródłami prawa dyplomatycznego są Regulamin Wiedeński z roku 1815 uzupełniony protokołem akwizgrańskim z 1818 r; Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 r.; Konwencja nowojorska o misjach specjalnych z 1969 r.; Konwencja o zapobieganiu przestępstwom i karaniu sprawców przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, w tym przeciwko dyplomatom z 1973 r.; Konwencja wiedeńska o reprezentacji państw w stosunkach z powszechnymi organizacjami międzynarodowymi z 1975r. Wyżej wymienione akty stanowią wielostronne umowy międzynarodowe. Do źródeł prawa dyplomatycznego zaliczane są także umowy dwustronne, akty prawa wewnętrznego oraz akty jednostronne wydawane w ramach działalności organizacji międzynarodowych o których mowa poniżej.
Pierwszym omawianym źródłem prawa dyplomatycznego jest Regulamin Wiedeński opracowany na Kongresie Wiedeńskim kończącym erę napoleońską w Europie. Regulamin Wiedeński stanowił znaczący fundament dla prawa dyplomatycznego o czym świadczy chociażby fakt, że niektóre postanowienia kongresu były wykonywane aż do XX w. Regulamin Wiedeński wprowadzał zasadę precedencji, która polega na ustaleniu pierwszeństwa pomiędzy szefami misji dyplomatycznych. W ramach tej samej klasy pierwszeństwo ustala się według starszeństwa w pełnieniu misji zgodnie z kolejnością dat i godzin objęcia funkcji. Istotny jest fakt, że w niektórych państwach katolickich pierwszeństwo tradycyjnie przysługiwało przedstawicielom papieskim. Postanowienia regulaminu unormowały również kwestię klas i rang dyplomatycznych. Przedstawiciele dyplomatyczni byli podzieleni na następujące klasy:
- ambasador nadzwyczajny i pełnomocny- akredytowany przy głowach państw oraz innych szefów misji równorzędnego stopnia;
- poseł nadzwyczajny; minister pełnomocny- akredytowany przy głowie państwa;
- charg d`affaire- akredytowany przy ministrze spraw zagranicznych;
Natomiast klasy dla przedstawicieli Stolicy Apostolskiej przedstawiały się kolejno:
- nuncjusz- akredytowany przy głowach państw oraz innych szefów misji równorzędnego stopnia;
- internuncjusz- akredytowany przy głowie państwa;
- chargs d`affaires- akredytowany przy ministrze spraw zagranicznych;
Znamiennym postanowieniem regulaminu wiedeńskiego była reguła głosząca, że więzy pokrewieństwa lub małżeństwa nie będą miały wpływu na charakter stosunków dyplomatycznych, co miało szerokie zastosowanie w europejskich stosunkach zagranicznych sprzed Kongresu. Do innych ważnych postanowień Kongresu o charakterze dyplomatycznym można zaliczyć utworzenie Świętego Przymierza. Sojusz powstał z inicjatywy cara Aleksandra I i przystąpiło do niego kilkanaście większych państw europejskich w tym Rosja, Prusy i Austria. Kongres wiedeński wprowadził także język francuski jako jedyny język stosunków dyplomatycznych, odpowiedni do prowadzenia negocjacji oraz zawierania umów i traktatów międzynarodowych. Dodatkowo na Kongresie Wiedeńskim ogłoszono akt wieczystej neutralności Szwajcarii oraz uchwalono deklarację o zniesieniu handlu niewolnikami.
Protokół akwizgrański z 1818r. został sporządzony podczas Kongresu Akwizgrańskiego w dniu 21 listopada 1818 roku i stanowił uzupełnienie Regulaminu Wiedeńskiego. Protokół wprowadzał czwartą klasę przedstawicieli dyplomatycznych na podstawie postanowienia:
"Aby uniknąć nieprzyjemnych sporów, jakie mogłyby w przyszłości wyniknąć z powodu jednego szczegółu etykiety dyplomatycznej, którego Aneks do Traktatu wiedeńskiego regulujący sprawę pierwszeństwa, zdaje się nie przewidział, zostaje postanowione między pięciu dworami, że ministrowie-rezydenci, przy nich uwierzytelnieni, będą tworzyli pod względem stopnia klasę pośrednią między ministrami stopnia drugiego a charges d'affaires."

Na tej podstawie ministrowie rezydenci zajmowali klasę tuż ponad charges d'affaires jednakże niższą od posłów i ministrów pełnomocnych. Ministrowie rezydenci akredytowani byli przy głowie państwa.
Kolejnym źródłem prawa dyplomatycznego i zarazem jednym z najważniejszych jest Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych przyjęta w Wiedniu 18 kwietnia 1961 r. wchodząc w życie dnia 24 kwietnia 1964 r. Projekt konwencji został opracowany przez Komisję Prawa Międzynarodowego. Doniosłość i szczególna rola tego aktu wywodzi się stąd, że została w nim skodyfikowana całość prawa dyplomatycznego. Mimo to w postanowieniach Konwencji nie uchyliły obowiązującego prawa zwyczajowego, w związku z czym można wnioskować, że Konwencja Wiedeńska z roku 1961r. nadała przyjętym na Kongresie Wiedeńskim normom zwyczajowym charakter norm prawnych.
W Konwencji Wiedeńskiej uregulowano następujące kwestie: funkcje misji dyplomatycznej, ustanowienie stosunków dyplomatycznych między państwami, przywileje i immunitety dyplomatyczne, procedurę mianowania przedstawicieli dyplomatycznych oraz klasy szefów misji dyplomatycznych. Ze względu na wielość funkcji misji dyplomatycznej w art. 3 Konwencji Wiedeńskiej z 1961r. wymieniono najważniejsze z nich. Zaliczono do nich: reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, ochronę interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym, prowadzenie rokowań, popieranie przyjaznych stosunków między tymi państwami a także zaznajamianie się wszystkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym.
W myśl Konwencji, nawiązanie stosunków dyplomatycznych następuje zazwyczaj na podstawie pisemnego porozumienia obu zainteresowanych stron. W porozumieniu tym zawarty jest przeważnie termin, jak i szczebel misji dyplomatycznej z założeniem, że państwo-strona samo ustala warunki realizacji prawa legacji. Art. 5 Konwencji Wiedeńskiej z 1961 r., uwzględniając szeroko stosowaną praktykę państw, daje możliwość akredytowania szefa misji mającego siedzibę w innym państwie lub wyznaczyć członka personelu dyplomatycznego.

Misji dyplomatycznej i członkom personelu misji przysługują przywileje i immunitety na terenie państwa przyjmującego, odpowiednio przywileje rzeczowe i osobowe. Do przywilejów i immunitetów rzeczowych zaliczono: prawo używania flagi i godła na pomieszczeniach misji dyplomatycznej, nietykalność pomieszczeń i archiwów misji, zwolnienie od podatków i opłat a także swobodę porozumiewania się. Natomiast na przywileje osobowe składają się immunitet jurysdykcyjny, zwolnienie od opłat i podatków oraz nietykalność osobista o czym stanowi art. 29 Konwencji:
Osoba przedstawiciela dyplomatycznego jest nietykalna. Nie podlega on aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie. Państwo przyjmujące będzie traktować go z należytym szacunkiem i przedsięweźmie wszelkie odpowiednie kroki, aby zapobiec wszelkiemu zamachowi na jego osobę, wolność lub godność.

Do Konwencji dołączone zostały dwa protokoły dodatkowe: Protokół fakultatywny dotyczący obowiązkowego rozstrzygania sporów oraz Protokół fakultatywny dotyczący nabycia obywatelstwa.
Następnym źródłem prawa dyplomatycznego jest Konwencja nowojorska o misjach specjalnych z 1969 r. Art. 1 Konwencji stanowi, że misją specjalną jest specjalne posłannictwo ad hoc wysyłane przez państwo do innego państwa za jego zgodą, na czas określony, w celu rozpatrzenia z nim określonych spraw lub wypełnienia wobec niego określonego zadania. Akt ten reguluje różnorodne kwestie związane z zasadami działania misji specjalnych. I tak art. 10 Konwencji stanowi, że przedstawiciele państwa wysyłającego oraz członkowie personelu dyplomatycznego powinni mieć obywatelstwo państwa wysyłającego a art. 22 głosi, że przywileje oraz immunitety przyznawane misji mają charakter funkcjonalny.
Konwencja o zapobieganiu przestępstwom i karaniu sprawców przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, w tym przeciwko dyplomatom z dnia 14 grudnia 1973r. również zaliczana jest do źródeł prawa dyplomatycznego. Konwencja zaliczana jest do międzynarodowego prawa karnego poprzez zawarcie w niej przepisów mających na celu ochronę pewnego rodzaju osób, w tym także dyplomatów. Państwa-strony na podstawie art. 7 zobowiązują się do:
Państwo-Strona, na którego terytorium przebywa przypuszczalny sprawca, jeżeli nie dokonuje jego ekstradycji, przekaże sprawę bez jakiegokolwiek wyjątku i bez nie uzasadnionej zwłoki swoim właściwym organom w celu przeprowadzenia postępowania karnego, zgodnie z procedurą przewidzianą przez ustawodawstwo tego Państwa.

Innym źródłem prawa dyplomatycznego jest Konwencja wiedeńska o reprezentacji państw w stosunkach z powszechnymi organizacjami międzynarodowymi z 1975 r. Istotne znaczenie dla omawianego działu prawa mają również umowy wielostronne i jednostronne wydawane w ramach działalności organizacji międzynarodowych o zasięgu regionalnym. Do tego typu materii zaliczyć można Porozumienie Ogólne o przywilejach i immunitetach Rady Europy z 2 września 1949r. a także Konferencję Unii Panamerykańskiej w Hawanie z 1928r. W tejże konferencji udział wzięło 15 państw a przedmiotem obrad było ustalenie klas przedstawicieli dyplomatycznych, określenie przywilejów i immunitetów dyplomatycznych oraz unormowanie statusu tymczasowych misji dyplomatycznych. Ponadto źródłami prawa dyplomatycznego są także akty prawa miejscowego, do których można zaliczyć chociażby polską Ustawę o Służbie Zagranicznej z dnia 27 lipca 2001 r. Warto również nadmienić, że za źródła prawa dyplomatycznego o charakterze uzupełniającym można uznać zwyczaj międzynarodowy, praktykę sądową i dyplomatyczną a także doktrynę prawa dyplomatycznego.

Bibliografia:
1. Sutor J. Prawo dyplomatyczne i konsularne, Wydawnictwa prawnicze PWN, Warszawa 1996,
2. Bierzanek R., Symonides J., Prawo międzynarodowe publiczne , Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2000,