Władza wykonawcza (egzekutywa)	Władza ustawodawcza (legislatywa, władza prawodawcza)	Władza sądownicza (judykatywa)
Prezydent, Rząd	Parlament (Sejm, Senat)	Sądy, Trybunały

Co to jest polityka ? - umiejętność rozwiązywania konfliktów, - rządzenie, sztuka rządzenia, - przestrzeń publiczna i prawna, -osiąganie kompromisów, - zorganizowana działalność mająca na celu zdobycie i utrzymanie władzy.

Źródła konfliktów społecznych: - światopogląd, - kwestie ekonomiczne - różny status społeczny (różne wykształcenie, status, prestiż) -kwestie etniczne, -ideologie, - miejsce zamieszkania, kwestie religijne, obyczajowe, - płeć , wiek.

Rozwiązywanie konfliktów:

• Wybory, autorytety, prawo, instytucje,

• siła (brak tego sposobu w demokracji)

• organizacje pośredniczące łączące ludzi o tych samych poglądach

• procedury ( np. Komisja Trójstronna)

• referenda(forma demokracji bezpośredniej)

Po co są instytucje:

• reprezentacja, rozwiązywanie konfliktów, wykonywanie polityki, kontrola, ochrona przed nadużyciami, wprowadzanie porządku, nakładają ramy na działanie jednostek,

• działają niezależnie od intencji - ramy instytucjonalne zabezpieczają porządek, zwalniają z każdorazowej oceny sytuacji, zrutynizowane działania, ograniczenia dot. Wyboru strategii.

Zabezpieczenie przed przeciążeniem systemu: grupy interesu, kultura polityczna, porządek instytucjonalny, polityka informacyjna.

Instytucjonalizm partii politycznych

1. przekształcenie istniejącej organizacji w określony rodzaj instytucji,

2. rutynizacja - stabilizacja określonych wewnętrznych wzorców zachowań.

3. Infuzja wartości - partia tworzy własną odrębną kulturę, opartą na systemie wartość i pozwalającą penetrować określone stanowiska (np. wyborców), co umożliwia zachowanie spójności wewnętrznej.

4. ograniczone podejście. Badając ten system nie widać doraźnych decyzji danych instytucji.

Behawioralizm

(A. Bentley, D. Easton i G. Almond) Podstawowym przedmiotem analizy jest nie norma a zachowanie polityczne jednostek lub grup. Badanie systemów politycznych przez pryzmat struktur (podmiotów polityki) oraz spełnianych przez nie takich funkcji, jak socjalizacja, rekrutacja elit politycznych, komunikacja polityczna (na poziomie systemu), artykulacja interesów, ich agregacja, podejmowanie oraz implementacja decyzji (na poziomie procesu politycznego) oraz ekstrakcja zasobów, regulacja zachowań i dystrybucja dóbr (na poziomie działania politycznego).Lata siedemdziesiąte przyniosły falę krytyki behawioralizmu oraz nawrót do instytucjonalnej perspektywy w badaniach politologicznych. Coraz szerszą akceptację zyskuje pogląd, że nie wszystko, co cechuje polityczną sferę życia społecznego może być wytłumaczone w kategoriach zachowań i ich psychologicznych uwarunkowań i, że ramy instytucjonalne ludzkiej aktywności mają istotne znaczenie , wyrażany także przez teoretyków ze szkoły analizy systemowej .

Neoinstytucjonalizm

przywraca istotną rangę instytucjom politycznym, choć nie ogranicza się do analizy samych norm. Pojęcie instytucji interpretowane jest rozszerzająco: oznacza nie tylko jak w ujęciu klasycznym zespół reguł determinujących zachowania polityczne ale także system zachowań wyznaczanych przez normy. Instytucje polityczne to nie tylko, organy państwa. Uznaje się, że najistotniejszą rolę w procesie politycznym pełnią ogniwa pośredniczące partie polityczne i grupy nacisku, stanowiące element komunikacji między obywatelami a ośrodkami decyzyjnymi.

system polityczny wg Eastona („System polityczny” 1953)- jest strukturą złożoną która obejmuje trzy elementy: wspólnotę polityczną, reżim polityczny, instytucje polityczne.

W działaniu systemu politycznego najważniejszymi składnikami są : wejście (poprzez poparcie), proces przetwarzania oraz wyjście. Proces dwustronnego przepływu informacji i energii pomiędzy otoczeniem społecznym a władzami.

Słabość systemu politycznego wg Eastona:

To maszynka, która przetwarza, lecz nie dostrzega dążeń (interesów) poszczególnych instytucji oraz relacji w ramach systemu politycznego, ponieważ każda dąży do tego, by rozszerzyć zasięg działań (np. wojewoda chce wpłynąć na samorząd - ale tego nie widać).

II

Władza- prawo do rządzenia, zwierzchnictwo. Władza po ang.: power - władza jako siła authority- władza jako autorytet. Legitymizacja systemu - jest on prawomocny. Legalność - prawo, system, ma funkcjonować wg pewnych reguł Legitymizacja - szersza kategoria, wybory, referenda, opinia publiczna.

Legitymizacja (dosłownie: upoważnienie do działania)

1. to (według Eugeniusza Zielińskiego) "uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji, przy równoczesnej aprobacie rządzonych".

2. Seymour Martin Lipset przedstawia ją natomiast jako "wysiłki podejmowane w celu wywołania i utrzymania opinii, że istniejące instytucje polityczne są najbardziej odpowiednie i właściwe dla społeczeństwa".

3. Udzielenie legitymizacji opiera się na kryterium dobrowolności, a więc wyklucza przemoc i strach jako źródło podporządkowania.

4. W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wolne wybory, co łączy się z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród.
   W systemach niedemokratycznych czynnikiem legitymizującym władzę jest ideologia

5. Istnienie legitymizacji zmniejsza szanse napięć i destabilizacji państwa. Przeciwieństwem legitymizacji jest delegitymizacja systemu politycznego.

Legitymizacja wg Davida Eastona - empiryczne kryteria legitymizacji władzy:

1. legitymizacja władzy ideologiczna - opiera się na akceptacji głównych zasad organizacji społeczeństwa: panującym systemie wartości oraz ogólnie przyjętych sposobach interpretacji przyszłości.

2. legitymizacja władzy strukturalna - to akceptacja norm reżimu politycznego wynikająca z przekonania o ich prawowitym i legalnym charakterze oraz wszystkich wynikających z nich norm prawnych oraz instytucji.

3. legitymizacja władzy personalna - wynika z szacunku dla osób sprawujących władzę. Szczególnie pomocna jest ona w momencie stabilizacji zmian jakim podlega system.
   Te trzy formy legitymizacji nie wykluczają się. Spójność tych elementów zapewnia stabilność systemu politycznego.

Uzasadnienie prawomocnej władzy przez Maxa Webera, 3 typy legitymizacji władzy:

• legitymizacja przez tradycję - historia, tradycja stanowi o tym, że władza jest prawomocna; władza jest prawowita, bo istniała zawsze; tradycje plemienne, patrymonialne: władza przechodziła z ojca na syna; tradycja określa zakres, zasady sprawowania i sposób dziedziczenia władzy; władca naruszający tradycję narusza prawowitość władzy (dawniej Tybet, Butan)

• charyzmatyczna - osoba, która skupia zaufanie społeczeństwa ze względu na cele, które stawia sobie w przyszłości; charyzmatyczny przywódca ma zdolności do zjednywania, podporządkowywania sobie ludzi ze względu na cechy osobiste; podwładni są mu posłuszni, gdyż wierzą w jego szczególna misję; sytuacja kreuje takich charyzmatycznych przywódców; charyzma podlega rutynizacji - następuje kres charyzmy

• racjonalno-legalna - podstawą prawo; władza postępuje według reguł i norm; posłuszeństwo obywateli wobec władzy wynika z przekonania, że została ona wybrana i działa zgodnie z prawomocnymi procedurami

Bentham rozwinął trzeci model Webera, 3 poziomy legitymizacji systemu:

• reguł - władza jest prawomocna jeśli jest zgodna z regułami, reguły są akceptowane przez rządzących i rządzonych

• przekonań - minimum wspólnych przekonań grup rządzących i rządzonych. Jeśli władza oparta o reguły znajduje oparcie również na poziomie przekonań, wtedy nadal jest legalna.

• zachowań - istnieją przejawy akceptacji zachowań - korzystanie z możliwości, aby swoją akceptację okazać. Czyli czynne przyzwolenie ze strony grup podporządkowanych na bycie rządzonymi. Wyraża się to np. w udziale w wolnych wyborach, referendach, publicznych deklaracjach poparcia. Na tym poziomie istnieje pewność, że grupy podporządkowane identyfikują się z rządzącymi. Jeśli obywatele nie są włączeni w działania przejęcia władzy, to władza jest nielegalna, nielegitymizowana

Konieczność usprawiedliwiania przejęcia władzy- przekonania:

• władza musi pochodzić od uznawanego autorytetu: w przypadku porządków demokratycznych jest to lud, naród (umowa społeczn), w przypadku monarchii- król

• osoby, które mają dzierżyć władzę muszą posiadać kwalifikacje np. granica wieku

• obywatele muszą czuć, że stworzone reguły mają służyć im a nie osobom sprawującym władzę

Przekonania obywateli o prawomocności/prawomocności systemu kształtują:

• media, socjalizacja, kultura polityczna, typ zawodu, wykształcenie, poziom dochodów, rodzina, przynależność etniczna

Jak zachowania pokazują legitymizację?: - inicjatywa ustawodawcza, przestrzeganie reguł prawa, przysięgi prezydenta, ministrów, premiera, frekwencja.

Frekwencja- sposób legitymizowania systemu; niski udział obywateli w wyborach nie musi być niepokojący, różne znaczenie frekwencji np. dużą frekwencje można potraktować jako pospolite ruszenie- ludzie chcą coś zmienić.

Kryzys legitymizacji władzy po II wojnie światowej:

1. terroryzm w Wielkiej Brytanii, de Gaulle przeformułował Francję z IV na V Republikę,

2. welfare state - lata 70 w Europie - Czerwone Brygady - Włochy- siły skrajne prawicy - uderzają w elity socjaldemokratyczne,

3. działalność IRA (organizacja zbrojna walcząca początkowo o niepodległość Irlandii, a od 1921 roku o przyłączenie Irlandii Północnej do Republiki Irlandii) w UK. Ta grupa etniczna czuje się dysktyminowa - przejaw braku legitymizacji,

4. Strajki - formy okazywania braku legitymizacji dla części systemu

Legitymizacja ważna, gdyż:

• oznacza zdolność do przetrwania państwa

• powiązanie władzy i obywateli

• gwarancja stabilności i porządku

• daje swobodę działań rządzącym

• władzy łatwiej uzyskać posłuszeństwo

• daje większą efektywność rządów, reformy pod warunkiem legitymizacji władz

Kultura polityczna - postawy uczestników życia politycznego; kultura polityczna nie ma charakteru wartościującego.

[DEF] całokształt indywidualnych postaw politycznych członków danego społeczeństwa. Postawy te są wyrazem uznawanych wartości, odnoszących się przede wszystkim do systemu władzy państwowej. Od kultury politycznej danego społeczeństwa zależy stopień i charakter jego zaangażowania w politykę, gdyż to właśnie kultura polityczna reguluje stosunki między rządzącymi a rządzonymi.

Elementy postawy:

• poznawczy- wiedza

• afektywny- emocjonalny

• oceniający

Obywatele muszą dysponować wiedzą na temat systemu, na podstawie tej wiedzy pojawiają się emocje: akceptują bądź nieakceptuja system i na tej podstawie oceniają czy system jest dobry czy zły-> Almond i Verba

Almond i Verba:

Wiedza, uczucia, ocena wobec 4 aspektów polityki:

• stosunek obywateli do całości (co wiedzą o systemie?)

• elementy inicjujące w systemie - osoby które tworzą politykę (co wiedzą o systemie?, co czynią, jak go oceniają?)

• obiekty wynikowe - elementy, które biorą udział w wykonywaniu polityki

• sprawdzanie miejsca jednostki w systemie

Almond i Verba wyróżnili 3 typy kultury politycznej ( jaki system taka kultura polityczna):

• zaściankowa - społeczeństwo nic nie wie, nic nie czuje a w konsekwencji nie ocenia; społeczeństwo nie posiada żadnej wiedzy o systemie politycznym, nie istnieje świat polityki; kultura ta występuje na przykład w strukturach plemiennych; nie ma różnicy pomiędzy władzą ekonomiczną, polityczną, religijną

• podporządkowana - ludzie mają wiedzę na temat systemu politycznego, społeczeństwo nie dostrzega jednak elementów inicjujących - nie jest ważne kto tworzy politykę, jednostka nie ma pola do aktywności, rolą jednostki jest być posłusznym; kultura polityczna monarchii absolutnej czy reżimów totalitarnych

• uczestnicząca- w stosunku do każdego z 4 aspektów polityki pojawia się wiedza, emocje, ocena

Almond i Verba -

System parlamentarno - gabinetowy:	System prezydencki
- rząd pochodzi z parlamentu; - rząd odpowiada przez parlamentem (votum nieufności); - dwuwładza wykonawcza: premier, prezydent/monarcha. Obywatele mogą czuć, że działania są podejmowane w ich interesie. W systemie parlamentarno - gabinetowym prezydent/ monarcha pełni rolę reprezentacyjną; traktowany jest jako symbol państwa, trwa niezależnie od tego jaka opcja polityczna rządzi. - przewaga rządu nad parlamentem.	- nie ma łączności pomiędzy władzą wykonawczą a ustawodawczą
Dualizm egzekutywy - jedna z zasad ustrojów parlamentarno-gabinetowych, w myśl której władza wykonawcza jest rozdzielona pomiędzy głowę państwa i rząd. Celem rozdziału jest osłabienie pozycji władzy wykonawczej oraz zwiększenie możliwości wpływania na nią przez demokratycznie wybrany organ przedstawicielski. Genezą tej zasady jest dążenie do osłabienia absolutystycznych rządów monarchy przez reprezentację stanu trzeciego. Zgodnie z tą zasadą głowa państwa (monarcha, prezydent) pełni jedynie formalne i reprezentacyjne funkcje, z racji braku rzeczywistych uprawnień decyzyjnych w istotnych kwestiach politycznych (kontrasygnata) nie ponosi także odpowiedzialności politycznej. Rząd pozostaje pod kontrolą parlamentu, ponosi przed nim odpowiedzialność polityczną za konkretne decyzje i kierunki polityki.	Monizm egzekutywy - jedna z zasad ustrojów prezydenckich, w myśl której władza wykonawcza jest sprawowana przez jeden organ władzy państwowej - głowę państwa (prezydent, monarcha) Cały aparat wykonawczy państwa podlega temu urzędowi, rząd w rozumieniu systemu parlamentarno-gabinetowego nie istnieje, jego funkcje spełnia zaplecze administracyjne głowy państwa. Zasada realizowana m.in. w Stanach Zjednoczonych. Celem jest uzyskanie silnego ośrodka decyzyjnego w państwie, uniezależnionego (w konstytucyjnych granicach) od wpływu decyzji politycznych legislatywy. W opozycji do tej reguły pozostaje zasada dualizmu egzekutywy

Władza wykonawcza - rząd: kolegialne ciało odpowiedzialne za podejmowanie decyzji w imieniu społeczeństwa. Obecnie pozycja egzekutywy rośnie- najprościej sprawdzić to licząc ile uchwalonych ustaw jest pomysłem rządu .

SYSTEM PARLAMENTARNY (PARLAMENTARNO - GABINETOWY)

• Trzy zasady:

1. Równouprawnienie legislatywy i egzekutywy,

2. Współpraca pomiędzy legislatywą i egzekutywą,

3. Istnienie różnych środków wzajemnego oddziaływania władzy legislatywnej i egzekutywnej, np. odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem, dysponowanie przez egzekutywę prawem rozwiązania parlamentu.

• Dualizm władzy wykonawczej:

- oprócz rządu jest również głowa państwa (monarcha, prezydent).

WIELKA BRYTANIA

Trwałość brytyjskiego systemu politycznego jest wynikiem umiejętności reakcji systemu w odpowiednim momencie na napięcia społeczne, w przeciwieństwie do systemu francuskiego, który był reformowany 13 razy, Francuzi zamykali się na postulaty kolejnych grup społecznych.

Wielka Brytania - proces tworzenia się współczesnej roli egzekutywy:

1. Henryk VIII i Tudorowie - stworzenie monarchii absolutnej: Henryk VIII odciął się od kościoła katolickiego, nastąpiła sekularyzacja majątku kościoła; kupowanie popleczników zwłaszcza wśród drobnej szlachty, dzięki temu podporządkował sobie parlament; monarchia absolutna powstała w oparciu o sojusz króla z mieszczaństwem i szlachta; Elżbieta I - mocarstwo kolonialne; rzadko zwoływany parlament

2. Stuartowie - Jakub I i Karol I - stracili legitymizację drobnej szlachty i mieszczaństwa; rosnące niezadowolenie społeczne spowodowane sposobem rządzenia i trudnymi czasami; system monarchii absolutnej szybko utracił legitymizację

3. Najszybciej w Europie nastąpiło tu przejście od feudalizmu do kapitalizmu - wojna dwóch róż doprowadziła do reform gospodarczych, nastąpiło wywłaszczanie chłopów w celu uzyskania łąk pod wypasanie owiec by produkować i przetwarzać sukno. Brak własnej ziemi spowodował, że wielu ludzi musiało znaleźć sobie miejsca pracy. Uwolnienie chłopów od feudałów, chłop nie był już przypisany do ziemi; zatarły się różnice pomiędzy mieszczaństwem a szlachtą

4. Postulaty parlamentu o ograniczeniu władzy ustawodawczej króla, prawa nadawania przez niego monopoli, odebraniu mu praw sądowniczych, powrócenie do tradycji, gdzie król był jedna z izb parlamentu; dochodzi do rewolucji i powstaje republika; powstaje jedyna w historii Wielkiej Brytanii pisana konstytucja i nowy porządek prawny - duże znaczenie parlamentu i rząd odpowiadający przed nim

5. Restauracja Stuartów - królem Jakub II, wszystkie stany przeciw Jakubowi II, gdyż był on katolikiem i istniała obawa , że przywróci kościół katolicki i odbierze ziemie, które wcześniej należały do kościoła katolickiego; ucieczka Jakuba II

6. Wilhelm III Orański i jego następcy - mieli koligacje niemieckie co spowodowało ich alienację; pojawia się ustawa sukcesyjna - król odpowiada przed prawem, niezawisłość sędziów (mogą być usunięci jedynie przez parlament), konstytucyjna odpowiedzialność ministrów przed parlamentem (impeachment), mandat wolny, kadencyjność Izby Gmin, pojawienie się obozów politycznych ( Partia torysów, Partia Wigów) -> koniec monarchii absolutnej

7. Wilhelm Orański dobierał sobie doradców albo z Partii Wigów albo z Partii Torysów, doradcy króla tworzyli tajną radę, której przewodniczył król, w 1714 r. - przewodniczącym rady zostaje I Lord Skarbu, gdyż królowie przestali przychodzić na zebrania rady; ustanowiono, że „król nie może czynić źle” - król przenosi odpowiedzialność na ministrów, decyzje podejmowane w rządzie kolegialnie, by nie dochodziło do straceń ministrów odpowiedzialnych za złe decyzje ; w XVIII w. szefem rady zostaje szef partii

8. Król ma prawo ogłaszania prawa i rozwiązywania Izby Gmin

9. Zasada suwerenności parlamentu - jest niczym nieograniczonym, może wszystko; parlament nie może pozwolić sobie na rewolucję, wszystko musi się mieścić w ramach tradycji - panowanie prawa

10. Brak hierarchii aktów prawnych - konstytucja jest niepisana i elastyczna: konstytucję tworzą akty normatywne dotyczące instytucji + wielkie akty parlamentu + prawo zwyczajowe+ prawo precedensu+ książki prawnicze

11. Obecnie monarchia dziedziczna, król może rozwiązywać Izbę Gmin, otwiera I sesję parlamentu, nadaje tytuły, mianuje biskupów, działa jak głowa państwa republiki, ma prawo łaski, nominuje ambasadorów i innych urzędników

Niezmienne elementy systemu brytyjskiego od czasów królowej Wiktorii:

• monarchia

• Niezmieniony Parlament: Izba Lordów, Izba Gmin i król jako trzecia izba parlamentu

• Premier łącznikiem pomiędzy parlamentem a koroną

• Procedury i proces ustawodawczy

• Ciągle dominują 2 partie - system dwupartyjny

Elementy zmienione w systemie Wielkiej Brytanii:

• demokratyzacja systemu wyborczego: reforma Grey'a 1832r. - odebrano prawo głosu zgniłym miasteczkom; 1867r. - obniżenie cenzusu majątkowego i wprowadzenie głosowania tajnego; reforma Gastona - prawo głosowania prawem obywatelskim a nie tylko prawem hrabstw i miast; 1918 - Lloyd George wprowadza powszechne prawo wyborcze dla mężczyzn- 21 lat i kobiet- 30 lat, od 1928r. kobiety również 21 lat

• prezydencjalizacja funkcji premiera - rozbudowa zaplecza: duża liczba doradców, nie są to urzędnicy korony lecz osoby zaufane premiera, doradcy nie są kontrolowani przez parlament; głosowanie: poopieram członków danej partii, gdyż premierem zostanie lider partii, głosowanie przez pryzmat liderów

• koniec imperium brytyjskiego

• Stopniowe zmiany, które następowały pod rosnącą presja demokratyzacji; kolejne grupy były włączane do systemu .

OBECNIE WIELKA BRYTANIA

1. Wielka Brytania nie posiada Konstytucji, źródła prawa to np. Ustawa o prawach z 1689 roku lub Ustawa sukcesyjna lub prawo zwyczajowe lub orzecznictwo sądów

2. Konwenanse konstytucyjne:

- jest to utarta praktyka postępowania w sposób powszechnie uznany za właściwy w typowych sytuacjach ustrojowych,

- skład gabinetu określa tylko premier, nie monarcha,

- urząd premiera obejmuje lider partii, która zwycięża w wyborach powszechnych do Izby Gmin,

- premier musi zasiadać w Izbie Gmin,

- głowa państwa nie odpowiada politycznie.

3. Ograniczenie roli monarchy i wzmocnienie pozycji parlamentu, premiera, gabinetu.

4. Zasady ustrojowe:

- rządów prawa (dostosowywanie prawa stanowionego do prawa zwyczajowego),

- podziału pracy (trójpodział, ale jedna władza przejmuje czasem kompetencje innej - fuzja legislatywy i egzekutywy),\

- zwierzchnictwa narodu.

e) system dwupartyjny ( Partia Konserwatywna i Partia Pracy)

PARLAMENT W WIELKIEJ BRYTANII

IZBA LORDÓW	IZBA GMIN	MONARCHA
Lordowie: - świeccy ( z dożywotniego mianowania monarchy na wniosek premiera), - duchowni ( 26 biskupów kościoła anglikańskiego). Funkcja: - ustawodawcza (weto zawieszające wobec Izby Gmin), - sądownicza (rola Sądu Apelacyjnego w sprawach cywilnych i karnych)	- wyłaniana w wyborach parlamentarnych,659 deputowanych. - skład zmienny, uzależniony od liczby jednomandatowych okręgów wyborczych, - kadencja nie dłuższa niż 5 lat, - warunkiem funkcjonowania Izby jest istnienie frakcji parlamentarnych, - spośród członków partii, która zdobyła większość w wyborach, wyłaniany jest Jej Królewskiej Mości, a lider partii zostaje premierem, - lider drugiej dużej partii(opozycji) z grona swoich współpracowników tworzy gabinet cieni (odpowiednik gabinetu, oczekujący w cieniu, aż wyborcy powołają go do władzy), Funkcja: - ustawodawcza, - kontrolna w stosunku do rządu (możliwość pociągnięcia członka rządu do odpowiedzialności politycznej lub konstytucyjnej, zapytania poselskie, kontrola finansowa)	- monarchia konstytucyjna, dziedziczność monarchii, - od 1952 roku królowa Elżbieta z dynastii Windsorskiej ( głowa państwa, głowa Kościoła anglikańskiego w Anglii i prezbiteriańskiego w Szkocji). - stoi na czele władzy wykonawczej, - w praktyce akty woli panującego w zakresie spraw państwowych są wykonywane bezpośrednio przez ministrów w imieniu monarchy bądź przez monarchę z kontrasygnatą, - prawo do: udzielania rad, zachęcania, ostrzegania. - zasada nieodpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej monarchy.

• Rząd Wielkiej Brytanii

-to aparat administracji państwowej opłacanej ze skarbu państwa,

a) Gabinet - trzon rządu, około 20 osób / spośród Izby Lordów i Izby Gmin.

Funkcje:

-określa podstawowe kierunki państwa,

- sprawuje zwierzchnią kontrolę nad administracją,

- koordynuje pracą poszczególnych organów.

b) Premier:

- doradca królowej, szef rządu, lider partii rządzącej, decyduje o rozwiązaniu parlamentu, mianuje na najwyższe stanowiska państwowe (powołuje i odwołuje ministrów), kościelne, gospodarcze.

Jak to się stało , że jest tyle monarchii? ( Dania, Belgia, Szwecja, Wielka Brytania, Holandia, Norwegia…) - system może przetrwać, jeżeli utrzymuje legitymizację. W innych krajach nie ma już króla - system otwierał się przez reformy na różne grupy społeczne.

Republiki o ceremonialnej roli prezydenta (nic nie może), tam gdzie jest ustrój parlamentarny: Czechy, Słowacja, Włochy, Portugalia, Węgry….

System parlamentarno - komitetowy

[def](komitetowo-wiecowy; rządów zgromadzenia; konwentu) - system rządów występujący w konstytucji jakobińskiej z 1793, Komunie Paryskiej, oficjalnie w ustroju niektórych państw Bloku Wschodniego oraz we współczesnej Szwajcarii. Najważniejszą zasadą jest zasada jedności władzy, co oznacza, że nie występuje jej trójpodział. Całość władzy należy do parlamentu. Parlament powołuje pozostałe organy, określa również ich zadania i sprawuje nad nimi kontrolę. Rząd jako komitet wykonawczy parlamentu jest bezpośrednio wybierany przez parlament, przed którym jest odpowiedzialny. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem kadencji.

Charakterystyka:

• jednolitość władzy państwowej;

• parlament jest organem władzy najwyższej (posiada władzę ustawodawczą i wykonawczą);

• rząd powoływany jest przez parlament a nie przez głowę państwa (rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu);

• rząd odpowiada politycznie przed parlamentem, ale konflikt na linii rząd-parlament może zostać rozstrzygnięty tylko na korzyść parlamentu;

• ministra nie można odwołać (ustępuje sam lub gdy nie zostanie wybrany do parlamentu w następnych wyborach);

• głową państwa zostaje członek rządu o najdłuższym stażu;

• głowa państwa odpowiada politycznie przed parlamentem (ponosi też odpowiedzialność karną);

• głowa państwa nie ma prawa rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji

SZWAJCARIA OBECNIE

Szwajcaria - państwo federacją kantonów.

Zasada federalizmu - kompetencje nieprzypisane federacji należą do kantonów (części składowych federacji).

Zasada demokracji bezpośredniej:

- referendum obligatoryjne (dotyczy zmian konstytucji),

- referendum fakultatywne ( dotyczą ustaw i weta).

Władza ustawodawcza:	Władza wykonawcza
Zgromadzenie związkowe: - Rada Narodowa ( 200 posłów na 4 lata, wybory powszechne) - Rada kantonów (przedstawiciele kantonów). Funkcje: - kreacyjna - wybiera rząd, - sądownicza, zarządzająca. Równość obu izb.	- brak instytucji głowy państwa, odpowiedzialności politycznej zarządu przed parlamentem, - Rada związkowa - 7 równorzędnych ministrów,

Rząd formowany na zasadzie przyjacielskiego porozumienia:

- brak odpowiedzialności politycznej przed parlamentem,

- nie można odwołać rządu przed 4-letnią kadencją,

- co roku zgromadzenie związkowe wybiera prezydenta, który stoi na czele rządu.

rządy kolegialne - nikt nie przewodniczy obradom rządu, nikt nie ma głosu rozstrzygającego. System kolegialny funkcjonuje na każdym szczeblu, wszystkie siły polityczne są zawsze reprezentowane. W systemie alternatywnym przegrani są wykluczeni, nawet odrzuceni do opozycji, również gdy przedstawiają ważną siłę polityczną. U nas każda ważna siła polityczna po prostu jest w rządzie i musi tam współpracować z innymi. Szukanie dominacji nie służy porozumieniu.

- system wyspecjalizowanych jednostek, które mają zadania do wypracowania. Gabinet jest najważniejszy.

- komitety - ciała złożone z ministrów,

- Stały komitet Rady Ministrów w Polsce jest organem opiniodawczo-doradczym w sprawach należących do zakresu działania Rady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów.

System prezydencki:

[Def.] - to rozdzielność oraz względna równość kompetencji władzy ustawodawczej (legislatywa) i wykonawczej (egzekutywa).

1. Parlament - funkcja ustawodawcza,

2. Prezydent - nie ma formalnie inicjatywy ustawodawczej.

3. Parlament i prezydent nie mogą się wzajemnie rozwiązać.

Stany Zjednoczone Ameryki:

Przyczyny stworzenia systemu prezydenckiego w USA:

- obawa przed monarchią, przed silną władzą wykonawczą,

- w czasie uchwalania konstytucji amerykańskiej system parlamentarny dopiero się tworzył,

- niechęć do monarchii brytyjskiej,

1. Prezydent (władza wykonawcza) jest na równi z Kongresem ( władza ustawodawcza),

• 4-letnia kadencja, w wyborach powszechnych, pośrednich (wyborcy wybierają bezpośrednio kolegium elektorskie, które dokonuje wyboru prezydenta),

• głowa państwa = szef rządu (monizm egzekutywy, system parlamentarny
  - dualizm egzekutywy)

• nie odpowiada przed parlamentem

• stała niezmienna kadencja prezydenta, może zostać skrócona tylko poprzez śmierć, zrzeczenie się lub złamanie praw

• prezydent nie może być członkiem parlamentu

• obywatel amerykański, który ukończył 35 lat, mieszka na terenie USA co najmniej 14 lat, nie jest obywatelem naturalizowanym ( tzn. nie jest cudzoziemcem, któremu nadano obywatelstwo,

• max dwie kadencje.

Kolegium Elektorów Stanów Zjednoczonych

1. konstytucyjny organ państwowy, który co cztery lata dokonuje wyboru amerykańskiego prezydenta i wiceprezydenta. Liczba elektorów - (od 1964) 538.

2. Na elektora nie może być wybrany senator, reprezentant ani żadna osoba sprawująca w imieniu Stanów Zjednoczonych jakichkolwiek urząd powierniczy lub odpłatny. Elektorzy spotykają się jedynie w stanowych parlamentach i swoje głosy wysyłają do urzędującego Przewodniczącego Senatu USA, który na wspólnym posiedzeniu obu izb Kongresu dokonuje otwarcia kopert i zlicza głosy.

3. każdy stan posiada tyle mandatów, ilu łącznie ma przedstawicieli w Senacie i Izbie Reprezentantów,

4. elektorzy muszą głosować na kandydata, który w wyborach powszechnych uzyskał większość w ich stanach

5. liczba elektorów z każdego stanu nie może być mniejsza niż 3, kandydaci na prezydenta znani są jeszcze przed wyborem elektorów, elektorów wybiera się pod kątem tego na którego z kandydatów zagłosują- wybory pośrednie; elektorzy raczej nie zmieniają zdania w kwestii tego na kogo zagłosują

Zakres uprawnień prezydenta USA

- głowa państwa, szef rządu,

- kieruje władzą federalną, wykonawczą,

- powołuje sekretarzy stanu - funkcjonariuszy administracji,

- powołuje dyrektorów FBI, CIA, ambasadorów, sędziów Sądu Najwyższego,

- staje się liderem własnej partii,

- kieruje polityką zagraniczną,

- naczelny dowódca sił zbrojnych,

- co roku w kongresie przedkłada generalny program ustawodawczy,

- ma prawo weta wobec ustaw uchwalanych prze Kongres,

- nie może rozwiązać Parlamentu,

- Senat pod przewodnictwem Sądu Najwyższego może usunąć Prezydenta,

- Prezydent odpowiedzialny konstytucyjnie a nie politycznie

- Prezydenta wyłania się w wyborach powszechnych, co umacnia jego rolę wśród innych organów państwowych. Z tego powodu prezydent nie jest odpowiedzialny przed parlamentem i nie można go odwołać w czasie trwania kadencji na jaką został wybrany (z wyjątkiem sytuacji impeachmentu).

- impeachment - prawo Kongresu USA do postawienia w stan oskarżenia i skazania urzędników federalnych, w tym prezydenta.

2. Kongres w USA

IZBA REPREZENTANTÓW	SENAT
- co najmniej 25 lat, - 435 osób, - kadencja 2 lata, - przewodniczący - speaker.	- co najmniej 30 lat, - 100 osób, - kadencja 6 lat, - przewodniczący - wiceprezydent USA, - co 2 lata wybory do Senatu (wymiana 1/3 liczby senatorów)

Funkcje Kongresu USA:

Legislacyjna	Kontrolna
- uchwalanie ustaw, - inicjatywa ustawodawcza, - proponowanie poprawek do konstytucji, - uchwala ustawę budżetową, podatki, - przyznaje kredyty na działalność rządu.	- zatwierdzanie nominacji prezydenckich i traktatów, - prawo do postawienia w stan oskarżenia i skazania członków administracji federalnej, prezydenta.

3. Separacja władzy ustawodawczej i wykonawczej:

- szczególna pozycja prezydenta. W czasie kryzysu politycznego kompetencje prezydenta rosną.

- niepołączalność stanowisk w kongresie i administracji federalnej,

- brak odpowiedzialności politycznej prezydenta przed kongresem,

- niemożliwość rozwiązania Kongresu przez Prezydenta,

- ustrój polityczny USA określa Konstytucja z 1787 roku.

• wybory parlamentarne w połowie kadencji prezydenta

• rząd nie ma charakteru kolegialnego, ministrowie nie są odpowiedzialni

• „hamulce i równowaga” - kontrola parlamentu nad prezydentem:

1. Impeachment - prezydenta obowiązuje prawo; prezydent nie może rozwiązać kongresu ani kongres nie może pozbawić władzy prezydenta

2. Prezydent jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, ale o wojnie decyduje kongres

3. Prezydent powołuje urzędników za radą i zgodą Senatu, ale odwołać może bez zgody senatu

4. Prezydent nie ma inicjatywy ustawodawczej, ale ma prawo veta, które może być odrzucone przez Kongres

5. Kongres decyduje o budżecie

6. wiceprezydent szefem Senatu

7. podczas kryzysu większe kompetencje otrzymuje Prezydent

8. w Parlamencie nie głosuje się wg przynależności partyjnej, prezydent musi montować koalicje (większość) dla swoich ustaw poprzez metodę perswazji, prezydent ma możliwość oddziaływania :

• spotkania w kuluarach, które mają nakłonić do pewnych rozwiązań

• dotarcie do opinii publicznej: orędzia, konferencje prasowe

• działalność na arenie międzynarodowej

9. Parlament nie ma kontroli nad urzędem Prezydenta

10. Prezydent odpowiedzialny konstytucyjnie a nie politycznie

11. Kwestia badania kontroli politycznej nad biurokracją prezydencką.

-2/3 projektów zrealizowanych w 2003 roku wyszło z kancelarii prezydenta,

- źle i dobrze, bo z jednej strony prezydent USA jest uzależniony od pracowników. Nie ma nad taki doradcami kontroli, może ich jedynie zdymisjonować,

- możliwość wprowadzenia prezydenta w błąd, np. Afera Watergate i rezygnacja Nixona, Zatoka Świń.

- nie ma kontroli nad władzą wykonawczą

l) Rola perswazji politycznej:

-prezydent ma możliwość przekazywania pewnych treści obywatelom.

-używa mocy perswazji w salonach waszyngtońskich,

- możliwość docierania do opinii publicznej (konferencje, orędzia),

- działalność na arenie międzynarodowej , korzyści ze zdobywania popularności.

- powoduje to zaburzenia: szum komunikacyjny, personalne tajne relacje, brak możliwości pozyskiwania informacji Wady i zalety systemu prezydenckiego:

Zalety systemu prezydenckiego	Wady systemu prezydenckiego
odpowiedzialność jednej osoby sprawność działania decyzyjnego, stabilność rządu, nie ma możliwości kryzysu rządowego stabilność na arenie międzynarodowej wiadomo kto zostanie szefem rządu (typ wyboru rządu - prezydent wybierany w wyborach bezpośrednich)	system łupów- zwycięzca bierze wszystko, obsadzanie swoimi ludźmi kluczowych stanowisk brak wpływu na doradców, niekompetencja w niektórych kwestiach parlament może blokować pomysły prezydenta kwestia nadużyć , mechanizm równowagi może przestać działać

Rola głowy państwa:

1. system prezydencki - wybierany bezpośrednio, funkcja może być dziedziczna, jednoosobowa, szef rządu.

2. system parlamentarny - funkcja ceremonialna,

SYSTEM SEMIPREZYDENCKI (MIESZANY):

[Def.] System semiprezydencki (inaczej system półprezydencki lub parlamentarno-prezydencki) system inaczej określany mianami neoprezydenckiego lub mieszanego. System pół prezydencki stanowi połączenie elementów systemu parlamentarnego i prezydenckiego, stąd też często nazywany jest systemem mieszanym. Charakteryzuje się on silną i samodzielną władzą prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Prezydent określa główne kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Zasadniczy wpływ na całą politykę państwa mają trzy nadrzędne organy: prezydent, rząd, parlament.

• Prezydent wybierany w wyborach powszechnych

• Prezydent posiada własną niekwestionowaną władzę

• Premier i ministrowie muszą mieć poparcie parlamentu

• Władza ustawodawcza jest dwuczłonowa (prezydent - realny szef oraz rząd),

• Egzekutywa - hybryda: odpowiedzialność Prezydenta przed narodem, odpowiedzialność rządu przed Parlamentem,

• Prezydent nie jest tylko symbolem, ceremonialnym przywódcą. Ma moc władczego podejmowania decyzji.

Francja- V Republika ( od 1958 roku)

1. Zgodnie z systemem stworzonym przez de Gaulle'a prezydent ma dużą władzę. Jeżeli w parlamencie dominuje jego frakcja polityczna, to on decyduje kto będzie premierem oraz określa cele polityczne rządu. Jednak gdy frakcja prezydencka stanowi mniejszość parlamentu, prezydent musi wyznaczyć premiera wywodzącego się z opozycyjnej wobec siebie większości. Zjawisko względnej współpracy pomiędzy premierem i prezydentem wywodzącymi się z przeciwnych obozów politycznych nosi miano koabitacji i po raz pierwszy opisano je właśnie we Francji.

2. W takiej sytuacji dwukrotnie znalazł się Jacques Chirac - w latach 1986-1988 jako prawicowy premier przy socjalistycznym prezydencie oraz jako prezydent z socjalistycznym rządem w okresie od maja 1997 do 2002 roku.

3. Ponadto de Guelle i jego następcy Pompidou i d' Estaing często korzystali z referendów (w jednym z nich dopiero uchwalono bezpośrednie wybory prezydenckie) - monarchia republikańska (prezydent decydował o stosunkach zagr., przewodniczył obradom Sejmu…)

kompetencje Prezydenta:

-silna pozycja, 5- letnia kadencja, wybory powszechne, bezpośrednie,

-sam powołuje i odwołuje rząd,

- przewodniczy posiedzeniom Rady Ministrów,

- podpisuje dekrety z mocą ustaw,

- zwierzchnik sił zbrojnych,

- mianuje premiera,

- rozwiązuje zgromadzenie narodowe,

- sprawy zagraniczne.

Rząd francuski:

1. Mianowany przez prezydenta,

2. Odpowiedzialny przed zgromadzeniem narodowym,

3. Funkcja wykonawcza, prawodawcza,

4. Parlament:

- zgromadzenie narodowe (5 lat, wybory powszechne, bezpośrednie,

- senat (9 lat, wybory pośrednie

Funkcje rządu:

1. Uchwala ustawy w dziedzinach: prawo obywatelskie, obrona, budżet, ratyfikowanie umów międzynarodowych.

2. Funkcja kontrolna w stosunku do rządu.

System wielopartyjny - konieczność tworzenia koalicji

1. system partyjny występujący najczęściej w państwach demokratycznych, w których obowiązuje ordynacja proporcjonalna, zwłaszcza bez progu wyborczego.

2. W przeciwieństwie do systemu dwupartyjnego charakteryzuje się zdolnością trzech lub więcej partii politycznych do sformowania rządu. Prowadzi to z reguły do konieczności zawierania koalicji rządowych albo powoływania rządów mniejszościowych.

3. Współczesnymi przykładami stabilnych systemów wielopartyjnych są m.in. Holandia, Belgia, Dania, Irlandia, Szwecja, Finlandia, Estonia, Czechy, Kanada, Australia i Nowa Zelandia. System wielopartyjny istnieje też w Polsce, przy czym od kilku lat latach zaznacza się tendencja do powstania systemu dwuipółpartyjnego.

prawo Duvergera - socjologiczne prawo oceniające, że ordynacja większościowa prowadzi do dwupartyjności, ordynacja większościowa redukuje liczbę partii, ordynacja większościowa wcale nie podnosi frekwencji ze względu na efekt psychologiczny - obywatel wie, że musi zagłosować na jedną z dwóch partii, które się liczą, by jego głos nie był zmarnowany ordynacja większościowa nie działa, nie doprowadzi do dwupartyjności, gdy społeczeństwo jest podzielone, istnieją podziały terytorialne. M. Duverger - jeden z pierwszych teoretyków dotyczących partii politycznych;

Efekt mechaniczny - zwycięzca bierze wszystko, cala pula trafia do tego, który uzyskał najwięcej

Kraje, gdzie działa ordynacja proporcjonalna - Wenezuela, Kolumbia, Malta.

Ordynacja wyborcza: jest zbiorem przepisów regulujących sposób przeprowadzenia wyborów - ze szczególnym uwzględnieniem sposobu liczenia głosów, co ma szczególne znaczenie w wyborach parlamentarnych.

Rodzaje ordynacji wyborczej

1. Ordynacja większościowa jest systemem, w którym z reguły każdemu okręgowi wyborczemu przypada jeden mandat, który uzyskuje kandydat, na którego oddano największą ilością głosów. System ten stosowany jest m.in. w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Francji, a także w Polsce, w wyborach do Senatu. System większościowy, poprzez ograniczenie ilości ugrupowań w parlamencie, prowadzi zazwyczaj do powstania jednopartyjnych większości;

2. Ordynacja proporcjonalna stosowana jest w większości krajów europejskich. W celu rozdzielenia mandatów stosuje się różnego rodzaju przeliczenia liczby głosów biorąc pod uwagę także przynależność partyjną kandydatów. W efekcie przeliczenia wybrany kandydat niekoniecznie musi być tym, który uzyskał najwięcej głosów - zwykle w ordynacji proporcjonalnej jest to kandydat, który zajmował pierwsze miejsce na liście partyjnej, na którą padło najwięcej głosów. System proporcjonalny uważany jest za lepiej oddający preferencje wyborców. (Wenezuela, Kolumbia, Malta)

Kroki utworzenia rządu w systemie parlamentarnym:

1. Ogłoszenie wyników wyborów

2. Ruch głowy państwa - wskazanie formatora rządu/ mianowanie premiera. Formator rządu najczęściej zostaje premierem. W Holandii formator rządu nie jest premierem. Sprawdza on jakie są możliwości koalicyjne, potem królowa wskazuje premiera.

3. Propozycja gabinetu. Formator formuje gabonet.

4. Inwestytura od Parlamentu - votum zaufania

5. Głowa państwa formalnie mianuje rząd

6. Votum nieufności , rozwiązanie/ poddanie się do dymisji rządu, koniec kadencji

konwenans Salisbury - Zgodnie z nim Izba Lordów nie może odrzucać w drugim czytaniu rządowego projektu ustawy, który przeszedł drogę postępowania legislacyjnego w Izbie Gmin, jeśli jej treść stanowi realizację manifestu wyborczego. Swoista instytucjonalizacja programów wyborczych. rząd ma prawo zrealizować to, do czego się zobowiązał.

Co wpływa na trwałość rządów koalicyjnych:

1. Czynniki społeczno - ekonomiczne ( Hiszpania i Irlandia - mocna lojalność partyjna):

• zbieżności ideologiczne

• chęć sprawowania władzy

• niesłabnące poparcie dla rządu

• wspólny wróg - występują razem przeciw innej partii

• rozdrobniona opozycja - czynnik stabilizujący

• partie mają lojalnych członków

• stabilny rozwój państwa

• mała liczba partii

Czynniki instytucjonalne:

• konstruktywne wotum nieufności

• aby uchwalić wotum nieufności potrzeba jest minimum połowa posłów

• pewne terminy i procedury, które opóźniają podejmowanie decyzji o wotum nieufności. Nie Można głosować w tym samym dniu - termin 7 dni - odwołanie głosowania.

3. obiektywne zewnętrzne czynniki:

• stabilność, dobrobyt, umowa koalicyjna - dżentelmeńska.

3 warianty rządów w systemie parlamentarno - gabinetowym :

1. najważniejsze kolegialne ciało w postaci gabinetu - przykładem Fińska Rada Stanu

2. rządy pierwszego ministra - przykład Wielkiej Brytanii, RFN - rząd kanclerski, kanclerz jest najważniejszy, ministrowie odpowiadają przed kanclerzem a kanclerz odpowiada przed Bundestagiem

Mocna pozycja kanclerza w RFN: - tradycyjnie był jedynym odpowiedzialnym, - czerpanie ze źródeł historii, - - odpowiedzialny za linię polityczną kraju, - nie tylko na jedną kadencję, - ma własne biuro.

3. rządy ministerialne - oznacza to kryzys, nie jest to normalna sytuacja.

Słaby premier. Wybiera się pionka.

Jednopartyjność nie oznacza silnej pozycji premiera - przykład Japonii

Tendencje pojawiające się w systemie parlamentarnym:

• prezydencjalizacja funkcji premiera - tendencja ta jest bardziej widoczna w systemach jednopartyjnych i większościowej ordynacji wyborczej; głosując na daną partię wiemy kto będzie sprawował funkcję premiera - nie ma niebezpieczeństwa, że pojawi się ktoś nowy; zmiany w funkcji premiera spowodowane między innymi pojawieniem się mediów; zaczynają się pojawiać prywatni doradcy premiera, np. w Wielkiej Brytanii, co do tej pory było charakterystyczne dla systemu prezydenckiego; premier jest także znaczącą postacią w stosunkach międzynarodowych - jeździ z różnymi wizytami zagranicznymi

• zmiany trybu pracy gabinetów - pojawienie się komitetów - sam gabinet organizuje się w komitety, nie są to ciała bardzo sformalizowane, rząd oparty jest na systemie komitetów; komitety składają się z ministrów; siła premiera zależy od tego czy kontroluje powiązania pomiędzy komitetami; obecnie w Polsce istnieje jeden stały komitet zwany małą radą ministrów na czele którego stoi Michał Boni, jest także Komitet Europejski Rady Ministrów

Legislatywa - parlament , nie podejmuje władczych decyzji, bierze udział w procesie ustawodawczym,

Państwo liberalne - najważniejsze jest dobro jednostki, państwo to chroni dobro jednostki, w imię dobra wspólnego nie można zapomnieć o jednostce

Parlamenty mają swój początek w Radach Królewskich; potem pojawienie się koncepcji suwerenności ludu w czasie rewolucji francuskiej - władza pochodzi od ludu

Wspólne cechy wszystkich parlamentów/ zgromadzeń:

• Liczebność posłów - rzadko w którym kolwiek z państw przekracza 500, zwykle jest to 300 - 400, liczba posłów powyżej 500 może ograniczać efektywność pracy parlamentu, im więcej osób w zgromadzeniu, tym łatwiej nim manewrować

• Liczebność izb:

• bikameralizm - dwuizbowość

• unikameralizm - jednoizbowość

Przeważa model jednoizbowy, po II wojnie światowej nastąpiła redukcja izb np. w Danii, Nowej Zelandii; państwa federalne charakteryzuje dwuizbowość - jedna izba pochodzi z wyborów, druga izba to reprezentanci stanów, landów itp.

Argumenty za jednoizbowością - mamy jeden lud, jedną wolę ludu; istnienie jednej izby skraca proces ustawodawczy; łatwiej rozliczać z podjętych decyzji, gdyż wiadomo jakie ciało podejmowało decyzję

Argumenty za dwuizbowością - większe prawdopodobieństwo załatwienia interesów jednostki, druga izba ma bronić przed terrorem większości; możliwość poprawy legislatywy

• System komisji - organizacja pracy parlamentu

Bikameralizm:

Bikameralizm w federacji - dać szansę reprezentacji poszczególnym jednostkom budującym federację

Podział bikameralizmu:

• Symetryczny - silny; obie izby są sobie równe pod względem siły, kompetencji, wagi; symetryczny bikameralizm zwykle występuje w federacjach; przykłady państw: USA, Belgia, Włochy

• Asymetryczny - zwany silnym; izba niższa o decydującej pozycji; zwykle występuje w systemach parlamentarnych; przykładowe państwa : Polska, Holandia, Francja; uzasadnienie siły izby niższej - pochodzi ona z wyborów powszechnych przez obywateli, jak np. Izba Gmin w Wielkiej Brytanii, w niektórych państwach jak np. we Francji, druga izba - Senat - pochodzi z wyborów pośrednich ( wybory przeprowadzane w departamentach)

Sejm RP:

• Związanie rządu z sejmem; tylko sejm kontroluje wykonanie budżetu

• Powiązanie kadencji sejmu z kadencją senatu

• Możliwość odrzucenia poprawek senatu i veta prezydenckiego

Zwykle tylko w izbie niższej może zacząć się procedura ustawodawcza

Niemcy - federacja z systemem parlamentarnym

Bundesrat - bikameralizm symetryczny rada związków; reprezentanci poszczególnych landów - proporcjonalnie do liczby ludności; nie ma kadencji - gdy upada rząd danego landu, to następny rząd powołuje swoich reprezentantów

W USA senator jest wybierany w wyborach powszechnych; ze względu na silną dyscyplinę wygrywa lojalność wobec wyborców. Specyfika partii amerykańskich - nie są spójnie ideologicznie; niemieckich - dyscyplina partyjna i sposób organizacji pracy parlamentu.

W większości państw dominują pośrednie wybory do drugich izb; większość drugich izb ma także inna kadencję

Komisje parlamentarne - rośnie rola komisji, dlatego, że państwo zajmuje się coraz większą ilością różnych spraw

• Komisje stałe - ich profil pokrywa się zwykle z liczbą resortów

• Komisje specjalne

• Komisje mediacyjne - zwykle w federacjach, uzgadnianie wspólnego stanowiska izby wyższej i izby niższej

Siła komisji słabsza, im bardziej zdyscyplinowane są partie

1. Komisje słabe:

- wyróżnikiem zdyscyplinowanie partii, żołnierze partyjni związani lojalnością, np. RFN, Wielka Brytania.

b) mocne:

- gdy partie nie są objęte dyscypliną partyjną, mają własną autonomiczną rolę,

- członkowie nie związani z partią,

- kongres w komisjach naprawdę pracuje,

- podkomisje tworzone prze komisje, np. Skandynawia, USA.

O ustawę walczy się na poziomie komisji

PODZIAŁ PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA USTROJ TERYTORIALNY:

USTRÓJ TERYTORIALNY	CHARAKTERYSTYKA
Państwo unitarne	- jednolite wewnętrznie, jednolity porządek prawny, społeczny, administracyjny, - jedno obywatelstwo, - jednostki administracyjno - terytorialne podporządkowane centralnym organom władzy, nie mają żadnej samodzielności politycznej, - np. Polska, Węgry, Dania, Holandia, Finlandia.
Państwo złożone	- posiada prawnie zupełną samodzielność części składowych państwa (własny system prawodawczy, wykonawczy, sądowniczy), Federacja: - państwo związkowe, - samodzielność części składowych państwa ( stany, prowincje, kraje, republiki), ale bez możliwości ich odłączania (secesji, wystąpienia), - części składowe nie mogą samodzielnie nawiązywać stosunków międzynarodowych, ani ich utrzymywać, - USA, Austria, Rosja, Kanada, Brazylia, Indie, Belgia, Kanada. Konfederacja: - związek państw połączonych ze sobą dla realizacji określonych celów politycznych, są suwerenne, - pewne funkcje wykonują wspólnie (obrona, gospodarka), - każde z państw jest równouprawnione we wspólnym organie uchwałodawczym, - np. UE.

Federacja

Terytorialna organizacja państwa - pionowy podział władzy

Historia federacji:

• Unia personalna - dane państwa łączy osoba monarchy np. unia polsko - litewska

• Unia realna - unie personalne przekształcają się w unie realne, państwa zaczyna łączyć szereg wspólnych kompetencji, np. unia Anglii i Szkocji

• Konfederacja - związek kilku państw przy zachowaniu ich suwerenności; konfederacja - związek państw, federacja - państwo związkowe; w konfederacji dane decyzje dotyczą państw a nie bezpośrednio obywateli, konfederacje tworzy się na mocy umów międzynarodowych - traktatów, np. współcześnie Wspólnota Niepodległych Państw.

W federacji pojawia się władza centralna; państwa tworzące federacje delegują część swojej suwerenności władzy centralnej; by powołać federacje musi pojawić się akt prawa nadrzędnego

Samorząd - sprawowanie części władzy wykonawczej i administracyjnej na szczeblu lokalnym przez wybierane ciała w granicach prawa

Autonomia - pewien zakres władzy wykonawczej i ustawodawczej sprawowany na szczeblu lokalnym np. w sprawach szkolnictwa, pomocy społecznej; inaczej niż w samorządzie, który ustanawia prawo tylko w zakresie przydzielonej władzy wykonawczej. Aby wprowadzić autonomie należy zmienić konstytucję, władza suwerenna nadal należy jednak do władzy centralnej, która może zmienić prawo, bez pytania autonomii o zdanie. Przykłady : autonomia baskijska, katalońska, autonomia palestyńska, Krym, dawniej Kosowo

Federacje:

• zabezpieczają przed dyktaturami (Niemcy)
• zbliżają obywateli do rządzenia. Wprowadzona po to, aby dać możliwość działania grupom etnicznym, np. Belgia.
• lepsza gdy państwo zróżnicowane (Belgia, Bośnia i Hercegowina)
• lepsza jeśli duże terytorium (USA, Kanada, Brazylia, Indie, Meksyk)
• sposób zorganizowania rynku wewnętrznego bez ograniczeń,

- Bośnia i Hercegowina - próba rowiązania długotrwałego konfliktu,

- UE - federalizm ma wyraz w rozwoju instytucji UE.

Relacje między supersystemem a subsystemami

1. USA, granty pomocowe, redystrybucja, kontrola wydatków,\

2. W subsystemach - jednostki władzy federalnej, np. FBI (federacja)i policja (subsysytem) mają konflikt

federalizm dualistyczny - (USA) egzekucja bezpośrednia, supersystem i subsystemy mają
                                          swoją administrację i rządzą sobie z wprowadzeniem prawa

federalizm kooperacyjny - (Niemcy) egzekucja pośrednia, supersystem narzuca władzy
                                            wykonawczej subsystemów zadania

Supersystem ograniczany jest przez:
• zasadę subsydiarności
• sąd konstytucyjny

• konstytucję
• drugą izbę Parlamentu
• procedury
• komisje mediacyjne

NIEMCY

Niemcy - obecnie:

1. Kanclerz - szef rządu,

2. Rząd,

3. Prezydent - wybiera kanclerza, funkcja reprezentacyjna,

4. Parlament - silna pozycja.

5. 16 landów - federalna struktura państwa.

System kanclerski - system polityczny, gdzie największe znaczenie ma kanclerz. Jest równorzędnym partnerem dla głów innych państw.

Parlament

IZBA ZWIĄZKU - BUNDESTAG	RADA ZWIĄZKOWA - BUNDESRAT
- reprezentacja ogólnonarodowa, -699 członków, 4-letnia kadencja, - głosowanie powszechne. - funkcje: zmiany w konstytucji, - uchwalanie ustaw, budżetu, inicjatywa ustawodawcza (rząd, Bundesrat).	- reprezentacja krajów - landów, - członkowie rządów krajowych, - nie wybiera prezydenta ani nie tworzy i obala rządu.

Władza wykonawcza:

Prezydent	Rząd związkowy
- na 5-letnią kadencję przez zgromadzenie związkowe (deputowani do Bundestagu i taka ilość powoływana przez parlament krajowy). - ograniczenie roli prezydenta do funkci reprezentacyjnych, - wskazywanie kandydata na kanclerza,	- kanclerz związku + ministrowei, - kanclerz wybierany na wniosek prezydenta przez Bundestag, - kanclerz ustala wytyczne polityki państwa

Landy pod względem administracyjnym podzielone są na Landkreisy (zespoły gmin), a te z kolei na Gemeinde (gmina, zarząd lokalny), czyli podstawowe jednostki administracyjne. Kraje związkowe są finansowo niezależne od rządu centralnego.Utrzymuja porządek publiczny, oświatę, kulturę.

SĄDOWNICTWO KONSTYTUCYJNE:

1. Sąd konstytucyjny - organ państwowy sądownictwa powołany do badania zgodności z normami konstytucyjnymi norm prawnych niższego rzędu - norm ustawowych i podustawowych (np. rozporządzeń).

2. W krajach, których system prawa oparty jest o prawo stanowione (mające korzenie w prawie rzymskim) sądownictwo konstytucyjne jest scentralizowane, z zazwyczaj jednym wyspecjalizowanym organem państwowym (sądy i trybunały konstytucyjne).

3. W państwach z systemem prawa opartym na common law - prawo wspólne, może nie istnieć jedyny lub najwyższy organ uprawniony do badania konstytucyjności stanowionych norm (por. jednak przykład Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych oraz Sądu Konstytucyjnego RPA), a zadanie badania zgodności z normami konstytucyjnymi spoczywa na wszystkich sądach.

Niemcy:

1. Federalny Trybunał Konstytucyjny (FTK, niem. Bundesverfassungsgericht, BVerfG, dosł. Federalny Sąd Konstytucyjny) - sąd konstytucyjny Republiki Federalnej Niemiec. Jest strażnikiem niemieckiej konstytucji (Grundgesetz) będąc zarazem organem konstytucyjnym oraz częścią sądownictwa z dziedziny prawa konstytucyjnego. Ma siedzibę w Karlsruhe w Badenii-Wirtembergii.

2. Struktura Trybunału i status sędziego

- Federalny Trybunał Konstytucyjny składa się z dwóch senatów, każdy liczący po ośmiu sędziów. Ogólna liczba sędziów wynosi zatem 16.

- Dwa senaty: Podział Trybunału na dwie izby (senaty) współcześnie zapewnia większą sprawność jego działania, przy coraz większej liczbie spraw do niego trafiających.

c) Do najważniejszych kompetencji Trybunału należy orzekanie w przedmiocie:

- formalnej lub materialnej zgodności prawa federalnego lub prawa krajowego zustawą zasadniczą, - zgodności prawa krajowego z pozostałym prawem federalnym, - skargi konstytucyjnej (sprawy dotyczące skargi konstytucyjnej stanowią 95% wszystkich rozpoznawanych przez Trybunał spraw), - odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta federalnego.

d) cel - tworzenie prawa zgodnego z konstytucją, ochrona jednostki przed arbitralnością władzy.

Wielka Brytania:

Common law (tłum z ang. "prawo wspólne") - zbiorcze określenie rodziny systemów prawnych państw anglosaskich (m.in. krajów wchodzących w skład Wielkiej Brytanii, USA, Australii, Nowej Zelandii). Charakteryzuje się brakiem oddzielenia stosowania prawa od jego stanowienia oraz świadomym i celowym oparciem norm prawnych i rozstrzygnięć sądowych na wcześniejszych precedensach.

Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Luksemburgu (potocznie: Europejski Trybunał Sprawiedliwości - ETS, pełna nazwa: Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich) - jeden z organów głównych Wspólnot Europejskich, pełniący funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego i administracyjnego. W skład Trybunału wchodzi 27 sędziów, mianowanych przez każde państwo członkowskie.

Kompetencje

- orzeka o legalności aktów prawnych wydawanych przez inne organy UE oraz ich zgodności z Traktatami,

- dokonuje obowiązującej wykładni aktów prawnych,

- na wniosek Komisji Europejskiej podejmuje decyzje wobec państw nie wypełniających zobowiązań traktatowych,

Konstytucjonalizm - historycznie: kierunek uznający za najlepszą formę rządów władzę monarchy ograniczoną przez konstytucję, jego początki sięgają XVIII wieku i ówczesych teorii podziału władzy. Konstytucjonalizm stanowił punkt wyjścia do wprowadzenia ustroju monarchii konstytucyjnej. Władza monarchy została ograniczona przez parlament (ustawodawcza), ministrów odpowiedzialnych przed parlamentem (wykonawcza) oraz niezawisłych sędziów (sądownicza). Po raz pierwszy ustrój taki zaprowadzono w 1689 roku w Anglii. Współcześnie terminem "konstytucjonalizm" określa się ustrój państwowy oparty na pisanej konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny - organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także w ustrojach innych państw /RFN, Austria, Grecja/. Jego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu, przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami międzynarodowymi (tzw. "sąd nad prawem"). Kadencja w Polsce - 9 lat, skład 15 osób.

Kompetencje Trybunału

- orzekanie w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (w tym wypadku z konstytucją 1997 roku)

- orzekanie w sprawach zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

Duża rola TK, bo:

- uzyskał wcześniej legitymizację, niż parlament. Parlament niechętnie wchodził w kwestie drażliwe typu aborcja, eutanazja, dlatego TK zabierał głos w tej sprawie.

- judykalizacja polityki - wzrost roli sądownictwa - częściej sędziowie rozstrzygają o decyzjach politycznych,

- instytucja rozsądku - szuka się rekompensaty braku zaufania dla legislatywy.

Różnice miedzy dwoma modelami:

SĄD NAJWYŻSZY	WYRÓŻNIK	TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
- Najwyższa instancja, - instancja apelacyjna, - orzekanie, rozstrzyganie w wymiarze sprawiedliwości,	Relacje z innymi sądami	- obok, nie jest to wymair sprawiedliwości, rozstrzyga, -odnośnie norm prawnych normy są powszechne, nie indywidualne,
- wybór nie jest do końca polityczny,	Pochodzenie składu	- ich wybór ma charakter klucza politycznego - w dużej mierze polityczny
- dożywotnia	kadencja	- od 6 do 9 lat.

Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych - głowa władzy sądowniczej w systemie trójwładzy funkcjonującym w Stanach Zjednoczonych, obok władzy wykonawczej (prezydenta) i ustawodawczej (Kongresu). Jest sądem najwyższej instancji w sprawach podlegających prawu federalnemu. Jego zadaniem jest zagwarantowanie że wszystkie działania władzy wykonawczej i ustawodawczej są zgodne z konstytucją.

Rola tego sądu w amerykańskim życiu politycznym jest ogromna. Dla przykładu, do sądu należą decyzje w tak kluczowych sprawach jak legalizacja aborcji i małżeństw homoseksualnych. W 2000 roku kontrowersyjna decyzja sądu rozstrzygnęła spory o wynik wyborów prezydenckich, oddając zwycięstwo George W. Bushowi.

Sąd składa się z 9 sędziów. Są oni wyznaczani przez prezydenta, potem ich kandydaturę musi zatwierdzić Senat. Po wybraniu kadencja sędziego jest nieograniczona i z reguły służą oni do momentu gdy wiek lub pogarszający się stan zdrowia skłoni ich do dobrowolnego odejścia na emeryturę. Ten system ma zapewnić pełną niezawisłość sędziów i uwolnić ich od jakichkolwiek presji politycznych.

Prezydencjalizacja funkcji premiera

urząd premiera jest centralnym łącznikiem między legislatywą a egzekutywą, osoba sprawująca go sprawująca wywodzi się z parlamentu i jest przed nim odpowiedzialna, pełni funkcję szefa rządu i zwierzchnika administracji. Po drugie, rządy premiera odzwierciedlają centralizację władzy wykonawczej w rękach premiera i faktyczne podporządkowanie zarówno gabinetu, jak i ministerstw. W tym przypominają prezydencjalizm. Rządy premiera są krytykowane za to, że:

* Wzmacniają centralizację poprzez osłabianie ograniczeń wcześniej nakładanych przez gabinet i ministerstwa;

* Ograniczają debatę nad programem i osłabiają kontrolę poprzez eliminowanie krytyki i alternatywnych poglądów.

Zdaniem politologów można bronić rządów premiera w przypadku, gdy odzwierciedlają osobisty mandat premiera, który uzyskał w wyborach powszechnych. Politykę rządu premiera należy bronić, gdyż poglądy premiera nadają programowi rządu wyraźniejszy kierunek.

Prerogatywy królewskie w Wielkiej Brytanii

Dziedzicznym władcą Wielkiej Brytanii jest monarcha. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z uznaną maksymą król panuje, ale nie rządzi władza królewska została w całości przeniesiona na parlament, gabinet i sądy. Pozostałe uprawnienia (tak zwane prerogatywy królewskie) mają formalnie dosyć szeroki zakres: król jest zwierzchnikiem i naczelnym wodzem sił zbrojnych, ma prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju, może zwoływać i rozwiązywać parlament, ma prawo sankcji ustaw, oraz prawo łaski, ponadto mianuje wszystkich wyższych urzędników (w tym członków rządu). W praktyce jednak król przestał używać prawa sankcji ustaw (ostatni raz użył tej prerogatywy na początku XVIII wieku), co spowodowało utratę tego uprawnienia przez desuetudo.

W praktyce wszystkie decyzje królewskie wymagają ministerialnej kontrasygnaty, co oznacza, że król nie podejmuje decyzji, a tylko je uprawomocnia (z drugiej strony, król nie ponosi również za żadną decyzję odpowiedzialności, zgodnie z maksymą: Król nie może czynić źle).

Grupy nacisku: tj. organizacje i ugrupowania społeczne, wywierające zorganizowaną presję, m.in. na partie i aparat państwa. Grupy nacisku występują nierzadko w bezpośrednim otoczeniu partii politycznych lub stanowią element organizowania ich elektoratu.

Decentralizacja jest to ustawowe, trwałe, prawem chronione przekazywanie organom decentralizowanej władzy publicznej (gminom, powiatom, województwom) zadań, kompetencji i środków, w które do tej pory były wyposażone organy władzy centralnej

• przyczyna - ilość zadań, ich zróżnicowanie i charakter, zapewnienie udziału obywateli, lepsze wykonanie zadań przez struktury stykające się z nim bezpośrednio

• cel - identyfikacja i organizowanie zaspokojenia zbiorowych potrzeb miejscowej ludności(sprawowanie władzy musi spoczywać na władzach najbliższych obywatelom)

• wyodrębnienie niezależnych i względnie samodzielnych podmiotów, które nie są podporządkowane hierarchicznie organom występującym na wyższych szczeblach

Decentralizacja, decentralizacja władzy publicznej - przeniesienie części uprawnień i odpowiedzialności władzy publicznej z organów władzy państwowej na organy władzy samorządowej możliwie najniższego szczebla.

Decentralizacja władzy publicznej jest zasadą prawną wyrażoną w art. 15 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Przykładami decentralizacji była reforma służby zdrowia wchodząca w skład programu czterech reform rządu Jerzego Buzka oraz utworzenie trzema ustawami z 1990 i 1998 trójszczeblowego samorządu terytorialnego.

Strona | 23

---