Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa

w Katowicach

Turystyka obszarów chronionych

Rozwój turystyki zrównoważonej na terenie Bieszczadów.

Małgorzata Fąfara

GC09

Turystyka i Rekreacja

Studia zaoczne, licencjackie

Spis treści

1. Charakterystyka Bieszczadów 3

1. Położenie 3

2. Ukształtowanie terenu 3

3. Klimat 4

4. Podział turystyczny 5

5. Flora i fauna 5

2. Ochrona przyrody 6

1. Rezerwaty krajobrazowe i przyrody nieożywionej 6

2. Parki krajobrazowe 8

3. Bieszczadzki Park Narodowy 10

3. Zakończenie 11

4. Bibliografia 11

1. Charakterystyka Bieszczadów

1. Położenie

Bieszczady dzielą się na Wschodnie i Zachodnie. Wschodnie znajdują się na terenie Ukrainy, Zachodnie zaś na terenach Słowacji, Ukrainy oraz Polski. Zajmują najbardziej wysuniętą na południowy - wschód część Polski. Położone są między Przełęczą Łupkowską (640 m n.p.m.) a Przełęczą Wyszkowską (933 m n.p.m.). Charakterystyczne dla Bieszczad są podłużne grzbiety, poprzedzielane obniżeniami, porośnięte przez lasy bukowo - świerkowe stoki, wysokie partie porośnięte są łąkami, nazywane połoninami. Pomimo, iż szczytowe partie zajmują połoniny, to Bieszczady zaliczane są do pasma Beskidów Lesistych, a nie Połonińskich.

2. Ukształtowanie terenu

Charakterystycznymi cechami Bieszczadów są długie, równolegle ciągnące się pasma z północnego - zachodu na południowy - wschód o zbliżonej wysokości, podwyższającej się na wschód. Najwyższym szczytem Bieszczadów jest Pikuj (1405 m n.p.m.), na terytorium Polski jest to Tarnica (1346 m n.p.m.). W górach można wyróżnić kilka pasm, między innymi: pasmo łupkowskie oraz pasmo Połonin. Pasmo łupkowskie, rozciąga się od łupkowa do samej granicy Ukraińsko - Polskiej. Do najbardziej znanych połonin należą Połonina Caryńska (zdjęcie obok) i Połonina Wetlińska.

Połonina Caryńska (1297 m n.p.m.) jest wyniosłym masywem górskim, rozciągającym się z północnego zachodu na południowy wschód. Otaczają go głębokie doliny potoku Prowcza na wschodzie, a na zachodzie doliny potoku Wołosatego. Na Południu ograniczony przez Rzeczyce, Przełęcz Wyżniańską oraz górny odcinek Prowczy, na północy Przysłup Caryński i dolina Caryńskiego. Grzbiet Połoniny rozciąga się na długości około czterech kilometrów i składa się z czterech wierzchołków, z czego trzy są na szlakach turystycznych. Czwarty wierzchołek liczy 1245 m i znajduje się na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego, przez co znajduje się poza szlakiem dla turystów.

Połonina Wetlińska (zdjęcie powyżej) (1255 m n.p.m.) jest najbardziej wysuniętą na zachód połoniną bieszczadzką. Na zachodzie osiąga szczyt Smereka (1222 m n.p.m.) i przez Przełęcz Orłowicza łączy się z wschodnią częścią, gdzie znajduje się Hasiakowa Skała, na szczycie której mieści się znane schronisko PTTK Chatka Puchatka.

1. Klimat

Klimat jest umiarkowany ciepły przejściowy z dominacją cech klimatu kontynentalnego. Największy wpływ mas powietrza jest znad Europy Wschodniej, który niesie latem wysoką temperaturę a zimną niską. Mieszają się z suchym powietrzem znad Węgierskich Nizin. Średnia temperatura latem wynosi około 15 °C, w wyższych partiach gór jest chłodniej. Zimy są mroźne, temperatury wahają się od -5 °C w dolinach, do poniżej -10 °C powyżej granicy 1300 m n.p.m, czasem zdarzają się większe spadki temperatur (-33 °C w 2005 r.-Wetlina). Roczne opady od 800 mm do maksimum 1150 mm. Lipiec jest miesiącem największej ilości opadów (około 145 mm). Pokrywa śnieżna osiąga grubość w wyższych partiach na około 250 cm i utrzymuje się około 175 dni.

Najlepszymi miesiącami na uprawianie turystyki są styczeń, luty, maj, czerwiec, sierpień oraz wrzesień.

1. Podział turystyczny

• pasmo graniczne pomiędzy Przeł. Łupkowską a Przeł. Użocką, stanowiące wododział karpacki z kulminacjami Okrąglika(1100 m), Rabiej Skały (1199 m), Kremenarosa (1221 m), Rozsypańca (1273 m) - gdzie łączy się z pasmem połonin - oraz Połoniny Bukowskiej (Kińczyk Bukowski 1251 m);

• pasmo połonin ciągnące sią od Smereka (1222 m) poprzez Połoniny: Wetlińską (1253 m) i Caryńską (1297 m), gniazdo Tarnicy (1346 m) do Rozsypańca (1273 m);

• pasmo Wysokiego Działu z kulminacją Wołosania (1071 m) i rozległym masywem Chryszczatej (997 m) pomiędzy dolinami Osławy, Hoczewki i Solinki;

• pasmo Łopiennika (1069 m) i Durnej (979 m) zwane też "grzbietem baligrodzkim" rozciągające się pomiędzy dolinami Jabłonki i Solinki.

• pasma na północ od Sanu (wg geografów Przedgórze Bieszczadzkie) czyli Otryt (Trochaniec 939 m), Ostre (804 m), Żuków (768 m) i Jaworniki (909 m).

1. Flora i fauna

Bieszczady charakteryzują się rozległą powierzchnią lasów, wyróżniamy trzy piętra roślinne w układzie:

• piętro pogórzy, czyli dolin, sięgające 700-800m n.p.m.

• piętro regla dolnego, sięgające do 1150m n.p.m.

• piętro połonin, czyli łąk wysokogórskich.

Piętro najniższe, czyli dolin tworzą lasy liściaste o wielu gatunkach, jak dęby, graby, lipy i klony. Czasem można spotkać powyżej tego piętra pojedyncze dęby lub grupki grabów, otoczone buczynami.

W piętrze regla dolnego głównie spotkać można buczyny z jaworami. Nad tym reglem nie ma pasa świerkowego, jak zazwyczaj występuje w innych pasmach gór. Można spotkać pojedyncze karłowate świerki lub ich niewielkie grupki.

Piętro połonin tworzą rozległe łąki górskie.

Na terenie Bieszczadów najczęściej spotykanymi drzewami są: buk, jodła, olsza szara, sosna, świerk, najrzadziej zaś modrzewie i jawory.

W masywie tych gór fauna również jest bardzo bogata, ponieważ występują tutaj zwierzęta, których nie da się spotkać nigdzie w Polsce, np. największy europejski wąż Eskulapa. Dobrze zachowane pierwotne lasy bukowe stanowią prawdziwy raj dla zwierząt. Żyją w nich m.in. żubry, jelenie, niedźwiedzie, wilki, rysie, żbiki, a od 2007 roku również koniki polskie (zdjęcie obok).

W gąszczach olszyn występują kukułki, nad potokami i bagnami można ujrzeć sporadycznie białe bociany, rzadziej czarne, czaple siwe (zwłaszcza nad Sanem). Można spotkać również puchacza czy orła przedniego. Najlepszym okresem na obserwowanie ptaków występujących na terenie Bieszczadów jest wiosna, słychać ćwierkanie ptaków w dolinach a nawet na połoninach. Jesień nie sprzyja wszelkim obserwacjom ptaków, jednak w tym okresie można udać się na zbieranie jagód, grzybów i orzechów laskowych. Podczas wędrówek po szlakach turystycznych istnieje prawdopodobieństwo spotkania niedźwiedzia, Bieszczady są jednym z ich siedlisk. Bieszczady słyną z żubrów, które z natury są płochliwe i przy spotkaniu z turystami uciekają w głąb lasu. Żubry zostały przeniesione na tereny Bieszczad z lasów Pszczyny i Niepołomic. Lasy dają schronienie również innym zwierzętom, np. żbikom, rysiom, zdziczałym kotom skrzyżowanym ze żbikami, wilkom oraz wielu dzikom. Obszary górskie zasiedlają rzadkie gatunki płazów: salamandra plamista i traszka górska. Z grupy owadów, w Bieszczadach spotkać można m.in. jelonka rogacza, nadobnicę alpejską, biegacza zielonozłotego. Rząd gadów reprezentuje m.in. jaszczurka zwinka, żmija zygzakowata, gniewosz plamisty i wąż Eskulapa, niszczony bezmyślnie przez turystów i robotników leśnych ze względu na swoje podobieństwo do żmii.

3. Ochrona przyrody

1. Rezerwaty krajobrazowe i przyrody nieożywionej

Rezerwat przyrody „Zwiezło” lub „Jeziorka Duszatyńskie” (1,74 ha) obejmują dwa jeziorka na potoku Olchowatym w pobliżu wsi Duszatyn, na czerwonym szlaku z Komańczy. Powstały w 1907 r. przez osunięcie się zbocza Chryszczatej tarasując odpływ wody z potoku. Powstały trzy jeziorka, jednak wskutek zamulania jedno zniknęło. W dwu pozostałych możemy zobaczyć jeszcze wielkie, połamane konary drzew.

Kolejnym rezerwatem jest „Gołoborze”. Jest to rezerwat przyrody nieożywionej o powierzchni 13,9 ha, w pobliżu zniszczonej wsi Rabe nas Rabiańskim Potokiem. Ochronie podlega w nim naturalne gołoborze górskie powstałe w miejscu wychodni piaskowca kwarcowego. Rumosz skalny porasta w kilku miejscach brzoza i karłowata osika, całość otoczona jest pięknym lasem jodłowo - bukowym ze świerkiem. W pobliżu znajdują się nie eksploatowane źródła mineralne - unikalne szczawy szczawy arsenowo - żelaziste.

„Sine Wiry” są rezerwatem leśno - krajobrazowym na obszarze 450,49 ha, umiejscowionym na rzece Wetline. Teren tego rezerwatu obejmuje 7 - kilometrowy, przełomowy odcinek rzeki Wetlinki od dawnej wsi Łuh aż do jej ujścia do Solinki, ok. 600 metrowy odcinek przełomowy Solinki i zbocze masywu Połomy (776 m) ze starym naturalnym lasem bukowo-jodłowym. Występuje tu 10 zespołów roślinnych, 350 gatunków leśnych roślin naczyniowych w układzie piętrowym i wiele gatunków fauny bieszczadzkiej z wielkimi ssakami i ptakami drapieżnymi. Osobliwością tego miejsca są progi skalne na rzekach, żerujące ptaki wodne, strome urwiste brzegi nad rzekami i malownicze przełomowe ich odcinki.

„Przełom Osławy pod Duszatynem” jest nowym rezerwatem krajobrazowym obejmujący odcinek rzeki Osławy między Duszatynem a Prełukami ze wschodnimi stokami Karnatiowego Łazu, meandrami Osławy. Obszar jaki zajmuje ten rezerwat to 322,45 ha. Ochronie podlegają naturalne zbiorowiska roślinne oraz naturalny krajobaz.

Rezerwat geologiczny „Kamień” na obszarze 91,83 ha. Położony jest na północno - wschodnich stokach grzbietu Kamienia koło Rzepedzi. Ochrania oryginalnie ukształtowane przez czas skałki piaskowcowe o charakterze uroczyska.

Rezerwat krajobrazowo - leśny w Myczkowcach na południu stoku Kozinica nad jeziorem Myczkowieckim nazwany „Koziniec”, leżący na obszarze 28,68 ha. Ochroną zostały objęte walory przyrodnicze i krajobrazowe tego miesjca ze stromym zalesionym zboczem Kozińca o dużym nachyleniu stoków przechodzących czasem w urwiska skalne z wychodniami i odsłonięciami skalnymi piaskowców i łupków warstw krośnieńskich porośniętymi grądem z fragmentami jaworzyny, rzadkimi gatunkami roślin i płatami zbiorowisk kserotermicznymi. Ochronie podlegają zespoły roślinne: grąd subkontynentalny, ciepłolubna buczyna, 25 taksonów roślin objętych ochroną gatunkową, liczna grupa gatunków górskich i rzadkich m.in. lepnica gajowca, znana głównie ze stanowisk w Pieninach o populacji liczącej ok. 150 osobników.

„Nad Jeziorem Myczkowieckim” (164,17 ha), jest to rezerwat krajobrazowy obejmuje obszar wsi Bereźnica Niżna, Myczkowce i Solina. Celem ochrony jest zachowanie walorów krajobrazowych i przyrodniczych w masywie Berda wraz z oryginalnymi wychodniami skalnymi, porastającymi lasami, licznymi stanowiskami roślin chronionych i rzadkich w runie leśnym. Osobliwościami przyrodniczymi tego miejsca są drzewostany leśne z żyzną buczyną karpacką, jaworzyną górską i fragmentami grądu subkontynentalnego oraz rośliny chronione: wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, języcznik zwyczajny, lulecznica kraińska, tojad mołdawski, groszek wschodnio karpacki, obrazki alpejskie, czosnek niedźwiedzi, itp.

Rezerwat krajobrazowy „Przełom Sanu pod Grodziskiem” (100,24 ha), położony na obszarze wsi: Zwierzyń, Bereźnica Niżna i Średnia Wieś. Obejmuje swym zasięgiem malowniczy przełom Sanu pod Grodziskiem w Zwierzyniu wraz z doliną tej rzeki oraz wzgórzem Grodzisko z porastającymi je lasami z licznymi gatunkami roślin chronionych i rzadkich w runie, w tym część wód płynących Sanu. Ochronie podlegają tutaj siedliska leśne lasu mieszanego z grądem subkontynentalnym, żyzną buczyną karpacką, jaworzyną karpacką i jednym z niezwykle cennych stanowisk języcznika zwyczajnego. Jest to niezwykle malownicze miejsce, w pobliżu którego znajduje się coraz bardziej popularne źródełko wody mineralnej w Zwierzyniu.

„Przełom Strwiąża” (359,23 ha) to rezerwat krajobrazowy między Brzegami Dolnymi a Krościenkiem w celu objęcia ochroną przełomowego odcinka Strwiąża wraz z krajobrazem doliny rzecznej i cenną szatą roślinną.

2. Parki krajobrazowe

Na terenie Bieszczadów znajdują się dwa parki krajobrazowe:

• Ciśniańsko - Wetliński

• Doliny Sanu

Park krajobrazowy Ciśniańsko - Wetliński (51 013,75 ha) Stanowi otulinę Bieszczadzkiego Parku Narodowego (strona zachodnia) i jest częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Park ten tworzą grzbiety górskie, będące doskonałymi punktami widokowymi. Park jest w 80 % zalesiony, co tworzy doskonałe miejsce dla życia zwierząt. Osobliwością parku są progi skalne i przełomy a także ostańcowe skałki. Najbardziej cenne przyrodniczo miejsca do których w większości dotrzeć można szlakami turystycznymi objęto ochroną rezerwatową. Rezerwat ścisły "Zwiezło" i rezerwaty: "Cisy na Górze Jawor", "Woronikówka", "Gołoborze", "Sine Wiry", "Olszyna łęgowa w Kalnicy" "Przełom Osławy pod Duszatynem". Walory przyrodnicze zabytki kultury i historii parku można także podziwiać z okien Bieszczadzkiej Kolejki Wąskotorowej.

Przez Park przebiegają szlaki turystyczne:

• Czarny prowadzony spod Jawornego przez Jabłonki, Łopiennik, Falową na Wysokie Berdo (granica Bieszczadzkiego Parku Narodowego)

• Czerwony obejmuje odcinek od Duszatyna przez Chryszczatą, Wołosań, Cisną, Jasło, Okrąglik do Smereka (teren Bieszczadzkiego Parku Narodowego)

• Niebieski łącznikowy z Baligrodu przez Durną na Łopiennik

• Zielony to odcinek z Bukowca przez Terkę na Krysową

• Niebieski graniczny z Nowego Łupkowa przez Wysoki Groń, Stryb, Roztoki Górne, Okrąglik do Rabiej Skały (granica z Bieszczadzkiego Parku Narodowego)

• Żółty z Rabiej Skały przez Jawornik, Stare Sioło do Przełęczy Orłowicza (granice Bieszczadzkiego Parku Narodowego)

Park Krajobrazowy Doliny Sanu (28 718 ha) chroni malowniczą dolinę Sanu od źródeł po Jezioro Solińskie. Stanowi od północnego-wschodu naturalną otulinę dla Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Bogactwo przyrodnicze parku wynika z dużej lesistości ok. 80 %. W parku dominuje piętro regla dolnego z uwagi na to, iż większość terenu leży powyżej 500 m. n.p.m.

Na terenie parku znajduje się jeden szlak, niebieski - odcinek z Polany przez Wańka Dział -> pasmo Otrytu (od Hulskiego do Chatki Socjologa) -> Dwernik -> Magurę Stuposiańską -> Widełki (i dalej na Bukowe Berdo w Bieszczadzkim Parku Narodowym).

Na terenie tego parku znajdują się również ścieżki:

• Przyrodnicza w krainie myszołowa w Polanie

• Przyrodniczo - historyczna Dwernik - Otryt - Chmiel

Ścieżka w krainie myszołowa

Najłatwiej dojść do ścieżki rozpoczynając marsz od budynku Szkoły Podstawowej w Polanie (przejście zajmuje 15min.)

Długość ścieżki ~ 2,5km

Czas przejścia - 2,5godz

Różnica wzniesień 120m

 Ścieżka prowadzi szlakiem zrywkowym do wzniesienia zwanego "Szeroką Łąką" (618m n.p.m.). Z tego miejsca roztacza się panorama we wszystkich kierunkach, szczególnie wyraźnie zaznacza się pasmo Otrytu i pasmo Ostrego. Idąc po oznaczonej na drzewach trasie zauważamy fragmenty buczyny karpackiej, mijamy osuwisko, źródlisko dające początek potoku z roślinnością wodolubną następnie oczko wodne i wzdłuż potoku idziemy szlakiem zrywkowym gdzie otacza nas 40-letni drzewostan olszy szarej. Z "Szerokiej Łąki" możemy zaobserwować szybujące ptaki drapieżne m.in. myszołowa i jastrzębia, które znajdują tu doskonałe warunki do bytowania.

Przyrodniczo - historyczna ścieżka Dwernik - Otryt - Chmiel zaczyna się w Dwerniku (Skrzyżowanie) gm. Lutowiska, zaś kończy się w Chmielu prowadząc przez południowy fragment Otrytu.

Długość ścieżki ~ 6km

Czas przejścia - 5godz.

Różnica wzniesień - 350m.

Na trasie ścieżki wyznaczono pięć przystanków oraz dwa punkty widokowe z których roztacza się piękny widok m.in. na Magurę Stuposiańską, Połoninę Wetlińską, Dwernik Kamień oraz na Dolinę Sanu. Wyznaczone przystanki informują o historii Dwernika i Chmielu oraz o wielkiej różnorodności świata roślin i zwierząt. Okres wiosenny daje znakomitą możliwość obserwacji ptaków, które mają tu miejsca lęgowe i szukają pożywienia. Same zwierzęta są trudne do spotkania i obserwacji, mimo że na trasie zauważamy często ich ślady (dzik, jeleń, wilk, ryś). W połowie trasy osiągając kulminację wzniesienia (Pasma Otrytu) w sezonie letnim istnieje możliwość odpoczynku oraz noclegu dla 30 osób w Chatce Socjologa.

1. Bieszczadzki Park Narodowy

Bieszczadzki Park Narodowy został utworzony w 1978 roku i jest jednym z największych parków narodowych w naszym kraju. W chwili jego utworzenia zajmował zaledwie około 60 kilometrów kwadratowych, w chwili obecnej powierzchnia całkowita sięga ponad 1000 km². Na tym obszernym ternie możemy spotkać ponad 700 gatunków roślin kwiatowych, 200 gatunków mchów, 500 gatunków porostów, i ponad 100 gatunków grzybów. Obecnie granice Bieszczadzkiego Parku Narodowego rozciągają się od górnego Sanu aż po Połoninę CaryńskąPark zamieszkuje ponad 230 rodzajów zwierząt, możemy tu spotkać między innymi: jelenie, sarny, dziki, żbiki, orły białe oraz żmije i węże. Długość szlaków turystycznych sięga około 200 km.

1. Zakończenie

Bieszczady są miejscem bardzo często i chętnie odwiedzanym przez turystów. Aby nie dopuszczać do niszczenia przyrody w Bieszczadach, powstały szlaki piesze, rowerowe, konne, wiodące przez całe Bieszczady, wyznaczające miejsca w jakich można się poruszać. Są miejsca, do których dojść nie można, ponieważ są objęte ścisłą ochroną. Chociaż powstały specjalne ścieżki dydaktyczne, wyznaczone szlaki turystyczne, to turyści wciąż niszczą świadomie lub nieświadomie przyrodę tych gór. W okresie letnim na połoninach można spotkać setki turystów, którzy schodzą z wyznaczonych tras bądź zaśmiecają całą okolicę.

1. Bibliografia

Władysław Krygowski „Beskidy Bieszczady i Pogórze” Przewodnik

K. Zarzycki, Z. Głowaciński. ”Bieszczady” - Wyd. 3 Warszawa : WP,

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bieszczady

http://www.bieszczady.pik-net.pl/b_wstep.phtml

http://www.twojebieszczady.pl/carynska.php

http://gminyturystyczne.pl/parki#bieszczadzki

http://www.bieszczady.globus.info.pl/uksztaltowanie-powierzchni.php

http://podkarpackie.regiopedia.pl/

http://www.parkikrosno.pl/parki;475/park,krajobrazowy,doliny,sanu/sciezka,przyrodniczo-historyczna,dwernik,-,otryt,-,chmiel.html#ak12580

2

---