WYKŁAD I 05.10

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI POLITYCZNE

Międzynarodowe stosunki polityczne to różnego rodzaju formy współdziałania lub rywalizacji między państwami od ustalenia granic poprzez komunikację, wymianę gospodarczą, kulturową a także różne formy rywalizacji o wpływy , o bogactwa. To całokształt relacji międzypaństwowych.

Od 200 lat przedmiotem zainteresowania tej dyscypliny są nie tyle stosunki między państwami ale również między narodami.

Stosunki między państwami i narodami bywają i bywały pokojowe i wojenne.

Wojna jest też pewną formą stosunków międzynarodowych, skrajną, drastyczną. Wojny towarzyszą od zarania dziejów. Dzisiaj nie jesteśmy pewni genezy wojny, nie wiemy dlaczego ludzie prowadzą wyniszczające wojny.

Są różne wyjaśnienia pochodzenia wojny:

• biologiczne - w świecie zwierzęcym istnieje tzw. agresja wewnątrzgatunkowa

• dążenie do bogactwa

• różnice rasowe

• ekspansja demograficzna - różnice w poziomie zasobów co do ilości ludzi. Przyczynia się do migracji

Główną przyczyną wojen były dwie przyczyny wg Profesora

Lenistwo (łatwiej zrabować coś wypracowanego niż samemu coś stworzyć) i strach (Narażeni na rabunek muszą się bać i bronić się)

Główny walor stosunków międzynarodowych:

• biosocjologiczne - walka o przestrzeń

• geopolityczne - główny czynnik to układ sił

• w stosunkach międzynarodowych państwa dążą do równowagi sił

• teoria sprawiedliwości i poszanowania praw międzynarodowych stosunków można poddać sprawiedliwym normom i przepisom prawa

Te teorie sprowadzają się do dwóch podstawowych założeń:

W stosunkach międzynarodowych mamy do czynienia z interesami państw i narodów

Interesy dotyczą warunków pomyślnego i bezpiecznego istnienia i funkcjonowania poszczególnych państw. Interesy zmieniają się historycznie. Ale zawsze dotyczą bezpieczeństwa, zasobów gospodarczych, komunikacji i informacji.

Zasady to takie normy postępowania państw, które uważa się za poprawne i godne powszechnego poszanowania. Te zasady też zmieniają się historycznie

Państwa lubią mieć zasady ale kierują się interesami.

Polityka nastawiona na zasady to romantyzm polityczny

Polityka nastawiona na interesy to realizm polityczny

PRZEGLĄD ROZWOJU STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH W CZASACH NOWOŻYTNYCH

Periodyzacja - podział historii na okresy, które mają coś ze sobą wspólnego

Do czasów nowożytnych stosunki międzynarodowe były sporadyczne. W bardzo długim okresie nie było stosunków globalnych. To co w czasach starożytnych nazywano światem to basen Morza Śródziemnego. W średniowieczu również kontakt różnych cywilizacji był sporadyczny. Kontakty miedzy państwami także. Nie było przedstawicielstw dyplomacji. Wysyłano poselstwa w konkretnych sprawach. Istniała hierarchia. Dopiero epoka odkryć przynosi przekształcenie polityki regionalnej w globalną. Wyłaniają się państwa o cechach narodowych. Pojawiają się wydawnictwa w narodowych językach. Zaczyna się tożsamość narodowa i państwowa. Od tego momentu pojawiają się systematyczne stosunki między państwami i stopniowo stają się międzynarodowe.

1. KROK - WOJNA 30-LETNIA W EUROPIE 1618-1648

Główne państwa: Francja , Szwecja, Austria, państwa niemieckie. Ta wojna zniszczyła Europę. Miała w dużym, stopniu charakter religijny- katolicy przeciw protestantom. W Niemczech liczba ludności zmalała o 2/3. Potem zawarto Pokój Westfalski, który wprowadził pojęcie suwerenności państwowej.

Po długim okresie wojen religijnych próba narzucenia religii sprowadziła się do zasady, że państwa są suwerenne i same ustalają religię, decydują o wewnętrznych porządkach i nikt z zewnątrz nie powinien się wtrącać ustalają. Zaczęło to dotyczyć ustroju, prawodawstwa. Ta zasada jest naczelną zasadą stosunków międzynarodowych.

2. KROK - KONGRES WIEDEŃSKI 1815

Kończy epokę wojen napoleońskich i rewolucji francuskiej, ustanawia porządek w Europie i opiera ten ład na kilku zasadach:

1. zasada legitymizmu - nie naruszalność monarchii europejskich pochodzących od Boga (rewolucja francuska kwestionowała te monarchie)

2. zasada równowagi sił - wpływ aby żadne z mocarstw nie miało przewagi nad pozostałymi

Układ Świętego Przymierza - sojusz Rosji, Prus, Austro-Węgier. One zobowiązały się stać na straży tych dwóch zasad oraz ustroju wewnętrznego każdego z europejskich państw.

Ład ustanowiony w Wiedniu przetrwał 55 lat. Załamał się w wyniku zmiany sił w Europie. Wyrosła nowa potęga w postaci Niemiec, które w czasie Kongresu rozczłonkowane były na 48 państw, sprzedały jednego silniejszego w postaci Prus,(...)

Po krótkiej walce nad supremacją nad tym państwem między prusami i Austrią, Austria została wyeliminowana i Prusy zjednoczyły rzeszę niemiecką. Podnosiły swoją siłę wygrywając wojnę z Francją.

To zburzyło ład ustanowiony przez Kongres i spowodowało że Wielka Brytania która była sprzymierzona z Austrią i Niemcami , zmieniła front i sprzymierzyła się z Francją przeciw Niemcom.

3. KROK - EPOKA KOLONIALNO-IMPERIALNA 1870-1918

Cechą tej epoki jest podział świata między państwa europejskie (Afryki, awans USA, które stają się jedną z potęg światowych, upadek Hiszpanii i Portugalii, (...) oraz ukształtowanie się silnych sprzeczności w Europie między dwoma grupami państw : Austrią i Niemcami oraz Francją, Wlk. Brytanią i Rosją. Równowaga sił ustanowiona na kongresie wiedeńskim i zasada legitymizmu została podważona. Kończy się ten okres I Wojną Światowej, która pochłonęła 14 mln. poległych. I Woja Światowa przyniosła klęskę mocarstw centralnych, rewolucję rosyjską i zwycięstwo aliantów. Zlikwidowano monarchię Autro-Węgier. Na jej miejsce powstała masa różnych państw.

I Wojnę Światową zakończył pokój wersalski (Traktat Wersalski). Nie jest to dokładna nazwa bo konferencja pokojowa zakończyła się czterema traktami ale najważniejszy był wersalski z Niemcami.

Nowe zasady do stosunków międzynarodowych, które wprowadził Traktat wersalski były to:

Zasada samostanowienia narodów - (bardzo forsowana przez USA) każdy naród ma prawa do własnego niepodległego państwa . W oparciu o tą zasadę odbudowano państwo Polskie, Powstała Czechosłowacja i Jugosławia.

Zasada zbiorowego bezpieczeństwa - głównie z inicjatywy USA utworzono Ligę Narodów. Pierwszą w dziejach uniwersalną Organizację Międzynarodową, która miała zapewnić bezpieczeństwo.

Próba rozbrojenia Niemiec - Traktat wersalski nałożył na Niemcy różne ograniczenie w dziedzinie zbrojeń w celu zapewnienia spokoju w Europie.

Traktat wersalki nie zapewnił pokoju. Okres pokoju trwał niespełna 20 lat. Traktat podpisano w 1819, działania wojenne na kontynencie europejskim zakończyły się w 1820r. a nowa wojna wybuchła we wrześniu 1939r.

IV KROK - OD TRAKTATU WERSALSKIEGO - 1945R.

Przyczyny załamał się pokój ustanowiony w Wersalu :

1. był to traktat, który był dostatecznie surowy dla Niemiec aby wzbudzić w Niemcach potrzebę jego obalenia

2. był zbyt surowy dla Niemiec aby pozbawić Niemcy możliwości jego obalenia

W rezultacie doszło do głosu siły opozycji wobec porządku wersalskiego i weszły na drogę obalenia traktatu i ustalenia hegemonii Niemiec nad Europą. Niezadowolony również z porządku wersalskiego był również ZSRR.

Porządek wersalski legł w gruzach. II Wojna Światowa ogarnęła prawie cały świat 62 państwa na 80% terytorium globu ziemskiego 60 mln poległo

V KROK - OD 1945 R

To okres który wprowadza dwie sprzeczne zasady:

podział świata - na 2 wielkie polityczne obozy: kierowany przez ZSRR drugi przez USA i jednocześnie powołuje do życia ONZ, organizację która ma stać na straży ładu światowego.

Zasada podziału bierze górę, decyduje o losach świata na 50 lat. Toczy się tzw. Zimna wojna. Zimna dlatego że nie przekształca się w wojnę prawdziwą głównie dlatego że pojawiają się nowe rodzaje broni. To czyni wojny nieprzydatne jako element stosunków międzynarodowych. Przez 50 lat prowadzą wojnę peryferyjną.

Wraz z wygraniem zimnej wojny przez zachód i upadkiem ZSRR zaczyna się nowa epoka.

WYKŁAD II 12.10

ŚWIAT PO ZIMNEJ WOJNIE

Zimna wojna trwała 45 lat - od roku 1946 do 1990. Nie był to normalny pokój ale i nie było wielkiej wojny, chociaż mniejszych było dużo.

Cechy tego okresu:

1. podział świata na dwa polityczne i wojskowe bloki. Liderem jednego był ZSRR a drugiego Stany Zjednoczone. Wewnątrz bloku zależność od hegemona w bloku wschodnim była ogromna, w bloku zachodnim częściowa, słabsza.

Ów podział świata nie był jednakowo mocny. W Europie i na Dalekim Wschodzie ten podział był silny. Im dalej tym słabszy. Pojawiły się kraje których nie można było zakwalifikować do żądnego z tych bloków. W ramach tego podziału występowały również podzielone państwa: np. Niemcy podzielone były na RFN i NRD, Korea na Pn. i Pd.

2) Między tymi blokami stosunki były napięte, czasem bardzo, czasem słabiej ale nigdy normalne. W najostrzejszej fazie zimnej wojny stosunki były takie jak w przededniu wojny tj.

• wymiany handlowej prawie nie ma

• wymiana kulturowa nie istnieje

• podróże prywatne między blokami nie istnieją

• podróże służbowe ograniczone do minimum

• stosunki dyplomatyczne niewielkie

Nie zawsze było skrajnie. Później bywało lepiej ale nigdy nie było normalnie.

3. Wielki niszczący, bardzo kosztowny wyścig zbrojeń. Oba bloki bały się siebie i szykowały się do wojny. Poświęcały na zbrojenia znaczną część dochodu narodowego niewiele mniejszą niż w czasie prawdziwej wojny. Utrzymywano ogromne armie.

No. ZSRR w czasie II Ś zwykle miał pod bronią 8 mln żołnierzy z tym że w szeregach armii czynnej (na froncie) 4-5 mln. W czasie zimnej wojny utrzymywano 4 mln. Dzisiaj Rosja ma pod bronią 800 tyś. USA w czasie II Ś miały pod bronią 10 mln ludzi. W czasie zimnej wojny 3,5 mln . dzisiaj 1,2 mln ludności. Polska w czasie II WŚ miała 500 tyś żołnierzy. Dzisiaj ok. 130 tysięcy.

DLACZEGO NIE WYBUCHŁA PRAWDZIWA WOJNA?

Wydaje się że sprawił to charakter nowoczesnej broni. W czasie wyścigu zbrojeń w ciągu pierwszych 7-8 lat obie strony rozwinęły duży potencjał broni masowego rażenia przede wszystkim broni nuklearnej (USA weszły w posiadanie broni nuklearnej w 1945r. a ZSRR w marcu 1949r.)

Od połowy lat 50 obie strony dysponowały rakietami dalekiego zasięgu. W połowie lat 60 szacowano, że obie strony posiadają tzw. „zdolność do nadzabijania”. Uzyskały możliwość zniszczenia siebie i całego świata. W latach 70 ta możliwość była pięciokrotna (15-20 tyś. głowic nuklearnych).

Szanse na zwycięstwo były bliskie zeru. A szanse zniszczenia obu walczących stron były bardzo wysokie. Wojna straciła tu sens. Była to tzw. równowaga strachu .

Było wiele wojen peryferyjnych bez broni masowego rażenia. Były to wojny w których obie strony siebie próbowały np. Korea, Wietnam ale każda z nich unikała bezpośredniego zderzenia głównych sił.

Istniała ONZ która byłą organizacją uniwersalną w której oba bloki spotykały się ze sobą ale wpływ tej organizacji był różny. Było to konsekwencją sporu z czasów II WŚ wśród mocarstw zwycięskich.

Chodziło o to że amerykański prezydent F. Roosvelt chciał aby po II WŚ zorganizować międzynarodową organizację która będzie pilnować pokoju. Wszystkie państwa będą należeć do niej a 4 z nich będą policjantami pilnującymi porządku, a w razie potrzeby będą siłą przywoływać do porządku. Byli to USA, ZSRR, Wielka Brytania, Chiny później dodano Francję.

Natomiast Stalin uważał że cały świat trzeba podzielić w taki sposób: tam gdzie dojdą wojska radzieckie będzie wschód, a gdzie USA będzie zachód. W rezultacie świat podzielono tak:

Zostało ONZ, a zamiast 4 policjantów było 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa dysponujących prawem veta.

Zimna wojna skończyła się zwycięstwem Zachodu (USA). ZSRR przegrał dlatego, że w ciągu 45 lat zimnej wojny zmieniał się układ sił. Te zmiany okazały się korzystne dla Zachodu.

Najważniejsze zmiany w wyniku zwycięstwa Zachodu w zimnej wojnie to:

1. nastąpił rozpad systemu kolonialnego. W ciągu 45 lat zimnej wojny wszystkie kolonie odzyskały niepodległość. Po II WŚ powstała ONZ i założyła ją 51 państwa.

Wszystkich na świecie było wówczas 70 krajów obecnie jest 191. Różnica między tymi liczbami to państwa które powstały z dawnych kolonii. Ten rozpad kolonii zmienił rozkład sił na świecie. Powstała liczna grupa państw, która nie identyfikowała się z żadnym z bloków. Początkowo było to korzystne dla ZSRR ale później się to zmieniło.

2. Rozłamy, secesje, odśrodkowe tendencje w ramach bloku radzieckiego. W ZSRR hegemonia była ostrzejsza. Ale i bunty przeciw ZSRR były częstsze i ostrzejsze. Najważniejsze straty dla ZSRR to strata Chin w l 60 w rezultacie rozmiary ludnościowe bloku radzieckiego zostały zredukowane o 60% (1 mld). Odpadła Jugosławia, silne wystąpienia na Węgrzech, w Polsce, Czechosłowacji. Blok radziecki zaczął się dezintegrować.

3. (najważniejszy i decydujący)

ZSRR przegrywała rywalizację gospodarczą i w konsekwencji militarną z zachodu. Były

dwa powody:

• system gospodarowania w ZSRR był antyrynkowy , okazał się dużo mniej wydajny, był to system gospodarki półwojennej utrzymany w permanencji. Ta gospodarka była marnotrawna.

• ZSRR był gospodarczo znacznie słabszy od USA. ZSRR aby dorównać Stanom w wyścigu zbrojeń musiał poświęcać dużo większą część swojego dochodu narodowego niż USA. USA - 7-8%, ZSRR - ¼ dochodu.

Ciężar ten okazał się nie do zniesienia dla ZSRR. Gospodarka ta zaczęła zawalać się pod koniec zimnej wojny.

W rezultacie po 40 latach zimnej wojny układ sił był zupełnie inny niż na początku. Stało się oczywiste że ZSRR wojnę przegrał.

CO SPRAWIŁO ŻE ZSRR SIĘ ROZPADŁ 1989-1991

1. przegrana wojna w Afganistanie przez ZSRR

2. okrągły stół w Polsce

3. sukces Solidarności i wpływ tego przykładu na otoczenie

4. Każdy z tych czynników miał swoje znaczenie ale główna przyczyna to Michaił Gorbaczow.

W 1985r.w ZSRR doszła do władzy oligarchia, wąska grupa ludzi średniego pokolenia , którzy realistycznie oceniali sytuacje swojego kraju. Zdawali sobie sprawę, że ich państwo ponosi klęskę w zimnej wojnie. Byli chętni podjąć próbę ratowania swojego kraju. Chcieli go zreformować i przez reformy ocalić.

Główny sens polityki Gorbaczowa sprowadzał się do tego aby

1. uznać porażkę ZSRR w wojnie

2. zawrzeć pokój z Zachodem a przede wszystkim z USA

3. zakończyć zimna wojnę na następujących warunkach:

• porozumienie sprawie rozbrojenia , w wyniku tego pewne rodzaje broni zostały zniszczone np. rakiety średniego zasięgu uzbrojone w rakiety nuklearne po obu stronach (2/3 zniszczono rakiet dalekiego zasięgu)

• zgoda ZSRR na wycofanie się z zewnętrznego imperium czyli z tych krajów które zdobył po II WŚ

• zgoda na zjednoczenie Niemiec (ustne porozumienie)

Była to kapitulacja ale była w tym nadzieja, że rozbrojenie uwolni ZSRR od ogromnych obciążeń materialnych. A wycofanie się z imperium polepszy warunki z Zachodem i umożliwi normalną współpracę. Kryła się również nadzieja, że zjednoczone Niemcy staną się partnerem z którym ZSRR będzie prowadził współpracę.

Gorbaczow liczył, że idąc na porozumienie doprowadzi do modernizacji i unowocześnienia , uratowania swojej metropolii. W grudniu 1991r. przywódcy 3 największych republik Rosji, Ukrainy i Białorusi rozwiązały ZSRR nawet nie pytając o zgodę Gorbaczowa. Pierwszy poinformowany był prezydent USA drugi Gorbaczow.

ZSRR się rozpadło bo:

1. rozpadło się imperium - odpadła Polska, Czechosłowacja, Rumunia, poza tym Zjednoczenie Niemiec również wstrząsnęło ZSRR. Reszta republik radzieckich chciała uwolnić się od Moskwy i ustroju komunistycznego.

2. Nie udało się Gorbaczowi zmodernizować gospodarki, zareagowała źle na próby urynkowienia . Nie było żadnego sektora który odpowiedziałby pozytywnie na próby wolności rynkowej, w tym Rosja różniła się od Chin.

3. ZSRR był zbyt wielki i scentralizowany

4. Secesja - silne ruchy odśrodkowe w republikach . Grupy etniczne zorientowały się, że mogę uzyskać niezależność od Moskwy.

JAK TO SIĘ DZIAŁO:

W 1991r. grupa generałów i dygnitarzy Centrum Komunistycznego w Moskwie próbowała zahamować reformy Gorbaczowa. Wtedy zarządy republik zaczęły ogłaszać niepodległość, bo zasmakowały samodzielności i bali się że im to odbiorą. ZSRR rozpadł się pokojowo i granice zostały niezmienione.

W sposób bardziej krwawy rozpadała się Jugosławia.

Główną cechą świata który się wyłonił po ostatecznym wygraniu zimnej wojny przez Zachód to świat który stał się monocentryczny tzn. mamy doczynienia z jednym super mocarstwem czyli USA. Nowy ład światowy nie jest jeszcze zakończony, on nadal się zmienia. Ten świat jest jednoustrojowy.

Ta dominacja USA nie jest trwała wg prof. Zbigniewa Brzezińskiego. To jest zjawisko na kilkadziesiąt lat. Brzeziński uważa że USA powinno wykorzystać okres swojej hegemonii do zbudowania nowego ładu światowego w którym hegemonia USA zostanie zastąpiona sprawnie funkcjonującą strukturą międzynarodową która dzięki zmodernizowaniom i zreformowaniom międzynarodowej struktury ponoszącej odpowiedzialność za pokój i stabilność świata. Jeśli tego zadania nie podejmie to wcześniej czy później zostanie zachwiana jej pozycja.

Henryk Kisiński uważa, że kiedy jedno państwo uzyskuje taką pozycję jak USA to nieuchronnie pojawia się w życiu międzynarodowym skłonność do wytworzenia przeciwwag i równoważenia się. Czyli wcześniej czy później zaczyna wyłaniać się konkurencja i równowaga zostanie przywrócona. Kissinger wskazuje na rosnącą rolę Chin jako potencjalnego następcę USA i przewiduje że wystarczy 20-25 lat. W związku z tym zaleca on USA politykę realizmu, nie przeceniania swojej siły i tworzenia równowagi sił.

CO SIĘ ZMIENI W CIAGU NAJBLIŻSZYCH 10 LAT W TEJ SPRAWIE:

1. okazało się że USA są supermocarstwem ale skuteczność ich działania w wpływ na sytuację świata jest mniejsza niż 10 lat temu

2. Coraz wyraźniej formują się 3 ośrodki wpływające na sytuację światową:

• Chiny (mają szansę w poł. XXIw. Pod względem produktu globalnego stać się mocarstwem świata

• Od ok. 5 lat zarysowały się realne możliwości odbudowy Rosji jako mocarstwa regionalnego. Z chwilą ustąpienia Jelcyna na rzecz Putina zakończył się zamęt.

• Unia Europejska (jej potencjał gospodarczy i ludnościowy po rozszerzeniu będzie porównywalny z USA)

3. Supremacja wielkich państw: Niemiec, Francji, Włoch, Wielkiej Brytanii

4. Hegemonii USA zagrażają nie tylko wielkie ośrodki ale zaczynają zagrażać nastroje i tendencje w różnych częściach świata. Najbardziej w wyrazistych formach wyraża się to w świecie Islamu i Ameryki Łacińskiej w postaci realnej opozycji przeciwko pozycji USA i wartości reprezentowanych przez USA w świecie islamskim i latynoskim, wobec idei i sposobu bycia wypracowanego w świecie europejskim. To zjawisko opisał Samuel Huntington . Sądzi on że XXI w. nie będzie wiekiem konfliktów między klasami, państwami a będzie wiekiem konfliktów wobec odmiennych reprezentowanych wartości. Będzie to wiek rywalizacji wielkich cywilizacji.

WYKŁAD III 26.10

INTEGRACJA EUROPEJSKA A PERSPEKTYWY STOSUNKOW MIĘDZYNARODOWYCH XX W.

Główne zmiany w sytuacji europejskiej które nastąpiły pod koniec XXw. po zimnej wojnie (ograniczymy się tylko do kilku najważniejszych zmian głównie w Europie Zachodniej i Środkowej).

1. Zostały przekreślone ustrojowo-polityczne konsekwencje porozumień między mocarstwami z końca II WŚ czyli konsekwencje ładu jałtańskiego. Oznacza to odzyskanie pełnej niezależności przez kraje Europy Środkowo-Wschodniej uzależnione przez 45 lat przez ZSRR i zmiany ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego tych krajów. Został w tych krajach przywrócony ustrój kapitalistyczny i została ustanowiona demokracja parlamentarna. Pozostały niezmienione terytorialne konsekwencje tego ładu tzn. kształt granic ustalony po II WŚ dekretem 3 zwycięskich mocarstw pozostał bez zmian.

Państwa Europy Środkowej które uzyskały niezależność stopniowo przystępowały do NATO (Pn-atlantycki traktat obronny). W 1999r. przyjęto 3 kraje; Polskę, Czechy i Węgry). Obecnie w roku akcesu do Nato znajduje się dalszych 6 państw Europy Środkowej z tym 3 nadbałtyckie: Litwa, Łotwa, Estonia. Takie rozszerzenie NATO zmieniło w dużym stopniu charakter paktu, zaczyna przekształcać się w pakt ogólnoeuropejski i antlantycki, rozszerza terytorium swojego działania a jednocześnie traci swojego wroga. Pakt ten został w 1949r. utworzony głównie dla przeciw działania ekspansji radzieckiej. W warunkach kiedy ZSRR się rozpadł główne państwo NATO czyli Stany Zjednoczone z różnych powodów coraz aktywniej współpracują z Rosją, charakter narodu uległ zmianie. Nato zmienia się z paktu militarno-obronnego w większym stopniu w traktat polityczny, który ma stabilizować sytuację w regionie Europy i jej otoczeniu a także interweniować w kierunku stabilizacyjnym np. w tej chwili wojska NATRO stacjonują w Afganistanie.

2. Rozpad Jugosławi i rosnące konflikty w tym rejonie. Rozpad Jugosławi nie może być przypisany na konto likwidacji porządku bałkańskiego. To nieporozumienie z końca II WŚ utworzyły Jugosławię. Rozpad Jugosławi to likwidacja resztek pozostałości traktatu wersalskiego czyli ładu ustanowionego po I WŚ. Jugosławia była produktem I WŚ, rezultatem porozumienia zwycięskich mocarstw w tamtej wojnie, które miały kłopot jak zagospodarować bałkańską spuściznę po rozpadającej się monarchii Autro-Węgier i po pokonaniu imperium tureckiego. Jedną z decyzji było w 1919r. utworzenie Jugosławii czyli państwa południowych Słowian które to państwo miało łączyć kilka różnych narodowości (Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców - tak początkowo nazywała się Jugosławia. Dopiero w 1929r. zostało nazwane Jugosławią. Jugosławia rozpadała się w bardzo krwawy sposób. Jej rozpadowi towarzyszyły wojny głównie między Serbami, Chorwatami i muzułmanami. Wojny te pochłonęły ok. 200tyśięcy ofiar. Przyniosły ogromne zniszczenia , masowe przesiedlenia ludności (czystki etniczne). Ten konflikt został zażegnany na skutek interwencji wojsk głównie NATO i amerykańskich. Najpierw w Bośni. Później w Kosowie. Konflikt do dzisiaj nie jest zakończony. Obszar całej Bośni i Kosowa są protektoratami wojskowymi. Stacjonują tam i pilnują porządku obce wojska i nie wiadomo kiedy będą mogły się wycofać.

Przyczyny tak krwawego rozwoju sytuacji w Jugosławi są złożone. Odnosi się do dalekiej przeszłości do decyzji konferencji paryskiej w 1919r. o utworzeniu Jugosławi. Była sztucznym tworem utworzonym przez grupę Słoweńskich intelektualistów i polityków francuskich, brytyjskich, i amerykańskich . Nigdy przedtem w ciągu prawie 100 lat tego regionu nie istniało podobne państwo. Choć Serbowie i Chorwaci mówią tym samym językiem. Podobno jest tylko 20 kilka słów który mi się różnią. Nie mieli nigdy wspólnego państwa. Między Serbia i Chorwacją od prawie 2000 lat ciągnie się niewidzialna dzieląca te kraje granica. A politycy zwycięskich państw w I WŚ połączyli je w jedno państwo.

Ponadto w czasie wielowiekowego panowania tureckiego w tym regionie powstało dodatkowo wspólnota etniczna o charakterze religijnym tj. zislamizowani Serbowie i Chorwaci. Ci muzułmanie bośniaccy mówią językiem serbsko-chorwackim, wyznają islam. To są Słowianie siłą nawróceni na islam. Dziś do islamu bardzo przywiązani. W Polsce nazywano islamistów - poturczyńcami. W czasie II WŚ Jugosławia praktycznie się rozpadła. Część opowiedziała się po stronie niemieckiej, część przeciwko nim. Istniała partyzantka jugosłowiańska ale równocześnie w Jugosławi toczyła się wojna domowa między zwolennikami współpracy z Niemcami i przeciwnikami. W walce w Niemcami zginęło 1,4 ludności a w wojnie domowej 1 500 mln. W rezultacie tego skłócone ze sobą wspólnoty etniczne opętane były nienawiścią i strachem. Dopóty dyktatorski reżim trzymał ich w ryzach, w Jugosławi panowała przyjaźń. Jak gorset przemocy zaczął słabnąć rozpoczęły się bratobójcze walki.

Teraz wspólnota międzynarodowa także siłą usiłuje utrzymać podzielone od siebie wspólnoty etniczne w stanie względnego pokoju. Nie bez przyczyny mówi się że przyczyną były państwa zachodnie , głównie dlatego że bardzo lekkomyślnie w 1992r. uznały niepodległości Bośni. Jest to republika całkowicie kiedyś sztucznie utworzona.

Jest zamieszkana w 1/3 przez Serbów, Chorwatów i muzułmanów których od Serbów i Chorwatów różni religia a nie narodowość. Kiedyś utworzono tę republikę wewnątrz Jugosławi po to by nie dzielić między Serbów i Chorwatów tego terytorium. , bo nie wiadomo było komu przypadnie część muzułmańska. To prawie autonomicznie wywołało wojnę między Serbią i Chorwacją o podział Bośni, a wewnątrz Bośni między zwaśnionymi wspólnotami. Nikt nie jest w stanie przewidzieć rezultatu tego eksperymentu. Obecne normy poprawności politycznej nakazują zmusić te wspólnoty aby żyły w zgodzie. Na razie udaje się to tylko po parasolem obcych wojsk

3. Zjednoczenie Niemiec (najważniejsza) . Nastąpiło to 13 lat temu w październiku 1990r. dość nieoczekiwanie. Kiedy II WŚ dobiegała końca wśród zwycięzców były tendencje by trwale zniszczyć niemieckie państwo. Poważnie rozważali by podzielić ich na kilkanaście państw. Rozważano taki projekt, aby zakazać im istnienia przemysłu innego niż drobny, lekki spożywczy aby przekształcić ich w kraj rolniczy.

Był pomysł by wysterylizować całą ludność aby w ciągu dwóch pokoleń zredukować ludność niemiecką o 30-40 mln. Nie były one zrealizowane ale poważnie je dyskutowano. Historia obeszła się znacznie łagodniej z Niemcami niż wyglądało w 1945r. Głównie dlatego że rozpadł się sojusz zwycięstwa i zaczęła się zimna wojna. Obie strony zaczęły zabiegać o poparcie u Niemców i potencjał niemiecki. To wszystko skłoniło do tego, że zaczęto pozwalać na odbudowe Niemiec (powstała 2 państwa).

Odbudowa Niemiec był wynikiem dwóch czynników:

• głębokiego podziału świata i rywalizacji

• silnej woli jednostki narodowej która utrzymywała się w narodzie niemieckim.

Zjednoczenie Niemiec nastąpiło bardzo prosto. NRD podzieliła się na 5 landów i te kraje przystąpiły do RFN. RFN najpierw zapłaciła ludności NRD wymieniając markę NRD na markę RFN1:1 podczas gdy była warta 3 razy więcej. W rezultacie NRD-owcy oddali na złom trabanty i Wartburgi i kupili używane WV i mercedesy.

Drugi to ogromny wkład w modernizację NRD, która do dzisiejszego dnia nie została zakończona. Są jeszcze różnice ale cały czas się zmniejszają.

Powinna się była zebrać konferencja naukowa w której uczestniczyłyby państwa niemieckie i wszystkie państwa, które brały udział w wojnie z Niemcami. Razem powinno być około 60 państw. Chciano tego uniknąć zarówno państwa niemieckie jak i 4 mocarstwa. W rezultacie wymyślono konferencję 4+2, która odbyła się 13 lat temu. Brały w niej udział ZSRR, USA, Wielka Brytania, Francji 2 państwa niemieckie. Ta konferencja zastąpiła konferencję pokojową. Ustalono granice Niemiec, rozwiązano problemy długów i odszkodowań. Ustalono, że wszystko co działo się w Niemczech na mocy decyzji mocarstw zwycięskich jest nieodwracalnie nie podlega dochodzeniom sądowym. Po drugie ustalono limity militarne tzn. ilość wojsk jaka nie może być przekroczona w armii niemieckiej.

Skutki zjednoczenia Niemiec

1. Powstało w Europie największe państwo w Europie pod względem ludności i gospodarczo.

2. Zmieni się układ w UE

3. Pojawia się nieuchronna tendencja emancypacji Niemiec z pod wpływu USA . Niemcy Zachodnie były okupywane w dużej części przez wojska amerykańskie, a ten związek wynikał z obawy przed radzieckim zagrożeniem i zabieganiem o poparcie USA odnośnie zjednoczenia.

4. W polityce niemieckiej można obserwować dzisiaj dwie tendencje : a) budowa przyszłości w ramach UE i porozumienie z całym obszarem niemieckim b) samodzielnej ekspansji ekonomicznej, politycznej a także stopniowo odzyskiwanie pozycji utraconej po II WŚ. Będzie to miało duży wpływ na sytuację gospodarczą XXIw. Przyszłość Niemiec zależy w dużej mierze od tego jak rozwinie się integracja Europy. Czy Niemcy pozostaną częścią europy czy też Europa się rozpadnie. Dlatego UE to nie tylko problem gospodarczy ale problem przyszłości politycznej.

GENEZA ROZSZERZENIA UNII EUROPEJSKIEJ

Unia rozpoczęła się od porozumienia 6 państw: Francji, Niemiec Zachodnich, Włoch, Belgii, Holandii i Luksemburga w 1952r. o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Było to porozumienie o wspólnym zarządzaniu przemysłem wydobywczym, stalowym i przetwórstwem maszynowym w tych krajach. Wspólne zarządzenie, wspólny obszar celny, wspólna polityka gospodarcza.

Motywy były dwojakie: dalekosiężne i doraźne (koniunkturalne).

Od dawna było wiadomo, że większy obszar gospodarczy, potencjał produkcyjny i większy rynek to lepsze perspektywy gospodarowania, wyższe zyski, większy postęp techniczny czyli większe korzyści skali. Dlatego państwa dążyły do poszerzania swojego terytorium. Jednak wówczas nie patrzono w przyszłość. Decydowały motywy koniunkturalne. Mianowicie obawa przed ZSRR przez jego ekspansją. Poczucie odwołania się do potencjału Niemiec niemieckiego przemysłu i potencjału. Ten potencjał był potrzebny dlatego zrezygnowano z jego zniszczenia. Był potrzebny aby stawić czoło nowemu zagrożeniu. Ale nie był to jedyny strach. Drugi - to wszyscy bali się Niemiec. Zatem zdecydowano się aby odbudować niemiecki potencjał i wziąć go do wspólnego potencjału ale pod kontrolę sąsiadów. Stopniowo w miarę te koniunkturalne motywy odchodziły na dalszy plan a na czoło wysuwają się dalekosiężne czyli motyw tworzenia dużego obszaru gospodarczego. Dlatego poszerzano zakres integracji

W kilka lat po utworzeniu EWWiS otworzono wspólny rynek EWG (Europejska Wspólnota Gospodarcza) Utworzono trzecią wspólnotę EURATOM czyli wspólnotę dla wykorzystania energii atomowej.

Przez prawie 40 lat do 1990r. EWG było w istocie wspólnym rynkiem. Oznaczało to wspólny obszar celny, wspólny obszar pracy, kapitałowy. Do tych dziedzin sprowadzała się wspólnota od 1990r. od tzw. traktatu z Maastricht w 1991r. a później rozwiniętego porozumieniem amsterdamskim z 1997r. Został poczyniony krok w kierunku przekształcenia tej wspólnoty rynkowej we wspólnotę również polityczną. Liczba uczestników tej wspólnoty wzrosła z 6 do 15 o pojawiła się perspektywa nowych 10-12 państw. W tej sytuacji zrobiono ten krok w kierunku przekształcenia we wspólnotę polityczną.

Najważniejsze w tych dwóch traktatach to doprowadzenie do końca ujednolicenia gospodarczego całej wspólnoty, przewiduje wprowadzenie wspólnej waluty stopniowo. To bardzo ważny krok w kierunku zakończenia integracji gospodarczej i rozpoczęcia integracji politycznej. Tradycyjnie bardzo ważną częścią państwa odpowiedzialności wobec obywateli stanowiła polityka gospodarcza , kontrolowanie przepływu kapitału nakładała podatki, bardzo ważne było prawo bicia monety. I oto w procesie integracji zrzekły się kontroli przepływu towaru, odrębnego ustawodawstwa gospodarczego, dając pierwszeństwo unijnym przepisom nad własnymi kontroli zasobów pracy. Teraz po traktacie z Maastricht rezygnuje z prawa bicia monety ustanawiania procentów, stóp procentowych. Z polityki gospodarczej państwa zostały podatki i budżet. To bardzo niewiele. Przy swobodzie przepływu kapitału, zasobu pracy i obrotu towarowego swoboda polityki podatkowej jest bardzo ograniczona. Formalnie każde państwo może dowolnie kształtować podatki. Ale jeśli przekroczy granice to będzie za to boleśnie ukarany przez rynek.

Kapitał będzie wypływał jeśli podatki będą za wysokie. Stąd w Unii jest silna presja aby ujednolicić również politykę podatkową. To jest konsekwencja tworzenia wspólnego obszaru politycznego a także by ujednolicić politykę socjalną aby warunki pracy, ustawodawstwo , normy prawne były jednakowe. Bo jednolity obszar gospodarczy oznaczać powinien jednolite warunki gospodarowania. Wspólnota polityczna jest bardzo wydajna z ekonomicznego punktu widzenia.

Wniosek:

Unia Europejska z 15 państw członkowskich za pół roku będzie miała 25 członków. Stanie przed następującym dylematem: czy będzie to związek państw narodowych połączony wspólnotą obszaru celnego i paszportowego. Czy też rozwinie się z tego zfederalizowane państwo europejskie, którego państwa zejdą do roli landów czy stanów. Będzie to oznaczać wspólny podatek, obronę, politykę zagraniczną, armię, rząd, parlament, rządy regionalne i sądy regionalne. Dziś politycy unikają jasnego sformułowania tego dylematu. Przyszłość Unii będzie rozstrzygać się między tymi perspektywami. Wiele czynników skłania się do drugiej. Traktat konstytucyjny to kolejny krok w kierunku zwiększenia wspólnotowości gospodarczej politycznej. Poszerza wspólne elementy: wspólne obywatelstwo, wspólne prawo, zwiększa odpowiedzialność za drogi, świadczenia zdrowotne, komunikacyjne elektronizację - wspólny koszt. Ułatwia walkę z bezrobociem, wprowadza szereg przepisów ułatwiających rywalizację w świecie, proponuje wspólna politykę zagraniczną i elementy wspólnej polityki obronnej na zasadach dobrowolności. W zamian domaga się więcej kompetencji dla władzy UE w stosunku do państw narodowych i więcej niezależności tych władz a także większą kontrolę społeczeństwa nad władzami Unii a także zwiększenie roli wspólnego parlamentu. który dziś ma charakter czysto doradczy.

Polska w ramach traktatu Unijnego zgłosiła 4 zastrzeżenia:

1. spór czy w preambule powinno być nawiązanie do wartości chrześcijańskich gdyż w planach unii jest rozszerzenie Unii o kraje islamskie.

2. O utworzenie wspólnych sił zbrojnych bo USA naciskają że będzie to sprzeczne z interesami NATO.

3. Ilu ma być komisarzy - logika mów że rząd powinni tworzyć ludzie kompetentni

4. Głosowanie w Radzie Unii - w tej chwili rada unii jest faktycznie parlamentem. A Parlament ma rolę doradczą. To Rada decyduje o budżecie, składzie komisji, i wszystkich przepisach.

Rada dotychczas głosowała tak: 15 państw miało razem 87 głosów. Po 10 głosów państwa największe po 2 głosy małe. Największe decyzje zapadały większością głosów 62%. Blokująca ilość to 26 % głosów. Do niedawna w Unii obowiązywała jednomyślność. Każde państwo miało prawo veta, z którego nigdy nie korzystano. W Nicei w 2001 dostosowano tzw. system do nowej unii po rozszerzeniu i postanowiono: 25 państw będzie miało razem 345 głosów największe po 29 głosów, średnie po 27 (Polska, Hiszpania0 potem coraz mniej i Malta 3 głosy. 71% potrzebne do podjęcia decyzji a 29% do zablokowania. Państwo które przeprowadza decyzje w danym głosowaniu musi reprezentować 60% ludności. Na to rozwiązanie nie chciały się zgodzić największe państwa, które wnoszą najwięcej pieniędzy na wspólny cel. Muszą mięć nieco więcej głosów przy dysponowaniu w traktacie konstytucyjnym postanowiono to zmienić. Każde państwo ma jeden głos ale decyzje zapadają taką ilością głosów aby państwo które się w (...) ale państwa które głosują muszą reprezentować 60% ludności. Państwa które blokują muszą reprezentować 40% ludności. Korzystają Francja, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania tracą wszystkie mniejsze państwa. Polska Hiszpania 8% wpływ.

Polska jest przeciw z powodu siły blokowania. W systemie nicejskim aby zablokować decyzję wystarczyło poparcie dwóch mniejszych państw, teraz potrzeba 4.

Większe zwiększyły swój wpływ. Tylko 3 wielkie mogą zablokować

WYKŁAD IV 09.11

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE W STREFIE PACYFIKU NA DALEKIM WSCHODZIE AZJI.

W strefie Pacyfiku jest kilkanaścioro państw. Od kilku wieków ścierały się tam interesy wielu mocarstw europejskich : Rosji, USA, Wielkiej Brytanii, Holandii, Francji. Jest to niezwykle gęsto zaludniony region. Mieszka tam 40% ludności świata. Jeszcze 100 lat była tam strefa niezwykłego ubóstwa. Dochód narodowy na jednego mieszkańca w tamtej strefie wynosił 1/50 dochodu narodowego w Europie Zachodniej i USA. A równocześnie były to ośrodki bardzo starożytnych cywilizacji , niewiele młodszych od cywilizacji basenu morza śródziemnego. W ciągu stulecia (XXw) niesłychanie wzrosło znaczenie tego rejonu. Po pierwsze stało się on jednym z najważniejszych gospodarczych rejonów świata. Jeśli 100 lat temu w tamtym rejonie królowała bieda dzisiaj mieszczą się tam wielkie ośrodki nowoczesnej gospodarki. Np. Singapur 50 lat temu dochód na 1 mieszkańca rocznie wypadało 100 dolarów, dzisiaj 25 000 dolarowi jest równy PKB USA. Są tacy politolodzy którzy przewidują, że region Zachodniego Pacyfiku będzie głównym regionem świata XXI w.

Zagadnienie tego regionu omówimy na przykładzie czterech państw: Japonii, Indonezji, Wietnamu, Chin. Dokładne nazwy tych państw to Cesarstwo Japonii, Stany Zjednoczone Indonezji, Republika Wietnamu, Chińska Republika Ludowa. Wybraliśmy te cztery państwa gdyż są bardzo zaludnione: Japonia (100 mln), Indonezja (250 mln), Wietnam (1 300 mln), Wietnam (60 mln) oraz dlatego, że reprezentują one cztery główne drogi rozwoju tego regionu i cztery główne typy państw znajdujące się w tym rejonie.

Japonia była 100 lat temu państwem niepodległym, stosunkowo zacofanym ale już unowocześniającym się.

Chiny były o bardzo wielkiej starej tradycji państwowej ale bardzo zacofanym i uzależnionym od mocarstw europejskich. W XIX w. mocarstwa europejskie wygrały z Chinami dwie wojny i podporządkowały sobie Chiny. Chiny były zbyt wielkie aby nadawały się do układań w całości. Więc mocarstwa okupowały Chiny kawałeczkami. We wszystkich wielkich miastach mocarstwa miały swoje dzielnice zastrzeżone przez władną policję, obsadzone przez własne wojsko. Nazywały się to setelmenty czyli dzielnice obcych państw. W tych dzielnicach panowały zwyczaje kraju pod którego wpływem była ta część Chin.

Indonezja kraj 5000 wysp, był kolonią Holandii. Nazywały się Holenderskie Indie Wschodnie.

Wietnam był kolonią francuską (Francuskie Indochiny).

JAPONIA

Z tych czterech państw Japonia weszła na drogę emancypacji czyli europeizacji w połowie XXIw. Był to modernizacja czysto odgórna. Rząd Japonii zdecydował się zmodernizować gospodarczo swój kraj. Była top tzw. Rewolucja Meidzi. Dotyczyła techniki, przemysłu, komunikacji i zbrojeń. Japonia budowała nowoczesny przemysł, modernizowała, zbroiła po europejsku Anglię, budowała nowoczesny systemy komunikacyjne. Cała reszta pozostawała tradycyjna. Mieszkanie, sposób życia, obyczaje, pozostawały takie jak przed wiekami. Do dziś Japonia jest niezwykle fascynującym połączeniem wielkiego postępu naukowo-technicznego i gospodarczego z niesłychanym tradycjonalizmem w obyczajach (np. 1. po koniec XIXw. Zbudowano w Japonii pierwszą linię kolejową z Tokio do Osika. W pierwszą podróż wyjechał dwór cesarski. Okazało się że jak pociąg odjechał z dworca to na peronie stało kilkaset małych butów dlatego że wszyscy pasażerowie zachowali się tak jak każdy Japończyk wchodząc do mieszkania, zdjął buty. 2. Japonia ma gospodarkę kapitalistyczną ale w odróżnieniu od reszty świata nie ma bezrobocia. Istnieje brak mobilności rąk do pracy. 90% pracuje w jednej firmie. Ta firma nigdy pracowników nie zwalnia. Jest to niespotykane.)

System łączenia nowoczesności z tradycją był niewątpliwie jednym ze źródeł sukcesu Japonii.

Japonie w swoim 150-letnim rozwoju od azjatyckiego zacofania do nowoczesności przeszła dwa etapy:

• etap militarny - celem było osiągnięcie mocarstwowej pozycji wojskowej. Ta faza zakończyła się dramatyczną klęską w II wojnie światowej. Przegrała wojnę totalnie , została okupowana przez wojska amerykańskie. Chociaż została potraktowana łagodniej niż Niemcy.

• Supremacja gospodarcza - w ciągu 60 lat po wojnie Japonia rezygnując całkowicie z ambicji militarnych (konstytucja Japonii zabrania posiadania armii i zabrania prowadzenia wojen) a cały wysiłek Japonii skierował się na rozwój gospodarczy. I stała się wielkim mocarstwem gospodarczym i politycznym w Azji.

Japonia stopniowo znormalizowała swoje stosunki ze wszystkimi krajami z którymi wcześniej prowadziła wojnę. Łączą ją specjalne stosunki z USA. Wyrzekając się bowiem posiadania sił zbrojnych, Japonia swoją obronę powierzyła USA. Zawarła traktat z USA z którego wynika, że USA biorą na siebie ciężar obrony Japonii. Te szczególne stosunki nie oznaczają , że między tymi państwami nie ma sprzeczności. Owszem są, głównie gospodarcze. Między tymi krajami toczy się silna często dość ostra rywalizacja gospodarcza Sukces gospodarczy Japonii stanowi pewną zagadkę, stanowi przedmiot badań naukowych.

Mamy w przypadku Japonii do czynienie z pewną cechą cywilizacyjną która można odnieść do całego tamtego rejonu, która powtórzy się w Indonezji, Chinach i Wietnamie. Tą cechą jest kolektywistyczny typ cywilizacji. My w Europie dzięki dziedzictwu rzymskiemu i greckiemu mamy indywidualistyczną cywilizację. Jednostka, jej prawa, wolność znajdują się w centrum cywilizacji. W cywilizacjach Dalekiego Wschodu cechą charakterystyczną jest podporządkowanie jednostki zespołowi, zbiorowości rodzinnej, lokalnej, plemiennej, narodowi. Z tej cechy cywilizacji wynikają cechy nawet okrutne tj. okrutne traktowanie jednostki ale również wynika ogromna więź ze zbiorowością.

INDONEZJA

Do 1941r. była kolonią holenderska. Bardzo zacofany kraj. W czasie wojny okupowany przez Japonię. Początkowo Indonezyjczycy przywitali Japończyków jako wyzwolicieli spod panowania Holendrów. Japończycy wysuwali hasła "Azja dla Azjatów" ale bardzo szybko okazało się, że rządy Japońskie są o wiele okrutniejsze od holenderskich. W rezultacie Indonezji rozwinął się partyzancki ruch oporu . Po kilku latach wojny i pertraktacji Indonezja odzyskała niepodległość. I była przez 40 lat rządzona w sposób dyktatorski przez Anglię. Indonezja jest krajem islamskim. Arabowie jeszcze 1000 lat temu przynieśli do Indonezji islam jako religię. Sposób rządzenia niepodległej Indonezji opierał się na dwóch zasadach: supremacji armii i religijnych zasad islamu. Był to jednak islam umiarkowany , z dużą dozą współczesności: z równouprawnieniem kobiet, z wielożeństwem, Dopiero w ostatnich latach dziesięciolecia po obaleniu władzy ostatniego wojskowego dyktatora Gen. Sucharda, w Indonezji zaczyna kształtować się coś na kształt systemu parlamentarno -demokratycznego. Nie jest to łatwe ani proste ze względu na zróżnicowanie kraju, jego geograficzny podział na tysiące wysp i silne lokalne odrębności. W rezultacie nadal armia odgrywa w Indonezji uprzywilejowaną rolę (ma znaczną ilość mandatów w parlamencie). W Indonezji toczy się wciąż ukryta walka między świeckim charakterem władzy , a wpływami religijnymi islamu. Na tym polega specyfika obecnej Indonezji. Z czterech krajów o których mówimy Indonezja jest najbiedniejsza. Rozwój gospodarczy jest jak na razie najsłabszy mimo że posiada znaczne bogactwa naturalne w szczególności złoża ropy naftowe.

WIETNAM

Jest państwem rządzonym przez partie komunistyczne. W Europie mówi się o upadku komunizmu. Jednak na Dalekim Wschodzie Azji w kilku wielkich krajach nadal rządzą partie komunistyczne. Wietnam jest jednym z nich.

Po II wojnie światowej zwyciężyła rewolucja komunistyczna. Główną cechą tę rewolucji był ideologia nacjonalistyczna. Był to rodzaj nacjonalistycznego komunizmu. Charakterystyczną cechą Wietnamu było to, że rewolucja narodowo -komunistyczna zwyciężyła w drodze zbrojnych działań.

Wietnamczycy stoczyli dwie wojny: jedną trwającą 8 lat z Francją od 1946-1954 i drugą z USA od 1963-1972r.

Obie te wojny miały charakter wojen partyzanckich. Państwa europejskie miały w sowim ręku miasta a powstanie przeciwko nim miało w swoim ręku wieś i dżunglę. Obie te wojny Wietnamczycy wygrali. Najpierw pokonali Francję i zmusili Francuzów do wycofania się z Wietnamu. Później pokonali USA. W obu wojnach ponieśli ogromne straty, zginęło ponad 2 mln ludzi ale obie wojny zakończyły się sukcesem. Przyczyny tego sukcesu były złożone. Głownie polegały na pewnej asymetrii działań wojennych. Oba mocarstwa miały przewagę techniczną jednak odgrywała niewielką rolę w wojnie partyzanckiej. Wtedy gdy trzeba było bić się w dżungli, nowoczesne floty, samoloty odgrywało znacznie mniejszą rolę. Poza tym oba mocarstwa nie znalazły poparcia w społeczeństwie. Młodzi ludzi nie widzieli celu dla którego mieli by umierać za Wietnam. Unikali masowo poboru do wojska . Po wojnie Wietnam wybrał drogą stopniowego pojednania się a krajami z którymi wojował. Ma dobre stosunki z Francją a ostatnio polepsza stosunki z USA.

CHINY

Cywilizacja chińska ma 5000 lat. Chiny mają ciągłość historyczną 4000 lat. Składa się z 40 000 znaków. Chińczycy uczą się pisać całe życie. Co piąty człowiek na ziemi jest Chińczykiem. Chiny były w swej historii mocarstwem regionalnym, były kilka razy podbijane w XIIIw. Przez Mongołów , w XVIw. Przez Mandżurów. Ale Chińczycy wykazywali wyjątkową zdolność adaptacji i akceptacji najeźdźcy . Mongołowie którzy podbili Chiny zasymilowali się w Chinach, dali początek dynastii mongolskiej, przyjęli chińskie obyczaje, język. To samo 400 lat później stało się z Mandżurami. Tylko niewielkie obyczaje odróżniły Mandżurów od Chińczyków, poza tym Chińczycy zasymilowali najeźdźców.

Na początku XXw. Chiny były bardzo zacofanym krajem. O niezwykle niskim dochodzie narodowym , o prawie nieistniejącym przemyśle, bezbronne w sensie wojskowym, rządzone w sposób archaiczny i zależne od mocarstw europejskich.

W XXw. Chiny gwałtownie się modernizowały, odbyły się w Chinach dwie rewolucje:

1. jedna pod przywództwem San Jatsen'a miała charakter mieszczański. Wybuchła w 1911r. obaliła Cesarstwo i ustanowiła republikę chińską.

2. Druga przeprowadzona przez Chińską Partię Komunistyczną, kierowaną przez Mao Tse Tung'a zwyciężyła w wojnie domowej trwającą od 1947-1949r. i w wyniku tej wojny Chińczycy komuniści (...) w Chinach kontynentalnych i ustanowili Chińską Republikę Ludową. Chińska Rewolucja komunistyczna miała mało wspólnego z typem komunizmu który znamy z Europu i ZSRR. Była to przede wszystkim rewolucja chłopska i nacjonalistyczna. Chłopska bo główną sił ą tej rewolucji były chłopskie armie a nacjonalistyczna ze względu na cele które przed sobą stawiała.

Chińscy komuniści używali komunistycznych emblematów, sztandaru czerwonego, sierpu i młota, powoływały się na Marksa i Engelsa, Lenina, głosiły teorię walki klas, ale w istocie niewiele z europejskiego komunizmu sobie przyswoili. Ich główny przywódca Mao Tse Tung nigdy nie był w Europie. Nie był wielkim znawcą nauk Marksa i Lenina, ale był niewątpliwie dobrym znawcą nauk Konfucjusza. Był zręcznym taktykiem wojskowym charyzmatycznym przywódcą.

Chińczycy sami mówili, że oni realizują tzw. zchińszczony marksizm. Obejmował pewne taktyczne organizacyjne zapożyczenia z europejskiego komunizmu, ale z tradycyjną kolektywistyczną chińską filozofią.

Chińscy komuniści wygrali wojnę i zdobyli władzę? Czasem mylnie się sądzi że dzięki wsparciu ZSRR. Po II wojnie światowej chińscy komuniści nie mieli poparcia w ZSRR w wojnie o władze. Angielski znawca tamtego rejonu napisał tak:

"W Jałcie Stalin uzyskał zgodę aliantów, na umocnienie swojej pozycji w Azji Wsch., głownie kosztem Chin a nie Japonii. Uzyskał kontrolę nad częścią Chin Pn nad Mandżurią. Zamierzał podłączyć do ZSRR Mongolię zewnętrzną ale chińscy komuniści temu zapobiegli. Celem polityki Stalina było rozczłonkowanie Chin. Odradzał im podjęcia wojny domowej, odmawiał dostaw broni. Chciał aby były w części zależne od ZSRR a w części od Stanów. Stalin obawiał się zjednoczonych Chin nawet komunistycznych. Jednak chińscy komuniści podjęli wojnę domową i ją wygrali. Głównie dlatego, że reżim mieszczański jaki był wtedy w Chinach był niesłychanie skorumpowany. I w sumie przez ogromną większość ludności znienawidzony. Chłopskie armie były rzeczywistą siłą rewolucji komunistycznej w Chinach.

Celem dwóch rewolucji to wydźwignięcie modernizacyjne i międzynarodowe Chin.

Po zwycięstwie chińskiej rewolucji komunistycznej władza partii mieszczańskiej utrzymała się tylko na wyspie Tajwan.

Całe kontynentalne Chiny znalazły się pod rządami komunistów. Postawili oni przed sobą dwa cele:

1. zmodernizować Chiny, uczynić je państwem nowoczesnym gospodarczo, organizacyjnie, administracyjnie, szukali dość po omacku możliwie krótkiej drogi do zmodernizowania kraju. W tych poszukiwaniach popełnili sporo szaleństw. A szaleństwa w polityce są kosztowne. Zazwyczaj pociągają ofiary w ludziach. Najpierw komuniści chińscy chcieli modernizować Chiny na modę radziecką budować ciężki przemysł, nawet zatrudnili do tego paru radzieckich inżynierów. Jednak szybko doszli do wniosku wymagać będzie stuleci aby Chiny unowocześnić.

2. Zaczęto szukać krótszej drogi. I wtedy zaczęły się trwające 20 lat szaleństwa. Najpierw Mao Tse Tung wysunął pomysł wielkiego skoku. Aby w ciągu 2-3 lat podwoić produkcję stali w Chinach. W rezultacie cały naród zaczął budować małe huty. Na podwórzach, boiskach szkolnych., łąkach. Usiłowano podwoić produkcję zboża. Wpadli na pomysł że dużo zboża marnuje się i zaczęło się wielkie polowanie na myszy i wróble, które wyjadały i zmniejszyć straty.

To się zakończyło katastrofą, zamiast normalnie pracować energia ludzi została zmarnowana. Konsekwencją było załamanie gospodarki i głód.

Wywołało to rodzaj buntu przeciwko Mao Tse Tung'owi. Na ten bunt zareagował on nową falą szaleństwa czyli rewolucją kulturalną. Polegała na namawianiu młodzieży Chin do buntu przeciwko średniemu pokoleniu poczynając od nauczycieli, władzy, do obejmowania władzy przez nastolatków po to by zniszczyć stare Chiny i otworzyć drogę nowoczesnym Chinom. Niszczono zabytki natury.

Po śmierci Mao Tse Tunga został położony tej rewolucji kres. Do władzy doszedł Teng XiaPing który drastycznie zmienił politykę wewnętrzną Chin. Zlikwidował eksperymenty Mao Tse Tunga, zachował pełną dyktatorską kontrolę polityki komunistycznej nad władzą, ale wprowadził gospodarkę wolnorynkową. Najpierw w rolnictwie. Ten eksperyment się powiódł. Zaczął się burzliwy rozwój gospodarczy Chin. W ubiegłym roku napływ kapitału zagranicznego do Chin był większy niż w USA.

Polityka zagraniczna Chin

W tej dziedzinie nie było szaleństw. Od 1978r. kiedy władzę objął XiaPing Chiny weszły na drogę ustabilizowanego rozwoju, z wielką konsekwencją realizowały plan, którego celem było zapewnienie Chinom mocarstwowej pozycji na świecie.

Chiny były rządzone przez komunistów, z tego powodu błędnie były traktowane przez Zachód jako wasala ZSRR. Ale nigdy nie były, nie tylko dlatego że Stalin był przeciwnikiem zwycięstwa ich rewolucji ale również dlatego że były za duże i zbyt nacjonalistyczne. Chiny realizowały w ciągu 50 lat następującą politykę :

Przywódcy Chińscy sądzili że aby osiągnąć mocarską pozycję potrzebny jest sojusz z ZSRR. I walczyły by ZSRR uznał ich równorzędność w polityce zagranicznej. Tzn. walczyły o to żeby jako sojusznik mieć główny z ZSRR głos w sprawie międzynarodowej polityki. To się nie powiodło. ZSRR nie zamierzał uznać równorzędności Chin. Ostatecznie sojusz chińsko-radziecki pękł (1959r.) Przyczyną był spór o broń atomową. Chińczycy uważali że ZSRR powinien podzielić się z nimi tajemnicami produkcji broni atomowej a Chiny uważały że broń atomowa daje siłę mocarstwa. ZSRR nie zamierzał podzielić się tymi informacjami. Obawiał się Chin.

Stosunki chińsko-radzieckie pogarszały się z roku na rok. Chińczycy sami weszli w posiadanie broni atomowej w 1964r. przy pomocy USA. Stany przyjmowały emigrantów chińskich i grupa fizyków wykształcona w USA stanęła na czele programu atomowego i nuklearnego.

Zerwanie z ZSRR otworzyło nowy etap w Chinach. Chinom wydawało się że mogą stanąć na czele 3 świata ale to nie wyszło ponieważ nie miały atrakcyjnych środków. W tej sytuacji Chiny postanowiły pojednać się z USA. Wykorzystały z dużą zręcznością kłopoty w jakich znalazło się USA w Wietnamie. Chiny miały kontrolę nad odstawami broni do Wietnamu, nad zdolnościami partyzantów wietnamskich do prowadzenia wojny. To zostało wykorzystane aby USA mogło honorowo zakończyć wojnę. W rezultacie nastąpiła normalizacja stosunków amerykańsko-wietnamskich. Chińczycy odzyskali miejsce w Radzie bezpieczeństwa ONZ i uzyskały dostęp do współpracy gospodarczej z USA.

W ten sposób Chiny z mocarstwa sprzymierzonego z SZRR stały się mocarstwem regionalnym całkowicie niezależnym i z perspektywą odegrania kluczowej roli w tej części świata.

Przyszłość rejonu Pacyfiku i Dalekiego Wschodu w dużej mierze zależy od dalszego rozwoju Chin.

WYKŁAD V 16.11

BLISKI I ŚRODKOWY WSCHÓD W POLITYCE ŚWIATOWEJ

Literatura: rozdział 10-11 str. 145-157

W tym wykładzie będziemy rozpatrywali dwa problemy:

1. Dlaczego ten region zwany Bliskim Wschodem stał się ogniskiem konfliktu , bardzo ostrych i znacznie wykraczających poza strefę lokalną czyli konfliktów międzynarodowych . W ciągu tylko ostatnich 5 lat zostały stoczone 2 wojny - jedna w Afganistanie , druga w Iraku. A toczy się trzecia w Izraelu i Palestynie.

2. Jaki jest obecny stan tych konfliktów i jakie są perspektywy ich rozwiązania?

Region Bliskiego Wschodu mieści się w Pd - Zach Azji ale przylega do Europy i Afryki. Region, który rozciąga się na wschodzie od granic Płw. Indyjskiego i na zachodzie do wybrzeża Morza Śródziemnego i Morza Czarnego. Ciągnie się wzdłuż Oceanu Indyjskiego i obejmuje takie kraje jak Afganistan, Irak, Iran, kilka drobnych emiratów Zatoki Perskiej, Arabię Saudyjską, Jemen, Syrię, Liban, Turcję, Izrael i Egipt.

Dlaczego ten region stał się ognistym konfliktem?

Źródła konfliktu mają dwojaki charakter - jedne wynikają z historii, drugie wynikają z aktualnych sprzeczności interesów. Te sprzeczności mogą być lokalne, międzypaństwowe i globalne czyli wielkich mocarstw umieszczone w tym rejonie.

Źródła historyczne

Bliski i Środkowy Wschód jest to historycznie niezwykle ważny dla rozwoju ludzkości region. W Mezopotamii i Egipcie mieści się kolebka śródziemnomorskiej cywilizacji. Tam najprawdopodobniej człowiek dokonał po raz pierwszy przejścia od wędrownego pasterstwa i zbieractwa do osiadłego rolnictwa. Tam udomowiono bydło i owce i kozy, tam powstały pierwsze miasta 8000 lat temu, pierwsze państwa 6000 lat temu. Stamtąd wywodzi się nasze pismo. Tam powstały trzy monoteistyczne religie czyli takie których ośrodkiem wierzeń jest jeden Bóg. Zresztą ten sam Bóg we wszystkich trzech religiach: judaizmie, chrześcijaństwie i islamie. I te trzy religie dzisiaj wyznaje ponad połowa ludzkości - miliard ludzi islam, blisko 2 miliardy różne odmiany chrześcijaństwa i 12 mln judaizm. W ciągu tysiącleci trwała walka o panowanie nad tym regionem. Po pierwsze ze względu na jego bogactwo i zaludnienie. Doliny rzeki Nilu i dwurzecza Mezopotamii Tygrysu i Eufratu były bogate i zaludnione. Po drugie ze względu na szlaki komunikacyjne łączące cywilizacje Morza Śródziemnego z Indiami i Chinami. Tamtędy biegł słynny szlak jedwabny który. Po trzecie ten region miał znaczenie strategiczne - ten kto panował nad tym regionem miał szanse rozciągać swoje panowanie w kierunku Indii, Azji Środkowej i wschodniej i południowej Europy.

Zalążki dzisiejszych konfliktów powstały w XIX i XX w. W XIX w. cały ten region znajdował się w zasięgu wpływu Imperium Tureckiego, który nazywano Imperium Otomańskie. To imperium słabło. Znajdowało się wstanie pół upadku,. Mocarstwa europejskie rywalizowały ze sobą o podział tego imperium. Można powiedzieć że imperium tureckie upadłoby 100 lat wcześniej gdyby mocarstwa europejskie zdołały się porozumieć co do rozbioru tego imperium. Popadało w coraz większą zależność od mocarstw europejskich. Rywalizując ze sobą mocarstwa europejskie podsycały odśrodkowo ruchy ludności arabskiej i kurdyjskiej. Powodem tej rywalizacji było panowanie nad strategicznymi szlakami szczególnie w kierunku Indii i Dalekiego Wschodu. Najpierw były to drogi lądowe ale od przekopania kanału Sueskiego w poł XIX w. tamtędy przebiegała jedna z najważniejszych światowych dróg morskich. Po drugie wykryto tam znaczne złoża ropy naftowej na Płw. Arabskim w Iraku, Iranie, w rejonie Morza kaspijskiego. W XX w. znajdowały się 2/3 zasobów światowej ropy naftowej. A postęp techniczny zwiększał zapotrzebowanie na ropę. Strategiczne powody to: panowanie nad Afganistanem dawało dostęp do Indii i do Azji Środkowej, panowanie na Irakiem dawało dostęp do Zatoki Perskiej.

To były powody rywalizacji mocarstw o ten region. Były to ważnym źródłem konfliktów w tym rejonie. Mocarstwa szukały oparcia w miejscowej ludności i popychały ją do różnych konfliktów z innymi grupami. Można powiedzieć że mocarstwa rywalizując o ten region skłócały go ze sobą.

Po I wojnie światowej nastąpił upadek Turcji i w rezultacie zwycięskie państwa wykroiły w tym regionie szereg nowych państw. Przy czym wykrojono te państwa w znacznym stopniu sztucznym. Nie zrobiono tego w oparciu o istniejące struktury etniczne. Granice Iraku wytyczono ołówkiem na mapie w namiocie wojskowym miejscowych dowódców brytyjskich. Połączono w jednym państwie trzy skłócone ze sobą wspólnoty etniczne: kurdyjską, arabską-sunicką i arabską-szyicką i dość znaczna ludność perską. W ten sam sposób wyznaczono granice Syrii, Palestyny, Transjordanii, Jemenu. Ustanowiono nad tymi państwami protektoraty mocarstw europejskich (nad Syrią Francji, nad Irakiem Wielkiej Brytanii).

II woja światowa zburzyła ten układ. Nawet nie dlatego że coś się zmieniło w sensie fizycznym bo wojna się nie toczyła na tym terenie, ale osłabienie mocarstw europejskich spowodowało silny wzrost miejscowych tendencji emancypacyjnych i w związku z tym usamodzielnianie się tych sztucznie wykrojonych państw.

Po II wojnie światowej osłabły wpływy mocarstw europejskich a za to pojawiły się w tym rejonie silne i rywalizujące ze sobą wpływy dwóch super mocarstw - ZSRR i USA. Miejscowe państwa usamodzielniające się nawiązywały różnego rodzaju sojusze i popadały w zależność od jednego z tych super mocarstw poszukując pomocy militarnej i gospodarczej. Równocześnie po II wojnie światowej w tym rejonie gwałtownie wzrosły dochody z ropy naftowej. I w wyniku tego zarysowały się bardzo silne napięcia społeczne. Wzrost dochodów z ropy powodował powstanie bardzo silnych grup uprzywilejowanych materialnie, rosło bogactwo warstw rządzących a jednocześnie kontrast między bogactwem a biedą większości ludności. Czyli z jednej strony spowodował wzrost bogactwa w tym rejonie ale z drugiej gwałtowny wzrost napięć społecznych. Te napięcia zostały wykorzystane politycznie. Z tej dysproporcji między bogactwem a biedą wyrosły silne ruchy nacjonalistyczne znajdujące poparcie w wojsku i silne ruchy religijne znajdujące poparcie w klerze muzułmańskim czyli wyrósł nacjonalizm arabski i fundamentalizm religijny arabski.

Po II wojnie światowej doszedł jeszcze jeden czynnik konfliktogenny - powstanie państwa Izrael. To było również sztuczne państwo czyli nie utworzone przez istniejącą wspólnotę etniczną a przez emigrantów europejskich w dawnej Palestynie. Była ona historyczną siedzibą narodu izraelskiego przez 2000 lat. Ta siedziba została zniszczona w I w. n.e. przez rzymian. Rzymianie stłumili powstanie żydowska w najłagodniejszy sposób jaki umieli tj. czystką etniczną czyli wypędzili ze swoich siedzib. (Rzymianie stosowali trzy rodzaje kar za bunty: wycinanie w pień, sprzedawanie w niewolę i czystka etniczna ) Ta społeczność przetrwała 2000 lat. I w II poł XIX w. pojawiła się idea wskutek rosnącego antysemityzmu powodów głównie ekonomicznych aby społeczność żydowska znalazła sobie siedzibę narodową. Rozważano różne propozycje: na terytorium Rosji, w Ameryce i ostatecznie wybór padł aby wrócić do starej siedziby. Tam pewna część żydowskiej ludności mieszkała, Rzymianie nie byli tacy precyzyjni, nie wypędzili całej ludności, część wróciła. Na początku XX w. ludność Palestyny ludność żydowska stanowiła 10%. Pozostałą część to była ludność arabska. Plan odbudowy siedziby żydowskiej nie polegał na ekspansji militarnej. Ruch antysemicki opowiadał się za imigracją Żydów z Europy, kupować ziemie od miejscowej ludności, często nieużytki, nawadniać ją, osiedlać się na niej i przekształcić ten region w dobrze zagospodarowaną siedzibę Żydów. Problem polegał na uzyskaniu zgody mocarstw które władały na tamtym terenie. Turcja nie zgadzała się, zgodziła się Wielka Brytanie. Do 1939r. liczba ludności żydowskiej wzrosła do 30%. Po II wojnie światowej, pod wpływem dramatu jaki spotkał Żydów w Europie podczas II wojny światowej (zginęło podczas wojny 3/4 europejskiej ludności żydowskiej ok. 6 mln) mocarstwa europejskie okazały się dość obojętne a częściowo bezsilne , a wszystkie społeczeństwa europejskie miały poczucie winy i świadomość zadość uczynienia ale także stworzenia pewnych terytorialnych ostojów dla społeczności żydowskiej która ocalała. W rezultacie w 1947r. bardzo zgodnie głosowała za utworzeniem w Palestynie dwóch państw: państwa żydowskiego na 60% terytorium Palestyny i państwa arabskiego na 40%. Przyjęto zasadę etniczną, gdzie większość ludności stanowiła ludność żydowska miał powstać Izrael, a tam gdzie ludność arabska miała powstać Arabska Palestyna Państwa arabskie wobec tego planu oponowały. Uważały że jest to targnięcie się Europejczyków na ziemie arabskie. Kiedy doszło do utworzenia państwa Izrael i kiedy po II wojnie światowej nastąpiła emancypacja krajów arabskich spod wpływu mocarstw europejskich, powstał silny ruch sprzeciwu wobec państwa Izrael.

Sąsiadujące państwa arabskie postawiły przed sobą cel: zlikwidowania państwa Izrael.

W 1948r. został proklamowany w dniu kiedy wygasł protektorat brytyjski nad Palestyną powstanie państwa Izrael. I tego dnia powinno było powstać państwo palestyńskie. Ale zamiast utworzenia tego państwa siedem krajów arabskich otaczających ten rejon wypowiedziało wojnę Izraelowi. Wojnę zmierzająca do zniszczenia tego państwa. Trwała 9 miesięcy zakończyła się klęską państw arabskich. Został zawarty rozejm, ale w wyniku tego rozejmu Izrael obronił swoje istnienie. Ale państwo palestyńskie straciło swoje istnienie. Bowiem połowa terytoria została zajęta przez zwycięskie wojska izraelskie, ludność arabska z tych terenów uciekła i osiedliła się w obozach dla uchodźców w strefie Gazy, na granicy z Libanem, na zachodnim brzegu rzeki Jordan. W ten sposób powstały obozy dla uchodźców palestyńskich (ok. 1 mln ludzi). Druga połowa terytorium na którym miało powstać państwo palestyńskie, zajęły nieprzyjaciele arabów palestyńskich czyli te państwa arabskie które prowadziły wojnę z Izraelem. Czyli kolejny czynnik to pozbawione praw społeczeństwo palestyńskie w dużym stopniu umieszczone w obozach dla uchodźców.

Rezultatem tych konfliktów było umiędzynarodowienie również regionalnych konfliktów, konflikt między Izraelem a państwami arabskimi był regionalny ale został umiędzynarodowiony bo zyskał poparcie w grupie świata zachodnie i USA i ZSRR. Drugi to seria wojen.

Najważniejsze były trzy ośrodki militarne:

1. między państwami arabskimi i Izraelem z wmieszaniem się e ten konflikt z jednej strony USA z drugiej ZSRR

2. konflikt zbrojny w Zatoce Perskiej - głownie opanowanie nad źródłami ropy naftowej

3. konflikt w Afganistanie o strategiczne panowanie na wyżyną z której są wyjścia na Indie, Azję Środkową i zatokę Perską.

KONFLIKT - PAŃSTWA ARABKIE IZRAEL

Rezultatem było 5 wojen. Pierwsza o której mówiliśmy wcześniej zakończona sukcesem Izraela. Były jeszcze 4 wojny które wybuchały mniej więcej co 10 lat (1948-1982). Na ogół rezultatem były militarne sukcesy dla Izraela. Izrael okazał się skuteczniejszy, silniejszy, sprawniejszy. Aczkolwiek liczebność wynosiła od 2,5 mln na początku do 5 mln obecnie. Izrael wygrał wszystkie wojny wojskowo ale z coraz większym trudem. Po drugie zwycięstwa militarne i towarzyszące im zdobycze terytorialne okazały się zarodkiem przyszłych niepowodzeń i klęsk przede wszystkim demograficznych. W wyniku tych wojen Izrael zajęło całe terytorium Palestyny. Po zdobyciu całego tego obszaru, oprócz 5 mln Izraelitów znalazło się w tym rejonie mniej więcej tyle samo Arabów. Przyrost naturalny ludności arabskiej jest wyższy i gdyby tak miało trwać to Izrael byłby o większości ludności arabskiej. Po drugie pojawił się problem permanentnej wrogości między państwami arabskimi a Izraelem. Biorąc pod uwagę liczebność świata arabskiego do niczego dobrego te nie wróży. To że arabowie dzisiaj nie potrafią się bić nie oznacza że nie będą potrafili tego w przyszłości. W związku z tym powiła się pewna nadzieja na rozwiązanie tego konfliktu. Przywódcy Izraela wysunęli ideę: ziemia za pokój tzn. państwa arabskie zgodzą się na istnieniem Izraela, zrezygnują z wojowania przeciwko niemu a Izrael wycofa się z terenów które były przeznaczone przez ONZ dla Arabów. I Palestyńczycy tam utworzą swoje państwo najpierw w postaci autonomii później w postaci niezależnego państwa. Był to dobry pomysł problem w tym że po obu stronach silne mniejszości nie chciały się z tym zgodzić. Prowadziło to do prowokacji anty palestyńskiej w Izraelu i z drugiej strony do buntów i powstań anty izraelskich wśród Palestyńczyków. W rezultacie zabili autora tego pomysłu a z kolei wśród Palestyńczyków powstają silne ugrupowania terrorystyczne dokonujące zamachów w Izraelu. Ten konflikt znajduje się w stanie beznadziejnym bo obie strony są uwikłane w walkę o cele których żadna ze stron osiągnąć nie może. Co pewien czas konflikt ten był podsycany przez super mocarstwa dzisiaj nie ma już dwóch super mocarstw zostało jedno USA które jest zainteresowane wygaszeniem tego konfliktu. Ale nie może zdobyć się na skuteczną w tej sprawie politykę. Nie jest rzeczą wykluczoną że można było przy pewnej ingerencji zewnętrznej pokój między Arabami palestyńskimi a Izraelem ustanowić rozdzielając te wspólnoty. Problemem są spory terytorialne. Plan - ziemia za pokój - nie da się znaleźć gdyż prędzej czy później pod presją międzynarodową takie rozwiązanie się znajdzie. Wymagać to w dużym stopniu będzie uregulowania całości sytuacji w tamtym regionie. Dlatego że ten konflikt znowu łączy się zresztą konfliktu a zwłaszcza z konfliktem wokół Zatoki perskiej.

KONFLIKT ZBROJNY W ZATOCE PERSKIEJ

Konfliktem, którego rezultatem były trzy wojny był konflikt w rejonie Zatoki Perskiej. Konflikt ten którego wyrazem była: rewolucja islamska w Iranie, wojna iracko - irańska, wojna o Kuwejt tzw. wojna pustynna i wojna USA przeciwko Irakowi.

U podłoża tych wojen jest rywalizacja o bogactwa naturalne tego regionu. Nie chodzi o zagarnięcie źródeł na własność , z punktu widzenia społeczeństw arabskich chodzi o dostęp do swobodnego dysponowania dochodami z ropy i na jakie cele pójdą /aby nie mogli przykręcić w dowolnej chwili kurka i wywołać kryzys paliwowy/

Historycznie to się rozwijało w taki sposób:

W Iranie władca sprzymierzony z USA postanowił zmodernizować kraj z pieniędzy uzyskanych z ropy tj. stworzyć nowoczesne szkolnictwo, oświatę, system opieki zdrowotnej, równouprawnienia kobiet, nowoczesną armię. Postanowił zrobić to metodami dyktatorskimi., policyjnymi. To wywołało bunt przeciwko modernizacji. Na czele buntu stanęło społeczeństwo islamskie i doszło do rewolucji islamskiej. Fundamentalizm islamski umacniał się czyli ruch zmierzający do stworzenia demokratycznego rządzonego przez duchowieństwo i zgodnie z prawami religii społeczeństwo i państwo zdecydowanie anty europejskiego. Szacha przegnano, ustanowiono rządu kleru bardzo dyktatorskie i okrutne. Rozstrzelano z sądów religijnych wiele dziesiątek tysięcy, zniesiono równouprawnienie płci, prowadzono cały szereg zwrotów ku średniowieczu. Wszystkie europejskie państwa przestraszyły się tej rewolucji. Po zwycięstwie tej rewolucji fundamentalizm stał się modny. Konsekwencją stały się dwie wojny: ZSRR wszedł do Afganistanu obawiając że tam także dojdzie do rewolucji i przeniesie się to na republiki radzieckie zamieszkała przez ludność islamską. USA i ZSRR popchnęły wspólnie Irak do wojny z Irakiem. Wywiązały się jakby dwie wojny: jedna radziecka w Afganistanie i druga Irak-Iran zakończona rozejmem. Skutkiem tej wojny była silna militaryzacja Iraku . Rozwinął dużą armię, dostał duże dostawy broni od ZSRR i USA. Bo jedni i drudzy bali się rewolucji islamskiej. Po zakończeniu tej wojny zaczął się rozglądać za jakąś zdobyczą i zaatakował mały Kuwejt.

KONFLIKT W KUWEJCIE

Liczy 6 mln mieszkańców a jest w stanie wydobywać 100 mln ton ropy rocznie. Irak to zagarnął. To wywarło sprzeciw i obawy i USA zorganizowały przy poparciu ONZ ofensywę wojskową . W krótkiej wojnie Irak pokonano, zmuszona Irak do wycofania się ale nie zlikwidowano rządów w Iraku. Wstrzymano wojska w bazach gdyż nie wiedziano co z Irakiem zrobić. Wołano zostawić dyktatorów wojskowych i w ten sposób rozegrała się druga faza wojen. Po 10 latach administracja amerykańska postanowiła ponownie zaatakować Irak.

Przyczyny:

1. administracja Busha doszła do wniosku że należy naprawić błąd popełniony przez jego ojca, zatrzymał natarcie wojsk amerykańskich, nie dopuścił do likwidacji rządzących dyktatorów w Bagdadzie z obawy przed rozpadem Iraku

2. szok, jaki w USA wywołał terrorystyczny atak na WTC. USA uważała że to Irakijczycy ale to był błąd, gdyż Irakijczycy to nacjonaliści o charakterze świeckim a nie fundamentalistami muzułmańskimi.

3. Irak zbliża się do opanowania broni masowej zagłady: bakteriologicznej, chemicznej i nuklearnej. Okazało się już dzisiaj że był to propagandowy pretekst.

Do dziś toczy się dyskusja jakie były rzeczywiste przyczyny zaatakowania przez USA Iraku?

Przypuszczalnie podstawową przyczyną były:

• Irak ma kluczowe znaczenie nad stabilizowaniem tego regionu

• Bezpieczeństwo strategiczne i energetyczne

• Stanom jako super mocarstwu pojawiła się nowa pokusa udowodnienia światu, że USA są wstanie rozwiązać każdy problem.

WYKŁAD VI 30.11

ROSJA MIĘDZY EUROPĄ A AZJĄ

Literatura: Kazimierz Kęsimięs "Europejskie struktury współpracy" str. 171-187

Rozdział: Wspólnota Niepodległych Państw.

ZSRR rozpadł się w grudniu 1991r.

Przyczyny upadku :

Przegrana w zimnej wojnie była główną przyczyną. Przywódcy ówcześni pogodzili się z porażką i zawarli pokój ze zwycięzcami. Ten pokój był zawarty na warunkach pisanych i niepisanych.

Warunki pisane: kilka traktatów rozbrojeniowych

Warunki niepisane: wycofanie się ZSRR z tzw. "zewnętrznego imperium", z krajów zależnych oraz zgoda na zjednoczenie Niemiec. Przywódcy radzieccy liczyli, że idąc na takie zakończenie zimnej wojny i uznanie swojej porażki uratują sam ZSRR i polepszą stosunki z Zachodem przestawiając gospodarką nastawioną na zbrojenia na bardziej efektywną, zmodernizują ZSRR i uratują od upadku,. Te rachuby zawiodły głównie wskutek tego że nie brano pod uwagę siły tendencji odśrodkowych z samym ZSRR zarówno w społeczeństwach wielonarodowego państwa ale i w lokalnej biurokracji, która chciała uniezależnić się od Moskwy. Nie brano pod uwagę fiaska reform ekonomicznych a także rywalizacji wewnątrz tego państwa. . Te czynniki razem spowodowały ze w dwa lata po zakończeniu zimnej wojny i po wycofaniu się ZSRR z zewnętrznego imperium, ZSRR się rozpadł. Decyzje o rozwiązaniu ZSRR podjęto w Białowieży po stronie Białorusi w willi myśliwskiej gdzie spotkali się prezydenci Rosji, Ukrainy i Białorusi i podjęli decyzję o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw, do której te trzy państwa weszły i zaprosili pozostałe republiki radzieckie i podjęli decyzję o rozwiązaniu ZSRR. Te trzy słowiańskie republiki korzystały z przywileju założycieli tzn. mogły same rozwiązać ZSRR.

Do tej wspólnoty przystąpiły pozostałe republiki z wyjątkiem: Litwy, Łotwy i Estonii, które korzystając z tej okazji odłączyły się. Do tej wspólnoty przystąpiły wszystkie republiki oprócz; Rosji, Ukrainy i Białorusi.- Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Kazachstan, Kirgizja, Turbenistan, Tadżikistan, Uzbekistan i Mołdawia. Razem 12 państw.

WNP utworzono pod koniec grudnia 1991r. na zjeździe Aumaacie,

Cele jakie stawiali sobie założyciele tej wspólnoty: (dwojakie i sprzeczne)

1. podział spuścizny po ZSRR : Gruzja, Ukraina, Armenia

2. utworzenie w miejsce ZSRR nowej luźniejszej, realnej wspólnoty poradzieckich państw. Oczywista rzeczą było, że hegemonem tej wspólnoty będzie Rosja z uwagi na przewagę siły gospodarki, wpływy.

Rozwód przebiegał pokojowo. 12 państw musiało się podzielić różnymi dobrami, przede wszystkim uzbrojeniem, systemem komunikacyjnym, ale również długami jakie miał ZSRR. Załatwić sprawę obywatelstwa, sprawy granic. Granice wewnętrzne były kształtowane dowolnie, to nie były historycznie ukształtowane. Np. Krym nigdy nie należał do Ukrainy, i w 1950r. Nikita Hruszczow w przystępie dobrego humoru podarował Ukrainie Krym.

Sztucznych granic w ZSRR było dużo. Ten cywilizowany rozwód był bardzo poważną sprawą. Po pierwsze poza dwoma lokalnymi wojnami o ten podział między Republiką Armenii i Azerbejdżanem i wewnątrz Republiki Mołdawii pomiędzy terenami rosyjsko-etnicznymi i mołdawsko-etnicznymi to innych starć nie było. Można powiedzieć że zwyciężyło poczucie odpowiedzialności. ZSRR był państwem bardzo zmilitaryzowanym, naszpikowanym nowoczesnym uzbrojeniem w tym rakietami z głowicami jądrowymi. Wszelkie wojny o granice groziły ciężką katastrofą nie tylko dla ZSRR.

Przyjęto kilka zasad, które pozwoliły przeprowadzić ten "rozwód" pokojowo.

1. Zasada niezmieniania granic nawet jeśli były sztuczne - w związku z tym skład etniczny nowo-powstałych państw jest zróżnicowany . 20 mln Rosjan mieszka poza granicami Rosji (1/6 część narodu rosyjskiego) W rezultacie 1/5 ludności Ukrainy to Rosjanie, 1/2 ludności Kazachstanu to Rosjanie. Tego typu przemieszanie etniczne było nieuniknione

2. Podział armii - każda republika utrzymuje tą część armii i uzbrojenia, która była rozlokowana na jej terenie w chwili podziału z wyjątkiem broni atomowej i środków jej przenoszenia. Pod naciskiem całego świata przede wszystkim USA, zgodzono się że cała broń zostanie przekazana Rosji. Oczywiście ludzi wymieniono, Rosjanie wyjechali do Rosji, Ukraińcy na Ukrainę itd. Skutki tego były różne, powstały spory. Na morzu czarnym główne rosyjskie bazy wojskowe były w Sewastopolu na Krymie i w Gruzji. Obie te republiki po długich targach zawarły z Rosją porozumienie i Rosja wydzierżawiła od nich te bazy dzieląc się częścią floty z tymi republikami.

3. Długi radzieckie - wszystkie międzynarodowe rozliczenia przyjmuje Rosja, zgodziła się bo miała inne interesy z utrzymania tej wspólnoty.

4. Kwestie obywatelstwa - podział państwa na 12 samodzielnych państwa sprawiła, że na Ukrainie co 2 rodzina ma krewnych w Rosji. Podobnie jest na pewno w pozostałych republikach ale na pewno w mniejszym stopniu. Wprowadzono zasadę ruchu bezdewizowego na całym obszarze.

5. Powiązania gospodarcze - w ZSRR wprowadzono taką politykę gospodarczą aby żadna z republik związkowych poza Rosja nie miała zbyt daleko wysuniętej samowystarczalności gospodarczej np. Czołgi budowano na Ukrainie a rakiety i oprzyrządowanie robiono w 2 regionach w Rosji.

LOS WSPÓLNOTY

Przez pierwsze cztery lata główne wysiłki jej koncentrowały się na podziale ZSRR. Od 1996r. uwaga zaczęła się przesuwać na tworzenie nowych form integracji tych państw. W podziale uczestniczyła cała 12, w integracji już nie. W rezultacie dzisiejsza WNP formalnie łączy 12 państw i posiada swoje władze itd. Obecnie ta wspólnota jest w dużym stopniu fikcja. Wewnątrz tej 12 funkcjonuje kilka mniejszych ugrupowań połączonych rożnymi formami integracji.

Najważniejsze ugrupowania:

• Związek Rosji i Białorusi - umowa o bardzo ścisłej współpracy. W założeniu ta umowa zmierzała do połączenia tych dwóch krajów. Ale nie został zrealizowany, prawdopodobnie z powodu braku entuzjazmu po stronie Rosji.

• Istnieje Układ o Bezpieczeństwie Zbiorowym - do tego układu należy 6 z 12 państw (Rosja, Kazachstan, Kirgizja, Tadżikistan, Uzbekistan, Armenia). Na podstawie tego układu tworzone są siły pokojowe wspólnoty mające na celu rozdzielać walczące wspólnoty gdyby doszło do konfliktu.

• Istnieje wewnątrz wspólnoty Unia Celna, obejmuje siedem państw które wprowadziło wspólny obszar celny

• Istnieje też Stowarzyszenie zintegrowanych państw (Rosja, Białoruś, Kazachstan, Kirgizja, Tadżikistan). Łączy je ściślejsza niż tylko celna współpracę gospodarcza i zamierzają w przyszłości wprowadzić wspólną walutę.

• Istnieją też związki integracyjne, które nie obejmują Rosji.

• Istnieje związek strategicznego partnerstwa, który obejmuje Ukrainę, Mołdawię, Gruzję, Azerbejdżan i Uzbekistan. Podstawą tego związku jest plan zbudowania dużego szlaku południowego do transferu ropy z rejonu Morza Kaspijskiego.

Możliwe są trzy prognozy:

1. Konsolidacja wspólnoty pod hegemonią Rosji. Nie ulega wątpliwości że Rosja zmierza do tego,. Rosja nie ma już siły na politykę imperialną w skali światowej, ale chciałaby zachować przynajmniej hegemonistyczną kontrolę nad najbliższym swojej rejonem (tzw. bliską zagranicą). Jest to wątpliwe gdyż w Azji Środkowej zaczęły się procesy które mogą prowadzić do zbliżenia Azji Środkowej z USA.

2. Wegetacja na takich zasadach jak teraz tzn. utrzymywanie wspólnoty jako fikcji bez większego znaczenia międzynarodowego a w ramach tego tworzenie węższych ale ściślejszych związków.

3. Rozpad wspólnoty i powstanie zupełnie innych konfiguracji. Na tą ewentualność zbytnich szans nie ma po nikt z sąsiadów Rosji i tej wspólnoty nie bardzo jest tym zainteresowany. Większe mocarstwa obawiają się zbyt daleko idących rozpadów, gdyż nie wiadomo jaka będzie orientacja tych krajów.

Wniosek jest taki: że najpewniejsza jest druga prognoza.

ROSJA

Rosja po rozpadzie ZSRR w którym odgrywała dominującą rolę, gdyż ZSRR w znacznym stopniu był kontynuacją i kontynuatorem Rosji Carskiej. Rosja po rozpadzie cofnęła się praktycznie do granic XVII w. Obecne granice przypominają te z XVII w. Ludność Rosji wynosi ponad 120 mln ludności w tym 80%b to Rosjanie. Rosja jest państwem federacyjnym,. Różne regiony narodowe tworzą wewnątrz Rosji autonomiczne republiki. Na federację rosyjską składa się ok. 30 republik autonomicznych. Ze względu na rozmiary państwa (wsch-zach 9000km, pn-pd 3000 km) silne są w nim tendencje odśrodkowe. Nawet niekoniecznie na podstawie etnicznej. Np. radziecki Daleki Wschód etnicznie jest rosyjski a ma silną tendencję odśrodkowe bo jest daleko od centrum i posiada bardzo dużo własnych specyficznych problemów. Rosja jest krajem potencjalnie bogatym, dysponuje bardzo dużymi zasobami surowców np. energetycznych, dysponuje także liczącym się zasobem wykształconej kadry który w przeszłości służył głownie zbrojeniom i dziś jest częściowo bezrobotny.

Przez pierwsze 6-7 lat po rozpadzie ZSRR Rosja znajdowała się w zamęcie gospodarczym i politycznym - gospodarczym tzn. Rosja miała duże kłopoty z przejściem od scentralizowanej gospodarki do gospodarki rynkowej. To przejście kosztowało Rosję spadek dochodu narodowego mniej więcej o 1/3 oraz załamanie walutowe w 1998r., rabunkową prywatyzację w wyniku czego znaczna część majątku publicznego została rozkradziona powstały wielkie oligarchiczne fortuny mające wpływ na politykę. Nie jest jeszcze wyprowadzona, jest w połowie państwowa i prywatna, gospodarka rolna nadal jest na zasadach kołchozu. ; politycznym - jest dużo wolności i mało demokracji. Można założyć każdą partię, jest wolność słowa. Ale brak procedur na podstawie których wyłaniane, zmieniane i kontrolowane są rządy. Konstytucja jest narzucona przez Jelcyna w konflikcie z Parlamentem. Zatwierdzona została w referendum. Ta konstytucja daje przewagę władzy wykonawczej nad ustawodawczą, kontrolną i sądowniczą. Jest to przewaga prezydenta w systemie prac państwowych, gubernatorów w systemie prac regionalnych. Rosja gospodarczo i politycznie jest w sytuacji przejściowej między europejską gospodarką rynkową a azjatycką tradycją gospodarki paternalistycznej i epatystycznej tj. między europejską demokracją parlamentarną a azjatyckim autokratyzmem.

Od 4 lat kiedy Jelcyn ustąpił i prezydentem została Władimir Putin można mówić o zakończeniu okresu zamętu i stabilizacji rosyjskiego położenia gospodarczego i politycznego ale na bazie tego pośredniego ustroju.

Rosja uzyskała:

• duży wzrost gospodarczy 7-8% rocznie

• duże zasoby nadwyżki dewizowej (spłaca regularnie swoje długi i długi ZSRR)

• Putin zmniejszył siłę tendencji odśrodkowych i zapewnił sobie znaczne poparcie.

Rosja z mocarstwa światowego stała się mocarstwem regionalnym , ustabilizowała się w okresie przejściowym między europejską demokracją parlamentarną a azjatyckim autokratyzmem.

W polityce zagranicznej Rosja jest rozdarta między Azją a Europą, między partnerstwem z Chinami a partnerstwem z Niemcami. Wycofała się z opozycji wobec NATO i UE. Po 19 września 1999r. nastąpiło zbliżenie Rosji i USA. Napięcia spowodowane sporem o Bałkany odeszły w przeszłość.

UKRAINA

60 mln mieszkańców, duży potencjał gospodarczy zwłaszcza przemysłowy. Bardzo biedny kraj , dochód narodowy to połowa dochody Rosji na 1 mieszkańca.

Na sytuację w Ukrainie wpłynęło ujemnie kilka czynników:

1. zerwanie więzi gospodarczych przemysłu z Rosją spowodowane ruiną ukraińskiego przemysłu. Ukraina surowców poza węglem i rudą nie miała a nie są to atrakcyjne dzisiaj surowce. W rezultacie Ukraina znalazła się w głębokim kryzysie gospodarczym.

2. Politycznie Ukrainę sparaliżowały 2 konflikty

• między rządami prezydenckimi a parlamentarnymi trwający od 10 lat i do dzisiaj nie rozwiązany.

• Polityczna sprzeczność między wschodem i zachodem kraju. Wschód nastawiony jest chętnie do współpracy z Rosją, a zachód wręcz przeciwnie.

AZJA ŚRODKOWA

W tym regionie jest 6 poradzieckich republik. Wszystkie są rządzone klanami biurokratycznymi. Nigdzie nie ma systemy demokratycznego. Są dożywotni prezydenci. Władza opiera się w dużym stopniu na solidarności klanów i ścierają się 2 tendencje: laicka i bazująca na fundamentaliźmie islamskim.

We wszystkich tych republikach tolerują religię, oddają cześć Allachowi ale boją się fundamentalizmu islamskiego. W nim widzą zagrożenie. To zbliża te państwa do Rosji i USA. W niektórych z nich stacjonują wojska radzieckie, w Tadzikistanie i Uzbekistanie stacjonują wojska amerykańskie. Istnieją obawy, że gdyby nie te dyktatorskie rządy pierwszym zwycięzcą byliby fundamentaliści. Drugi problem tego regionu to ropa. W rejonie Morza kaspijskiego odkryto duże złoża i teraz toczy się walka o wpływy z tego regionu.. W tej walce uczestniczy i Rosja i Zachód.

KAUKAZ

Ruchy odśrodkowe antyrosyjskie. Rosja carska prowadziła 100 lat o opanowanie Kaukazu. Wojna z Czeczenią trwała 70lat

Obecnie Rosja toczy beznadziejną wojnę z Czeczenią bo Kaukaz nie ma dla Rosji strategicznego znaczenia.

Dlaczego walczą:

• tradycyjne ciągoty imperialne

• obawa o "efekt domina". Rosja składa się z ponad 30 republik o stosunkowo silnych tendencjach odśrodkowych. I zdaje się że główna przyczyna wojny to że jeśli ustąpi Czeczenii spowoduje to silne tendencje odśrodkowe w całym kraju.

• Kolejny problem to Gruzja, najsilniejsze państwo Kaukazu. Gruzja to dużo wolności i mało demokracji. Silna przewaga prezydenta. Silne tendencje odśrodkowe.

WYKŁAD VII 14.12

ONZ WOBEC NOWYCH WYZWAŃ

Literatura: Malendowski rozdz. 23 str. 405-440

Powstanie ONZ

W XXw. powstały dwie powszechne organizacje międzynarodowe, których celem było zapobieganie konfliktom .

Po I wojnie światowej powstała Liga Narodów

Po II wojnie światowej powstała Organizacja narodów zjednoczonych.

Obie te organizacje było pomysłami amerykanów

Autorem Ligi Narodów był W. Wilson

Autorem ONZ był F. Roosvelt

Dość paradoksalnie USA nigdy nie przystąpiło i nie należało do Ligi Narodów. Po śmierci Wilsona zmieniła się polityka, zmieniły się ustroje i USA było wyizolowane. Liga Narodów nie sprawdziła się, to organizacja bez siły wykonawczej, zdolna tylko do debatowania. Nie zapobiegła II wojnie światowej i wtedy się skończyła.

Pomysłodawcy ONZ mieli zamiar wyposażyć ją w skuteczne środki przeciwdziałania konfliktom.

Były dwie koncepcje wśród zwycięzców:

1. koncepcja Roosvelta - stworzyć organizację międzynarodową do której należą wszystkie państwa, ale z grupy mocarstw uprzywilejowanych . One będą odpowiedzialne za zapobieganie konfliktom. Były to: USA, ZSRR, Wielka Brytania, Chiny.

2. Koncepcja Stalina - opierała się na podziale wpływów między wielkie mocarstwa, a organizacja międzynarodowa miała być konferencją do ustalania, ale miałaby małe uprawnienia wykonawcze.

Rezultatem był kompromis. Część wzięto od Roosvelta, część od Stalina. ONZ powstała w czerwcu 1945r. na konferencji w San Francisco. Uchwalono Kartę Narodów Zjednoczonych, podpisaną przez 51 państw. Dzisiaj należy 191 państw, ale 51 jest pierwotnych.

Do ONZ przyjęto wszystkie państwa koalicji antyhitlerowskiej ale nie państwa pokonane . One miały się poprawić, oczyścić z win, a potem aspirować do ONZ.

Przyjmowano je po kolei. Włochy, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Japonia czekały 10 lat, RFN - 27 lat.

Głównym dokumentem w San Francisco była Karta Narodów Zjednoczonych. Jest to konstytucja i status tej organizacji. Ta karta określa cele i struktury tej organizacji. Obejmuje wszystkie kraje świata z wyjątkiem Szwajcarii, której zabrania konstytucja oraz Watykan, które należy jako obserwator.

ONZ (United Nations - Narody Zjednoczone) Pierwsze słowa Karty ONZ brzmią : My narody zjednoczone (..)" . Nie jest to organizacja narodów, jest to organizacja państw reprezentowanych przez rządy. Mówiąc "narody" karta ma na myśli narody polityczne nie etniczne. Narody etniczne to zbiorowości kulturowe, wyróżniające się tożsamością, kulturą , językiem, ciągłością historyczną.

Organizacja narodów jest organizacją wspólnot państwowych.

Cele ONZ:

1. utrzymanie pokoju i załatwienia w sposób pokojowy sporów między państwami. Zasada w art. 2 karty ONZ "żadne postanowienia niniejszej karty nie upoważnia narodów zjednoczonych do ingerencji w sprawy, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa" czyli naczelną zasadą jest zasada suwerenności państwowej i nie ingerencji w wewnętrzne sprawy państw. Wyjątek karta czyni dla jednej kwestii - w razie zagrożenia pokoju , naruszenia pokoju i aktów agresji. Art.. 39, 41 i 42 pozwalają użyć przez ONZ siły dla przymuszenia naruszającego pokój państwa aby od tego odstąpił. Siła ta może być użyta w postaci sankcji np. gospodarczych, transportowych dyplomatycznych ale także bezpośrednich działań zbrojnych.

Struktura organizacji

Główna władza to Zgromadzenie Ogólne, w którym na równych prawach biorą udział wszystkie państwa . Zbiera się raz na rok na sesję zwyczajną ale mogą również zwoływać sesje nadzwyczajne w razie potrzeby.

Kluczowym organem jest Rada Bezpieczeństwa, która ma uprawnienia aby w razie potrzeby stosować przemoc, nakładać sankcje a nawet autoryzować działania zbrojne przeciwko państwu które zagraża pokojowi.

Rada początkowo składała się z 11 członków, obecnie liczy 15 z tym że w Radzie od samego początku 5 członków jest wyróżnionych, to są tzw. stali członkowie Rady Bezpieczeństwa, których się nie wybiera, są członkami z mocy karty. Są to: USA, Rosja (wcześniej ZSRR) Wielka Brytania, Francja, Chiny. Te państwa mają dwojakie przywileje:

1. są tworzone z mocy karty

2. mają prawo veta. Żadna decyzja z wyjątkiem decyzji proceduralnej, nie może zapaść w razie sprzeciwu choćby jednego z tych 5 państw.

Pozostała 10 jest wybierana na 2 lata wg klucza regionalnego. Każdy region świata ma swojego przedstawiciela. Polska była trzykrotnie wybierana do Rady Bezpieczeństwa jako przedstawiciel tego regionu.

Jest wiele, ponad 30 - stałych organizacji wyspecjalizowanych (16) oraz tzw. stałych funduszy i stałych programów ONZ.

Te wyspecjalizowane organizacje i te fundusze spełniają bardzo istotną rolę, zajmują się normowaniem, organizowanie międzynarodowej współpracy w wielu ważnych dziedzinach życia.

Najważniejsze organizacje wyspecjalizowane to:

• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) - normuje międzynarodowych różnych przedsięwzięć w zakresie zapobiegania różnym chorobom, koordynuje zwalczanie epidemii, ustala całą masę rzeczy np. od jakiego ciśnienia zaczyna się choroba ciśnieniowa, od jakiego poziomu cholesterolu we krwi jest wyższy ponad normę, ale również ustala do jakich krajów podróżni są obowiązani szczepić się przeciwko jakim chorobom. Zawdzięczamy ogólny wzrost poziomu zdrowia na świecie,

• Organizacja rolnictwa i wyżywienia (FAO) - która zajmuje się zwalczaniem głodu nie przez pomoc ale przede wszystkim przez wspieranie produkcji rolnej w krajach zagrożonych głodem.

• Międzynarodowa organizacja pracy (ILO)- normuje warunki pracy,

• Światowa organizacja do sprawa handlu (WTO) - zwalcza politykę celną, szkodliwą, nieuczciwą konkurencję, jest w stanie nakładać sankcje pieniężne na państwa które łamią zasady w tej sprawie

• Międzynarodowa organizacja do spraw nauki, kultury, i oświaty ( UNESCO) - prowadzi wymianę międzynarodową w tej dziedzinie, dba o tradycje kulturowe

• Międzynarodowy Fundusz Finansowy (MFW) - udziela pomocy finansowej państwom w potrzebie ale jednocześnie dyktuje tym państwom bardzo surowe reguły oszczędnościowe.

Fundusze

• Fundusz Narodów Zjednoczonych pomocy dzieciom (UNICEF) - zbiera środki i organizuje pomoc dla dzieci, gdzie ich byt jest zagrożony

• Wysoki komisarz? Narodów Zjednoczonych do spraw uchodźców - organizuje pomoc dla uchodźców

W sumie jest tych organizacji ok. 30 i wszystkie są podporządkowane ONZ, które razem tworzą System Narodów Zjednoczonych. Jest to w sumie jedna organizacja , której prace koordynuje wybierany raz na 5 lat sekretarz generalny ONZ. Zatrudnia ok. 40 tysięcy ludzi . Ma wielomiliardowy budżet , gdzie głównych płatnikiem (1/4 ) wpłaca USA w postaci składek. Siedziba ONZ - Nowy York.

ONZ ma za sobą 3 etapy rozwoju:

1. blokowy - pierwsze 10 lat organizacji. Ówcześni członkowie przynależały jednocześnie do któregoś z bloków: radzieckiego albo zachodniego. W tym czasie ONZ była forum negocjacji w walce między oba blokami. Oba bloki wykorzystywały ONZ jako trybunę propagandową oraz jako forum negocjowania i zawierania porozumień.

2. Etap tzw. model współpracy i tworzenia ładu międzynarodowego - od poł. Lat 50 do końca lat 80 ok. 35 lat - w tym okresie do ONZ przystępuje 130 państw. Są to głównie państwa które powstały w wyniku rozpadu systemu kolonialnego. Większość tych państw nie należy do żadnego bloku i jest zainteresowana umacnianiem roli ONZ w dziedzinie tworzenia współpracy, wspierania rozwoju gospodarczego a w stosunku do konfliktów międzynarodowych państwa te wspierają pomysł łagodzenia zimnej wojny i arbitrażów konfliktów. W tym okresie wielkiego znaczenia nabierają wyspecjalizowane organizacje i fundusze które służą wspieraniu współpracy międzynarodowej. Oczywiście nadal ONZ jest płaszczyzną konfrontacji dwóch bloków bo one nadal istnieją. Ten mieszany model - częściowo współpracy, częściowo arbitraż konfliktów, a częściowo konfrontacja bloków utrzymuje się przez cały okres zimnej wojny, przyczynia się do jej łagodzenia

3. Rozpoczyna się z chwilą zakończenia zimnej wojny. Następuje zmiana sytuacji. Odpada czynnik działalności ONZ jaki wynikał z konfliktu dwóch bloków, przestanie być czynnikiem łagodzenia konfliktu między oba blokami i czynnikiem szukania kompromisów. Pojawia się jedno supermocarstwo USA ze skłonnością do samodzielnego rozstrzygania sytuacji konfliktowych w które jest zamieszane USA. Znaczenie ONZ w dziedzinie rozstrzygania konfliktów słabnie. Pojawiają się elementy kryzysu działalności ONZ. Staje się częściowo niepotrzebna.

Główne sprzeczności charakteryzujące dzisiejszą sytuację ONZ:

1. sprzeczność między naczelną zasada Karty Narodów Zjednoczonych tj. zasady suwerenności, a rosnącą rolą praw człowieka jako normy w życiu wewnętrznym państw i życiu międzynarodowym.

W ciągu całego istnienia ONZ uchwaliło szereg deklaracji i konwencji, które wprowadzały do prawa międzynarodowego różne normy o charakterze moralnym, humanitarnym, zachowania, politycznych. (m.in. Deklaracja Praw Człowieka, Deklaracja Praw Społecznych, Deklaracja Praw dziecka, Deklaracja Praw Kobiety). Wprowadzono też uchwałami ONZ unormowania pewnych dziedzin prawa karnego i cywilnego. Już w 1946r. ONZ uchwaliło konwencję , o ściganiu przestępstw przeciw przestępstwom przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych. Określała na czym te przestępstwa polegają i jak mają być ścigane. Wszystkie te normowania praw człowieka to ingerowanie w wewnętrzne ustawodawstwa państw. A w myśl suwerenności tylko dane państwo może normować wszystkie wewnętrzne stosunki. Przez długi czas przyjmowano, że te zalecenia nie są obligatoryjne, że są to pewne wskazówki a ostateczna decyzja należy do państwa. Tzn. że suwerenność jest ważniejsza nad innymi zaleceniami międzynarodowymi. Stopniowo kiedy państwa zachodnie zwłaszcza po części z przekonania , a po części w walce z blokiem wschodnim zaczęły forsować zasadę, że te międzynarodowe porozumienia w sprawie pewnych wzorców, które uważa się za godne i przyzwoite w stosunkach wewnętrznych, że te porozumienia mają przewagę nad suwerennością poszczególnych państw.

Pierwsza interwencja ONZ miała miejsce w stosunku do Republiki Pd-Afrykańskiej, gdzie stosowano zasadę aparchaitu (aparheid - segregacja rasowa, w latach 1948-91 obowiązywała w Republice Pd Afryki polityka separowania i dyskryminacji Afrykanów i innych "kolorowych", miała na celu utrzymanie supremacji białych). Ludność składała się z 10% białych i 90% murzynów, tworzono oddzielne dzielnice, szereg prac i funkcji było niedostępnych dla czarnych,. Było to unormowane prawem. Pod naciskiem państw pokolonialnych ONZ aparhait potępiła. Podjęła szereg represji w celu wymuszenia odstąpienia od tej zasady. I tu pojawiła się sprzeczność między suwerennością i nie mieszania się do praw wewnętrznych a normami praw człowieka, respektowania demokracji. Po zimnej wojnie ta sprzeczność nabrała szczególnej siły i do dzisiaj istnieje problem tej sprzeczności. Państwa zachodnie coraz głośniej wypowiadają się aby prawa człowieka i zasady demokracji ustanowione w konwencjach międzynarodowych miały pierwszeństwo nad wewnętrznym ustawodawstwem. Kraje nadbałkańskie nie są skłonne poprzeć tego pomysłu, że prawa człowieka i zasady demokracje mogą być narzucone z zewnątrz jako obowiązująca norma. Bierze się to stąd, że u większości te zasady nie są respektowane, są sprzeczne z ich tradycjami, wysuwany jest argument odmienności cywilizacyjnej która wymaga uszanowania. I te państwa bronią suwerenności zawartej w Karcie ONZ.

2. sprzeczność między normami suwerenności które głosi Karta ONZ, a nowymi preferencjami dla praw człowieka i zasad demokracji.

Jak ten problem będzie rozwiązany trudno powiedzieć. Na razie rzecznikami osłabienia czynnika suwerenności są głównie państwa zachodnie. Pozostała część świata się temu opiera. A wśród państw zachodnich też nie ma jedności. Np. USA sprzeciwiły się podporządkowaniu swoich obywateli Międzynarodowemu Trybunałowi Karnemu, który miałby sądzić winowajców gwałcenia praw człowieka, zbrodni wojennych, zbrodni przeciw ludzkości niezależnie od tego w jakim kraju te zbrodnie zostały popełnione i kto je popełnił. USA nie ratyfikowała tej konwencji. USA zawarły z szeregiem krajów m.in. z Polską że te kraje nie wydadzą temu Trybunałowi obywatela amerykańskiego.

Ta sprzeczność jest związana z użyciem siły w stosunkach międzynarodowych.

3. Sprzeczność między światem biednych i bogatych.

Obecnie istnieją ogromne różnice w dochodach w różnych częściach świata. W ONZ jest silna grupa państw, która domaga się aby ONZ zajęła się ustanawianiem nowego ładu ekonomicznego w świecie. Twierdzą że polityka państw bogatych zwiększa tę różnicę. Państwa ubogie domagają się redystrybucji dochodów . Występują z tezą że bieda z jednej strony a bogactwo z drugiej są schedą po kolonialiźmie. Że na wyzysku z kolonializmu wyrosło bogactwo Europy i Zachodu, domagają się zadośćuczynienia. ONZ jest wobec tych problemów raczej bezsilne.

To są trzy źródła kryzysu ONZ.

W związku z tym pojawiają się różne projekty zreformowania ONZ. Projekty reform idą w kilku kierunkach czasami sprzecznych.

1. Państwa naszego kręgu cywilizacyjnego proponują zmienić rolę ONZ, osłabić zasadę suwerenności, wprowadzić zasadę nadrzędności szeroko rozumianych praw człowieka nad zasadą suwerenności, zmniejszyć znaczenie lub znieść prawo veta z Radzie Bezpieczeństwa i umożliwić podejmowanie decyzji bez możliwości blokowania, zmienić skład Rady Bezpieczeństwa.

2. Kraje azjatyckie i afrykańskie proponują: bronić zasady suwerenności, twierdzą że jeżeli się z tej zasady zrezygnuje to USA będzie ingerowało w ich sprawy, te państwa kwestionują uniwersalną wartość Zachodu interpretacji praw człowieka., walczą o wolność od zagrożeń nędzą i głodem, prawo do suwerenności narodów, prawo do poszanowania wszelkiej odrębności religijnej.

3. Państwa trzeciego świata naciskają na wzmocnienie kompetencji ONZ w tworzeniu ładu ekonomicznego i gospodarczego.

Małe są szanse aby spełnić wszystkie te propozycje bo te pomysły są sprzeczne. Po drugie na reformę ONZ potrzebna jest zgoda wszystkich członków co wydaje się niemożliwe z uwagi na sprzeczność pomysłów. Zatem perspektywy są dwojakie:

• trwanie ONZ w obecnej postaci. Okazuje się że mimo tego kryzysu ONZ jest potrzebna gdyż ciężko jest uzyskać międzynarodową aprobatę bez ONZ

• malejąca rola ONZ.

WYKŁAD VIII 21.12

PROBLEMY GLOBALNE

Literatura: Rozdz. XVI str. 225-242 Malendowski

Problemy globalne są od 30-40 lat. Problemy globalne muszą mieć wszechświatowy charakter tzn. muszą dotyczyć wszystkich państw w sposób istotny i stanowić zagrożenie dla ludzkości.

Podstawowe cechy problemów globalnych, które wyróżniają je od innych problemów:

1. skala - muszą dotyczyć całej ludzkości, charakter ponadpaństwowy i ponad regionalny

2. szczególna waga - stanowią krytyczne zagrożenie z punktu widzenia gatunkowej przyszłości człowieka tzn. dla życia gatunku człowieka

3. rozwiązania tych problemów nie można oczekiwać od jednego państwa lub grupy państw ale wymaga wysiłków całej społeczności międzynarodowej

Problemy globalne muszą spełniać wszystkie te trzy cechy.

Po raz pierwszy problemy globalne zostały sformalizowane w raportach Klubu Rzymskiego. Klub Rzymski to luźne stowarzyszenie intelektualistów zorganizowane w 1968r. z siedzibą w Rzymie. Postawili przed sobą ostrzeganie ludzkości o grożących niebezpieczeństwach. Najbardziej słynny był pierwszy raport pt. "Limit of growth - Granice wzrostu" w 1972r. Alarmowano w tym raporcie że jeśli ludzkość będzie dążyła do nieograniczonego wzrostu gospodarczego to nastąpi wyczerpanie surowców, zniszczenie środowiska naturalnego i zagłada ludzkości w konsekwencji.

7 Najczęściej wymieniane problemy globalne:

1. Groźna zagłady w wojnie z użyciem broni jądrowej

Wiadomo że pewna liczba detonacji jądrowych może podnieść promieniowanie do tego poziomu że może nastąpić zagłada biologiczna ludzkości. Było to wielkie zagrożenie w czasie zimnej wojny. Mocarstwa wyprodukowały łącznie ponad 30 tysięcy ładunków jądrowych i rzeczywiście uzyskały zdolność wielokrotnego zniszczenia całej ludzkości. Od tego czasu to niebezpieczeństwo się zmniejszyło. Od 30 lat te mocarstwa porozumiewają się między sobą w sprawie zmniejszenia ilości ładunków. Po drugie 10 lat temu zakończyła się zimna wojna. Obecnie łączna ilość ładunków jądrowych to ok. 12 tysięcy jednak są powody zmniejszania tych ilości gdyż rozbrojenie ładunku jądrowego kosztuje drożej niż jego wyprodukowanie. Niebezpieczeństwo jednak nie znikło z dwóch powodów: w związku z postępem produkcji wytworzenia ładunków jądrowych jest coraz prostsze. Istnieje obawa że za 50 lat będzie to problem małych wsi. Jest niebezpieczeństwo upowszechniania się broni atomowej.

2. Ekologiczny problem zagrożenia środowiska naturalnego człowieka

Człowiek od początku swojego istnienia bardzo aktywnie zmieniał środowisko naturalne. Jest prawie pewne że wielkie ssaki wyginęły wskutek polowań pierwotnego człowieka. Było łatwiej upolować zbiorowo wielkie zwierzę i żyć z tego 1/2 roku niż polować samemu na zające. Człowiek niszczył lasy, ale te zagrożenia były niewielkie w stosunku do obecnych. Obecnie człowiek zanieczyszcza wody i powietrze, emituje do atmosfery gazy przemysłowe głównie freon, które niszczą osłonę ozonową i narażają biologiczne życie na planecie.

Został podpisany protokół z Kio (porozumienie międzynarodowe), który wyznaczał dla wszystkich państw limit emisji szkodliwych gazów. Niestety główni producent tych gazów USA i Rosja nie chcą go ratyfikować, uważają ze stanowi to zagrożenie dla ich produkcji przemysłowej. Mniejsze państwa się do niego stosują, Główni truciciele odmawiają. Bardzo poważnym problemem ekologicznym jest puszcza tropikalna to główny producent tlenu. W ostatnich dziesięcioleciach te lasy są wyrąbywane masowo. One niestety nie odradzają się podobnie jak tajga. Jeśli są wycięte w pień są nie do odbudowania. Tam powstają nieużytki. Otóż jest sprzeczność interesów. Świat cywilizacji zachodniej walczy o to aby zachować te obszary z powodów ekonomicznych, natomiast zamieszkujące te tereny państwa nie mają z czego żyć, i te lasy tną na sprzedaż. Uratowanie środowiska naturalnego wciąż nie jest problemem rozwiązanym, i nie da się ich rozwiązać bez współpracy.

3. Demograficzne zagrożenie wynikające ze wzrostu liczby ludności na świecie

W epoce kamienia gładzonego ( 12000-15000 lat temu) szacuje się ludzkość na - 1 mln mieszkańców.

Początki cywilizacji (5000 lat p.n.e.) - 15 mln,

Początki naszej ery - 200 mln

150 lat temu - 1 mld

1930r. - 2 mld

1970r. -3,5 mld

Obecnie blisko 6 mld

Roczny przyrost_ 70-75 mln ludności

Uczony angielski Malthus - mówił, że przyrost odbywa się w postępie geometrycznym, a przyrost środków żywności w postępie arytmetycznym.

(postęp arytmetyczny odbywa się przez dodawanie, postęp geometryczny przez mnożenie)

To się nie sprawdziło. Przyrost nie odbywa się w postępie geometrycznym , a żywność przybywała szybciej niż przewidywał. Problem jednak pozostał. Przyrost w obecnym tempie stanowi zagrożenie dla życia ludzkości zwłaszcza że ten przyrost jest nierównomierny. Problemem jest ocena stopy dla tego zagrożenia. Dlatego, że wzrost liczby ludności nie jest w całości spowodowany przyrostem. Przyrost ludności jest liczbą córek w ilości do matek. Jeśli po każdej matce zostaje jedna córka, to liczba ludności nie ulega zmianie. Przyrost jest wówczas gdy liczba córek przewyższa liczbę matek. Natomiast przyrost ludności w krótkim okresie czasu może być spowodowany wzrostem poziomu zdrowotności. Po prostu wydłuża się wiek. Liczba zgonów jest mniejsza od liczby narodzin. Tak np. jest obecnie w Polsce. Ale w dłuższym okresie decyduje przyrost naturalny. Czy można ograniczyć przyrost? To bardzo trudne przedsięwzięcie. Chińczycy stosują od lat barbarzyńskie metody. Praktycznie istnieje zakaz posiadania więcej niż dwoje dzieci, odmawia się pomocy socjalnej, stosuje się przymusową sterylizację. Skutek jakiś jest ale liczba ludności w Chinach obecnie to 1 300 mln. A 50 lat temu było 700 mln.

Niektórzy uczeni uważają że wraz ze wzrostem dochodu, przyrost naturalny maleje. I na tym budują swoje nadzieje. Nie wiadomo czy jest prawda bo np. USA mają ogromny przyrost naturalny. A uboga Polska ma zerowy przyrost.

Być może przyroda będzie regulować ten problem. W Afryce przyrost naturalny zaczyna redukować AIDS.

Niekontrolowany wzrost ludności grozi kilkoma konsekwencjami:

• powstaniem dysproporcji między środkami do życia a liczbą ludności

• silną presją migracyjną ze strony przeludnionych terenów w kierunków bogatszych zdolnych wyżywić większą ludność.

W tej chwili 4/5 ludności świata zamieszkuje Afrykę, Amerykę Pd, i Azję Pd-Wsch (80%). W Europie przyrost jest mniejszy.

Presja urbanizacyjna - przyrost ludności wywołuje niezwykle szybki wzrost wielkich miast nie wskutek wysokiego przyrostu ludności ale wielkich migracji do miast. Dziś mamy: Meksyk (30 mln), Szanghaj (25 mln), Bombaj, Dżakarta (po 15 mln)

Zmienia się także struktura wiekowa: W Afryce młodzież do 15 roku życia stanowi połowę ludności, w Europie 1/5, W Europie 1/2 ludności to ludność w wieku poprodukcyjnym.

4. Groźba głodu

Głód to zawsze była wielka plaga ludności. Regularne głody Chinach i Rosji regulowały tamtejszą liczbę ludności. Dziś szacuje się że z głodu umiera rocznie ok. 50 mln ludności. Przy tym stanie zaludnienia planety i tym stanie techniki, produkujemy wystarczająca ilość żywności do wyżywienia tej liczby ludności. Problem polega na nierównomiernym rozmieszczeniu produkcji. W obrębie cywilizacji zachodniej ogranicza się produkcję żywności. W USA otrzymuje się dotacje za nie uprawianie ziemi. W UE są wyznaczane ilości ile można wyprodukować. W krajach tych część ludności cierpi na choroby związane z nadmiarem pożywienia. A tereny najgęściej zaludnione cierpią na wieli niedobór żywności. W obszarze cywilizacji zachodniej jeden rolnik produkuje żywność dla mniej więcej 40 osób, w krajach zacofanych dla 3-4 osób. Problem z wyżywieniem łączy się oczywiście z problemem demograficznym ale przy obecnym poziomie ludności i techniki jest do rozwiązania przy współpracy między krajami rozwiniętymi i zacofanymi. Nie w drodze pomocy lecz w drodze podzielenia się technikami produkcyjnymi, możliwościami produkcyjnymi. Tym bardziej że prawie nie ma już rezerw gleb nadających się pod uprawę. Odwrotnie - stopniowo zmniejsza się w skutek urbanizacji i zaniedbania terenów pod obiekty przemysłowe.

5. Zagrożenie nowymi epidemiami

Epidemie niszczyły ludność od zarania historii. Epidemii hamowały wzrost liczby ludności czasami w sposób dramatyczny. Większość to choroby odzwierzęce.

Dżuma - w XIV w. pochłonęła 2/3 ludności zachodniej Europy. To choroba susłów stepowych, przenoszonych na ludzi przez szczury i pchły.

Ospa prawdziwa - to również choroba odzwierzęca. To mutacja wirusa ospy bydlęcej, który przerzucił się na człowieka po udomowieniu bydła. Ospa występowała w Europie, Azji i Ameryce. 90% Indian wytępiono przy pomocy tej ospy. Celowo ich zarażano, dawano im koce w prezentach, których używano w szpitalach chorych na ospę.

Ludność europejska miała znacznie wyższą odporność i dlatego nie wszyscy chorzy umierali.

Ospa została obecnie wyeliminowana . Skoordynowano akcję szczepień i od 15 lat zrezygnowano ze szczepień przeciwko ospie.

Obecnie zapasy wirusa ospy miały zostać zniszczone w ubiegłym roku, ale WTO podjęła decyzję aby wstrzymać zniszczenie, bo istnieje obawa że może wrócić lub ktoś przechowała próbkę w celach zbrodniczych.

Obecnie nie jesteśmy w ogóle uodpornieni na ospę.

Pojawiają się nowe choroby odzwierzęce

AIDS - pochodzi od małp

SARS - pochodzi od ptaków - ostra niewydolność oddechowa. Przyczyną jest wzrost liczby ludności, rozwój komunikacji.

6. Nierówność dochodowa między narodami i wewnątrz narodu

Nierówność dochodowa była zawsze między narodami ale nigdy nie były tak wielkie jak obecnie. 200 lat temu różnica pomiędzy poziomem życia chłopa w Chinach i chłopa w Anglii była duża ale nie przypominała obecnych. Obydwaj mieli siłę napędową własnych mięśni i zwierząt domowych, jeden i drugi odżywiała się produkcją którą sam wyprodukował, ubierał się też mniej więcej w odzież pochodzącą z lnu czy bawełny. Społeczności ludzkie były izolowane i o sobie nic nie wiedziały. To utrzymywało się długo i nie istniał tzw. efekt demonstracji .

ONZ przeprowadziło pewne badanie poziomu dochodu narodowego i posiadanego bogactwa.

5 najzamożniejszych państw (dochód na 1 mieszkańca w USD)	5 najbiedniejszych państw (dochód na 1 mieszkańca w USD)

Australia 835 tyś Etiopia 1400

Kanada 704 tyś Nepal 1600

Luksemburg 658 tyś Burundi 2100

Szwajcaria 647 tyś Malawi 2200

Japonia 565 tyś Uganda 2300

Te różnice się niestety pogłębiają.

Przyczyny:

• jest teoria rasowa, że sami sobie winni, są leniwi , mało inteligentni i dlatego są biedni. Ta teoria jest jednak kwestionowania w nauce. Ilość dóbr jest ograniczona i nierównomiernie rozmieszczona. Ilość bogactwa do zainwestowania jest ograniczona. Więc nie zależy to od biologicznego wyposażenia, a od samego człowieka.

Skutki:

• silna presja migracyjna ze strony biednych w kierunku bogatych, niewątpliwa presja militarna tzn. masy biednych będą usiłowały dostać się na tereny bogate, aby z tego bogactwa skorzystać, będą stale rodzić żywioną przez zawiść rozpacz i desperację, agresję przeciwko bogatym.

Wyjście:

racjonalnego poza nowym ładem ekonomiczno-społecznym i redystrybucją dochodów nie widać.

7. Wyczerpywanie się zasobów surowców

8. Niektórzy podają strukturalne bezrobocie: tzn. w związku z automatyzacją zmniejszy się zapotrzebowanie na siłę roboczą. Nie jest to do końca prawda . USA które są najbardziej zaawansowane technicznie maja stosunkowo małe bezrobocie mimo ogromnej automatyzacji. 6% wynosi bezrobocie gdzie nielegalnie pracujący imigranci stanowią 6 mln ludności.

Globalizacja - poszerzenie, intensyfikacja, przyśpieszenie i wzrastający wpływ zależnych powiązań i zależności w skali światowej. Ten wzrost powiązań i zależności w pewnym momencie rodzi poważne problemy techniczne, ekonomiczne i polityczne.

Techniczne - pojawienie się nowych środków łączności ma wiele pozytywnych zjawisk. Dzisiaj państwa straciły w skutek tej ekspansji środków łączności monopol i zdolność kontroli informacji.

Ekonomiczny - z niesamowitą prędkością powstają te same fabryki co w USA w Indiach i Indonezji. Technologie stały się uproszczone, powstał globalny rynek. Kiedyś szybkość komunikacji uniemożliwiała transport wielu towarów. Dziś wszystko staje się dostępne natychmiast. Kiedyś było wiadomo że nawet duże firmy mają narodowy kapitał. Dziś są to firmy narodowe tylko z nazwy, większość produkcji jest i innych krajach.

Polityczny -

Główne dwie konsekwencje globalizacji

Pozytywna polega na upowszechnianiu b. szybkim zdobyczy kultury, postępu technicznego, nauki cywilizacji

Negatywna: wielkie organizacje gospodarcze finansowe i informatyczne wyszły spod kontroli jakiegokolwiek państwa. Środkiem zaradczym może być integracja ale tylko regionalnie.

WYKŁAD IX 04. 01. 2004r.

NOWY CHARAKTER KONFLIKTÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Literatura; Malendowski - rozdz. 28 - Klasyfikacja i opis sporów międzynarodowych tradycyjnych i nowych

Spory i konflikty międzynarodowe mogą dotyczyć różnych spraw: prawa, wykładni umów, o przestrzeganie lub pogwałcenie umów, o przestrzeganie prawa międzynarodowego. Pomiędzy prawem a umowami jest taka różnica, że umowa obowiązuje strony, które ją podpisały, a prawo międzynarodowe obowiązuje wszystkich, niezależnie czy to państwo brało udział w stanowieniu tego prawa czy też nie.

Spory również bywają o naprawienie szkód wyrządzonych przez jedno państwo innemu.

Konflikty międzynarodowe dotyczą najczęściej sprzecznych interesów państw. Do konfliktów dochodzi często, kiedy w przypadku sprzeczności interesów jedno państwo lub grupa państw podejmuje kroki aby narzucić stronie drugiej swoje racje.

Konflikty międzynarodowe można rozpatrywać z różnych punktów widzenia:

• z punktu widzenia metody jakich użyto do rozwiązywania konfliktów

1. pokojowe

2. zbrojne: konwencjonalne ( z użyciem tradycyjnej broni) i niekonwencjonalne (z użyciem broni masowego rażenia),

• z punktu widzenia spraw o które konflikt się toczy:

1. obronne

2. wyzwoleńcze - jedna strona konfliktu występuje przeciwko innej

3. prymat w sferze ekonomicznej, politycznej czasem rasowej i religijnej

4. przeciwko prymatowi

• z punktu widzenia zasięgu:

1. lokalne

2. światowe

Cechą wspólną konfliktów międzynarodowych jest taka, ze toczą się między państwami (częściej) lub między narodami. Wyjątek od tej reguły stanowią konflikty domowe (wewnętrzne0. Są to zazwyczaj konflikty o charakterze zbrojnym i wybuchają między różnymi grupami ludności. Powody wojen wewnętrznych mogą być klasowe, religijne, rasowe. Cechuje je zazwyczaj duża ostrość, wielkie okrucieństwo i krwawość.

Każdy konflikt wewnętrzny przekształca się w konflikt międzynarodowy. Dlatego, że strony tego konfliktu chętnie szukają międzynarodowej pomocy.

Konflikt to przejaw agresji wewnątrzgatunkowej , która właściwa jest światu zwierząt.

4 nowe konflikty międzynarodowe, które pojawiły się w ostatnich 10 latach

1. konflikt między globalizacją i jej przeciwnikami

2. starcie cywilizacji

3. Interwencje humanitarne

4. Problem terroryzmu

Ad1.

Co roku odbywają się szczyty G8 - są to zjazdy szefów siedmiu najbogatszych państw świata + Rosja.(wprawdzie nie jest najbogatsza ale ze względu na swoje rozmiary, potencjał, siłę militarną została zaliczona do tego klubu). Od wielu już lat tym zjazdom towarzyszą gwałtowne manifestacje antyglobalistyczne. Zjeżdżają się setki tysięcy przeciwników w różnych postaciach, dochodzi do zniszczeń, starć z policją.

Cztery lata temu w amerykańskim mieście Settle prezydent USA był praktycznie uwięziony w hotelu i nie mógł dotrzeć na miejsce obrad, ze względu na gwałtowność ulicznych zamieszek w mieście. W rok później we Włoszech jedno z miast zjazdu zostało zrujnowane. Można powiedzieć że te zjazdy stały się nieszczęściem dla miast w których się mają odbywać. W związku z tym zaczynają unikać wielkich miast, zaczynają szukać odludzia, jakiś wysp niewielkich.

Co roku odbywa się konferencja w jednym ze szwajcarskich uzdrowisk (Dautz), to zjazdy prezydentów, premierów, miliarderów. Kiedyś to była okazja do zarobienia pieniędzy. Obecnie w obrębie 20 km policja i wojsko szwajcarskie izoluje od świata. Tam także zjeżdżają tysiące przeciwników globalizacji. Te demonstracje to najgłośniejszy aspekt ruchu antyglobalizacyjnego. Ważniejsze od tych manifestacji jest ruch intelektualny. Antyglobalizm nie powinien być kojarzony tylko z przebierańcami. W coraz większym stopniu są zaangażowani w to wielkie umysły i wielkie pióra. Wszyscy Ci krytykują ekonomiczną postać globalizacji.

O co idzie w tym konflikcie:

Dr Dorota Czajkowska-Majewska, w miesięczniku rodzić ogłosiła artykuł pt. "Zdrowie na sprzedaż" styczniowy numer, w którym w bardzo zwięzły sposób przedstawiła istotę sporu o globalizację. Główna myśl autorki - Globalizacja gospodarcza rozpoczęta po zakończeniu zimnej wojny doprowadziła do skupienia władzy gospodarczej w ręku ponad państwowym i ponad narodowych elit korporacyjno-finansowych. Ta niekontrolowana przez żadne państwo władza ponadnarodowych organizacji finansowo-gospodarczych stworzyła poważne zagrożenia o charakterze, społecznym, ekologicznym a nawet zdrowotnym.

Skutki przewagi prywatnych organizacji nad państwami narodowymi:

• pogłębia się dysproporcja dochodowa. Wedle danych ONZ w ciągu ostatnich 20 lat znacznie pogłębiła się przepaść ekonomiczna, edukacyjna i zdrowotna między zachodnimi i biednymi krajami oraz między bogatymi i ubogimi warstwami w wielu krajach. Na 190 państw w 54 średni dochód na 1 mieszkańca spadł mimo że w skali całej planety zwiększył się. Rocznie z głodu umiera 30 mln ludzi. 1,58 mld ludzi w 78 krajach utrzymuj się za mniej niż 1 USD dziennie. Drugie 1,5 mld utrzymuje się dziennie za mniej niż 2 USD. Są to wszystkie wydatki na życie.

• W ramach globalizacji gospodarczej wielkie korporacje i popierające je państwa stosują liberalizację obrotu międzynarodowego tj. przepływu kapitału, towaru, pracy , znoszenie barier celnych. Pozornie wydaje się to korzystne, bo jaką szkodę może to wyrządzić? Nie zawsze tak jest, bo nie zawsze są to zabiegi nieszkodliwe. Często miały charakter ochronny i chroniły biedniejszych przed konkurencją ze strony silniejszych. Liberalizacja pozbawia tej ochrony. Są inne konsekwencje globalizacyjnej polityki likwidowania barier. W ramach tej polityki np. wielkie korporacje farmaceutyczne przeprowadziły porozumienie w sprawie ochrony dorobku intelektualnego. Ale te porozumienia mają także inny charakter: chronią patenty np. na lekarstwa. Przez 20 lat nowe leki są chronione patentami. Wartość sprzedażna tych leków często 20-30% przewyższa koszty produkcji. Wielkie koncerny farmaceutyczny tę ogromną nadwyżkę przekazują na pokrycie nakładów poniesionych na wynalezienie tych leków, pracę nad nowymi lekami ale rezultat jest taki, że np.,. w dziedzinie AIDS najwięcej chorych bo ok. 150 mln . Jest to pewne zagrożenie dla ludzkości bo oznacza niemożność wygasania epidemii zwane dżumą XXw. Indie, Chiny, RPA postanowiły wbrew konwencjom i porozumieniom międzynarodowym postanowiły rozpocząć tanią produkcję tych leków tzn. taką samą jak w krajach rozwiniętych tylko nie obłożoną kosztami patentowymi. Na tym tle doszło do bardzo poważnego konfliktu WTO zagroziła różnymi represjami kraje, które łamią prawo patentowe. Po stronie wielkich koncernów stanęły Stany Zjednoczone, na razie zdecydowano iż na 5 lat kraj, który ogłosi stan zagrożenia epidemiologicznego, będą miały prawo podjąć produkcję niezbędnych leków nie ponosząc konsekwencji naruszenia prawa patentowego. Po 5 latach muszą wrócić do poprzedniej sytuacji. To jest tylko jeden przykład konfliktu, który rodzi z jednej strony globalizacja i liberalizacja w dziedzinie gospodarczej a z drugiej strony pilne potrzeby społeczne.

Ad 2.

Kiedy zakończyła się zimna wojna dużo szumu narobiły dwie książki. Pierwszą pt. "Koniec historii" napisał Francis Fukujama, a drugą "Zderzenie cywilizacji" Samuel Hantington. W obu książkach znalazły się całkowicie przeciwstawne tezy. F.Fukujama dowodził, że z chwilą zakończenia zimnej wojny na korzyść USA , skończyła się historia . W tym sensie, że już nic istotnego ludzkość nie wymyśli. Został osiągnięty szczyt ludzkich dążeń. Najlepszy ustrój gospodarczy i polityczny. Natomiast S.Hantington dwa lata później ogłosił swój pogląd, a mianowicie: nie tylko historia się nie zakończyła. Zakończył się jeden rozdział i zaczyna się nowy. Istota nowego okresu w który wchodzimy polega na tym, że zmienił się charakter konfliktu. Dotychczasowe konflikty były konfliktami o charakterze narodowym i dotyczyły ekonomiki lub polityki, dostępu do źródeł, komunikacji, przestrzeni. Otóż teraz po raz pierwszy będziemy mieli do czynienia konflikty z szeroko pojętymi cywilizacjami czyli grupami państw i społeczeństw połączonych wspólnotą cywilizacyjną czyli taka której członkowie podobnie się zachowują, kształtują swoje życie rodzinne, podobny styl pracy, życia.

Rozróżnia następujące cywilizacje:

- zachodnia

• chińską (wsch-azjatycką)

• hinduską

• islamską

• afrykańską

• latynoamerykańską

Według jego tezy konflikty XXI w. będą między tymi cywilizacjami. Następuje bowiem zmiana układu sił między cywilizacjami. Wpływy cywilizacji zachodniej słabną, a cywilizacji wschodnioazjatyckiej rosną w siłę. W świecie islamu ma miejsce demograficzna eksplozja. Wyłania się nowy ład światowy oparty na cywilizacjach. Próby przenoszenia z jednej cywilizacji do drugiej kończy się niepowodzeniem. Źródła ustawicznego napięcia i przyszłych konfliktów są uniwersalistyczne. Najpoważniejszy konflikt rysuje się pomiędzy cywilizacją zachodnią i islamu oraz między cywilizacją zachodnią i Chinami. Mogą one prowadzić do przyszłych globalnych wojen.

S. Hantington, że ten konflikt zależy od tego czy świat cywilizacji zachodnie pogodzi się z tym, że nie ma jednej wyższej cywilizacji, że w istocie wszystkie są równoprawne. Pogodzenie się z tym oznaczać będzie rezygnację z narzucania swoich norm, rezygnację z narzucania swoich norm, gotowość zaakceptowania wielocywilizacyjnego świata i wielocywilizacyjnej polityki co powinno pozwolić na uniknięcie globalnego konfliktu.

Ad 3.

Klasycznym przykładem jest przykład bałkański. Jedna w Bośni, druga w Kosowie. W Bośni chodziło aby rozdzielić siły walczące ze sobą wspólnoty etniczne: serbską, chorwacką i muzułmańską i powstrzymać przelew krwi i siłą zaprowadzić pokój. Była to typowa interwencja humanitarna. Nie szło o podbój Bośni, szło o powstrzymanie wewnętrznych waśni.

Druga interwencja miała miejsce cztery lata temu w Kosowie. Jest to prowincja serbska, wielkości normalnego polskiego województwa jednak zamieszkała przez 2 mln ludzi. Historycznie to kolebka Serbów. Dziś to prowincja jest zamieszkała w 90% przez Albańczyków kosowskich. Otóż w Kosowie wybuchło antyserbskie powstanie. Władze serbskie chciało zwalczyć je drakońskimi metodami. W rezultacie rozpoczęła się ucieczka ludności Albańskiej z Kosowa do sąsiednich krajów. Pod tym pretekstem państwa NATO na wezwanie USA zorganizowały zbrojną interwencję: stoczyły wojnę z Serbią, zmusiły Serbię do kapitulacji, wprowadziły swoje wojska do Kosowa. I zarówno Bośnia jak i Kosowo są okupowane przez wojska NATO i pod osłoną tych wojsk istnieje próba odbudowania struktur państwowych i pokojowego współżycia dwóch zwaśnionych wspólnot. Ten typ wojskowej interwencji otrzymał nazwę - (.......?) Problem tej interwencji wywołał poważne spory międzynarodowe, które trwają do dziś.

Dotyczą kilku kwestii:

Pierwsze - czy na prawdę były powody do takiej interwencji, jeden pogląd - były powody bo zdławienie powstania, istniała konieczność ukrócenia nadludzkich represji. Przeciwnicy twierdzą - że masowa ucieczkę ludności specjalnie wywołali powstańcy by spowodować interwencję zewnętrzną w swoich interesie.

Drugi sporny problem - kto ma prawo interweniować i kiedy? Gdyby to mogło robić każde państwo w dowolnej chwili to spowodowałoby to totalną anarchizację życia międzynarodowego.

Trzeci - czy straty, które spowodowała interwencja serbska nie okazały się większe niż pożytki, które z tego płyną. Ta dyskusja trwa.

Większość wypowiadająca się w dyskusjach uważa, że niezbędne jest interwencja gdy łamane są w sposób okrutny prawa ludzkie ale musi być poddana kontroli międzynarodowej.

Kilka razy w historii państwa wykorzystywały swoją przewagę techniczną aby wygrywać wojny praktycznie bez strat własnych. Ta wojna ma (...)

• eskaluje (nasilenie) zniszczenia, bo trzeba niszczyć tak by zmusić przeciwnika do kapitulacji

• na długą metę nie jest możliwa

Ad4.

Sama nazwa terroryzm pochodzi od łacińskiego słowa "strach". To są działania mające na celu zastraszenie przeciwnika poprzez zastraszenie, poprzez atak wymierzony w nieuzbrojonych ludzi, przypadkowych, w ludność cywilną, poprzez atak w czasie pokoju, a także poprzez ataki samobójcze.

Bywa państwowy kiedy terror stosuje państwo, i bywa partyzancki kiedy terror stosują organizacje pozapaństwowe.

Bywa zbiorowy - wymierzony w duże grupy ludności lub indywidualny - wymierzony przeciwko pojedynczym osobom.

Terroryzm państwowy był często stosowany. Metody terroru były używane przez różne państwa by po pierwsze wyrównać proporcje sił, terror stosowali ci, którzy nie mieli wystarczającej siły aby bez terroru osiągnąć swoje cele lub terroru używane aby oszczędzić własne siły.

Przykład terroru dla osiągnięcia celu.

Rozpowszechnione jest przekonanie, że niesłychanie okrutnie rozprawiano się z ludnością innych krajów Mongołowie, Tatarzy. Ta prawda jest częściowa. Terror mongolski był stosowany z niesłychanym rozmysłem i pod kontrolą. Stosowano go tylko wtedy, kiedy trzeba było sparaliżować strachem przeciwnika. A kiedy ten cel został osiągnięty terroru nie było. Stosowano pobór podatków a nie terror. Po prostu społeczności mongolskie były mało liczne. A armie mongolskie podbiły ogromne przestrzenie. Mongołowie podbili Chiny przy proporcji ludności jak 1 do 100 ( 1 mln Mongołów podbiło 100 mln państwo). Po drugie nie było to możliwe bez zastraszenia tej ludności.

Przykład terroru dla oszczędzenia własnych sił

Niewątpliwym aktem terroru było zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę. Hiroszima nie była bazą wojskową ani ośrodkiem przemysłu zbrojeniowego. Było to cywilne miasto japońskie. Zrzucenie bomby atomowej w wyniku czego zginęło 150 tyś. ludzi głównie cywilnej miało na celu oszczędzenie sił własnych, skłonienie Japonii do kapitulacji. Decyzja była przemyślana. Według oceny dowódców amerykańskich zdobywanie Japonii w tradycyjny sposób kosztowałoby milion żołnierzy. Zrzucenie dwóch bomb atomowych spowodowało oszczędzenie tych ofiar zresztą po obu stronach. Straty były mniejsze.

Przykład terroru indywidualnego

Dość rozpowszechniony w Europie w XIXw. był terror indywidualny. Pojedynczy terroryści, zamachowcy zabijali wybitne osobistości. W ten sposób zginęła Cesarzowa Austro-Węgier Elżbieta Sissi, żona Franciszka Józefa I z ręki anarchisty włoskiego. Terroryści partii socjalistyczno-rewolucyjnej w Rosji zabili dwóch premierów rosyjskich, trzech ministrów spraw wewnętrznych, jednego członka rodziny cesarskiej i wiele setek wysokich dygnitarzy państwowych.

Przykład terroru samobójczego

Indywidualni terroryści wymyślili zamachy samobójcze. W XIXw. Car rosyjski Aleksander II padł z ręki terrorysty Polaka Ignacego Chreniewieckiego w ataku samobójczym. Zamach wyglądał w ten sposób, że dwóch zamachowców ustawiło się na dwóch skrzyżowaniach dróg w Moskwie, bo nie wiadomo było którą drogą będzie jechał orszak cesarski. I oto terrorysta rzucił bombę ale bomba cara nie zabiła. Zniszczyła karetę, raniła konie, ochronę. Car wyszedł cało. Na drugim skrzyżowaniu stał Chreniewiecki w odległości 100m na wypadek gdyby car jechał tamtędy. Po wybuchu skierował się w stronę zbiegowiska, które się tam zebrało po wybuchu. Podszedł w momencie kiedy Cesarz otrzepywał się z kurzu. I do otoczenia swojego powiedział; "Chwała Bogu, wyszedłem cały i zdrowy". Na to Chreniewiecki oświadczył: "A to jeszcze zobaczymy" zrobił krok w stronę Cesarza i zdetonował ładunek, który miał przy sobie. Umarli obydwaj tej nocy ok. 4 nad ranem. Chreniewiecki chciał tylko wiedzieć czy Aleksander został zabity jednak policja do końca nie udzieliła mu takiej informacji.

Ataki samobójcze były łatwe do przeprowadzenia. Dlatego że przy atakach samobójczych nie zachodzi potrzeba organizacji drogi odwrotu. Terrorysta ginie w ataku, nie trzeba wciągać w organizację zbyt dużej ilości ludzi i łatwiej ochronić się przed penetracją ze strony ulicy.

Po II wojnie światowej terroryzm stał się bronią głównie Irlandzkiej Armii Zjednoczenia (IRA) w Pn Irlandii i Palestyńczyków na Bliskim Wschodzie.

Palestyńczycy wprowadzili metody porywania samolotów nie w celu ich zniszczenia ale w celu wymuszenia różnych żądań głównie uwalniania ich aresztowanych kolegów. Palestyńczycy też masowo zaczęli masowo stosować akcje samobójcze. Otóż pewna nowa historia zaczęła się od 11 września 2001r. Islamska organizacja wykonała taka terrorystyczna na USA. Użyto uprowadzone samoloty pasażerskie w charakterze pocisku, zaatakowano WTC, Pentagon i zamierzano chyba zaatakować Biały Dom co się nie udało. Ten atak spowodował 3 tysiące ofiar i wywołał wielki szok. Chociaż w istocie rzeczy wcześniej wszystko co w tych atakach użyto było wcześniej stosowane. Samoloty uprowadzano, ataki samobójcze były stosowane. Ale nie zrobiono tego nigdy na taką skalę. Jeśli idzie o ilość ofiar to częściowo była to kwestia przypadku mianowicie konstrukcji tych wież, która okazała się niezwykle mało odporna na pożar. I fachowcy twierdzą że gdyby te samoloty uderzyły w podobny wieżowiec tylko starej konstrukcji (World Business Centre) to starty byłyby dziesięciokrotnie mniejsze. Ten atak wydaje się już nie do powtórzenia. Pięć osób uzbrojonych tylko w plastikowe noże do rozcinania kartonów, nie mogłoby opanować samolotu, w którym oprócz załogi znajdowało się po kilkudziesięciu młodych mężczyzn wśród pasażerów. Pasażerowie ulegli tylko dlatego niewielkiej liczbie słabo uzbrojonych napastników, że nikt nie spodziewał się że samolot jest porywany w celach samobójczego ataku w charakterze bomby. Gdyby cel był znany to napastnicy byliby obezwładnieni, masą ludzi w samolocie.

Stany Zjednoczone na szok wywołany atakiem 11 września 2001, odpowiedziały ogłoszeniem wojny z terroryzmem. W praktyce rząd USA postanowił zareagować na niebezpieczeństwo terrorystyczne środkami militarnymi. Środki militarne stosuje się przeciwko państwu. Rząd USA zdawał sobie z tego sprawę, zastosowano w ramach wojny z terroryzmem najpierw atak militarny na Afganistan (państwo które udzielało terrorystom schronienia), a później na Irak (atak zapobiegawczy). Nie dlatego że były powody że Irak popiera terrorystów, ale z tego powodu że Irak był podejrzewany o posiadanie broni masowej zagłady.

Czy da się prowadzić wojnę z terroryzmem?

Terroryści nie mają swojego państwa, niektóre państwa je popierają, ale likwidacja ich nie musi oznaczać likwidacji terroru. Niektórzy uważają, że wojna z terroryzmem to pretekst do ekspansji, do panowania nad terenami.

WYKŁAD X 11. 01. 2004r.

POLSKA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

Literatura: Malendowski: rozdz. XV

1. Obecna sytuacja geopolityczna Polski

2. Główne kierunki strategii w polityce zagranicznej Polski

3. Polska wobec swych sąsiadów

4. Polska wobec problemów globalnych

Ad 1.

Od mniej więcej 15lat sytuacja Polski z punktu widzenia jej historii i tradycji jest wyjątkowo korzystna. Przez ostatnie 300 lat od panowania Augusta II Sasa, Polska przez 130 lat była pozbawiona bytu państwowego. Przez kolejne 130 lat posiadała własne państwo ale w znacznym stopniu pozbawione suwerenności i tylko przez 40 lat Polska była państwem suwerennym..

Na te 40 lat przypada krótki 5-letni okres Sejmu wielkiego pod koniec XVIIIw. 21 lat - okres II Rzeczpospolitej (między i a II wojna światową, i ostatnie 15 lat (1989-2004). Był to zatem bardzo niepomyślny trend w dziejach Polski. Te ostatnie 15 lat można zaliczyć do najlepszych.

Spór o przyczyny utraty suwerenności i państwowości przez Polskę jest nierozstrzygalny. Toczy się bez przerwy. Wśród historyków można wyróżnić dwie szkoły myślenia:

1. kładzie nacisk na wewnętrzne czynniki, na wady lub zalety polskiej polityki państwowej, charakteru zawodowego.

2. Kładzie nacisk na czynniki zewnętrzne; na politykę sąsiadów, korzystny lub nie układ sił międzynarodowych z punktu widzenia interesów Polski.

Jedne i drugie czynniki miały wpływ na to, ze Polska traciła lub odzyskiwała suwerenność.

Polska jest krajem średnich rozmiarów terytorialnie i ludnościowo. A równocześnie jest krajem słabym gospodarczo i militarnie. A ponadto w odróżnieniu od Szwecji czy Hiszpanii leży na krzyżowaniu głównych interesów w Europie. To powoduje przewagę czynnika geopolitycznego w sytuacji Polski. Tzn. większy wpływ wywierają czynniki geopolityczne chociaż wewnętrzne są również nie bez znaczenia.

Od 15 lat układ sił zewnętrznych sprzyja suwerenności państwowej Polski.

Czynniki sprzyjające:

• problemem Polski przez ostatnie 400 lat historii była dysproporcja jej siłami a siłami sąsiadów (Niemcy, Rosja, cesarstwo Austro-Węgier).od 15 lat ta sytuacja ulega zmianie. Przegrana ZSRR w zimnej wojnie, i rozpad ZSRR spowodował odsunięcie Rosji od granic Polski, utratę przez Rosję na długi czas zdolności i chęci do ekspansji,

• przemiany w Niemczech po dwóch dramatycznych klęskach poniesionych w wojnach światowych spowodowały zanik ekspansji imperialno-nacjonalistycznej w narodzie niemieckim i przestawienie się energii narodowej na wyładowanie się na (...) gospodarki.. Ponadto Niemcy zostały ujęte w karby przez NATO i UE i polityka niemiecka po części została pozbawiona samodzielności. Na podstawie zobowiązań częściowo narzuconych Niemcom po II WŚ, a częściowo i w coraz większym stopniu przez Niemcy dobrowolnie zaakceptowane.

• We współczesnym świecie w odróżnieniu od przeszłości poważnie zmalało znaczenie ekspansji terytorialnej. Przyczyny ekspansji terytorialnej w przeszłości były dyktowane przez względy bezpieczeństwa, a także przez dążenie do panowania nad źródłami bogactwa. Obecnie rozwój nowych broni spowodował że terytorium straciło na znaczeniu jako czynnik bezpieczeństwa. Jeszcze 100 lat temu wielkie bogactwa uważały, że im dalej granice od żywotnych ośrodków państwa tym więcej bezpieczeństwa, tym dłuższa droga dla wrogich armii. W epoce broni rakietowej, lotnictwa, to straciło na znaczeniu. Także straciły na znaczeniu przez bezpośredni dostęp do surowców. Po prostu przewaga techniczna, przemysłowa pozwala uzyskiwać korzyści w drodze wymiany w większym stopniu i mniejszym kosztem niż dawniej bezpośrednie panowania.

Wnioski:

1. W dobie obecnej nie istnieje żadne dostrzegalne zagrożenie dla terytorialnego bezpieczeństwa Polski.

2. Nie istnieje dostrzegalne zagrożenie polityczną dominacją ze strony jakiegoś mocarstwa.

3. Nie ma otwartych i poważnych konfliktów z sąsiadami.

Te czynni sprawiają, że Polska cieszyć się może stosunkowo dużym poczuciem bezpieczeństwa i warunkami zapewniającymi suwerenność państwową.

Co można dzisiaj rozumieć pod pojęciem suwerenności?

Czy to oznacza pełna swobodę wyboru dowolnej polityki międzynarodowej? Niezupełnie, takiej pełnej swobody wyboru nie posiada we współczesnym świecie zglobalizowanym żadne państwo, nawet USA. Muszą liczyć się z interesami innych państwa, z własnymi możliwościami, czyli innymi słowy z otaczającą sytuacją.

Polska swoboda decydowania na arenie międzynarodowej jest ograniczona, przez siłę państwa polskiego, jego zasoby i miejsce Polski na mapie. Suwerenność polega na tym, że polskie rządy same podejmują własne decyzje, na odpowiedzialność i rachunek Polski. Muszą liczyć się z warunkami i sytuacją ale wyboru i decyzji dokonują samodzielnie. Jest to suwerenność w sensie subiektywnym pełna ale w obiektywnym ograniczona warunkami. I Im kraj słabszy tym ograniczenia warunkami większe.

Polska odzyskując pełną suwerenność państwową, odzyskała ja w pewnej szczególnej postaci:

• jako państwo jednolite narodowo, prawie jednolite etniczne (państwo, w którym mniejszości narodowe stanowią mniej niż 5% ludności).

• Polska współczesna w rezultacie zmian granic po II WŚ jest bardziej przesunięta na zachód niż kiedykolwiek w swojej historii. /Pomorze Zachodnie ze Szczecinem było przez 60 lat w XIIw. zależne od Polski ale nie wchodziło w skład Polski; Dolny Śląsk z Wrocławiem został przyłączony przez Mieszka I od Czech przy pomocy Niemców; Prusy wsch. Podobnie jak Szczecin, były zależne od polski ale nie wchodziły w jej skład/. W wyniki powojennych decyzji mocarstw, Polska została przesunięta na Zachód. Stała się terytorialnie bardziej zachodnia niż była kiedykolwiek.

Ad 2

Generalnie dominujący kierunek strategiczny polskiej polityki międzynarodowej po 1989r. zmierza do usytuowania Polski w strukturach politycznych i ekonomicznych państw zachodnich czyli państw strefy euro-atlantyckiej. W tej sprawie istniała jedność poglądów wszystkich ważniejszych partii politycznych a także jedność poglądów świata polityki i społeczeństwa. Można powiedzieć, że było to dążenie ogólnonarodowe.

Oznaczało to w praktyce:

1. Dostosowanie ustrojowe do strefy euro-atlantyckiej tj. wybór modelu gospodarki wolnorynkowej i demokracji parlamentarnej.

2. Akces do zachodniego systemu obronnego i wojskowego czyli wstąpienie do NATO (1999r.)

3. Akces Polski do zintegrowanej UE , który dokonuje się w tej chwili.

Dot. pktu 2

Polityka zagraniczna Polski stała w tej sprawie przed dwoma problemami - pierwszy to uzyskanie zgody NATO na przystąpienie do tego paktu. Nie od razu taka zgoda była. Przez pewien czas państwa wahały się czy rozszerzyć granice sojuszu, bo bały się reakcji Rosji. Okazała się jednak że opory Rosji były słabsze niż oczekiwano. Prawdopodobnie rządy Rosji borykające się z ogromnymi trudnościami politycznymi i gospodarczymi po rozpadzie ZSRR były bardziej zainteresowane współpracą z wielkimi mocarstwami zachodu przede wszystkimi USA niż konfliktem do którego musiałby prowadzić opór przeciw rozszerzeniu paktu. Po drugie zapewne politycy rosyjscy doszli do wniosku, że bezpieczeństwo militarne ich kraju w większym stopniu polega na stabilizacji gospodarczej i politycznej niż na utrzymywaniu granic NATO z dala od Polski. W połowie lat 90 wyjaśniło się że opór Rosji będzie słaby i formalny. W tej sytuacji państwa NATO zmieniły decyzję i wyraziły zgodę na rozszerzenie NATO.

Efekty pozytywne akcesu do NATO są dwojakie:

1. zwiększa bezpieczeństwo zewnętrzne militarne, nie tylko od strony wschodu ale również od strony zachodu (głownie z tego powodu że siła Niemiec jest pod kontrolą NATO)

2. dostęp do nowoczesnej techniki obronnej, który inaczej byłby bardzo trudny do osiągnięcie, ze względu na niezbyt duży własny potencjał naukowo - techniczny i przemysłowy Polski.

Efekty nieoczekiwane akcesu do NATO: spadek znaczenia NATO i zmiana jego roli. Można powiedzieć, że NATO do którego Polska aspirowała, a NATO do którego została przyjęta to nie to samo. Polska aspirowała do NATO przede wszystkim do sojuszu obronnego i wojskowego i którego ośrodkiem siły były USA. Natomiast zmiana sytuacji światowej spowodowała, ze USA zaczęły w mniejszym stopniu liczyć na NATO, a w większym na siebie samych i na doraźne zawierane sojusze. I znaczenie militarne NATO zaczęło się zmieniać. NATO zaczęło przyjmować rolę w większym stopniu sojuszu politycznego niż wojskowego.

Efekty negatywne (być może) - konieczność ponoszenia znacznych wydatków wojskowych w konsekwencji przystąpienia do NATO.

Dot. pktu 3

Jednomyślność nie była już taka jak przy NATO. Po drugie przystępowanie do UE nie odbywa się tak gładko i bezkonfliktowo jak do NATO. Kilka spraw budzi wątpliwości.

• Zawierając 10 lat temu traktat przedakcesyjny rządy Polski otworzyły Polski rynek całkowicie dla UE, natomiast UE nie otworzyła się dla Polski w takim samym stopniu. Wcześniej udostępniliśmy korzyści zanim sami je otrzymaliśmy.

• Ostatnio weszliśmy w konflikt dotyczący konstytucji. Konflikt ten był podyktowany w dużym stopniu względami prestiżowymi ale stworzył groźbę izolacji Polski w Unii i groźbę integracji dwóch prędkości.

Może to oznaczać 3 rzeczy:

1. opóźnienie przyjęcia Polski do w pełni zintegrowanego systemu kontroli granicznej

2. opóźnieni przyjęcia do strefy Euro

3. może nastąpić zmiana kierunku dotacji z Unii. W Unii państwa bogatsze dotują państwa biedniejsze. Mniej więcej poświęcają na to 1-1,5% swojego PKB (1 mld Euro rocznie). Te dotacje idą na 3 cele: dopłaty do rolnictwa, dopłaty do postępu technicznego (cel: wyrównywanie różnic między USA a Europa), cele strukturalne (budowa dróg, oczyszczalni itp.).

Otóż Polska jest zainteresowana głównie dopłatami strukturalnymi. Zmiana polityki Unii może polegać na przesunięciu dochodów na dopłaty do rolnictwa i postęp niż na cele strukturalne. Wtedy więcej dostaną Francja, Włochy i Hiszpania na rolnictwo, Niemcy, Francja i kraje Beneluxu na postęp techniczny . Na cele strukturalne zostanie mniej. Stąd wynika zadanie załagodzenia konfliktu.

Problemem polityki zagranicznej Polski będzie też podjecie decyzji czy Polska opowiada się za Europą federacyjną czy stowarzyszoną tzn. czy opowiada się za powstaniem państwa europejskiego, czy za utrzymaniem stowarzyszenia państw narodowych ze wspólnym rynkiem. W interesie społeczno-ekonomicznym Polski wydaje się leżeć Europa federacyjna bo w nim bogatsza część faktycznie świadczą na rzecz biedniejszych.

Na razie Polska popiera stowarzyszenie; przywiązanie do tradycji, symboli, obawy przed uniformizacją kulturową. .Wielkie państwa zachodu popierają Europę federacyjną.

Ad 3

Są dwa problemy, jeden na zachodzie , drugi na wschodzie.

Na zachodzie to Niemcy.

Jest to główny partner Polski gospodarczy ale będzie w przyszłości też główny partner polityczny ze względu na to, że są najsilniejszym krajem Unii. Między Polska a Niemcami jest lepszy klimat niż kiedykolwiek. Nastąpiło znaczne zbliżenie. Natomiast tradycja na stosunkach polsko-niemieckich ciąży.

Traktatowe uregulowanie dawnych sporów jest dość solidne.

1/5 części terytorium Niemiec sprzed 1939r. należy dziś do Polski. A sprzed 1914r. to 1/4 należy do Polski. To rodzi obawy o możliwe rewindykacje, jeśli nie terytorialne to majątkowe.

Traktatowo te problemy zostały uregulowane przyzwoicie. W rezultacie traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec podpisano w Moskwie 12.09.1990r. między RFN, NRD, Republiką Francji, Zjednoczonym królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii , ZSRR i USA. Ten traktat zatwierdził granice Niemiec i pozbawił niemieckie państwo prawa do rewindykacji własności, która została uchylona na mocy powojennej decyzji mocarstw zwycięskich. Jest w tym traktacie postanowienie, że konstytucja Niemiec nie może zawierać żadnego przypisu sprzecznego z decyzjami podjętymi przez zwycięskie mocarstwa po II WŚ. To w praktyce wyklucza możliwość dochodzenia przez państwo niemieckie i sądy niemieckie również jakichkolwiek pretensji własnościowych na terytorium Polski. Niestety po wejściu Polski do Unii istnieje możliwość dochodzenia przez obywateli niemieckimi rewindykacji przez sądy polskie i UE jeśli prawo polskie nie zostanie do tego czasu przyzwoicie uporządkowane (mają 3 miesiące).

Spory wypędzonych - jest pomysł aby zrobić ogólnoeuropejskie centrum wypędzonych. Nie jest to najlepszy pomysł. Mankament jego polega na tym, ze zaciera się różnica między różnymi wypędzeniami, między migracją Niemców w wyniku klęski w wojnie. Druga szkoła to stanowczo zwalczać wszelkie idee upamiętnienia przez Niemców tych wypędzeń. Jest to skazane na niepowodzenie. Inicjatyw tych nie popiera rząd ale prywatnie obywatele jeśli mają pieniądze to oni i tak to zrealizują. Trzecia szkoła to odnosić się do tego krytycznie ale tolerancyjnie.

Na wschodzie to Rosja

Osiągnięciem w polityce wschodniej jest normalizacja stosunków. Najlepsza z Litwą i Ukrainą, gorsza z Rosją i Białorusią. Fakt normalizacji jest sprawą cenną bo to nie była sprawa prosta.

Musimy pamiętać, że 1/2 terytorium Litwy i 1/5 terytorium Ukrainy a także Białorusi należały do Polski. Stolica Litwy była jednym z większych miast Polski. To samo dotyczy Lwowa.

Słabości polityki wschodu:

Brak jasności strategicznej- czy stawiamy na zbudowanie pewnego kordonu sanitarnego, który oddzielał by Rosję od zachodniej Europy i którego głównym organizatorem byłaby Polska (tzn. czy stawiamy na sprzeczności z Rosją i antyrosyjskie tendencje w krajach nadbałtyckich, na Ukrainie i Białorusi) i chcemy na tym zbudować pozycję Polski w tym regionie czy też nastawiamy się na obniżanie poziomu antagonizmu i budowanie współpracy międzynarodowej w tym rejonie.

Jeśli zechce być zgodna z linią polityki USA i UE musi wybrać druga tendencję.

Ad 4

Na czoło wysuwają się trzy sprawy:

1. polityka Polski między UE a USA

Jeszcze 10 lat temu świat zachodu był zjednoczony. Jednoczyła ten świat zachodni zimna wojna i zagrożenie ze strony ZSRR. Po upadku ZSRR świat zachodni staje się multilateralny. Muszą narastać pewne sprzeczności interesów między UE a USA z kilku powodów:

• gospodarczych - UE i USA są to dwa organizmy rywalizujące gospodarczo.

• Interesy globalne UE i USA nie są tożsame. USA mają globalne interesy a UE nie posiada w równym stopniu interesów globalnych jak USA. Posiada globalne interesy gospodarcze, w mniejszym stopniu polityczne. W związku z tym UE nie jest skłonna angażować się w interesy globalne a takim stopniu jak USA.

Polska będzie musiała w tej sytuacji rozstrzygać czy wybiera pozycję reprezentanta interesów USA w UE, czy też wybiera pozycję czynnika łagodzącego sprzeczności interesów. Przed nadmierną jednostronnością przestrzegają znawcy polityki amerykańskiej m.in. Zbigniew Brzeziński.

2. Szanse Polski w polityce globalnej nie są wielki w pojedynkę. Są znaczne albo w UE albo w sojuszu z USA. W tej chwili Polska stara zdaje się wybierać udział w polityce globalnej poprzez sojusz z USA. Nie jest rzeczą pewna co będzie korzystniejsze.

3. Polska nie należy do najbogatszych krajów świata. Zatem jej autorytet w polityce światowej nie może być zbudowany na jej wkładzie materialnej. Może jednak opierać się na stanowisku jakie Polska będzie zajmować w rozwiązywaniu podstawowych konfliktów współczesnego świata czyli za jakim modelem globalizacji Polska się będzie opowiadać, za jaką rolą ONZ będzie się opowiadać.

Egzamin:

Podaje 3 pytania jedno z początku, jedno ze środka i jedno z ostatnich wykładów. Odpowiadamy na jedno pytanie.

Przykładowe pytania:

Zimna wojna i jej skutki

Konsekwencja zwycięstwa mocarstwa zachodnich

Świat po zimnej wojnie

Pozycja USA jako supermocarstwa

1

33

---