Dramat elżbietański
Romeo i Julia to dramat należący do gatunku określanego zwykle jako tragedia elżbietańska. Nazwa ta wiąże się z okresem panowania w Wielkiej Brytanii królowej Elżbiety I. Mimo wspólnej nazwy tragedia elżbietańska różni się zasadniczo od starożytnej tragedii greckiej i rzymskiej, a także od tragedii renesansu. Nie obowiązują w niej bowiem klasyczne reguły twórczości dramatycznej: zasada trzech jedności (czasu, miejsca i akcji), ścisłe rozgraniczenie tragizmu i komizmu, wymóg jednoznacznej charakterystyki postaci. Odrzucenie przez Szekspira klasycznych reguł nie wynikało z ich nieznajomości. Szekspir doskonale znał najznakomitsze dzieła normatywne antyku, pokazujące, jak powinno się tworzyć w ramach poszczególnych rodzajów i gatunków literackich: Poetykę Arystotelesa, List do Pizonów Horacego. Znając więc antyczne reguły, Szekspir traktował je nie jako konieczne, lecz jako możliwe do wprowadzenia w życie na scenie. Gdy postanawiał np. zachowywać zasadę trzech jedności (Burza) czy tylko jedność czasu (Sen nocy letniej) lub akcji (Makbet), dokonywał świadomego wyboru środków, które mogą, lecz nie muszą być stosowane.
Odejście od wzorca antycznego było związane także z nieutrzymywaniem wszystkich elementów tragedii w wysokim tonie. W Romeo i Julii pojawiają się liczne wątki komiczne. Mniej lub bardziej komiczny charakter ma aż jedna trzecia tekstu utworu, w znacznej mierze komiczne są dwie ważne postaci dramatu - Merkucjo i Niania (Marta).
Kompozycja, czas i przestrzeń
Romeo i Julia jest tragedią w pięciu aktach. Na początku umieszczony został prolog w formie sonetu, podobny prolog poprzedza akt II. Pierwsza scena utworu (bójka służących) pełni wyraźnie funkcję ekspozycyjną w stosunku do wątku rodowej waśni, przedstawionego w dramacie. Kolejne zdarzenia aktu I przygotowują zawiązanie właściwej akcji w chwili spotkania z Julią. W dalszej części dramatu akcja rozgrywa się wokół serii dramatycznych wydarzeń, trudno byłoby wskazać w niej jeden punkt kulminacyjny. Ważny przełom w toku akcji stanowi walka z Tybaltem, gdy obok dominującej do tej pory miłości pojawia się śmierć, by rozpocząć tragiczne żniwo, które trwa aż do końca utworu.
Kompozycyjnie tragedię można podzielić na trzy odcinki:
1.prezentacja Romea
2.spotkanie młodych i gwałtowny rozwój ich miłości (wraz niefortunną intrygą ojca Laurentego)
3.śmierć kochanków i pojednanie zwaśnionych rodów.
Strukturę czasowo-przestrzenną określają dane zawarte w samym tekście. Żadnych informacji o czasie historycznym nie ma, było to dla Szekspira zupełnie nieistotne. Romeo i Julia napisana była i odbierana jako zlokalizowana we Włoszech sztuka współczesna.
Czas trwania akcji został wyznaczony jednoznacznie i dokładnie. Zdarzenia fabuły wypełniają pięć dni i nocy: od poniedziałkowego poranku do świtu w piątek. Pory doby podaje Szekspir bardzo precyzyjnie, nieraz co do godziny. Uwydatnia to dramaturgiczną funkcję czasu w sztuce, gdzie nie godziny już, a minuty decydują o tragicznych losach bohaterów.
Tekst tragedii dostarcza jeszcze jednej istotnej informacji: z rozmowy Marty i pani Kapulet w scenie III aktu I dowiadujemy się, że do święta dożynek pozostało jeszcze „dwa tygodnie z okładem”. Święto to było co roku obchodzone 1 sierpnia: zatem akcja sztuki rozgrywa się w lecie i rozpoczyna się mniej więcej w połowie lipca.
Miejscem akcji są Włochy, trzeba jednak podkreślić, że lokalizacja ta była bardzo umowna, jak wszystko w szekspirowskim teatrze. Przywoływane są bowiem nie przystające do włoskiego kolorytu realia elżbietańskiej Anglii - popularne piosenki, dożynkowe obchody czy wzmianka o angielskim radnym miejskim w wywodzącej się z legend Wysp Brytyjskich opowieści o królowej Mab. Akcja przebiega głównie w Weronie, ale miejsce zmienia się nieustannie dynamizując fabułę. Z ulic i placów miasta zdarzenia przenoszą się do domu i ogrodu Kapuletów i do celi ojca Laurentego, a wreszcie na cmentarz i do grobowca. Tylko scena I aktu V dzieje się w Mantui, gdzie Romeo przebywa dwa dni, od wtorku do czwartku.