Sprawa Eichmanna, cz. II
Rezolucja RB ONZ nr 138 - do pobrania ze strony:
http://www.un.org/documents/sc/res/1960/scres60.htm
SS-Obersturmbannführer Adolf Eichmann (szef oddziału IV-B-4 Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy) był odpowiedzialny za „stronę logistyczną” tzw. ostatecznego rozwiązanie kwestii żydowskiej w Europie.
Po zakończeniu II Wojny Światowej Eichmann zbiegł do Argentyny, gdzie pod przybranym nazwiskiem przebywał do 1960 roku. Wówczas został uprowadzony przez odział komandosów izraelskich i postawiony przed sądem tego drugiego państwa.
W związku z protestem władz argentyńskich (które o zdarzeniu dowiedziały się już po uprowadzeniu Eichmanna) Rada Bezpieczeństwa ONZ wydała dnia 15 czerwca 1960 roku rezolucję nr 138, w której stwierdzono, że [niezależnie od ciężaru zarzutów stawianych Eichmannowi] „akty tego rodzaju naruszają suwerenność państwową i mogą zagrażać bezpieczeństwu międzynarodowemu”.
Sprawa Savarkara (orzeczenie arbitrażowe z 1911 roku)
Tekst rozstrzygnięcia: http://untreaty.un.org/cod/riaa/cases/vol_XI/243-255.pdf
Hindus Vinayak Damodar Savarkar był przewożony na pokładzie brytyjskiego statku do Indii, gdzie miał stanąć przed sądem w związku z zarzutem współudziału w zabójstwie. W czasie postoju w Marsylii, Savarkar zbiegł z pokładu statku. Został zatrzymany w porcie przez brygadiera francuskiej żandarmerii i przekazany ścigającym go hinduskim policjantom. Po odpłynięciu statku władze francuskie zażądały wydania Savarkara twierdząc, że jego ujęcie nastąpiło z naruszeniem prawa międzynarodowego (tzn. funkcjonariusze brytyjscy nielegalnie realizowali jurysdykcję egzekucyjną na terytorium Francji).
W orzeczeniu arbitrażowym wskazano, że Wielka Brytania nie ma obowiązku wydania Savarkara, skoro został on przekazany jej funkcjonariuszom przez urzędnika francuskiego.
Rozstrzygnięcie wskazuje, że zgoda na realizowanie jurysdykcji wykonawczej może być udzielona nawet przez funkcjonariusza państwowego niskiego szczebla.
„Ship-rider” agreements
Na podstawie umów międzynarodowych zawieranych przez Stany Zjednoczone z niektórymi państwami karaibskimi, okręty wojenne USA mogły wpływać na morza terytorialne tych państw, zatrzymywać i kontrolować statki zajmujące się np. nielegalnym handlem narkotykami.
Konwencja wykonawcza z 1990 roku do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 roku
Art. 41: „1. Funkcjonariusze jednej z Umawiających się Stron, którzy [a] ścigają w swoim kraju osobę złapaną podczas popełnienia lub uczestniczącą w popełnieniu jednego z przestępstw określonych w ustępie 4, są uprawnieni do kontynuowania pościgu na terytorium innej Umawiającej się Strony bez konieczności uzyskania uprzedniej zgody tej ostatniej [tzw. hot pursuit], jeśli, [b] z uwagi na szczególną pilność sytuacji, [c] nie jest możliwe poinformowanie właściwych władz innej Umawiającej się Strony przy pomocy jakichkolwiek ze sposobów określonych w artykule 44 przed wjazdem na to terytorium lub jeśli powyższe organy nie są w stanie dotrzeć na miejsce przestępstwa w celu przejęcia pościgu.
Identyczne zasady stosuje się do sytuacji, w których ścigana osoba uciekła z aresztu tymczasowego lub podczas odbywania kary pozbawienia wolności.
Najpóźniej w momencie przekroczenia granicy funkcjonariusze ścigający skontaktują się z właściwymi władzami Umawiającej się Strony, na terytorium której pościg ma mieć miejsce.
Pościg ustaje, gdy Umawiająca się Strona, na której terytorium pościg ma miejsce, tego zażąda. Na wniosek ścigającego funkcjonariusza właściwe organy lokalne dokonują zatrzymania osoby w celu ustalenia jej tożsamości lub jej aresztowania.
2. Pościg prowadzony jest zgodnie z jedną z poniższych procedur, określonych na mocy deklaracji przewidzianej w ustępie 9: a) prowadzący pościg funkcjonariusze nie mają prawa zatrzymania ściganej osoby; b) w przypadku nieprzesłania wniosku o zaprzestanie pościgu oraz jeśli właściwe władze lokalne nie są w stanie interweniować odpowiednio szybko, funkcjonariusze ścigający mogą zatrzymać ściganą osobę do czasu, kiedy funkcjonariusze ścigający Umawiającej się Strony, na której terytorium pościg ma miejsce, którzy powinni zostać niezwłocznie o nim poinformowani, są w stanie ustalić tożsamość osoby oraz aresztować ją.
5. Pościg prowadzony jest wyłącznie przy spełnieniu poniższych warunków ogólnych:
a) Prowadzący pościg funkcjonariusze muszą przestrzegać postanowień niniejszego artykułu oraz przepisów prawnych Umawiającej się Strony, na której terytorium działają; muszą oni przestrzegać instrukcji wydawanych przez właściwe władze lokalne.
b) Pościg jest prowadzony wyłącznie przez granice lądowe.
c) Wejście do mieszkań prywatnych oraz miejsc niedostępnych dla ogółu społeczeństwa jest zakazany.
d) Prowadzący pościg funkcjonariusze są łatwo rozpoznawalni poprzez noszenie munduru lub opaski na ramieniu bądź przez oznakowania umieszczone na ich środkach transportu; użycie stroju cywilnego w połączeniu z wykorzystaniem nieoznakowanych środków transportu pozbawionych powyższych oznaczeń jest zabronione; prowadzący pościg funkcjonariusze muszą być w stanie w każdej chwili potwierdzić, że działają w charakterze urzędowym.
e) Prowadzący pościg funkcjonariusze mogą nosić służbową broń; jej wykorzystywanie jest zabronione, z wyjątkiem przypadków obrony koniecznej.”
Amerykańska ustawa o roszczeniach cudzoziemców (Alien Tort Claim Act)
Przyznaje sądom federalnym właściwość w sprawach powództw cywilnych wnoszonych przez obcych obywateli w związku z deliktami (czynami niedozwolonymi) popełnionymi za granicą z naruszeniem prawa narodów lub z naruszeniem traktatu, którego stroną są Stany Zjednoczone. Ustawa przyznaje sądom amerykańskim jurysdykcję nawet wówczas, gdy do zdarzenia naruszającego prawo międzynarodowe doszło poza terytorium Stanów Zjednoczonych a pozwany nie jest obywatelem USA i nie ma w USA miejsca zamieszkania (albo siedziby).
W praktyce orzeczniczej sądów, zakres stosowania tej konstrukcji jest ograniczany, m. in. przez:
- przyjęcie, że wchodzi ona w grę w przypadku „zaledwie kilku haniebnych aktów naruszających określone, powszechne i zobowiązujące normy”, takie jak np. piractwo, naruszenie nietykalności osobistej przedstawicieli dyplomatycznych.
Najsłynniejszy przykład zastosowania ATCA związany jest ze sprawą:
Sprawa Filartiga v. Pena Irala 1984 roku (Sąd Okręgowy dla Nowego Jorku)
Tekst orzeczenia:
http://homepage.ntlworld.com/jksonc/docs/filartiga-630F2d876.html
W 1978 roku syn jednego z paragwajskich dysydentów został porwany na terytorium tego państwa. W trakcie tortur został zgładzony przez wysokiego urzędnika miejscowej policji. Dzięki temu, iż jeszcze tego samego roku sprawca wyjechał do Stanów Zjednoczonych, przebywająca tam rodzina zamordowanego złożyła przeciwko niemu pozew cywilny w miejscowym sądzie. Sąd zasądził od pozwanego wysokie odszkodowanie stwierdzając, że: „Akt tortur popełniony przez osobę działającą w charakterze urzędnika państwowego narusza powszechnie akceptowane normy prawa międzynarodowego dotyczące ochrony praw człowieka, niezależnie od obywatelstwa stron”.
Bruksela I
Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.
Tekst dostępny na: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32001R0044:PL:NOT
Komentarz w jęz. angielskim:
http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/judicial_cooperation_in_civil_matters/l33054_en.htm
Wprowadza ono zasadę, że osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego Państwa Członkowskiego tylko zgodnie z przepisami tego rozporządzenia.
Przykład zastosowania rozporządzenia nr 44/2001
Pan Z. (projektant kolekcji odzieżowych mieszkający w Łodzi) zawarł umowę z niemiecką firmą A-B (z siedzibą we Frankfurcie), której przedmiotem było przygotowanie i dostawa kolekcji strojów. Wartość dostawy ustalono na kwotę 100.000 EURO. Zgodnie z ustną umową stron, firma A-B wynajęła w Polsce spedytora, który swoim środkiem transportu odebrał towar od pana Z. w jego łódzkim studio.
Firma A-B zapłaciła jedynie 25.000 EURO; tłumacząc się problemami finansowymi odmówiła uiszczenia kwoty 75.000 EURO.
Z. może dochodzić swoich roszczeń kontraktowych od A-B przed sądem. Rodzi się pytanie o to, czy właściwy do rozpoznania sprawy będzie sąd polski, czy też niemiecki.
Odnieść należy się - w braku ustaleń umownych między stronami w tej mierze - do postanowień rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U.UE L z dnia 16 stycznia 2001 r.). Stanowi ono, co następuje:
Artykuł 3: „1. Osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego Państwa Członkowskiego tylko zgodnie z przepisami sekcji 2 - 7 niniejszego rozdziału”.
Artykuł 5: „Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego, może być pozwana w innym Państwie Członkowskim:
1) a) jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy - przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane;
b) w rozumieniu niniejszego przepisu - i o ile co innego nie zostało uzgodnione - miejscem wykonania zobowiązania jest:
- w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone;
- w przypadku świadczenia usług - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone;
c) jeśli lit. b) nie ma zastosowania, wówczas stosuje się lit. a) […]”
Zważywszy, że towar został dostarczony przez Z. podmiotowi wyznaczonemu przez A-B (tj. spedytorowi) w Łodzi, na podstawie art. 5 ust. 1 lit. (a) w zw. z lit. (b) tiret 1 rozporządzenia - sądy polskie są właściwe do orzekania w sprawie.
Bruksela II
Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej.
Tekst dostępny na:
http://eur-lex.europa.eu/Notice.do?val=287301:cs&lang=pl&list=503928:cs,490949:cs,490935:cs,451911:cs,432141:cs,428805:cs,287301:cs,&pos=7&page=1&nbl=7&pgs=10&hwords=&checktexte=checkbox&visu=#texte
Komentarz w jęz. angielskim:
http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/judicial_cooperation_in_civil_matters/l33194_en.htm
Z rozporządzenia wynika np., że w sprawach dotyczących opieki nad dzieckiem co do zasady właściwy jest sąd państwa członkowskiego, w którym na stałe zamieszkuje dziecko.
Rozporządzenie określa także jurysdykcję w przypadku uprowadzenia dziecka: W przypadku bezprawnego zabrania lub zatrzymania dziecka, sądy Państwa Członkowskiego, w którym dziecko zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem lub zatrzymaniem utrzymują swoją właściwość do momentu, w którym dane Państwo Członkowskie nie stanie się miejscem stałego pobytu dziecka oraz:
a) każda osoba, instytucja lub inna organizacja posiadająca prawo do opieki zaaprobowała zabranie lub zatrzymanie;
lub
b) dziecko mieszkało w danym Państwo Członkowskim przez okres co najmniej roku po tym, jak osoba, instytucja czy inna organizacja posiadająca prawo do opieki dowiedziała się lub mogła się dowiedzieć o miejscu zamieszkania dziecka, a dziecko zaadaptowało się do nowych warunków i spełniony jest co najmniej jeden z następujących warunków:
i) w ciągu roku od momentu, w którym osoba posiadająca prawo do opieki dowiedziała się lub mogła się dowiedzieć o miejscu zamieszkania dziecka, nie wniesiono o powrót dziecka przed właściwe organy Państwa Członkowskiego, do którego dziecko zabrano lub w którym dziecko zatrzymano;
ii) wniosek o powrót dziecka wniesiony przez osobę posiadającą prawo do opieki nad dzieckiem został wycofany i w terminie określonym w (i) nie wniesiono nowego wniosku (i);
iii) na podstawie art. 11 ust. 7 zamknięto sprawę przed sądem Państwa Członkowskiego, w którym dziecko zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem lub zatrzymaniem;
iv) sąd Państwa Członkowskiego, w którym dziecko zwykle zamieszkiwało bezpośrednio przed bezprawnym zabraniem lub zatrzymaniem wydał orzeczenie w sprawie o ustalenie prawa do opieki nad dzieckiem, które nie pociąga za sobą powrotu dziecka.
Wytyczne Komendanta Głównego Policji w sprawie postępowania policjantów wobec uczestników ruchu drogowego korzystających z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych oraz korzystających z immunitetów krajowych
㤠2
1. Stwierdzenie uprawnień osoby kontrolowanej do korzystania z immunitetu zakrajowego - następuje na podstawie legitymacji wydanej przez Ministra Spraw Zagranicznych, którą osoba ta ma obowiązek posiadać i okazać […]
Wzory legitymacji określa rozporządzenie Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 października 2009 roku, które znajduje się pod adresem: http://www.abc.com.pl/serwis/pdf/d09e90.pdf
§ 3
Każda interwencja podejmowana wobec osób korzystających z immunitetów lub przywilejów musi być przeprowadzana taktownie, ale stanowczo, z pełnym poszanowaniem przysługujących tym osobom praw.
§ 4.
1. Policjant ma prawo zatrzymać do kontroli każdy pojazd, również gdy jest on oznakowany tablicami dyplomatycznymi.
2. W każdym przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia wykroczenia przez kierującego pojazdem wyposażonym w dyplomatyczne tablice rejestracyjne policjant powinien zatrzymać pojazd i przeprowadzić kontrolę wymaganych dokumentów pojazdu oraz dokumentów osoby kierującej.
3. Jeżeli kierujący pojazdem, w przypadku określonym w ust. 2, jest osobą korzystającą z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych lub konsularnych, policjant nie jest uprawniony do nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego, skierowania sprawy do sądu jak również wpisania tej osoby do ewidencji kierowców naruszających przepisy ruchu drogowego.
§ 6.
1. Jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie, że kierujący pojazdem korzystający z immunitetu zakrajowego znajduje się w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu albo środka działającego podobnie do alkoholu (np. wyczuwalna woń alkoholu z ust, trudności z zachowaniem równowagi po wyjściu z pojazdu, bełkotliwa mowa), policjant:
1) nie może żądać poddania się przez kierującego badaniu w celu ustalenia zawartości w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu, zwanego dalej „badaniem”;
2) jest obowiązany zaproponować kierującemu poddanie się badaniu;
3) uniemożliwia dalsze kierowanie pojazdem w razie odmowy poddania się badaniu lub w przypadku pozytywnego wyniku badania.
2. Uniemożliwienie kierowania, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, powinno być połączone z nawiązaniem kontaktu z właściwym przedstawicielstwem dyplomatycznym lub konsularnym oraz przekazaniem pojazdu innej osobie wskazanej przez kontrolowanego i może nastąpić w szczególności przez:
1) zwrócenie się do kontrolowanego o powstrzymanie się od kierowania pojazdem;
2) zaproponowanie przekazania do depozytu kluczyków pojazdu, a w przypadku odmowy oraz gdy osoba kontrolowana znajduje się poza pojazdem, uniemożliwienie jej powrotu do pojazdu przez blokowanie dostępu do drzwi, w miarę możliwości bez naruszenia nietykalności tej osoby;
3) zablokowanie kontrolowanego pojazdu przy użyciu pojazdu (pojazdów) służbowego Policji lub blokady na koła.
3. Uniemożliwienie kierowania, o którym mowa w ust. 1, powinno trwać do czasu przekazania kierującego do dyspozycji szefa misji lub urzędu, lub otrzymania innych, wyraźnych dyspozycji przekazanych przez dyżurnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych dyżurnemu komendy wojewódzkiej (Stołecznej) Policji.
§ 7
Do pojazdu oznaczonego tablicami dyplomatycznymi nie należy wsiadać, nawet w celu wyjęcia kluczyków ze stacyjki.
§ 9
Jeżeli w trakcie kontroli okaże się, że kierującym jest osoba niekorzystająca z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych, a dysponent pojazdu korzysta z tych immunitetów i przywilejów, policjant przeprowadza kontrolę i wobec kierującego stosuje środki przewidziane prawem. W takim przypadku nie sprawdza się stanu technicznego, wyposażenia, ładunku, wymiarów, masy lub nacisku osi pojazdu znajdującego się na drodze.”
Chodzi tu o: zabójstwo, nieumyślne spowodowanie śmierci, gwałt, podpalenie, fałszowanie pieniędzy, kradzież z włamaniem i rozbój kwalifikowany oraz paserstwo, wymuszenie, porwanie i przetrzymywanie zakładników, handel ludźmi, nielegalny handel środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, naruszenie postanowień prawnych dotyczących broni i materiałów wybuchowych, umyślne spowodowanie szkody z użyciem materiałów wybuchowych, nielegalny przewóz toksycznych i niebezpiecznych odpadów, niezatrzymanie się oraz nie podanie szczegółowych danych po wypadku, którego skutkiem jest śmierć lub poważne uszkodzenie ciała.
Prawo międzynarodowe publiczne (30h)
Semestr zimowy 2009/2010
Wykład 11
1