Sprawa United States ex re. Schwarzkopf v. Uhl (sąd apelacyjny, 2nd Circuit)
P. Schwarzkopf przybył do Stanów Zjednoczonych w roku 1936 (z zamiarem osiedlenia się na stałe) jako obywatel Austrii. Mocą dekretu władz Trzeciej Rzeszy z dnia 3 lipca 1938 roku - która w marcu owego roku dokonała aneksji Austrii - Schwarzkopf (wbrew swej woli) nabył, jako były obywatel austriacki, obywatelstwo niemieckie.
W grudniu 1941 roku Schwarzkopf został - jako obywatel niemiecki - aresztowany przez władze Stanów Zjednoczonych. Aresztowanie nastąpiło na podstawie dekretu prezydenckiego, wydanego w kontekście bliskiego konfliktu zbrojnego między Stanami Zjednoczonymi a Trzecią Rzeszą.
Sąd apelacyjny orzekający w tej sprawie stwierdził, że Stany Zjednoczone nie mogą uznawać skutków prawa niemieckiego, które narzucało obywatelstwo Trzeciej Rzeszy osobie, która nie miała żadnych realnych związków z tym państwem (w konsekwencji Schwarzkopf nie powinien być - w kontekście wzmiankowanego dekretu prezydenckiego, stanowiącego podstawę aresztowania - traktowany jako obywatel wrogiego państwa tj. Trzeciej Rzeszy).
Konwencja nowojorska o obywatelstwie kobiet zamężnych z 1957 roku
(Polska jest stroną od 1959 roku)
Tekst umowy: http://www.traktaty.msz.gov.pl/fd.aspx?f=P0000010193.pdf
Lista państw-stron: http://treaties.un.org/Pages/ViewDetailsIII.aspx?&src=UNTSONLINE&mtdsg_no=XVI~2&chapter=16&Temp=mtdsg3&lang=en
Art. 1: „Każde Umawiające się Państwo zgadza się, że ani zawarcie, ani rozwiązanie związku małżeńskiego pomiędzy jego obywatelem a cudzoziemcem, ani też zmiana obywatelstwa przez małżonka w czasie trwania związku małżeńskiego nie wpłynie automatycznie na obywatelstwo żony”.
Sprawa Micheletti v. Delegacion del Gobierno en Cantabria (Europejski Trybunał Sprawiedliwości, 1992 rok)
Tekst orzeczenia:
http://eur-lex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!CELEXnumdoc&lg=en&numdoc=61990J0369
Mario Vicente Micheletti był bipatrydą, tj. posiadał podwójne obywatelstwo: argentyńskie i włoskie (a zatem posiadał m. in. obywatelstwo państwa członkowskiego Wspólnoty Europejskiej). Zwrócił się on do władz hiszpańskich z wnioskiem o wydanie karty stałego pobytu (p. Micheletti, jako stomatolog, chciał rozpocząć praktykę w Hiszpanii) przedkładając jednocześnie swój włoski paszport. Władze hiszpańskie odmówiły. Wskazały przy tym, że zgodnie z prawem krajowym bipatryda przybywający do Hiszpanii uważany jest za obywatela tylko tego z państw, którego obywatelstwo posiada a w którym przebywał bezpośrednio przed przyjazdem do Hiszpanii (w przypadku p. Micheletti była to Argentyna). Władze hiszpańskie uznały go za obywatela Argentyny i - tym samym - za osobę, która nie jest obywatelem państwa członkowskiego WE. Na tej podstawie odmówiono przyznania mu karty stałego pobytu.
Micheletti wskazywał, że takie rozstrzygnięcie organów hiszpańskich pozbawia go - jako obywatela państwa członkowskiego WE - pewnych uprawnień wynikających z prawa wspólnotowego a przysługujących obywatelom państw członkowskich WE (swoboda przepływu osób, swoboda przedsiębiorczości).
ETS stwierdził że regulacja hiszpańska jest niezgodna z prawem wspólnotowym w sytuacji, gdy jej zastosowanie wobec obywatela państwa członkowskiego pozbawiłoby go uprawnień przysługujących mu na gruncie prawa wspólnotowego ze względu na przynależność państwową. Oznacza to, że z punktu widzenia prawa wspólnotowego istotne jest jedynie czy dana osoba posiada obywatelstwo państwa członkowskiego.
Jakkolwiek powyższe orzeczenie zostało wydane przed wejściem w życie Traktatu o Unii Europejskiej, to jednak pozostaje ono aktualne w stosunku do kwestii obywatelstwa Unii.
Sprawa Zhu & Chen (Europejski Trybunał Sprawiedliwości, 2004 rok)
Tekst orzeczenia:
http://curia.europa.eu/jurisp/cgi-bin/form.pl?lang=pl&alljur=alljur&jurcdj=jurcdj&jurtpi=jurtpi&jurtfp=jurtfp&numaff=C-200/02&nomusuel=&docnodecision=docnodecision&allcommjo=allcommjo&affint=affint&affclose=affclose&alldocrec=alldocrec&docor=docor&docav=docav&docsom=docsom&docinf=docinf&alldocnorec=alldocnorec&docnoor=docnoor&radtypeord=on&newform=newform&docj=docj&docop=docop&docnoj=docnoj&typeord=ALL&domaine=&mots=&resmax=100&Submit=Rechercher
M. N. Chen wraz z małżonkiem, obywatelem chińskim, pracowali w przedsiębiorstwie chińskim prowadzącym działalność w Chinach. Pierwsze dziecko z tego małżeństwa urodziło się w Chinach w roku 1998. Będąc w około sześciomiesięcznej ciąży, w maju 2000 roku M. N. Chen wjechała na terytorium Zjednoczonego Królestwa w celu urodzenia drugiego dziecka. W lipcu tego samego roku udała się do Belfastu, gdzie dnia 16 września urodziła się Catherine.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 Irish Nationality and Citizenship Act 1956 (ustawy o irlandzkiej narodowości i obywatelstwie z 1956 r.), zmienionym w roku 2001, ze skutkiem wstecznym od dnia 2 grudnia 1999 r., Irlandia umożliwia każdej osobie urodzonej na wyspie Irlandii nabycie obywatelstwa irlandzkiego. Zgodnie z ust. 3 tego artykułu, osoba urodzona na wyspie Irlandii jest z urodzenia obywatelem irlandzkim, jeżeli nie nabyła obywatelstwa innego państwa.
Stosownie do tego przepisu we wrześniu 2000 r. Catherine otrzymała paszport irlandzki. Catherine nie ma natomiast prawa do nabycia obywatelstwa brytyjskiego, ponieważ na podstawie British Nationality Act 1981 (ustawa o obywatelstwie brytyjskim z 1981 r.) Zjednoczone Królestwo odeszło od ius soli (prawa ziemi), a więc urodzenie na terytorium tego Państwa Członkowskiego nie daje już obywatelstwa brytyjskiego w sposób automatyczny.
Bezsporny pozostaje fakt, że pobyt na wyspie Irlandii miał na celu umożliwienie mającemu się narodzić dziecku nabycia obywatelstwa irlandzkiego i w konsekwencji uzyskanie przez matkę prawa do pozostania wraz z dzieckiem na terytorium Zjednoczonego Królestwa.
Władze brytyjskie odmówiły wydania skarżącym, mieszkającym w Walii, zezwolenia na pobyt stały. Rząd Zjednoczonego Królestwa utrzymywał, że skarżące nie mogły skorzystać z przepisów wspólnotowych, ponieważ przyjazd M. N. Chen do Irlandii Północnej w celu nabycia przez jej dziecko obywatelstwa innego Państwa Członkowskiego stanowił próbę nadużycia norm prawa wspólnotowego.
Zdaniem Trybunału: określenie warunków nabycia lub utraty obywatelstwa należy, zgodnie z prawem międzynarodowym, do kompetencji każdego Państwa Członkowskiego, która musi być wykonywana z poszanowaniem prawa wspólnotowego. Żaden z uczestników postępowania, którzy przedłożyli Trybunałowi uwagi, nie podważył zgodności z prawem nabycia obywatelstwa irlandzkiego przez Catherine ani jego skuteczności. To nie do Państwa Członkowskiego należy ograniczanie skutków przyznania obywatelstwa innego Państwa Członkowskiego poprzez postawienie dodatkowego warunku uznania tego obywatelstwa dla celów korzystania z podstawowych swobód ustanowionych w Traktacie. Właśnie taki przypadek miałby miejsce, gdyby Zjednoczone Królestwo mogło odmówić obywatelom innych Państw Członkowskich, takim jak Catherine, korzystania z podstawowej wolności zagwarantowanej w prawie wspólnotowym, wyłącznie na tej podstawie, że nabycie obywatelstwa Państwa Członkowskiego miało w rzeczywistości na celu uzyskanie prawa pobytu na podstawie prawa wspólnotowego dla obywatela państwa trzeciego
ETS stwierdził ponadto, że: „dziecko małoletnie może korzystać z prawa swobodnego przepływu osób oraz prawa pobytu, jakie daje prawo wspólnotowe. Zdolność obywatela Państwa Członkowskiego do korzystania z praw przewidzianych w Traktacie oraz w prawie wtórnym w zakresie swobodnego przepływu osób nie może być uzależniona od osiągnięcia przez zainteresowanego wieku pozwalającego na samodzielne korzystanie z tych praw.
Art. 23 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
„Każdy obywatel Unii korzysta na terytorium państwa trzeciego, gdzie Państwo Członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Członkowskich na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa. Państwa Członkowskie przyjmują niezbędne przepisy i podejmują rokowania międzynarodowe wymagane do zapewnienia tej ochrony.”
Art. 8 i 36 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych
Tekst konwencji: http://www.traktaty.msz.gov.pl/fd.aspx?f=P0000008781.pdf
Art. 8: „Po odpowiedniej notyfikacji państwu przyjmującemu i w braku jego sprzeciwu urząd konsularny państwa wysyłającego może wykonywać w państwie przyjmującym funkcje konsularne na rzecz państwa trzeciego.”
Art. 36: „1. W celu ułatwienia wykonywania funkcji konsularnych dotyczących obywateli państwa wysyłającego:
a) urzędnicy konsularni mają swobodę porozumiewania się z obywatelami państwa wysyłającego i udawania się do nich. Obywatele państwa wysyłającego mają taką samą swobodę w odniesieniu do porozumiewania się z urzędnikami konsularnymi państwa wysyłającego oraz udawania się do nich;
b) jeżeli zainteresowana osoba o to prosi, właściwe władze państwa przyjmującego powinny niezwłocznie zawiadomić urząd konsularny Państwa wysyłającego o tym, że w jego okręgu konsularnym obywatel tego państwa został tymczasowo aresztowany, uwięziony lub pozbawiony wolności w jakikolwiek inny sposób. Każda wiadomość, skierowania do urzędu konsularnego przez osobę przebywającą w areszcie tymczasowym, więzieniu lub pozbawioną wolności w jakikolwiek inny sposób, powinna być również niezwłocznie przekazana przez wspomniane władze. Powinny one też niezwłocznie poinformować zainteresowaną osobę o jej prawach wynikających z niniejszego punktu;
c) urzędnicy konsularni mają prawo odwiedzania obywatela państwa wysyłającego, który jest tymczasowo aresztowany, uwięziony lub pozbawiony wolności w jakikolwiek inny sposób, rozmawiania i korespondowania z nim oraz zapewnienia mu zastępstwa prawnego. Mają oni również prawo odwiedzania każdego obywatela państwa wysyłającego, który w wykonaniu wyroku w ich okręgu bądź przebywa w więzieniu, bądź jest pozbawiony wolności w jakikolwiek inny sposób. Urzędnicy konsularni powinni jednak powstrzymać się od działania na rzecz obywatela przebywającego w areszcie tymczasowym lub w więzieniu bądź pozbawionego wolności w jakikolwiek inny sposób, jeżeli zainteresowana osoba wyraźnie się temu sprzeciwi.”
Sprawa Eichmanna (Sąd Najwyższy Izraela, 1962 rok)
Oskarżony - obywatel niemiecki - w czasie II wojny światowej kierował oddziałem IV-B-4 Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt, RSHA) do spraw Żydów. Z tego tytułu był odpowiedzialny za realizację planu „ostatecznego rozwiązania” (Endlösung), którego skutkiem była eksterminacja kilku milionów Żydów w Europie. Po zakończeniu działań wojennych Eichmann został odszukany w Argentynie przez agentów rządu izraelskiego i w 1960 roku uprowadzony - bez wiedzy władz argentyńskich - do Izraela. Orzeczeniem Sądu Okręgowego dla Jerozolimy został skazany - w oparciu o przepisy ustawy z 1951 roku o ściganiu nazistów oraz osób kolaborujących z nazistami - na karę śmierci w związku z popełnieniem: zbrodni przeciwko narodowi żydowskiemu, zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych, oraz w związku z członkostwem we wrogiej organizacji. Rozstrzygnięcie, omówione poniżej, zostało wydane przez Sąd Najwyższy Izraela, orzekający jako sąd apelacyjny.
Nie ulega wątpliwości, że sąd danego państwa może orzekać w sprawie karnej wówczas, gdy pomiędzy tym państwem a czynem, występuje łącznik jurysdykcyjny o charakterze terytorialnym bądź personalnym. W rozpatrywanym przypadku łącznik terytorialny nie istniał (żaden z zarzucanych oskarżonemu czynów nie był dokonany na terytorium Izraela), natomiast istnienie łącznika personalnego rodziło poważne wątpliwości (ofiarami Eichmanna - obywatela niemieckiego - były, co prawda, osoby narodowości żydowskiej nie mające jednak obywatelstwa Państwa Izrael). Rozważania Sądu dotyczyły zatem, m. in., istnienia izraelskiej jurysdykcji karnej w braku łącznika terytorialnego i personalnego.
„Jedną z zasad, na podstawie których państwo ustanawia […] swą kompetencję w zakresie sądzenia i karania sprawców przestępstw jest zasada uniwersalności (principle of universality). Oznacza ona, że każde państwo może sądzić i karać osobę, która w chwili rozpoczęcia postępowania sądowego znajduje się w jego władzy wówczas nawet, gdy przestępstwo popełnione zostało poza terytorium tego państwa przez osobę nie będącą jego poddanym. Zasada owa została powszechnie zaakceptowana w odniesieniu do piractwa iure gentium. Poza tym, jednoznacznie uznanym przypadkiem, istnieje jednak mnogość poglądów na temat zakresu stosowania omawianej zasady”.
Rozważając, czy zasada jurysdykcji terytorialnej obejmuje zbrodnie przeciwko ludzkości Sąd odniósł się najpierw do wzajemnego stosunku tej konstrukcji oraz kategorii zbrodni międzynarodowych. Wskazał, że zasada nie jest wartością samą w sobie, „oderwaną” instytucją prawną, lecz stanowi instrument służący realizacji usprawiedliwionego interesu społeczności międzynarodowej w zakresie penalizacji czynów szczególnie odrażających: „Nie tyle zaakceptowanie zasady jurysdykcji uniwersalnej co do sądzenia i karania osób dopuszczających się piractwa sprawiło, że akty takie stały się zbrodniami międzynarodowymi sui generis, ile istnienie żywotnego interesu społeczności międzynarodowej [co do ścigania sprawców i - w efekcie - eliminacji zbrodni piractwa - dop. aut.] pozwoliło na wykonywanie jurysdykcji w takich przypadkach. […] Oznacza to, że państwo ścigające i karzące sprawcę zbrodni międzynarodowej działa wyłącznie jako organ i przedstawiciel społeczności międzynarodowej wymierzający sprawiedliwość za naruszenie zakazu ustanowionego przez prawo narodów.” Sąd nie miał wątpliwości, że powyższe rozumowanie uzasadniające wykonywanie jurysdykcji uniwersalnej w stosunku do sprawców zbrodni piractwa ma również zastosowanie w odniesieniu do sprawców zbrodni popełnionych przez oskarżonego, których skutek „aż do fundamentów naruszył równowagę społeczności międzynarodowej”.
Świadomy, że wykonywanie przez państwo wymiaru sprawiedliwości w braku klasycznego (tj. terytorialnego lub personalnego) łącznika jurysdykcyjnego może naruszać władztwo innych suwerenów, Sąd zwrócił uwagę na pewne ograniczenie stosowania zasady jurysdykcji uniwersalnej.
Państwo, które zatrzymało sprawcę powinno [przed osądzeniem go na zasadzie jurysdykcji uniwersalnej] zaoferować ekstradycję do państwa, w którym przestępstwo zostało popełnione. Oznacza to, że jeżeli to drugie na ofertę nie odpowie, pierwsze z nich ma jurysdykcję w zakresie sądzenia oraz karania. Powyższe ograniczenie wynika z paremii aut dedere aut punire [tzn. albo wydaj, albo osądź].”
W związku z tym, że wykonywanie przez Izrael jurysdykcji w przedmiotowej sprawie nie spotkało się z jakimkolwiek sprzeciwem ze strony członków społeczności międzynarodowej (tj. państw, na terytoriach których zarzucane oskarżonemu zbrodnie zostały popełnione, a także państw, których obywatelami było ofiary) Sąd stwierdził, że nie doszło do naruszenia zasady aut dedere aut punire.
Proces “Czwórki z Butare” (sądy belgijskie, 2001)
Materiały na temat sprawy:
http://www.asil.org/insights/insigh72.htm
Dwoje z czworga oskarżonych w tym procesie to siostry zakonne z klasztoru Benedyktynek w Butare (Rwanda): ss. Gertruda i Maria. Prokurator zarzucał im współudział w popełnieniu zbrodni ludobójstwa w czasie konfliktu etnicznego w Rwandzie w kwietniu 1994 roku. Siostry przyczynić się miały do śmierci ok. 7.000 członków plemienia Tutsi, którzy w klasztorze szukali schronienia przed represjami ze strony bojówek Hutu.
Po zakończeniu wojny domowej siostry zostały przeniesione do klasztoru na terytorium Belgii.
Prokurator doprowadził do wszczęcia postępowania przeciwko obu siostrom na podstawie belgijskiej ustawy karnej z 1993 roku (znowelizowanej w roku 1999). Stanowiła ona, że sądy belgijskie mogą orzekać w sprawach osób oskarżonych o popełnienie zbrodni ludobójstwa, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości, nawet jeżeli sprawca i ofiara nie mieli obywatelstwa belgijskiego a czyn popełniony był poza terytorium Belgii.
W 2001 roku siostra Maria została skazana na karę 12, zaś siostra Gertruda na karę 15 lat pozbawienia wolności.
Sprawa Adolfo Scilingo
Materiały na temat sprawy:
http://www.asil.org/insights/2008/01/insights080130.html
W listopadzie 2007 roku hiszpański Sąd Najwyższy utrzymał wyrok skazujący argentyńskiego oficera marynarki wojennej na karę 1084 lat pozbawienia wolności (de facto w więzieniu spędzi 25 lat) za udział w zbrodniach przeciwko ludzkości popełnionych w Argentynie w czasie tzw. „brudnej wojny” (1976-1983).
Sprawa Desire Munyaneza (wyrok z dnia 22 maja 2009 roku)
Tekst orzeczenia: http://www.scribd.com/doc/15764096/Judgement-Desire-Munyaneza-Canada-22-May-2009
Obywatel Rwandy został skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności za popełnienie w czasie wojny domowej w Rwandzie (1994 rok) zbrodni ludobójstwa, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości.
Konwencja Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi I substancjami psychotropowymi z 1988 roku
Tekst umowy:
http://www.traktaty.msz.gov.pl/fd.aspx?f=P0000005495.pdf
„Art. 4 ust. 2 pkt b: Każda Strona może podjąć […] kroki, jakie są niezbędne dla ustanowienia jej jurysdykcji nad przestępstwami określonymi [w tek Konwencji], gdy domniemany sprawca znajduje się na jej obszarze, a nie zostanie przez nią wydany innej stronie”
W teorii oznacza to np., że polski sąd może - na podstawie polskiego prawa - osądzić i skazać obywatela Korei przebywającego w Polsce, który na terytorium Brazylii zajmował się wytwarzaniem środków odurzających, o ile Polska nie wyda sprawcy czynu np. władzom brazylijskim.
Prawo międzynarodowe publiczne (30h)
Semestr zimowy 2009/2010
Wykład 10
1