Przykład indonezyjski
Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. w pokoju hotelowym wynajmowanym przez dwóch dyplomatów Stanów Zjednoczonych, policja indonezyjska odkryła znaczną ilość narkotyków. Pomimo tego, że w Indonezji obowiązują surowe kary za ich posiadanie i używanie, dyplomaci nie zostali postawieni przed sądem, lecz władze indonezyjskie ograniczyły się do ich wydalenia.
Sprawa ambasady irackiej w Paryżu z 1978 roku
Ambasada iracka w Paryżu przez pewien czas była okupowana przez terrorystę. Kiedy okupacja zakończyła się i napastnik, eskortowany przez policję, wyprowadzany był z budynku, kilku dyplomatów irackich otworzyło doń ogień z broni palnej w oczywistym zamiarze pozbawienia go życia. Ofiarami kanonady były jednak dwie przypadkowe osoby, w tym francuski policjant.
Rząd francuski wydalił trzech dyplomatów kilka dni później i zażądał, by osądzeni zostali w Iraku. Vice-prezydent Irackiej Rady Rewolucyjnej (Saddam Hussein) stwierdził jednak, że ta sprawa (tj. osądzenie sprawców) ma „drugorzędne znaczenie”. Władze irackie ograniczyły się jedynie do wypłacenia odszkodowania rodzinom poszkodowanych, ale procesu nie wszczęły.
Powództwo oparte o art. 222 polskiego Kodeksu cywilnego
„(§ 1) Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą;
(§ 2) Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń”.
§ 1 - to tzw. roszczenie windykacyjne. Może z nim wystąpić właściciel nieruchomości np. przeciwko osobie, która jego nieruchomość bezprawnie zajmuje.
§ 2 - to tzw. roszczenie negatoryjne. Może z nim wystąpić właściciel nieruchomości np. przeciwko sąsiadowi, która bezprawnie składuje odpady na tej nieruchomości.
Powództwo oparte o art. 347 § 1 polskiego Kodeksu cywilnego
„Posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody”.
Różnica między powództwami in rem a powództwami in personam
Załóżmy, że A jest właścicielem samochodu.
Jeżeli A sprzeda swój samochód B, lecz na razie nie przenosi na nabywcę (tj. B) jego własności, to pozostaje nadal właścicielem sprzedanego samochodu (bowiem zgodnie z art. 535 Kodeksu cywilnego przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się jedynie do przeniesienia w przyszłości na kupującego własności rzeczy i wydania mu rzeczy. Sama umowa sprzedaży nie oznacza przeniesienia prawa własności) i pozostaje także podmiotem bezwzględnie skutecznego prawa własności, na które może powołać się przeciwko wszystkim innym, łącznie z nabywcą (tj. B). Podmiotowi A przysługuje zatem przeciwko wszystkim ewentualnym naruszycielom jego prawa własności roszczenie (roszczenie in rem) o zaniechanie naruszenia.
Natomiast B jest podmiotem prawa skutecznego wobec A, od którego może domagać się na podstawie umowy sprzedaży (roszczenie in personam) przeniesienia własności rzeczy i wydania samochodu.
Załóżmy, że C dokonał kradzieży samochodu i ma go w swym posiadaniu. B będzie nadal przysługiwało roszczenie z kontraktu wobec A, który pozostaje właścicielem skradzionego samochodu (roszczenie in personam), ale nie wobec C, od którego nie będzie mógł skutecznie żądać wydania mu pojazdu, jako że nie jest jego właścicielem (a zatem nie służy mu skuteczne przeciwko wszystkim roszczenie in rem).
Sprawa zastępcy Sekretarza Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (sąd holenderski, 1980 rok)
Pracownik MTS (któremu przysługiwały przywileje i immunitety analogiczne do przywilejów i immunitetów dyplomatycznych) został pozwany przez właściciela wynajmowanego mieszkania. Właściciel domagał się od pozwanego urzędnika MTS, by ten mieszkanie opuścił w związku z niepłaceniem czynszu.
Zdaniem sądu, w rozpatrywanym przypadku pozwany nie mógł powoływać się na immunitet, a zatem spór nadawał się do merytorycznego rozstrzygnięcia.
Przykład
Immunitet przysługuje zatem np. w takim przypadku, gdy spadkodawca zapisuje w testamencie swój majątek (np. dzieła sztuki) państwu wysyłającemu, którego sam jest obywatelem, a przedstawiciel dyplomatyczny tego państwa bierze udział (jako przedstawiciel państwa wysyłającego) w postępowaniu spadkowym prowadzonym na terytorium państwa przyjmującego, gdzie zlokalizowany jest majątek.
Ale jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny występuje (jako osoba „prywatna”) np. w charakterze wykonawcy testamentu swego przyjaciela, który był obywatelem państwa przyjmującego i tam zmarł - wówczas przed sądami państwa przyjmującego na immunitet (w zakresie tego postępowania spadkowego) powoływać się nie może.
Art. 5 konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 1963 roku
„Funkcje konsularne polegają na:
a) ochronie w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego oraz jego obywateli [...] w granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe;
b) popieraniu rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym a państwem [...];
c) zapoznawaniu się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego państwa przyjmującego, zdawaniu z tego sprawy rządowi państwa wysyłającego oraz udzielaniu informacji osobom zainteresowanym;
d) wydawaniu paszportów i dokumentów podróży obywatelom państwa wysyłającego, jak również wiz lub odpowiednich dokumentów osobom, które pragną udać się do państwa wysyłającego;
e) udzielaniu pomocy i opieki obywatelom państwa wysyłającego, zarówno osobom fizycznym, jak i prawnym;
f) działaniu w charakterze notariusza i urzędnika stanu cywilnego oraz wykonywaniu podobnych czynności, jak również pewnych funkcji o charakterze administracyjnym, jeżeli nie sprzeciwiają się temu ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego;
g) ochronie interesów obywateli państwa wysyłającego, zarówno osób fizycznych, jak i prywatnych, w sprawach spadkowych, na terytorium państwa przyjmującego, zgodnie z ustawami i innymi przepisami tego państwa;
h) ochronie [...] interesów małoletnich i innych osób nie posiadających pełnej zdolności do czynności prawnych, obywateli państwa wysyłającego, w szczególności gdy zachodzi potrzeba ustanowienia nad nimi opieki lub kurateli;
i) z zastrzeżeniem przestrzegania praktyki i procedury obowiązujących w państwie przyjmującym - zastępowaniu lub zapewnianiu odpowiedniego zastępstwa obywateli państwa wysyłającego przed sądami lub innymi władzami państwa [...];
j) przesyłaniu sądowych i pozasądowych dokumentów oraz wykonywaniu rekwizycji sądowych [...];
k) wykonywaniu przewidzianych przez ustawy i inne przepisy państwa wysyłającego praw nadzoru i inspekcji w odniesieniu do statków morskich i rzecznych posiadających przynależność państwową państwa wysyłającego oraz statków powietrznych zarejestrowanych w tym państwie, jak również w stosunku do ich załóg;
l) udzielaniu pomocy statkom morskim, rzecznym i powietrznym wymienionym w punkcie k) niniejszego artykułu, jak również ich załogom[...];
m) wykonywaniu powierzonych urzędowi konsularnemu przez państwo wysyłające wszelkich innych funkcji, których nie zakazują ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego lub którym państwo to nie sprzeciwia się lub też które są przewidziane w umowach międzynarodowych obowiązujących między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym”.
Sprawa Montwid-Białłozór v. Ivaldi (polski SN, 1925 rok)
Włoski attache wojskowy w Warszawie zawarł umowę najmu lokalu z osobą prywatną. W umowie zawarta została klauzula, że w razie ewentualnego sporu związanego z wykonywaniem umowy, dyplomata nie będzie powoływał się na przysługujący mu immunitet jurysdykcyjny.
W sprawie o eksmisję, wszczętej przeciwko dyplomacie (który nie płacił czynszu) przez właściciela lokalu, SN stwierdził, że „oczywistą jest rzeczą, że immunitet sądowy jest przywilejem nie osobistym tego, czy innego dyplomaty obcego państwa, a przywilejem samego państwa, a więc, [...] poseł [...] sam w tej dziedzinie rozporządzać nie może”. Zrzeczenie się w umowie immunitetu przez dyplomatę jest zatem prawnie bezskuteczne.
Sprawa Hart v. Helinski (sąd holenderski)
Helinski - członek misji dyplomatycznej Stanów Zjednoczonych w Hadze -domagał się od właściciela ziemskiego zwrotu nadwyżki zapłaconego przez siebie czynszu. Pozwany odmówił spełnienia świadczenia twierdząc, że dyplomata jest mu winien pewną kwotę z innego tytułu. Wystąpił jednocześnie z powództwem wzajemnym przeciwko dyplomacie, domagając się zasądzenia na jego rzecz należnej z innego tytułu kwoty.
W odpowiedzi na złożenie powództwa wzajemnego dyplomata podniósł m. in. w toku postępowania, że nie jest ono dopuszczalne, jako że państwo, które reprezentuje (tj. Stany Zjednoczone) nie zrzekło się wyraźnie immunitetu w stosunku do niego.
Sąd holenderski dopuścił jednak powództwo wzajemne twierdząc, że konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych nie uzależnia wszczęcia postępowania sądowego przez dyplomatę od zgody państwa, które on reprezentuje. Skoro zatem dyplomata sam wszczyna postępowanie, to musi liczyć się z tym, że jego przeciwnicy procesowi będą się bronić w drodze wytaczania powództw wzajemnych.
Przykład
Jeżeli obywatel RP pozywa przed sądem polskim Koreę Płn. domagając się odszkodowania za szkodę, którą poniósł na skutek nie wydania mu wizy wjazdowej przez wydział konsularny ambasady Korei w RP - sąd polski pozew odrzuci, jako że nie ma jurysdykcji w sprawie.
Inaczej rzecz ujmując: Powołanie się przez państwo X, w toku postępowania toczącego się przed sądem państwa Y, na przysługujący mu immunitet jurysdykcyjny, prowadzi do wyłączenia kompetencji sądu państwa Y w zakresie merytorycznego rozpoznania sporu, w którym stroną jest to państwo X.
Prawo międzynarodowe publiczne (30h)
Semestr zimowy 2009/2010
Wykład 12
6