Grupy bankowo - ubezpieczeniowe jako forma konsolidacji kapitałowej

Konsolidacja banków oznacza ich łączenie kapitałowe, a także kapitałowe i organizacyjne. Argumenty za przewagą dużych banków nad małymi są następujące:

• mniejsze ryzyko upadłości spowodowane warunkami zewnętrznymi

• większe możliwości dywersyfikacji źródeł dochodów

• większe możliwości prowadzenia różnego rodzaju analiz

• możliwość udzielania większych kredytów ze względu na istniejące normy koncentracji kredytu

• doskonalsze rozwiązania w zakresie informacji o sytuacji rynkowej

• możliwość zakupu lepszych produktów bankowych.

Obok powyższych czynników na ekonomiczne przyczyny konsolidacji składają się również:

• wykorzystanie korzyści skali

• dopasowanie możliwości do potrzeb dużych klientów

• wzrost zysków związanych z działalnością powiązanych banków

• osiągnięcie rozmiarów, umożliwiających skuteczne działanie na rynku międzynarodowym

• utrzymanie konkurencyjności względem banków zagranicznych na rynku krajowym

• fakt, że połączenia banków są operacją tańszą i szybszą niż inwestycje w istniejący bank.

Z tych wszystkich przesłanek największe uznanie zdobył sobie ekonomiczny model korzyści skali. Punktem wyjścia w tym modelu jest założenie, że przy pewnych rozmiarach banku podstawowe wielkości ekonomiczne kształtują się korzystniej w porównaniu z analogicznymi rezultatami osiąganymi przez mniejsze banki. Model opisuje zatem zależność, zachodząca między liczbą oferowanych przez bank komercyjny produktów oraz usług, a przeciętnym kosztem całkowitym. W momencie przekroczenia pewnej liczby oferowanych usług koszty zaczynają ponownie rosnąć.

Żródło: Revell J.: Mergers and the Role of Large Banks. Bangor 1987.

Konsolidacja systemu bankowego to proces wzmacniania potencjału strategicznego banków, w którym mogą uczestniczyć zarówno instytucje kredytowe jak i instytucje inwestycyjne oraz ubezpieczeniowe. Mogą być stosowane różnorodne formy koncentracji kapitałowej i organizacyjnej. Wśród nich wyróżniamy:

• klasyczne fuzje dwóch czy kilku samodzielnych banków

• przejęcie przez bank większy i silniejszy banku słabszego kapitałowo

• zakup udziałów w kapitale akcyjnym banku

• tworzenie bankowych holdingów i bankowych grup kapitałowych

• zrzeszanie się banków; przeważnie małych, lokalnych np.: banków spółdzielczych lub kas oszczędnościowych

• tworzenie szczególnego typu grup bankowych, określanych jako konglomeraty finansowe.

W skład tych ostatnich wchodzą obok banków depozytowo-kredytowych również banki inwestycyjne, dokonujące lokat i innych operacji na rynku kapitałowym, oraz instytucje ubezpieczeniowe. Banki należące do konglomeratu są w stanie oferować swym klientom niemal pełny wybór produktów finansowych i zaspokajać różne zapotrzebowanie na te produkty. Jest to o tyle istotne, że we współczesnym systemie finansowym powstaje konkurencja między poszczególnymi segmentami systemu: część zasobów pieniężnych lokowana jest nie w postaci depozytów bankowych, ale w formie długoterminowych polis ubezpieczeniowych. Oferowanie tych produktów przez jedną instytucję daje większe szanse na rozszerzenie zakresu współpracy z posiadaną klientelą i silniejsze związanie jej ze sprzedającym produkty. Jest to zatem operacja konsolidacyjna połączona z rozszerzeniem zakresu działania, przynosząca dodatkowe korzyści marketingowe. Należy zauważyć, że powstającym w krajach zachodnich konglomeratom finansowym przypisuje się coraz większe znaczenie. W stosunkowo bliskiej przyszłości mogą one stać się dominującą formą organizacyjną w systemie finansowym.

Konglomerat finansowy jest to holding, w którym część spółek kontrolowanych przez wiodącą bankową spółkę akcyjną zajmuje się świadczeniem usług wykraczających poza tradycję bankową, tzn. bank zajmuje się łączeniem przyjmowania zwrotnych depozytów z udzielaniem kredytów oraz udziałem banków lub kontrolowanych kapitałowo ich agend maklerskich w publicznym obrocie papierami wartościowymi, jak również dalszym rozszerzaniem swojej działalności na sferę usług ubezpieczeniowych. Powstanie konglomeratów finansowych czy to w wyniku fuzji instytucji finansowych wewnątrz jednego kraju, czy też ponad granicami krajów staje się zjawiskiem coraz bardziej powszechnym.

Przyczyn tego stanu rzeczy można upatrywać w fakcie, że bariery które dotychczas stały na przeszkodzie ściślejszej integracji różnych sektorów rynku usług finansowych, znikają coraz szybciej. Banki tworzą własne fundusze inwestycyjne i ubezpieczeniowe, zakłady ubezpieczeń śmiało wchodzą na rynek bankowy i kapitałowy. Wszystkim tym podmiotom przyświeca jeden cel: swoim aktualnym klientom zaoferować zoptymali- zowaną gamę dodatkowych, zróżnicowanych usług finansowych. Największą przewagę pod tym względem mają banki. Ich bazy danych, informacji o klientach są bowiem nieporównywalnie większe, a ich kontakty z tymi klientami o wiele częstsze niż w przypadku ubezpieczycieli. Tak więc towarzystwa ubezpieczeniowe zaczęły współpracować z bankami. Zjawisko to przyjęło nazwę Allfinanz. Należy dbać aby poszerzona o ubezpieczenia oferta usług banku była w dalszym ciągu zrozumiała i prosta, a jednocześnie nie wymagała zbyt częstych konsultacji ze specjalistami. Rodzi się wówczas szansa na znaczną redukcję kosztów operacyjnych banku, między innymi poprzez automatyzację i komputeryzację obsługi.

Szczególnie popularną odmianą strategii Allfinanz jest obecnie bancassurance, gdzie następuje integracja produkcji, sprzedaży i marketingu oferty banków i firm ubezpieczeniowych. Innymi słowy jest to trwałe połączenie instytucji bankowej z instytucją ubezpieczeniową, którego celem jest zwiększanie zysków poprzez oferowanie wielu zmodyfikowanych i dodatkowych usług finansowych. Firmy ubezpieczeniowe widzą w tym rodzaju działalności okazję do sprzedaży polis szerszym kręgom ludzi, a także szansę na bardzo poważne obniżenie kosztów dystrybucji.

Jednak tworzenie bancassurance nie jest procesem krótkotrwałym. Możemy wyróżnić trzy jego etapy:

• W pierwszym etapie rozwoju instytucja depozytowo-kredytowa oferuje produkty ubezpieczeniowe, jednakże nie posiada własnej firmy ubezpieczeniowej i nie jest związana z żadną konkretną firmą. Jej rola ogranicza się do roli pośrednika, który dopasowuje najlepszy produkt do potrzeb klientów spośród ofert wielu firm ubezpieczeniowych. Przychodem dla banku są prowizje od sprzedaży otrzymane od firmy ubezpieczeniowej.

• Drugi etap to związanie się instytucji bankowej z jedną konkretną firmą ubezpieczeniową. Instytucja wykorzystuje tu posiadane oddziały oraz dostęp do klientów do sprzedaży produktów ubezpieczeniowych wybranej firmy. W tym celu obie firmy łączą działalność operacyjną, jednakże z punktu prawnego tworzą odrębne podmioty gospodarcze. Związane są one umową dotycząca współpracy, ale każda z instytucji nadal utrzymuje odrębną strategię działalności poza obszarem umowy. Istnieje wciąż możliwość zerwania umowy lub zmiany zasad działalności.

• Ostatnim etapem jest powstanie instytucji finansowej o strukturze holdingu, w ramach którego firma ubezpieczeniowa oraz instytucja depozytowo-kredytowa koegzystują. Te współistnienie polega na integracji strategii obu instytucji, w szczególności poprzez wykorzystanie bazy klientów instytucji depozytowej przez firmę ubezpieczeniową do celów marketingowych, sprzedaży oraz rozwoju produktów.

Tworzenie grupy bankowo-ubezpieczeniowej z punktu widzenia prawno-ekonomicznego może przybrać różne formy. Każda z nich wiąże się ze znacznymi kosztami rozpoczęcia działalności, mającymi wartość strategicznego zaangażowania banku lub instytucji ubezpieczeniowej. Do podstawowych czynników sukcesu grupy bankowo-ubezpieczeniowej zalicza się wykorzystanie istniejącej sieci oddziałów i filii banku do dystrybucji produktów ubezpieczeniowych dotychczasowym klientom banku. Oferując produkty ubezpieczeniowe, banki wykorzystują zaufanie swoich klientów. W związku z zakupem produktu ubezpieczeniowego przez klienta banku, a w szczególności ubezpieczeń emerytalnych oraz ubezpieczeń majątkowych powiązanych z kredytem długoterminowym, powstaje trwała i długookresowa więź między klientem a bankiem. Z tego powodu bez względu na formę prawną grupa bankowo-ubezpieczeniowa musi mieć charakter trwały i wiązać się z długookresową strategią rozwoju banku.

Zachętą do tworzenia grup bankowo-ubezpieczeniowych jest dążenie do zwiększenia źródeł dochodów i ich stabilizacji poprzez pozyskanie nowych funduszy oraz większą dywersyfikację aktywów i pasywów grupy.

Z prowadzeniem każdej działalności gospodarczej związane jest ryzyko. W przypadku bancassurance pojawia się ono przede wszystkim z uwagi na różnice występujące między usługą bankową a ubezpieczeniową (tabela 1).

TAB. 1 USŁUGA BANKOWA A UBEZPIECZENIA

USŁUGA BANKOWA	USŁUGA UBEZPIECZENIOWA
Szybki dochód dla klienta	Korzyści dla klienta w przyszłości
Łatwość dostępu do usług finansowych i rozliczeniowych banku
			Rzadki kontakt towarzystw ubezpieczeniowych z klientem
Częsty kontakt klienta z bankiem

Źródło: Śliperski M.: Związki banków z firmami....”Bank i kredyt” nr 9/94, s. 127.

Istnieją również wątpliwości spośród których najczęściej wymienia się następujące:

• oczekiwane po aliansach bankowo-ubezpieczeniowych oszczędności i efekty synergii uwidoczniają się powoli i w sposób nie zawsze jednoznaczny

• redukcja kosztów, z którą mamy najczęściej do czynienia w przypadku fuzji i przejęć w gospodarce, oznacza także niższe koszty siły roboczej, albowiem następuje jej ograniczenie

• ubezpieczyciele, jednocześnie rozwijając sprzedaż za pomocą komunikacji i rezygnując z kosztownych siedzib w centrach miast, liczą, że w związkach z bankami dotrą do nowych klientów w szerokiej sieci oddziałów bankowych, tymczasem te ostatnie są coraz mniej liczne

• według niektórych ekspertów, lepsze dla banku od połączenia czy przejęcia towarzystwa ubezpieczeniowego jest joint venture, porozumienie kooperacyjne lub nawet zbudowanie własnego zakładu ubezpiecze- niowego od podstaw, za czym, ich zdaniem przemawiać powinny niższe koszty i prostota takich rozwiązań

• postępująca integracja usług finansowych w świecie może doprowadzić także do tego, że ubezpieczyciele będą upatrywać korzyści dla siebie nie tylko w sojuszach z bankami, ale także w związkach z funduszami powierniczymi czy emerytalnymi

• spada lojalność klienta wobec danego banku, co jest skutkiem intensywnej konkurencji ze strony nowych pośredników finansowych.

Sposobem na minimalizowanie negatywnych skutków wynikających z łączenia ze sobą różnych kultur może być odpowiednie przygotowanie instytucji do takich fuzji. Ujmując to ogólnie można powiedzieć, że przed połączeniem trzeba dobrze rozpoznać sytuację (...), przewidzieć spodziewane kolizje, wystarczająco wcześnie zdecydować jak ma być w połączonym banku i wyprzedzająco dokonać potrzebnych zmian. Dotyczy to również obsady kluczowych stanowisk w organach zarządzających i nadzorczych.

Mimo istniejącego ryzyka i występowaniu wielu wątpliwości związanych z prowadzeniem działalności bankowo-ubezpieczeniowej coraz więcej instytucji podejmuje się takiej konsolidacji. Widoczne jest to również i na naszym rynku.

W Polsce banki są zarówno mniejszościowymi udziałowcami firm ubezpieczeniowych, z którymi nawiązały ścisłą współpracę, jak również właścicielami pakietów kontrolnych firm ubezpieczeniowych (tabela 2).

TAB. 2

UDZIAŁY BANKÓW W POLSKICH TOWARZYSTWACH UBEZPIECZENIOWYCH

NAZWA	UDZIAŁOWIEC	UDZIAŁ (PROC)
TU Allianz BGŻ Polska	BGŻ	49
TU Allianz BGŻZ Polska Życie	BGŻ	49
TU PBK	PBK	50
TUiR Warta	PBK	20
TU Azur	EBOiR	35
TU STU	Bank Wschodni-Europejski	49
TU Commercial Union na Życie	WBK	10
BTUiR Heros Life	Kredyt Bank PBI	88
TUK	Kredyt Bank PBI	81
Polisa Życie	Kredyt Bank PBI	33
TU PBK Życie	PBK	50
TU Warta Vita	PKO BP	29
TU Azur Życie	EBOiR BIG Bank Gdański	35 11
Alte Leipziger Hestia	BRE	15

Źródło: Lachowski S.: Fuzje, przejęcia i alianse po polsku. „Bank”, nr 2/98, s.46

Banki, obok zewnętrznych inwestorów branżowych, aktywnie przyczyniły się do zmian struktury własnościowej sektora ubezpieczeniowego. Z drugiej strony przede wszystkim za sprawą Warty i PZU firmy ubezpieczeniowe stały się również akcjonariuszami banków komercyjnych (tabela 3).

TAB. 3

UDZIAŁY TOWARZYSTW UBEZPIECZENIOWYCH W BANKACH

NAZWA	UDZIAŁOWIEC	UDZIAŁ (PROC)
BIG BG	PZU S.A. i PZU Życie	17
Kredyt Bank	PZU S.A. i PZU Życie	7,5
Kredyt Bank	TUiR Warta	6,7

Źródło: Lachowski S.: Fuzje, przejęcia i alianse po polsku. „Bank”, nr 2/98, s.46

Dane zawarte w tabelach to stan na 1998 rok. Od tego czasu zaszły pewne zmiany. W ciągu dwóch lat np.: BRE Bank zwiększył swój procentowy udział w TU Alte Lepziger Hestia z 15% do 41%. Jednak jak podaje „Rzeczpospolita” 2000 nr 297 BRE Bank sprzedał Alte Leipziger Europa za prawie 29,6 mln zł 15,97% owych akcji. Sprzedaż takiego pakietu nie wymagała zezwolenia ministra finansów. Do BRE Banku należy jeszcze 25,03% akcji Alte Leipziger Hestia. Na podstawie wcześniejszych informacji należy sądzić, że bank sprzeda je po uzyskaniu zgody resortu finansów. BRE Bank kupił natomiast od Sopockiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego Hestia Insurance za 9,9 mln zł 49% akcji spółki dystrybucyjnej BRE Hestia Service.

Inwestowanie w ubezpieczenia rozpoczął również Bank Przemysłowo-Handlowy, który obecnie jest w posiadaniu 29% akcji Compensy.

Wielkopolski Bank Kredytowy nabył po 10% akcji odpowiednio Commercial Union Życie i Commercial Union ubezpieczenia majątkowe.

Nawet tak mały bank jakim jest Cukrobank z Wrocławia zainwestował w organizacje ubezpieczeniowe. Ma, choć niewielkie: 3,6% udziały w Towarzystwie Ubezpieczeń Wzajemnych SKOK.

Eureko wraz z BIG Bankiem Gdańskim i Bank of America stara się o przejęcie 30% akcji największego Polskiego ubezpieczyciela -PZU.

Najpoważniejsze polskie banki włączyły się w proces tworzenia powszechnych towarzystw emerytalnych. Jednym z najważniejszych czynników wyboru powinien być skład akcjonariuszy towarzystwa emerytalnego. To oni inwestują większe lub mniejsze pieniądze w kapitały PTE, kształtują strategię funduszu, wprowadzają pewne standardy obsługi klienta, wręcz ręczą swoją nazwą za powodzenie przedsięwzięcia i zadowolenie klientów. Dodatkowo mają decydujący wpływ na ustalenie wysokości opłaty od składki, a także prowizji za zarządzanie. Specjaliści twierdzą, że najlepszymi akcjonariuszami PTE są firmy z doświadczeniem w zarządzaniu wysokiej wartości aktywami. Wskazanie najlepszych instytucji dla działalności funduszu emerytalnego jest jednak trudne.

Większość akcjonariuszy poszczególnych PTE to największe działające w Polsce instytucje finansowe (krajowe i zagraniczne) z branży ubezpieczeniowej, bankowości i zarządzania aktywami. W czternastu spośród dwudziestu jeden powszechnych towarzystw emerytalnych akcjonariuszami są banki. Różne są nie tylko ich udziały - od 3% do 100% - ale również ich znaczenie na polskim rynku. Zaangażowane kapitałowo w PTE są bowiem jedne z największych polskich banków, jak Pekao S.A., Bank Handlowy, PKO BP, a także znaczące zagraniczne korporacje: Citibank, Paribas, ale leż mniejsze polskie instytucje finansowe, jak np. InvestBank. Sytuację na polskim rynku PTE przedstawia tabela 4.

TAB. 4

UDZIAŁY BANKÓW W POWSZECHNYCH TOWARZYSTWACH EMERYTALNYCH

BANK	PTE	UDZIAŁ (PROC)
Wielkopolski Bank Kredytowy	Commercial Union PTE BPH CU WBK	10
Bank Przemysłowo-Handlowy	Commercial Union PTE BPH CU WBK	10
BIG Bank Gdański	PTE Big Banku Gdańskiego	55
Bank Handlowy	PTE PKO/Handlowy	50
PKO BP	PTE PKO/Handlowy	50
Citibank (Poland)	PTE Dom	50
PBK	PTE PBK	55,8
Bank Rozwoju Eksportu	PTE Skarbiec-Emerytura	75
Pekao SA	PTE Pekao/Alliance	100
Bank Śląski	PTE Nationale-Nederlanden	20
Górnośląski Bank Gospodarczy	PTE PBK	3
Invest Bank	PTE Polsat	21
BOŚ	PTE Epoka	26
Bank Gospodarstwa Krajowego	PTE Epoka	10
Kredyt Bank	PTE Kredyt Banku	97
Paribas	Pocztowo-Bankowe PTE	10
Europejski Bank Odbudowy Exportu	Winterthur PTE	30

Źródło: www.noweubezpieczeniaa.infor.pl/archiwum/2/II_filar/index.html

Pekao/Alliance Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A. zostało utworzone przez największy polski bank - Bank Pekao S.A. i Alliance Capital, amerykańską korporację finansową. W listopadzie 2000r. Bank Pekao S.A. nabył od Allianse Capital udziały w Pekao/Allliance PTE S.A., dzięki czemu stał się jedynym właścicielem towarzystwa.

Kolejnym największym udziałem banku w kapitale może wykazać się PTE Kredyt Banku.

Citibank posiada 50% kapitału akcyjnego PTE Dom, drugie tyle jest w posiadaniu Warty. Citibank, obecny w Polsce od kilku lat, rozwija działalność bankową m.in.: w zakresie finansowania działalności inwestycyjnej i detalicznej.

PTE BIG Banku Gdańskiego zarządza Otwartym Funduszem Emerytalnym Ego. Akcjonariuszami towarzystwa są BIG Bank Gdański (55%) oraz Eureko (45% kapitału akcyjnego) PTE BIG Bank Gdański pozyskało na razie ponad 150 tys. klientów, ale liczyło na podwojenie liczby do końca 2000 roku.

Literatura:

1. Jaworski W.: Współczesny bank. Poltext Warszawa 1998

2. Karpiński S.: najważniejsi akcjonariusze „Rzeczpospolita” 1999 nr 208

3. Kowalewski O.: Grupy bankowo-ubezpieczeniowe... „Banki i kredyt”, październik 1999

4. Kosiński B.: Bankowe abc. „Bank i kredyt”, październik 2000

5. Lachowski S.: Fuzje, przejęcia i alianse po polsku. „Bank”, wrzesień 1998

6. Rajczyk M.: Podstawy bankowości komercyjnej cz. 1. Fundacja Banku Śląskiego, Bielsko-Biała 1997

7. Solarz J.K.: Holding finansowy. Lektury menedżera. Komentarze. Warszawa 1992

8. Śliperski M.: Bancasuurance - dublowanie korzyści. „Bank”, maj 1998

9. Śliperski M.: Związki banków z firmami ubezpieczeniowymi i perspektywy ich rozwoju w Polsce. „Bank i kredyt”, wrzesień 1998

10. Zgorzelski K.: Przesłanki i uwarunkowania fuzji banków komercyjnych. „Bank i kredyt”, kwiecień 1998

11. SAS: Nowi udziałowcy „Rzeczpospolita” 2000 nr 146

12. SAS: BRE: Rozwód z Hestią. „Rzeczpospolita” 2000 nr 297

13. www.noweubezpieczenia.infor.pl/archiwum/2/II_filar/index.html

14. www.pekao-alliance.com.pl/kim.html

Jaworski W.: Współczesny bank. Poltext Warszawa 1998, s. 81.

Zgorzelski K.: Przesłanki i uwarunkowania fuzji... „Bank i kredyt”, kwiecień 1998, s.10-16.

Kosiński B.: Bankowe abc „Bank i kredyt”, październik 2000, s. 9-10.

Solarz J.K.: Holding finansowy. Lektury menedżera. Komentarze. Warszawa 1992, s. 41.

Śliperski M.: Bancassurance - dublowanie korzyści. „Bank”, maj 1998, s. 21-25

Kowalewski O.: Grupy bankowo-ubezpieczeniowe... „Bank i kredyt”, październik 1999, str. 42-56

Tamże...

Śliperski M.: Związki banków z firmami ubezpieczeniowymi... „Bank i kredyt”, wrzesień 1998, s. 117-129

Rajczyk M.: Podstawy bankowości komercyjnej, cz. 1. Fundacja Banku Śląskiego, Bielsko-Biała 1997

Lachowski S.: Fuzje, przejęcia i alianse po polsku. „Bank”, luty 1998, s. 41-51

SAS: BRE: Rozwód z Hestią, „Rzeczpospolita” 2000 nr 297

SAS: Nowi udziałowcy „Rzeczpospolita” 2000 nr 146

Karpiński S.: Najważniejsi akcjonariusze „Rzeczpospolita”, 1999 nr 208

www.noweubezpieczenia.infor.pl/archiwum/2/II_filar/index.html

www.pekao-alliance.com.pl/kim.html

Karpiński s.: Najważniejsi akcjonariusze, „Rzeczpospolita” 1999, nr 208

1

2

Przeciętny koszt całkowity

Liczba oferowanych produktów i usług

---