Kinga Kozyra - Makroekonomia
KORZYŚCI HANDLU ZAGRANICZNEGO
Podstawową funkcją handlu zagranicznego jest zmiana rzeczowej struktury dochodu narodowego. Dzięki eksportowi wielu dóbr i usług, w których dany kraj osiągnął wysoką specjalizację, możliwy jest import produktów konsumpcyjnych i produkcyjnych, których w kraju wytwarzać się nie da, wytwarza się je w niedostatecznych ilościach lub też których wytwarzać się nie opłaci. Kierując się względami ekonomicznej opłacalności, każdy kraj stara się eksportować na rynki światowe te produkty, w których osiągnął komparatywną przewagę. Dzięki temu handel zagraniczny przynosi każdej gospodarce narodowej pokaźne korzyści ekonomiczne, gdyż pozwala wytworzyć znacznie większą i bardziej różnorodną produkcję oraz lepszej jakości przy znacznie niższych kosztach wytwarzania niż byłoby to możliwe w przypadku polityki autarkicznej nastawionej na pełną samowystarczalność. Pozwala to w sumie lepiej i szybciej dostosować strukturę dochodu narodowego do rosnących potrzeb konsumpcyjnych społeczeństwa i potrzeb rozwojowych gospodarki narodowej.
Autarkiczna polityka rozwoju gospodarczego w większej lub mniejszej izolacji od reszty świata byłaby przejawem niewybaczalnej krótkowzroczności. Uniemożliwiałaby ona korzystanie z owoców dokonującego się postępu technicznego i cywilizacyjnego oraz musiałaby prowadzić do dalszego marnotrawstwa zasobów naturalnych, produkcyjnych i ludzkich ponad zwykłe standardy, jakie występują w każdej normalnej gospodarce.
Rozwój i efektywność gospodarki każdego kraju zależą w decydującym stopniu od specjalizacji i zdobycia korzystnej pozycji w międzynarodowym podziale pracy. Dawid Ricardo wyszedł z realistycznego założenia, że każdy kraj jest wyposażony w specyficzne czynniki produkcji i różną technologię, co powoduje znaczne różnice w produktywności mierzonej ilością wytwarzanych dóbr na jednostkę pracy. Ricardo dowiódł, że nie muszą istnieć różnice w kosztach tylko w sensie absolutnego ich poziomu. Wystarczy, jeśli istnieją różnice względne, które nazwał kosztami komparatywnymi, i te właśnie różnice stanowią podstawę do osiągania korzyści ekonomicznych w handlu zagranicznym, nawet przez kraje znajdujące się na niższym poziomie rozwoju.
Teoria kosztów komparatywnych jest uzasadnieniem liberalnej praktyki w wymianie międzynarodowej. Taka praktyka stawia jednak w znacznie korzystniejszym położeniu kraje wysoko rozwinięte niż mniej rozwinięte. Dlatego kraje rozwijające swoją gospodarkę bronią się przed zalewem konkurencyjnych towarów za pomocą odpowiedniej polityki celnej. Cła nie powinny mieć charakteru zaporowego, blokującego wszelki dostęp towarów zagranicznych, gdyż pchałoby to rozwój gospodarczy w kierunku autarkii, czyli pełnej samowystarczalności. Zadaniem ceł jest natomiast aktywnie osłaniać interes bardziej efektywnych producentów krajowych, stwarzać im możliwość dalszego rozwoju i równocześnie zachęcać słabszych producentów do nadążania za dokonującym się postępem.
W krótkim okresie, tzn. przy założeniu danego aparatu wytwórczego, handel zagraniczny wywiera istotny wpływ na kształtowanie się globalnego popytu.
Eksport wchodzi w skład globalnego popytu, ponieważ reprezentuje on część popytu zagranicznego na dobra krajowe. Import zaś oznacza, że pewna część dochodów krajowych zostaje wydana na zakup dóbr pochodzących z zagranicy. Nadwyżkę eksportu nad importem można traktować jako pewną formę inwestycji zagranicznych, która powiększa rezerwy dewizowe kraju. Jeżeli kraj jest zadłużony, to nadwyżka eksportu nad importem jest wykorzystywana do spłacania zaciągniętych w przeszłości długów i należnych z tego tytułu procentów. Jeżeli kraj nie jest zadłużony, wówczas nadwyżkę dewizową można lokować w bankach międzynarodowych i osiągnąć z tego tytułu dochody w formie procentów.
W warunkach niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych nadwyżka eksportu nad importem jest na ogół zjawiskiem korzystnym dla kraju, gdyż pobudza wzrost dochodu narodowego i wzrost zatrudnienia. Nadwyżka zaś importu nad eksportem działa depresyjnie i może nawet przyczynić się do wzrostu bezrobocia w kraju. Efekt taki występuje, gdy analizujemy wpływy importu na popyt krajowy i wzrost dochodu narodowego przy danym aparacie produkcyjnym.
Długookresowe skutki gospodarki otwartej wiążą się z wpływem importu na rozbudowę i unowocześnienie zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej, które umożliwiają rozwój eksportu. Bez dopływu nowych technologii z zagranicy wielu krajom, zwłaszcza mniej rozwiniętym gospodarczo, trudno byłoby wejść na rynki międzynarodowe i eksportować produkty wysoko przetworzone. Kraje te byłyby skazane na eksport surowców i materiałów nisko przetworzonych. Wytwarzanie tych produktów jest wysoce kapitałochłonne, a ceny na rynkach międzynarodowych nie kształtują się korzystnie w stosunku do kosztów ich wytwarzania. Postęp techniczny zmniejsza bowiem stopień zużycia surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz przyczynia się do stałego zwiększania surowców i wyrobów syntetycznych zastępujących coraz bardziej surowce naturalne. Wszystkie kraje pragnące wzmocnić swoją pozycję konkurencyjną na rynkach międzynarodowych muszą najpierw importować nowoczesną technologię, części zamienne i różne komponenty do produkcji nowoczesnych wyrobów, aby na tej podstawie stopniowo rozwijać własny eksport zdolny do finansowania niezbędnego importu. Oznacza to, że w okresie przemysłowego rozwoju import może przez pewien okres być większy od eksportu . Nadwyżka importu nad eksportem, jeśli kraj nie dysponuje odpowiednimi rezerwami dewiz, może być finansowana jedynie kredytem zagranicznym. Kredyty zagraniczne nie powinny być wykorzystywane na zwiększenie poziomu konsumpcji społeczeństwa, gdyż prowadzi to do niebezpiecznego zadłużenia kraju bez stworzenia warunków do ich spłacenia. Zaciąganie kredytu jest w pełni uzasadnione , jeśli jest on wykorzystywany na import nowoczesnej techniki lub zakup licencji umożliwiających zwiększenie eksportu i na tej podstawie spłacenie w przyszłości długu wraz z odsetkami. Wówczas kredyt inwestycyjny staje się lokomotywą postępu technicznego i gospodarczego.
3