2.1.殴r贸d艂a informacji statystycznej o ludno艣ci (wg wa偶no艣ci)
a) spisy ludno艣ci - najbardziej wszechstronne, dot. ca艂ego kraju
b) ewidencja bie偶膮ca ludno艣ci,
ewidencja bie偶膮ca stanu ludno艣ci (ksi臋gi meldunkowe)
ewidencja ruchu naturalnego
c) specjalne badania metoda reprezentacyjn膮,
d) specjalne badania monograficzne,
e) materia艂y wt贸rne itp.
2.2.Powszechne spisy ludno艣ci
Pe艂ne badanie statystyczne, ustalaj膮ce stan liczebny i struktur臋 ludno艣ci wg okre艣lonych cech w okre艣lonym momencie, na danym terytorium, na drodze indywidualnie uzyskiwanych informacji o wszystkich jednostkach podlegaj膮cych badaniu.
Historia spis贸w
Pocz. s艂u偶y艂y ustalaniu og贸lnej liczby ludno艣ci (g艂贸w) lub potencjalnych 偶o艂nierzy; cel: obliczenie wysoko艣ci podatk贸w.
IV w. p.n.e. Egipt; II w. p.n.e. Chiny; staro偶. Rzym - regularne spisy, tzw. cenzusy
Od XVIII wieku systematyczne, powszechne spisy ludno艣ci na nowoczesnych zasadach
1749 Szwecja, 1790 USA
Polska: 1789 - spis sumaryczny: ludno艣膰 miast i wsi
1777 i 1787 - spisy ludno艣ci miast
1790 - 1.spis imienny
okres mi臋dzywojenny: 1921 i 1931
spisy powojenne: 14.02.1946 - spis sumaryczny (stan i struktura ludno艣ci wg wieku oraz p艂ci)
6 NSP: 3.12.1950; 6.12.1960; 8.12.1970; 7.12.1978; 6.12.1988; 20.05.2002
Og贸lne zalecenia ONZ:
co 10 lat, w latach zako艅czonych na 0 lub im bliskim (u艂atwia szacunki ludno艣ciowe w skali globu)
Poniewa偶 dla potrzeb dzia艂ania pa艅stwa konieczna jest wiedza o strukturze ludno艣ci cz臋艣ciej ni偶 co 10 lat, przeprowadza si臋 mikrospisy lub oprac. dane z ksi膮g meldunkowych.
Podstawowe warunki dot. spisu:
precyzyjne okre艣lenie badanej zbiorowo艣ci pod wzgl臋dem rzeczowym, terytorialnym, czasowym
w艂a艣c. uk艂ad formularzy, jednoznaczno艣膰 pyta艅 i dobra instrukcja,
dobra organizacja
pozytywny stosunek ludno艣ci do spisu: akcja propagandowa, wyja艣nienie cel贸w spisu, tajemnica spisywanych inf., podstawa prawna ich uzyskania.
Imienno艣膰
Bezpo艣rednio艣膰
Okre艣lenie terytorium: precyzja granic wojew贸dztw, powiat贸w, gmin, obwod贸w spisowych; korekty nazewnictwa;
Wyb贸r terminu spisu: wybranie czasu, w kt贸rym ruchliwo艣膰 ludno艣ci jest najmniejsza.
MOMENT KRYTYCZNY SPISU w Polsce to stan o p贸艂nocy, np. z 20/21 maja 2002
Program podstawowy spis贸w ok. 2000 roku - zalecenia og贸lne Komisji Statystycznej ONZ
Cechy geograficzne: 1)miejsce zamieszkania (liczba os贸b, miejscowo艣膰), 2)miejsce zamieszkania rok przed spisem
Cechy demograficzne: 3)p艂e膰 4)wiek 5)stan cywilny (prawny) 6)kraj/miejsce urodzenia 7)obywatelstwo
Cechy ekonomiczne: 8)bie偶. aktywno艣膰 ekonomiczna 9)czas przepracowany 10)zaw贸d wykonywany 11)rodzaj dzia艂alno艣ci zak艂adu pracy 12)status zatrudnienia 13)miejsce pracy
Cechy dot. wykszta艂cenia: 14)poziom wykszta艂cenia
Cechy dot. gospodarstwa domowego i rodziny: 15) stosunek do reprezentanta gospodarstwa domowego, m.in. liczba dzieci, typ gospodarstwa domowego, liczba os贸b na emeryturze
艁膮cznie ze spisami ludno艣ci cz臋ste s膮 spisy mieszka艅 i warunk贸w mieszkaniowych, nieruchomo艣ci, gosp. rolnych, przedsi臋biorstw pozarolniczych.
Np. NSP 2002 dodat.: spis rolny i 2 badania: pe艂ne badanie migracji i badanie reperezent. dzietno艣ci kobiet
Kategorie ludno艣ci spisowej
Ludno艣膰 „obecna” (de facto) - spisana w danej miejscowo艣ci w krytycznym momencie spisu
Ludno艣膰 ”zamieszka艂a” (de jure) - stale zamieszkuj膮ca dan膮 miejscowo艣膰, w momencie krytycznym by艂a obecna lub nie.
Kryterium zameldowania jest mniej istotne.
Do os贸b obecnych zalicza si臋 te偶 osoby nieobecne, np. z powodu pracy na nocnej zmianie - nieobecno艣膰 kr贸tsza ni偶 1 dob臋.
Osoby czasowo nieobecne - spisywane w miejscu sta艂ego zamieszkania jako nieobecne z powodu: 1)urlopu, 2)wyjazdu na delegacj臋 s艂u偶b., 3)kilkutyg. 膰wicze艅 wojskowych, 4)kursu szkolenia zawodowego, 5)odbywania praktyki zawodowej, np. studenckiej, 6)pobytu w szpitalu/sanatorium, 7)innej nieobecno艣ci - sprawy rodzinne pow.24h.
Kryterium zameldowania nie jest wa偶ne, np. w sytuacjach, gdy osoby zamieszkuj膮 w innym miejscu w zwi膮zku ze sta艂膮 prac膮, nauka, odbywaniem s艂u偶by wojskowej lub kary (wi臋zienie, areszt, zak艂ad poprawczy).
Osoby nie maj膮ce w og贸le miejsca zamieszkania (np. Cyganie, w臋drowni rzemie艣lnicy, handlarze, grajkowie) spisywane by艂y w obwodzie spisowym, w kt贸rym si臋 w momencie kryt. znajdowa艂y.
Osoby przeprowadzaj膮ce si臋 zaliczono do mieszka艅cowi w nowym miejscu.
NIE podlegaj膮 spisowi: obywatele pa艅stw obcych, zatrudnieni w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urz臋dach, konsulatach i in. wraz z rodzinami.
Spisani zostali pozostali obywatele pa艅stw obcych oraz bezpa艅stwowcy.
Wg zalecenia ONZ i EUROSTATu wyr贸偶nia si臋 3 kategorie ludno艣ci:
ludno艣膰 faktycznie zamieszka艂a
ludno艣膰 stale zamieszka艂a
ludno艣膰 rezyduj膮ca
Cudzoziemiec - ka偶da osoba, kt贸ra nie ma polskiego obywatelstwa.
Cechy demograficzne w spisach polskich
Zespo艂y cech w spisach:
cechy zespo艂owe
cechy demograficzne
cechy spo艂eczno-zawodowe
„minimum demograficzne”: p艂e膰, data ur. (wiek), stan cywilny
stosunek do g艂owy gosp.
Wydzielenie w okre艣lonym mieszkaniu os贸b nale偶膮cych do jednego gosp. domowego
Porz膮dek w kolejno艣ci spisywanych os贸b
GOSPODARSTWO DOMOWE RODZINNE rodzina/y mieszkaj膮ce razem i utrzymuj膮ce si臋 wsp贸lnie (mog膮 te偶 by膰 niespokrewnione ale mieszkaj膮ce i utrzymuj膮ce si臋 razem z dan膮 rodzin膮)
GOSPODARSTWO DOMOWE NIERODZINNE (w tym os. samotne) osoby utrzymuj膮ce si臋 oddzielne, te偶 sublokatorzy/wsp贸艂lokatorzy
GOSPODARSTWO NIERODZINNE zak艂ad zakwaterowania zbiorowego, w kt贸rym przebywaj膮 czasowo/stale obce sobie osoby, np. czasowo: hotele, domy wczasowe, szpitale, schroniska, sanatoria; stale: hotele robotnicze, domy studenckie, domy starc贸w, zak艂ady dla inwalid贸w, domy dziecka, klasztory, zak艂ady karne i wi臋zienia itp.
Wg zalece艅 EUROSTAT: 4 kategoria „GOSPODARSTWA INNE”(2002), obejmuje g艂. osoby bezdomne.
G艁OWA GOSPODARSTWA - wg subiektywnej oceny os贸b spisywanych, osoba kt贸ra dostarcza 艣rodki utrzymania, lub (je艣li osoby dostarczaj膮 je w r贸wnym stopniu)-osoba kt贸ra nimi rozporz膮dza.
Rodzina
Ma艂偶e艅stwa bez dzieci
Ma艂偶e艅stwa z dzie膰mi
Samotne matki z dzie膰mi
Samotni ojcowie z dzie膰mi
Partnerzy bez dzieci*
Partnerzy z dzie膰mi*
Powy偶szy podzia艂 obejmuje tylko rodziny biologiczne (nuklearne).
*kategorie dodane w NSP 2002
Badanie typ贸w rodzin (np. NSP 1950)
rodziny pe艂ne bez/z dalszymi krewnymi; rodziny niepe艂ne bez/z dalszymi krewnymi; inne zespo艂y spokrewnionych os贸b.
NSP 2002 wprowadza procedury automatycznego (komputerowego) wyodr臋bniania rodzin oraz kodowania powi膮za艅 miedzy ich cz艂onkami w ramach gosp. domowego.
Nowym zagadnieniem jest rozr贸偶nienie na stan cywilny prawny i faktyczny.
Nowe kategorie: zam臋偶ny/偶onata nie pozostaj膮cy w ma艂偶e艅stwie, zw. partnerskie, os. separowane.
Miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania w przesz艂o艣ci
Cel: ustalenie salda ruch贸w w臋dr贸wkowych; utrudnione np. przez zmiany podzia艂贸w administracyjnych.
2002 :szersze badanie
kraj urodzenia, okres zamieszkania (pobytu) w danej miejscowo艣ci, , miejsca poprzedniego pobytu,
formy migracji d艂ugookresowych: poprzednie miejsce zamieszkania w kraju/za granic膮, przyczyna zmiany miejsca zamieszkania, 藕r贸d艂o utrzymania w poprzednim miejscu.
Analfabetyzm, wykszta艂cenie, ucz臋szczanie do szk贸艂
Informacje stosunkowo ma艂o dok艂adne.
Pyt. o umiej臋tno艣膰 pisania i czytania (wielokrotnie przeformu艂owywane)-decyduj膮ce znaczenie ma pisanie; a podzia艂 na P脫艁ANALFABET脫W i analfabet贸w wydaje si臋 bezcelowy.
Pozosta艂e cechy demograficzne
obywatelstwo, narodowo艣膰, j臋zyk ojczysty - pytania wa偶ne w pa艅stwach wielonarodowych,
pyt. o sieroctwo obecne w zasadzie tylko w spisach powojennych,
niepe艂nosprawno艣膰 (inwalidztwo) - mierzone poprzez o艣wiadczenie o ludno艣ci o kalectwie lub przewlek艂ych chorobach
a. os. niepe艂nosprawne BIOLOGICZNIE
ca艂kowite/powa偶ne ograniczenie zdolno艣ci wykonywania podstawowych czynno艣ci
b. os. niepe艂nosprawne PRAWNIE czyli maj膮ce orzeczenie o niepe艂nosprawno艣ci
p艂odno艣膰 kobiet
pyt. o liczb臋 偶ywo urodzonych dzieci, odst臋p mi臋dzy kolejnymi porodami i dat臋 zawarcia zwi膮zku ma艂偶e艅skiego
Spis daje informacje o p艂odno艣ci wszystkich kobiet 偶yj膮cych w momencie spisu podczas gdy sprawozdawczo艣膰 bie偶膮ca m贸wi tylko o p艂odno艣ci kobiet rodz膮cych w danym roku.
NSP 2002: dodatkowe badania dzietno艣ci. Przeprowadzono je na pr贸bie reprezentatywnej kobiet w wieku 16 i wi臋cej lat. Pytano o histori臋 zwi膮zk贸w ma艂偶e艅skich i partnerskich, liczb臋 偶ywo urodzonych dzieci oraz o przysz艂e zamiary prokreacyjne.
Cechy spo艂eczno - zawodowe
Praca-informacje zbierana od os贸b powy偶ej 15 r. 偶.
Typy gospodarstw domowych ze wzgl臋du na 藕r贸d艂o utrzymania (bez u偶ytkownik贸w indywidualnych gosp. rolnych):
gosp. pracownicze /z pracy najemnej/
gosp. pracuj膮cych na w艂asny rachunek
gosp. utrzymuj膮ce si臋 g艂./wy艂 z emerytury
gosp. utrzymuj膮ce si臋 g艂./wy艂 z renty inwalidzkiej
gosp. utrzymuj膮ce si臋 g艂./wy艂 z innych 藕r贸de艂 poza rent膮 i emerytur膮
gosp. domowe pozostaj膮ce na utrzymaniu innych gosp. domowych lub os贸b spoza gospodarstwa.
Typy gospodarstw z u偶ytkownikiem indywidualnego gosp. rolnego:
rolnicze b. mieszane - g艂. rolnicze c. mieszane - g艂. nierolnicze d. nierolnicze.
LUDNO艢膯 AKTYWNA ZAWODOWO - praca jest g艂贸wnym lub dodatkowym 藕r贸d艂em utrzymania
pracuj膮cy
bezrobotni czyli osoby, kt贸re w badanym tygodniu nie by艂y osobami pracuj膮cymi, aktywnie poszukuj膮ce pracy i gotowe j膮 podj膮膰 w danym lub kolejnym tygodniu
LUDNO艢膯 BIERNA ZAWODOWO
2.3.Ewidencja bie偶膮ca i sprawozdawczo艣膰
podstawowe cech danych ewidencyjnych to ci膮g艂o艣膰 i aktualno艣膰.
*BADANIA JEDNORAZOWE zestawienie aktualnego stanu ludno艣ci dla oceny kompletno艣ci i prawid艂owo艣ci rejestracji oraz otrzymania prawid艂owego obrazu stanu liczebnego i struktury ludno艣ci wg okre艣lonych cech.
Ksi臋gi stanu cywilnego: rejestracja ma艂偶e艅stw, urodze艅 i zgon贸w
Przed 1939 akta prowadzi艂y przede wszystkim org. wyznaniowe
Ma艂偶e艅stwa. W 1993 podpisano konkordat, kt贸ry wprowadza艂 zwi膮zki wyznaniowe ze skutkami prawnymi (艣lub zostaje w ci膮gu 5 dni zg艂oszony w USC)
Rozwody. 殴r贸d艂o informacji: tzw. ”karty statystyczne z prawomocnie orzeczonego rozwodu”
Fakt urodzenia. nale偶y zg艂osi膰 do 14 dni
Fakt zgonu. Nale偶y zg艂osi膰 do 3 dni.
Rejestracja zameldowa艅 i wymeldowa艅 - ksi臋gi meldunkowe.
Rejestry MSWiA oraz oprac. GUS
Zmiana miejsca pobytu w kraju
Imigracja na pobyt sta艂y
Emigracja na pobyt sta艂y
Pobyt czasowy powy偶ej 2 m-cy
2.4 Metoda szacunkowa
- polega na ustalaniu liczebno艣ci jednostek o okre艣lonych w艂a艣ciwo艣ciach w badanej zbiorowo艣ci, nat臋偶enia okre艣lonych fakt贸w ruchu naturalnego (zawartych ma艂偶e艅stw, urodze艅, zgon贸w), liczebno艣ci ludno艣ci w okre艣lonych grupach wieku itd. na podstawie uzasadnionych przes艂anek.
2.5. Inne 藕r贸d艂a
- np. regularne badania gospodarstw domowych
- specjalne badania empiryczne - obejmuj膮 cz臋艣膰 lub ca艂o艣ci okre艣lonej populacji, (np. ZUS) danymi z takich bada艅 mo偶na pos艂ugiwa膰 si臋 niezale偶nie od ich zasadniczego przeznaczenia
- GUS prowadzi systematycznie badania bud偶et贸w gospodarstw domowych, kt贸rych celem jest ustalenie poziomu i struktury wydatk贸w i dochod贸w rodzin
- od 1993 r. badaniem s膮 obj臋te, w ramach Zintegrowanego Systemu Bada艅 Gospodarstw Domowych, wszystkie prywatne gospodarstwa domowe
- wyniki bada艅 obrazuj膮 podzia艂 gospodarstw domowych wed艂ug g艂贸wnego 藕r贸d艂a utrzymania, poziomu uzyskiwanych dochod贸w, wielko艣ci gospodarstwa domowego, typ贸w rodziny biologicznej oraz r贸偶nych cech g艂贸w gospodarstwa domowego
- elektroniczne technika obliczeniowa: System Pa艅stwowej Informacji Statystycznej (SPIS), Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludno艣ci (PESEL) (charakteryzuje ka偶dego obywatela pod wzgl臋dem 100 cech)
- metoda anamnestyczna - wylosowane osoby (badanie przeprowadza si臋 z regu艂y metod膮 reprezentacyjn膮, aby m贸c uog贸lni膰 wyniki) udzielaj膮 informacji o faktach demograficznych za d艂u偶szy okres. Najcz臋艣ciej spotykanym badaniem tego typu jest w demografii badanie p艂odno艣ci og贸lnej kobiet. Metoda ta pozwala na ocen臋 proces贸w demograficznych zachodz膮cych w r贸偶nych okresach, a reprezentacyjny charakter bada艅 umo偶liwia znaczne rozbudowanie zakresu pyta艅 w por贸wnaniu z zakresem pyta艅 stosowanych w og贸lnopa艅stwowej rejestracji ruchu naturalnego ludno艣ci.
- metoda monograficzna
Jerzy Z. Holzer „Demografia” 2.1-2.3