PRZEMOC I AGRESJA

1. Co to jest przemoc?

- wszelkie nieprzypadkowe akty godzące osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do jej fizycznej lub/i psychicznej szkody, wykraczające poza społeczne wzory stosunków międzyludzkich.

- bardzo często koreluje z alkoholizmem i przestępczością

2. Skala zjawiska:

- 10% śmierci dzieci to ofiary przemocy swoich opiekunów

- w rodzinach, w których kobieta jest ofiarą przemocy w 70% ofiarami są również dzieci

- 32% kobiet - świadków przemocy wchodzi w podobne sytuacje, związki

- 60% dzieci bitych ma problemy przystosowawcze (niekontrolowane wybuchy złości, niska samoocena, emocjonalna niestabilność itp.)

- przemoc fizyczną częściej stosują mężczyźni

- małe dzieci do wieku przedszkolnego częściej stosują przemoc fizyczną (szczypanie, gryzienie), z wiekiem to się różnicuje - dziewczynki: przemoc psychiczna, chłopcy: przemoc fizyczna.

3. Fazy wg E. Walkera:

1) Faza narastania napięcia - na tym etapie agresor jest stale poirytowany, prowokuje kłótnie, nadużywa alkohol, narkotyki, może stać się niebezpieczny, często budzi alę członków rodziny, traci nad sobą kontrolę. Ofiara staje się uległa, próbuje załagodzić każdy konflikt, przeprasza, uspokaja agresora, spełnia jego zachcianki lub unika go. W ofierze wciąż narasta poczucie niepokoju i lęk (mogą wystąpić dolegliwości fizyczne).

2) Faza gwałtownej przemocy - agresor wyładowuje się na ofierze, wpada w szał, furię pod wpływem zwykłego drobiazgu. Na tym etapie dochodzi do zastosowania jawnej, świadomej przemocy w różnych jej formach. Ofiara natomiast jest zupełnie bezradna, nie ma wpływu na zachowanie agresora. Często towarzyszy jej uczucie szoku w wyniku zaistniałej sytuacji. Odczuwa również wstyd i poczucie winy, bądź złość.

3) Faza miodowego miesiąca - po ustąpieniu aktu agresji napastnik często wyraża skruchę, towarzyszy mu poczucie winy. Stara się naprawić relacje z ofiarą, obiecuje, że taka sytuacja już się nie powtórzy. Okazuje wówczas ofierze dużo ciepła i uczucia, co przypomina ofierze osobę, jaką agresor był przed zaistniałymi problemami. Zachowanie sprawcy podczas tego etapu rzeczywiście nie budzi zastrzeżeń, może on mieć również autentyczne pragnienie zmiany. To wszystko budzi w ofierze nadzieję zmiany napastnika. Osoba ta w zestawieniu z wcześniejszym złym traktowaniem, teraz czuje się kochana i szczęśliwa, otoczona opieką i zainteresowaniem. Nie dziwi więc fakt, że zaczyna wierzyć sprawcy, iż „teraz już na pewno będzie inaczej”.

Z biegiem czasu wydłuża się faza gwałtownej przemocy a skraca - miesiąca miodowego.

4. Przemoc a agresja - różnica:

- przemoc jest dokonywana (w przeciwieństwie do agresji) w dobrej intencji

- celem przemocy jest wywołanie wpływu

- agresja jest incydentalna

5.Formy / rodzaje przemocy:

1) PRZEMOC FIZYCZNA - bezpośrednie działania z użyciem siły, których rezultatem jest spowodowanie bólu, lub nieprzypadkowe zranienie (stosują ją najczęściej mężczyźni).

Forma czynna: np. bicie, popychanie, potrząsanie, ściskanie itp.

Forma bierna: zakaz mówienia, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych itp.

2) PRZEMOC PSYCHICZNA (= emocjonalna) - krzywdzenie ofiary odbywa się przy pomocy oddziaływań psychologicznych.

Przykłady: degradacja werbalna (wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie), narzucanie własnych poglądów, karanie przez odmowę uczuć, stała krytyka, izolacja społeczna (kontrolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami), ograniczanie snu i pożywienia, stosowanie gróźb itp.

3) PRZEMOC SEKSUALNA - działa w obszarze zachowań seksualnych.

Przykłady: zmuszanie do seksu, do nieakceptowanych form współżycia, wymuszanie seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego, molestowanie itp.

 4) PRZEMOC EKONOMICZNA - prowadzi do uzależnienia finansowego od partnera.

Przykłady: ograniczanie dostępu do pieniędzy, odbieranie zarobionych pieniędzy, zmuszanie do pożyczania, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej itp.

5) ZANIEDBANIE - niezaspokajanie potrzeb fizycznych i emocjonalnych.

Przykłady: niedożywienie, brud, brak opieki medycznej, chłód emocjonalny, obojętność.

6) PRZEMOC POŚREDNIA - jest zazwyczaj przemocą psychiczną, mającą na celu emocjonalne pogrążenie lub zniszczenie drugiego człowieka bez bezpośredniego ataku na niego. Narzędzia tej przemocy, np.: plotka, pomówienie, fałszywe zeznanie, użycie przemocy fizycznej wobec bliskich tej osoby, której agresor chce wyrządzić krzywdę.

7) PRZEMOC BEZPOŚREDNIA - czyli osobowa, jest nakierowana prosto na osobę, która jest ofiarą. Obejmuje zarówno przemoc fizyczną jak i psychiczną.

8) PRZEMOC DOMOWA (= przemocą w rodzinie) - to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste powodując cierpienie i szkody. 

• jest zamierzonym działaniem, mającym na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary;

• sprawca jest zwykle silniejszy (fizycznie, psychicznie) od swojej ofiary i przez to narusza

podstawowe prawa ofiary takie jak prawo do nietykalności fizycznej, czy też godności;

• ludzie rzadko otwarcie mówią, o tym problemie, częściej dzielą się uwagami na temat osób,

które znają, a które są ofiarami przemocy: sąsiadów, znajomych, krewnych;

• postrzegana jako wstydliwy i prywatny problem:

+ ofiary ukrywają, że są ofiarami,

+ bardzo często nie wiedzą, że zachowanie ich męża/żony jest przestępstwem

+ sprawcy udają, że dopuszczają się przemocy bardzo rzadko.

8) AGRESJA INSTRUMENTALNA - agresja jest tylko środkiem np. żeby kogoś okraść;

9) AGRESJA SPONTANICZNA (IMPULSYWNA) - agresja jest celem samym w sobie, wyładowanie emocji;

10 AGRESJA PRZEMIESZCZONA - jestem zdenerwowana na kogoś innego, a rozładowuje emocje na kimś niewinnym (odreagowanie frustracji);

6. Kiedy / wobec kogo NIE używa się przemocy:

- autorytetu

- gdy chcemy przestrzegać normy prawne, społeczne, kulturowe itp.

- strach przed konsekwencją (np. strata pracy)

- wobec kogoś silniejszego fizycznie lub psychicznie

- bo jesteśmy od kogoś zależni

7. Kto może stać się potencjalną ofiarą przemocy - charakterystyka ofiary?

Portret potencjalnej ofiary przemocy:

- osoba, która jest obiektem dokuczania, przezywania, nosi brzydkie przezwisko, jest wyśmiewana;

- jest słabsza fizycznie, nosi na sobie ślady przemocy (sińce, zadrapania, rany) lub podarte ubranie;

- jest izolowana i nieakceptowana przez innych (wykluczona społecznie), co powoduje u niej obniżenie własnej wartości i może ugruntować w przekonaniu, że zasługuje na złe traktowanie;

- jest nieszczęśliwa, załamana, wstydliwa, niespokojna i niepewna, wrażliwa, nieśmiała, lękliwa, ma poczucie osamotnienia, niską samoocenę, nie potrafi się bronić/atakować;

- niechętnie włącza się we wspólne działania, jest mało popularna, ostrożna w kontaktach z innymi;

- wygląda na osobę cierpiącą, depresyjną, „na granicy płaczu”, lub wykazuje nagłe zmiany nastroju i wybuchy złego humoru;

- osoba, która wysyła otoczeniu komunikat, że jest słaba i bojaźliwa;

- u takiej osoby często pojawiają się objawy somatyczne związane ze stresem;

- u rówieśników: reprezentant mniejszości wyznaniowej, rasowej, osoba pochodząca z grupy o niższym statusie społeczno - ekonomicznym, osoba mniej inteligentna od kolegów;

Portret ofiary przemocy (wg Laskowskiej):

- syndrom wyuczonej bezradności (zaprzestanie podejmowania jakichkolwiek działań, co wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi i tak nie przyniesie to pożądanego efektu i zawsze znajdzie się powód do zachowań agresywnych u sprawcy);

- nieśmiałość;

- oznaki fizyczne (siniaki);

- objawy psychologiczne: depresja/bezsenność;

Ofiary przemocy mogą być:

- słabe, wycofane

- agresywne, roszczeniowe - typ ofiary prowokacyjnej

Typ ofiary prowokacyjnej - osoba taka jest roszczeniowa, chce żeby inni widzieli jaka jest słaba i „biedna” w przemocy. Jest agresywna, impulsywna, wybuchowa, może odpowiadać słownie lub fizycznie na ataki.

8. Etiologia przemocy (przyczyny, uwarunkowania)

Czynniki:

• BIOLOGICZNE:

- teoria instynktu (Lorenz, Freud) - agresja jako wrodzony instynkt

- gdy matka w ciąży zachoruje i dojdzie do uszkodzenia mózgu dziecka, to może być ono potem agresywne;

- źródła genetyczne (np. gdy matka/ojciec był agresorem, dziecko może mieć skłonności agresywne)

• SPOŁECZNE

- teoria społecznego uczenia się (ludzie uczą się zachowań agresywnych przez własne , bezpośrednie doświadczenie bądź przez naśladownictwo)

- człowiek chłonie doświadczenia, które odczuwa ze środowiska, wśród najbliższych i znajomych i to kształtuje jego psychikę (doświadczenia: emocjonalne, poznawcze, socjalizacyjne, materialne, uniknięcie kary)

• PSYCHOLOGICZNE

- teoria frustracji i agresji (teoria, według której zachowania agresywne są poprzedzone przez frustrację)

U dzieci:

+ wpływy rozwojowe - dzieciństwo:

- dziecko bite i wykorzystywane przez rodziców, dziecko będące świadkiem przemocy w rodzinie (np. z powodu alkoholizmu);

+ sytuacja opiekuńczo - wychowawcza:

- gdy np. rodzice zapewniają potrzeby materialne dziecku, ale nie poświęcają mu uwagi - dziecko przejmuje wzorce zachowania z telewizji, Internetu (czynniki wpływające na rozwój postaw agresywnych)

- rodzice dają dziecku negatywne przykłady swoich zachowań

+ bieda:

- złe warunki materialne rodziny uniemożliwiają zaspokojenie potrzeb dziecka - występuje reakcja obronna.

+ gry komputerowe:

- są nasycone obrazami przemocy

- dziecko oswaja się, obojętnieje na przemoc ukazywaną w grze

+niepowodzenia w nauce:

- dziecko zaczyna się gubić w obowiązkach

- nauczyciel pracując w licznej klasie nie ma możliwości poznania problemów każdego ucznia i udzielenia mu pomocy

9. Agresja wśród dzieci - tendencje:

- coraz młodsi przejawiają zachowania agresywne

- coraz częściej dziewczęta bywają agresywne

- wzrost agresji przez wpływ mediów, wzorców domowych itp.

- odwrażliwienie na przemoc (kapitulacja)

10. Ważne pojęcia do tego tematu:

• ZESPÓŁ OTTELA - chorobliwa zazdrość osoby uzależnionej od alkoholu

PEDOFILIA

1. Co to jest?

(inne nazwy: molestowanie seksualne dziecka, przemoc seksualna, nadużycie seksualne, infantofilia, pederastia)

- termin medyczny określający seksualny popęd osoby powyżej wieku dziecięcego skierowany na dziecko.

- jest wtedy, gdy się powtarza, jednorazowy akt seksualny z dzieckiem to wykorzystanie seksualne;

Kryteria, które muszą zostać spełnione, by mówić o pedofilii:

- trwałość wzorca zachowania sprawcy

- różnica wieku między pedofilem a dzieckiem

2. Regulacje prawne w Polsce:

- art. 200 kodeksu karnego - bezwzględnej ochronie przed wszelkimi formami nadużycia seksualnego podlega osoba przed ukończeniem 15 roku życia.

- kara dla pedofila - od 2 do 12 lat więzienia.

W innych krajach europejskich granica bezwzględnej ochrony może wynosić 12 - 15 lat, często się bowiem bierze pod uwagę wiek sprawcy (zwykle nie niższy niż 15 - 16 lat) i różnicę wieku między dzieckiem a sprawcą (3 - 5 lat)

2. Kryteria oddzielające fazę dzieciństwa od innych faz życia:

- charakter kultury - w kulturach patrocentrycznych mężczyzna jest punktem odniesienia dla kształtowania norm obyczajowych. Czas dojrzałości chłopców jest trudny do określenia, więc brane są pod uwagę niestety preferencje dorosłych mężczyzn albo kryteria, które nie uwzględniają indywidualnych potrzeb jednostki.

- rozkład populacji - stosunek kobiet do mężczyzn. Każde zaburzenie równowagi demograficznej płci w wieku prokreacyjnym sprzyja manipulacjom dotyczącym małżeństw i życia seksualnego.

- otwartość społeczności na inne grupy - im bardziej zamknięta (etnocentryczna), wyizolowana społeczność (w wyniku warunków geograficznych, czy też sztywności norm obyczajowych), tym większa gotowość do uzależnienia zasad współżycia seksualnego od potrzeb demograficznych społeczności.

- rozwój procesów demokratyzacyjnych i idąca za tym emancypacja grup mniejszościowych wymuszająca respektowanie ich specyficznych potrzeb.

3. Z czego wynika brak akceptacji ze strony społeczeństwa dla seksualnego wykorzystywania dzieci?

- z tego, że wciąga się osobę nieprzygotowaną, nie mogącą w pełni świadomie ocenić sytuacji i wyrazić własnej woli, w aktywność, która ma na celu wyłącznie zaspokoić potrzeby osoby dorosłej.

- z przekonania, że aktywność seksualna z dzieckiem może stać się swoistym wdrukowaniem schematów zachowania seksualnego w przyszłości lub nawet kształtowania tożsamości seksualnej (szczególnie istotne w przypadku chłopców, którzy częściej wykorzystywani są w relacjach homoseksualnych)

4. Statystyki, skala zjawiska:

- 60% osób badanych poparło kastrację jako karę dla pedofilów (wśród nich 3x więcej kobiet niż mężczyzn)

- badania: co najmniej 1/4 kobiet i 1/10 mężczyzn była wykorzystywana przed 16 rokiem życia (z tego Ok 30-35% w związkach kazirodczych)

- wg seksuologów - ok. tylko 1/100 przypadków wykorzystywania seksualnego dzieci zostaje ujawnionych. Dlaczego?

• poczucie winy dziecka (szczególnie gdy sprawca wystraszył ofiarę, lub gdy odczuwało ono przyjemność z kontaktu)

• poczucie wstydu, nieczystości, grzeszności z powodu naruszenia sfery intymności

• lęk przed utratą bliskich, szczególnie jeżeli sprawcą jest osoba z rodziny

• brak wiedzy o możliwości uzyskania pomocy i o osobach, do których dziecko może się zwrócić

• bezradność, brak wiary w to, że ktoś może mu pomóc

- dzieci są najczęściej wykorzystywane przez osoby znajome (kuzynów, wujków, przyjaciół rodziny, ojczymów)

- im młodsze dziecko tym większe jest prawdopodobieństwo, że sprawcą wykorzystywania jest osoba z najbliższego kręgu

- im bliższe rodzinne więzy łączą dziecko i sprawcę, tym większe prawdopodobieństwo, że wykorzystanie się powtórzy wielokrotnie, a dziecko będzie starało się zachować to w tajemnicy.

- dzieci najczęściej wykorzystywane są przez uwiedzenie, szantaż, przekupstwo, nie przez gwałt

- dziewczynki są wykorzystywane dwukrotnie częściej niż chłopcy

- chłopcy są częściej wykorzystywani przez mężczyzn

- wiekiem największego ryzyka w przypadku dziewczyną jest wiek 10 - 15 lat, u chłopców

3 - 12 lat.

- najbardziej narażone na wykorzystywanie SA dzieci nielubiane w rodzinie (tzw. czarne owce lub dzieci, które dzieli duży dystans z opiekunami)

5. Typologia sprawców pedofilii:

• wg Imielińskiego (podobną zaproponował też Freud)

- pedofil właściwy - dla nich dziecko jest najbardziej pożądanym partnerem seksualnym

- pedofil zastępczy - zorientowany jest właściwie na dorosłe kobiety, jednak ze względu na niedostępność do nich, dziecko staje się obiektem zastępczym.

•wg Grota:

- sprawca regresyjny - dla niego relacje z dziewczynkami to doświadczenie sytuacyjne (mniej lub bardziej epizodyczne) któremu często towarzyszą jakieś okoliczności sprzyjające obniżeniu poczucia kontroli (np. odrzucenie, lub zbyt silny stres)

- sprawcy fiksacyjni - dzieci są atrakcyjne ze względu na swoją niedojrzałość.

6. Cechy sprawcy seksualnego wykorzystywania:

- starszy od dziecka o 4 - 8 lat

- często z najbliższej rodziny (1/3 przypadków)

- mający już za sobą doświadczenia seksualne z dorosłymi partnerami

- nierzadko żyjący w stałym związku seksualnym

7. Uwarunkowania

Czynniki towarzyszące seksualnemu wykorzystywaniu, które mogą przybliżyć motywy działania sprawców.

- zaburzenie realizacji potrzeb psychoseksualnych w dorosłych związkach sprawców. Wynika to albo z nieobecności partnera seksualnego, albo z niedostępności (np. w wyniku długotrwałej choroby) albo też złego doboru dorosłych partnerów seksualnych.

- lęk przed dorosłym partnerem (przez poprzednie doświadczenia lub lęk przed zaborczym rodzicem). Dziecko postrzegane jako bezpieczny obiekt seksualny.

- kompulsywna potrzeba kontroli relacji międzyludzkich. Sprawca - dominatywność, agresja, wymuszenie uległości innych, myślenie „wszystko co zdobywam należy do mnie”. Dotyczy to też relacji seksualnych

- fascynacja niedojrzałością dziecka - dot. To części osób o skłonnościach pedofilijnych. Cechą charakterystyczną tego typu sprawców jest brak doświadczeń seksualnych z dorosłym partnerem lub bardzo ubogie tego typu doświadczenia a także pewien infantylizm zachowania.

- obniżenie zdolności kontroli wolicjonalnej (zależne od woli) powstałej z różnych przyczyn np. upojenia lub odurzenia alkoholowego, długotrwałej frustracji potrzeb seksualnych lub silnego stresu. W tym przypadku nadużycie seksualne służy redukcji napięcia.

8. Skutki seksualnego wykorzystywania dziecka:

a) Fizyczne:

siniaki, otarcia po wewnętrznej stronie ud, krwawienia, brudzenie bielizny, bolesność w okolicy genitaliów, ciąża, choroba weneryczna

b) Emocjonalne:

(nie są łatwo zauważalne dla osób, które mają kontakt z dzieckiem)

Depresja jest obserwowalna u 17% ofiar i objawia się napięciem, nadpobudliwością psychoruchową.

Inne objawy mniej specyficzne:

- tłumiony płacz lub ciche popłakiwania

- niska samoocena i obniżone poczucie własnej wartości

- poczucie odrzucenia, opuszczenia

- wycofanie, skłonność do izolacji

c) Społeczne:

---