Ogólna charakterystyka macierzyństwa
Każda kobieta pragnie być matką, choć nie każda zdaje sobie z tego sprawę. Istotą macierzyństwa jest bezinteresowna i ukierunkowana na dobro drugiego człowieka służba potrzebującemu człowiekowi. Geniusz macierzyński ujawnia się szczególnie w sytuacji konfrontacji z człowiekiem słabym, chorym, potrzebującym. Gotowość do największych bezgranicznych poświęceń wzbudzają w matce rodzone dzieci. Dla nich prawdziwa matka gotowa jest wskoczyć w przysłowiowy ogień, w zwykłej rzeczywistości podejmuje ona trud, czasami ponad siły, a gdy potrzeba rezygnuje dosłownie ze wszystkiego. Kobieta dojrzała do macierzyństwa w swoim poświeceniu znajduje radość i spełnienie.
Macierzyństwo jest kobiecą odmianą rodzicielstwa. Rodzić to, według Słownika Języka Polskiego „dawać początek czemuś, tworzyć, wywoływać, sprawiać coś”. Rodzicielstwo może być ojcostwem albo macierzyństwem.
Świadome macierzyństwo to idea zgodnie, z którą kobieta wraz ze swoim partnerem powinni
w sposób całkowicie racjonalny sterować swą płodnością, decydując się na posiadanie dzieci
w liczbie adekwatnej do warunków materialnych, w momencie nie zakłócającym ich funkcjonowania w społeczeństwie (np. nie w fazie pobierania nauki lecz już po osiągnięciu dojrzałości umysłowej, emocjonalnej i społecznej), w okresie optymalnym fizjologicznie. Według Karola Wojtyły świadome macierzyństwo to wiedza, w jaki sposób kobieta we współżyciu małżeńskim staje się matką, oraz takie postępowanie by stawała się nią tylko wtedy, kiedy tego wspólnie chcą Oczywiście odpowiedzialne macierzyństwo wymaga szczególnych okoliczności
i warunków, które zapewnią przede wszystkim bezpieczeństwo - zarówno matce, jak i jej dziecku. Takim miejscem, schronieniem jest rodzina. Rodzina z silnym i odpowiedzialnym ojcem, człowiekiem, który jest świadom swoich zadań. Ograniczenie się z jego strony jedynie do podarowania życia wydaje się smutnym nieporozumieniem. Podobnie matka, która chciałaby ograniczyć swoją rolę do wydania dziecka na świat, ponosi klęskę i wyrządza krzywdę dziecku, które jest przecież bardzo od niej zależne.
Kwestia planowania potomstwa w świadomym macierzyństwie nadal pozostaje sprawą kluczową. Teoretycznie, w okresie dojrzałości, zdrowa kobieta może urodzić 20-30 dzieci. Jeśli tak się nie dzieje, to tylko dzięki temu, że wszyscy stosują jakąś metodę kontroli urodzeń, chociaż nie zawsze optymalną, najczęściej wskutek braku wiedzy medycznej. Inne aspekty świadomego macierzyństwa są trudne do kontroli i zależą głównie od samych zainteresowanych, głównie od poziomu ich świadomości i odpowiedzialności za swe poczynania.
W przypadku małżeństwa, macierzyństwo polega na zrodzeniu cielesnym przez kobietę dziecka, ale także na duchowym wychowaniu, wychowanie ku pełni człowieczeństwa. Wiąże się to z podjęciem wielkiego trudu odpowiedzialności za dziecko. Ten trud podejmowany
z miłości owocuje nie tylko prawidłowym rozwojem fizycznym, ale przede wszystkim prawidłowym rozwojem na poziomie uczuć, emocji i nade wszystko na poziomie ducha. Nie wystarczy bowiem, aby dziecko było zadbane od strony materialnej, ale należy rozwijać
w nim każdą sferę jego osoby.
Kobieta wewnętrznie, bardziej niż mężczyzna, jest zwrócona do konkretnego człowieka. Macierzyństwo tę predyspozycję w niej rozwija. Mówi się dziś o instynkcie macierzyńskim, który powinien być prawidłowo rozwijany i wychowywany. Instynkt ten tak dalece jest zakorzeniony
w kobiecie, iż nie da się go zniszczyć do końca przez żadne siły. Natomiast jego zahamowanie może doprowadzić do nasilenia się postaw spadku moralności. Stąd też niezmiernie ważnym zagadnieniem jest budowanie, zwłaszcza w rodzinach, prawidłowych relacji pomiędzy matką a córką, opartych na wzajemnej życzliwości, zatroskaniu i autentycznej miłości. Kobieta bowiem uczy się najpiękniej macierzyństwa w domu rodzinnym, uczestnicząc w miłości swojej własnej matki. Macierzyństwo biologiczne, jego zadania wychowawcze, powinny się realizować w małżeństwie. Tam właśnie jest godziwy teren dla współżycia.
Każde dziecko potrzebuje szczególnie dowodów prawdziwego uczucia ze strony rodziców, potrzebuje przejawów doceniania go i uznania. Bez tego niema ono żadnej pewności, że jest dobre, potrzebne, kochane i chciane. Dziecko szuka miłości ze strony rodziców, pragnie, aby byli oni
z niego zadowoleni, oczekuje od nich pomocy, zapewnienia mu spokoju i szczęścia.
Język polski znakomicie odzwierciedla przeżycia dziewięciu miesięcy noszenia dziecka. Słowo „ciąża” wskazuje na obciążenie kobiety, inne takie jak: „stan błogosławiony”, „szczęśliwy”, „być przy nadziei”, „nosić pod sercem” podkreślają radosną stronę tego okresu. Doświadczenie okresu ciąży stanowi fundament macierzyństwa. Ciało kobiety jest tak skonstruowane, że przyjmuje do swego wnętrza drugą osobę. To niezwykłe doświadczenie „bycia w ciąży” jest zawsze doświadczeniem ciała, psychiki i integralnym doświadczeniem całej osobowości. Jest krzywdzące sprowadzanie ciąży do wymiaru tylko fizycznego, a zwłaszcza nadawanie jej rangi niższej niż wymiar psychiczny czy duchowy.
A przecież wszystkie te wymiary przenikają się i stanowią całość doświadczenia kobiety, która staje się uczestnikiem kształtowania - wewnątrz siebie samej - drugiej istoty ludzkiej. Jest całkowicie zdane na matkę, jej ciało jest warunkiem dla jego dalszego przeżycia i rozwoju. W obecnych czasach jest zdane także na jej decyzję o przyjęciu go lub nie. W kobiecie zaczynają rodzić się różne intensywne uczucia związane z nową istotą, z własnym, innym niż zazwyczaj, samopoczuciem i z nową sytuacją. Doświadczanie jego istnienia zaczyna być oparte nie tylko na specyficznym samopoczuciu, ale także na bodźcach bezpośrednio nadawanych przez dziecko, które porusza się wewnątrz matki, reaguje na jej zachowanie i samopoczucie. Nierozdzielnie związany z macierzyństwem jest moment rodzenia. Wiąże się z niezwykle silnymi emocjami: lęku i ciekawości, bólu i radości. Zaczyna się zupełnie nowy etap relacji. Samo wydarzenie porodu jest niepowtarzalnym doświadczeniem własnego wysiłku, a także bólu, który nie ma siły destrukcyjnej
a kończy się cudem narodzin.
Macierzyństwo daje kobiecie wiele głębokiego szczęścia, radość i poczucie spełnienia, ale może być także źródłem cierpień. Niemożność posiadania dziecka, jego choroba, niepełnosprawność, śmierć, a także niewdzięczność czy rozmaite trudności wychowawcze to przykłady bolesnych zranień macierzyństwa. W każde macierzyństwo wpisany jest heroizm codzienności: nieprzespane noce, całodzienne prace domowe. Wszystko to jest często niedoceniane, a nawet niezauważane. Poświęcenie na rzecz innych bez oczekiwania na zapłatę to dopiero prawdziwa szkoła miłości. Szczególną szkołą miłości jest chore dziecko w rodzinie. Każda choroba dziecka mobilizuje matkę do przekraczania granic własnych możliwości.. Bywa, że rodzice podporządkowują całe swoje życie dziecku głęboko upośledzonemu. W miłości do bezbronnych najpełniej wyraża się nasze człowieczeństwo.
Istniej także macierzyństwo zastępcze jako wypełnienie roli matki wobec dziecka urodzonego przez inną kobietę. Macierzyństwo zastępcze ma miejsce wówczas, gdy mamy do czynienia z dziećmi osieroconymi na skutek śmierci rodziców lub w przypadku, gdy rodzice żyją, lecz z różnych powodów nie mogą, lub nie chcą wypełniać swojej misji rodzicielskiej. Decyzją sądu rodzinnego dziecko zostaje wówczas powierzone rodzinie adopcyjnej, rodzinie zastępczej lub umieszczone w rodzinnym domu dziecka, a w ostateczności pozostaje w domu dziecka. W każdym przypadku, matki zastępcze podejmują się takich samych zadań opiekuńczych i wychowawczych wobec dzieci adoptowanych, jak matki naturalne wobec własnych dzieci. Macierzyństwo zastępcze najczęściej jest związane z ojcostwem zastępczym. Wspólny wysiłek obojga rodziców najlepiej przyczynia się do wypełnienia ich misji rodzicielskiej wobec dzieci adoptowanych, które często wymagają więcej troski niż dzieci wychowywane przez rodziców naturalnych. Wartość macierzyństwa, w tym macierzyństwa zastępczego jest nie do zastąpienia przez żadne instytucje państwowe, ośrodki czy organizacje wychowawczo - opiekuńcze. Prawidłowy rozwój osobowości dziecka domaga się zaspokajania jego potrzeb fizycznych i psychicznych, w tym fundamentalnej potrzeby miłości. Potrzeba ta wymaga otwarcia się na drugą osobę, co
w przypadku kobiety - matki jest predyspozycją wpisaną w jej osobową naturę. Macierzyństwo zastępcze budzi w społeczeństwie zrozumiały szacunek i w niczym nie ustępuje macierzyństwu naturalnemu, gdyż w sferze macierzyństwa duchowego są ze sobą tożsame.
Konstrukcja psychofizyczna kobiety, doświadczenia pierwszych etapów macierzyństwa nie pozostają bez wpływu na kształt rodzicielstwa kobiecego w stosunku do rosnącego dziecka. To najczęściej kobiety zajmują się małymi dziećmi, wymagającymi obecności, troski, opieki, wychowywania, kształtowania i kształcenia. W miarę jak dziecko staje się bardziej samodzielne, wzrasta znaczenie roli rodzicielskiej mężczyzny. Ojcostwo znakomicie może uzupełniać się z macierzyństwem i wraz z nim tworzyć niepowtarzalną całość. Jednakże rodzicielstwo kobiety ma swoją własną specyfikę i oryginalność i w pewnym okresie życia dziecka jest niezastąpione. Tymczasem wizerunek kobiety we współczesnym świecie pomija lub obniża jej wymiar macierzyński. Podkreśla się głównie negatywne strony macierzyństwa lub niebezpieczeństwa z nim związane. Nieproporcjonalnie duża ilość informacji
o zjawiskach sporadycznych powoduje zatracanie się pojęcia istoty i sensu macierzyństwa.
Macierzyństwo w znaczeniu biologicznym, polega na posiadaniu dziecka, któremu dało się życie. Macierzyństwo nie ogranicza się jednak tylko do funkcji biologicznej, ale sięga głębiej. Polega ono także na „rodzeniu” w sensie duchowym. Wynika ono z faktu bycia osobą
i dlatego ma zasięg o wiele szerszy niż tylko wymiar cielesny. Macierzyństwo duchowe jest cechą charakterystyczną dojrzałości wewnętrznej kobiety. Do takiego wymiaru bycia osobą
i zarazem bycia w pełni kobietą jest powołana każda kobieta, również nie będąca małżonką.
Macierzyństwo jako ochranianie i przekazywanie życia jest jednym z najpiękniejszych wymiarów człowieczeństwa. Macierzyństwo wpisane jest w osobowość kobiety poprzez budowę ciała oraz sposób jego funkcjonowania i choć nie każda kobieta fizycznie staje się matką, macierzyństwo stanowi jeden z wymiarów kobiecości, nadaje jej specyficzny charakter i określa kobiecą wrażliwość. Może dlatego kobiety częściej niż mężczyźni odnajdują się w zawodach, które wymagają bliskiego kontaktu z drugą osobą lub postaw opiekuńczych. Są nauczycielkami, psychologami, pielęgniarkami, lekarkami czy wolontariuszkami. Ale także i innym zawodom potrafią nadać kobiecy charakter.
M. Szymczak „Słownik języka polskiego”, Wyd. PWN 1995, s. 65.
M. Wisłocka „ Sztuka kochania”, Warszawa 1985, s. 33.
Pod. Red. M. Ziemskiej „Rodzina i dziecko”, Wyd. PWN Warszawa 1980, s. 139.
Jan Paweł II „ Mulieris dignitatem” Watykan 1988, „List do kobiet”, Watykan 1995.
1