Pokrój - definicja pojęcia:
Pokrój (eksterier) jest to wygląd zewnętrzny, budowa zwierzęcia. Dobry, prawidłowy pokrój daje duże szanse na uzyskanie wysokiej sprawności użytkowej. Odpowiednia budowa zapewnia koniowi możliwość wykonywania określonych czynności; daje mu więc predyspozycje do pracy w polu, wyścigów i uprawiania wszelakich dyscyplin sportowych.
"Prawidłowość" pokroju jest pojęciem względnym, rozumianym różnie, w zależności od typu, rasy i planowanego użytkowania konia, nie mniej istnieją tutaj ogólne, określone normy od których odstępstwa rozumiane są jako wady pokroju.

Oceniając budowę konia, największą uwagę należy przywiązywać do harmonijności i proporcji, odpowiedniej dla jego typu użytkowego, płci i wieku. Prawidłowa ocena pokroju wymaga wprawy i doświadczenia. Dla potrzeb hodowlanych ocenę pokroju wykonuje się u koni młodych 2-3 letnich. Ocena koni starszych obarczona jest błędem, wynikającym z wieku, eksploatacji i stanu fizjologicznego

Selekcja na podstawie pokroju.
Najlepszą metodą sprawdzenia koni aczkolwiek niezwykle czasochłonną jest sprawdzenie użytkowości ich oraz wydanego przez nie potomstwa. Jest to metoda selekcji stosowana np. w krzyżowaniu rasotwórczym. Metodą dużo tańszą i szybszą, przydatną w krzyżowaniu towarowym jest selekcja na podstawie pokroju, która niestety bywa zawodna ze względu na nikły procent dziedziczności niektórych cech budowy. W ten sposób można ocenić następujące elementy:
- konstytucja
- rasowość
- cechy typowe rasy
- jakość tkanki kostnej i mięśniowej
- cechy typowe dla danej linii krwi
- ogólne zrównoważenie i zharmonizowanie budowy
- właściwości ruchu konia i chody
- zmiany chorobowe.
Ocena pokroju powinna być przeprowadzona przez specjalistę i z uwzględnieniem przydatności do danej, konkretnej pracy czy dyscypliny

Głowa
Przeciętnie głowa konia waży ok. 16 kg, a jej długość mierzona od nozdrzy do potylicy wynosi u koni lekkich 33-37 % wysokości ciała w kłębie, a u koni pociągowych 40-45 %. Wielkość głowy ma znaczenie u koni skaczących, gdzie pomaga w zachowaniu środka ciężkości oraz u koni pociągowych, które dzięki dużej głowie redukują korzystnie czynne siły uciągu. U koni dresażowych i wszystkich pozostałych ma to właściwie znaczenie tylko estetyczne (harmonijność budowy).

Pod względem wielkości i kształtu głowa powinna pozostawać w harmonii i proporcji z całością ciała i z typem konia. Zbyt mała głowa może świadczyć o przerasowieniu i ogólnie drobnym kośćcu.

Konie szlachetne mają z reguły głowę niezbyt dużą, suchą, wyraźnie zarysowaną, o szerokiej partii czołowej przy stosunkowo długiej partii mózgowioczaszki, a krótkiej części pyskowej.

Głowa powinna mieć wyraz charakterystyczny dla danej płci.

U ras gorącokrwistych mózgoczaszka jest bardziej rozwinięta od trzewioczaszki, natomiast u ras zimnokrwistych jest odwrotnie.

Prawidłowy profil powinien być prosty, chociaż u niektórych ras charakterystyczny jest szczupaczy lub półszczupaczy, tj. wklęsły (konie arabskie), a u innych garbonosy (śląskie). Może też występować profil półbarani lub barani (u prekursorów rasy sokulskiej).

CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW GŁOWY:

*Oczy- mają istotne znaczenie jako wyraz zdrowia, energii i w pewnej mierze usposobienia konia. Gałki oczne powinny być jędrne w dotyku, jednakowej wielkości, lśniące i wyraziste, spojówki nieprzekrwione, a rogówka bez zmętnień. Powinny być duże, żywe, mówiące o dobrym zdrowiu i samopoczuciu; tzw. "rybie oko" występuje, jeżeli widać jasną tęczówkę oraz białkówkę, uznawane jest u niektórych ras za wadę wręcz dyskwalifikującą w hodowli.
*Uszy- średniej wielkości, ostro zakończone, stojące, o cienkiej skórze i niemięsiste.
*Potylica- zawsze wymagana jest długa i łagodnie przechodząca w szyję.
*Szpara pyskowa- wymagana jest cienka krawędź żuchwy, co wpływa na tzw. "miękkość" konia w pysku oraz poprawny, prosty zgryz. Za wadę zgryzu uważa się zgryz karpiowaty (górne zęby wystają w stosunku do dolnych) i zgryz szczupaczy (sytuacja odwrotna).
*Ganasze- powinny być szeroko ustawione, ponieważ wąskie ustawienie uciska tchawicę

*Sanki- powinny być szeroko rozstawione, szczególnie u koni wierzchowych. W najszerszym miejscu sanek powinna mieścić się pięść.

*Nozdrza- powinny być stosunkowo duże , zwłaszcza u koni pracujacych w szybkim tempie; koniom szlachetnym właściwe są nozdrza obszerne o cienkim obramowaniu, u zimnokrwistych zaś często są spotykane ciasne, wąskie, o grubych brzegach.

Szyja

Szyja ma lewy i prawy bok, górny brzeg-kark lub grzebień, dolny podgardle.

Najbardziej pożądana szyja jest średniej długości, dobrze umięśniona.

Poprawne, przeciętne ustawienie głowy względem szyi mieści się w granicach 90°. Takie ustawienie jest sztucznie zmienione u kłusaków, które powinny trzymać głowę prawie poziomo i u koni ujeżdżeniowych, gdzie z kolei wymagane jest tzw. "wysokie ustawienie". Różnica między długością głowy i szyi wynosi u koni gorącokrwistych, np. folblutów 12 cm, a w stępaków, np. belgijski zimnokrwisty zaledwie 1 cm. Długa szyja wymagana jest u koni, które wykonują w pracy nagłe zwroty, jako siła balansująca.

U koni pociągowych pożądana jest szyja ciężka, szeroka, zaopatrzona w grube i szerokie mięśnie

Wyróżnia się trzy zasadnicze kształty szyi: prosty, łabędzi, jeleni.

Prosta - uważana za najbardziej prawidłową, gdyż tchawica w niej przebiega linią prostą jest zdolna przepuścić w jednostce czasu największą ilość powietrza.

Łabędzia - szyja tak wygięta, że zarówno górna, jak i dolna jej krawędź tworzą pałąk przypominający kształt szyi łabędzia. (Najczęściej występuje u koni czystej krwi arabskiej)

Jelenia - szyja o wklęsłej górnej krawędzi, wypukłej dolnej, bądź też mającą górna krawędź względnie prostą, a dolną wybrzuszoną jak u jelenia.

Ten rodzaj szyi uważa się za najbardziej wadliwy i niepożądany

Szyja normalna tworzy z poziomem kąt około 45,co jest korzystne dla działania mięśni szyi i pasa barkowego, a w konsekwencji pozytywnie wpływa na obszerność wykroku. Nisko osadzona i ustawiona szyja u koni pociągowych ułatwia pokonywanie oporu przy ciągnięciu, pod warunkiem, że napierśnik uprzęży szorowej bądź chomąto nie uciskają tchawicy

Kłąb- tworzą wyrostki kolczyste kręgów; powinien być wyraźny, średnio wydatni i raczej szeroki dzięki, czemu tworzy dobre oparcie dla siodła lub uprzęży, daleko zachodzący ku tyłowi.

Kształt kłębu zależy od umięśnienia i położenia łopatki, która im leży niżej tym wyraźniejszy jest kłąb.

Wadliwy jest kłąb niski, krótki lub wysoki ale słabo umięśniony, który ulega łatwo ulega odgnieceniu od siodła bądź uprzęży. U koni pociągowych, od których nie wymaga się dużej szybkości, może być tolerowany kłąb niski, jednak dobrze umięśniony.

Koniom szlachetnym właściwy jest raczej wysoki, dobrze rozwinięty i długi, który na ogół występuje razem z dobrze ustawioną szyją i poprawna łopatką.

Klatka piersiowa -musi być pojemna ze względu na umiejscowienie w niej tak ważnych narządów jak serce i płuca; głęboka (co może zrekompensować ewentualną wąskość) miarą głębokości jest odległość od kłębu do mostka. Długość klatki piersiowej zależna jest od stopnia odchylenia żeber ku tyłowi i odległości między nimi. Im żebra są dłuższe, przy długim mostku, i bardziej odchylone ku tyłowi, tym klatka piersiowa jest głębsza i dłuższa; im żebra są bardziej wysklepione, tym jest ona szersza.

Szeroka klatka piersiowa o przekroju kołowym nie sprzyja szybkości i jest niewskazana u koni wyścigowych. Wadami jest mostek wklęsły (ustawienie kozie)-zapadnięta i słabo umięśniona klatka stanowiąca wadę u wszystkich typów koni lub mostek wypukły - wystający (ustawienie kogucie)- nieodpowiednia dla koni pociągowych, ponieważ może ulęgać odgnieceniu od chomąta lub napierśnika uprzęży szorowej.

Kłoda-ograniczona od góry kłębem, od przodu piersią, od dołu mostkiem, a tylna jej granica to linia łącząca końce kłębu i mostka.

Grzbiet - wady:
*karpiowaty - górna linia grzbietu wygięta po łuku mocno do góry co uniemożliwia użytkowanie wierzchowe;
jest na ogół mocny ale jednocześnie sztywny i twardy, co powoduje sztywność tułowia i utrudnia płynność ruchu , nie jest wadą u koni zaprzęgowych, dopuszczalny jest u koni jucznych*

łęgowaty czyli wklęsły- charakterystyczny dla starych klaczy hodowlanych, bardzo mocne zapadnięcie górnej linii grzbietu,
świadczy o słabej muskulaturze, jest poważną wadą, zwłaszcza u koni młodych, u klaczy wieloródek jest cechą nabytą i nie można tego traktować jako wadę

Grzbiet - wady:
-przebudowana - guz lędźwiowy znajduje się wyżej niż kłąb; jako prawidłowość jest to charakterystyczne jedynie dla zwierząt młodych;
-cybata - wada powstająca często z powodu niedożywienia i niskiej kultury hodowlanej, charakteryzuje się dużo wyższym punktem położenia szczytu kłębu w stosunku do guza lędźwiowego oraz wklęsłą linią grzbietu

Zad - kości zadu to kości miednicy oraz lędźwiowy i ogonowy odcinek kręgosłupa.

Czy zad jest prosty, ocenia się po ustawieniu kości krzyżowych - prawidłowy kąt powinien wynosić 15°. Patrząc z boku można wyróżnić zad:
*spadzisty (u koni pociągowych) miednica nachylona pod kątem 30°-40°. mięśnie działają korzystniej jeżeli chodzi o efekt siły , zad taki nie sprzyja szybkości , jest szczególnie dostosowany do ruszania z miejsca i ciągnięcia dużych ciężarów *normalny
linia krzyża układa się pod kątem 15°-25° względem poziomu. Takie ustawienie zadu jest korzystne u koni typu wszechstronnie użytkowego, ponieważ sprzyja to dobrej pracy pod siodłem jak i w zaprzęgu.

*prosty (u koni arabskich), poziomy - o nachyleniu miednicy pod mniejszym kątem niż 15°. Jest korzystny dla koni , od których nie wymaga się pokonywania dużych oporów , szybkich startów i skoków.

Patrząc natomiast od tyłu zauważamy zady:
*dachowaty
- wyrostki biodrowe są znacznie opuszczone w stosunku do kości krzyżowej , przy dobrym umięśnieniu taka forma zadu jest tylko wadą piękności.-

*normalny (okrągły w przekroju) szeroki, dobrze umięśniony o zaokrąglonych liniach i owalnym kształcie - konie szlachetne

rozłupany - wyrostki biodrowe są powyżej poziomu krzyża -typowe dla zimnokrwistych koni

Brzuch konia jest ograniczony przez klatkę piersiową, przeponę, kości miednicy i krzyż, powinien być pojemny, ale nie obwisły i zharmonizowany z całością budowy.

Brzuch obwisły lub podkasany jest wadą

W budowie nóg przednich można wyróżnić: łopatkę, staw barkowy, staw łokciowy, przedramię, staw nadgarstkowy, nadpęcie, staw pęcinowy, pęcinę, koronkę i kopyto.
W prawidłowo zbudowanej kończynie widzianej z boku linia prosta poprowadzona prostopadle do podłoża ze szczytu łopatki przechodzi niezachwianie przez wszystkie stawy z wyjątkiem barkowego i opada tuż za piętkami kopyta. Jeżeli patrzymy na nogi konia z przodu, odstęp między kopytami powinien wynosić mniej-więcej szerokość jednego kopyta tego konia

Wady postaw kończyn przednich widziane z boku:
*postawa przedsiebna - linia poprowadzona według powyższego opisu jest skośna i wychodzi przed konia;
*postawa podsiebna - omawiana linia "wpada" pod konia.
Wady postawy kończyn przednich widziane z przodu:
* postawa szeroka - między kopytami mieści się więcej, niż szerokość jednego kopyta, powyżej półtora tej szerokości mówimy już o wadzie;
*postawa wąska - odstęp między kopytami jest mniejszy niż jedną szerokość kopyta;
*postawa rozbieżna - nie tylko kopyta są szeroko rozstawione, ale całe nogi konia "rozchodzą się na boki" a dodatkowo kopyta na zewnątrz;
*postawa zbieżna - kopyta ustawione wąsko i do wewnątrz, a linie nóg schodzą się na kształt litery V;
*postawa ksobna, iksowata - załamanie się linii prostej kończyn widzianych z przodu na wysokości stawów nadgarstkowych, które schodzą się ku sobie na kształt litery X;
*postawa odsiebna, beczkowata - odwrotność wyżej opisanego przypadku, czyli rozchodzenie się kończyn w stawach nadgarstkowych; - przy obu tych postawach może występować wada chody zwana bilardowaniem.
*postawa rozstawna - linie nóg są proste, ale kopyta rozstawione na zewnątrz;
*postawa zestawna - przy prostych liniach nóg kopyta ustawione do siebie

Staw nadgarstkowy powinien być szeroki i dość gruby, ponieważ jest on wówczas dobrym podparciem ciężaru ciała. W obrębie tego jednego stawu mogą wystąpić takie wady, jak:
*zeszlifowanie, czyli brak uwypuklenia widzianego z boku w nadgarstkach (częste u ras węgierskich);
*cofnięcie, kiedy nie przechodzi przez nadgarstek omawiana na początku budowy kończyn linia pionowa; powoduje to brak umięśnienia tego stawu i dyskwalifikuje konia z jakiejkolwiek użytkowości, poza tym prowadzi do zapalenia okostnej i kulawizny;
*koziniec - staw nadgarstkowy wygięty jest do przodu; może być nabyty i wrodzony, w którym to przypadku zdaniem weterynarzy nie wyklucza konia z rekreacji

Skoro zad "kończy się" na stawie biodrowym, to jest to jednocześnie punkt, w którym "zaczyna się" zadnia kończyna.
Kolejnymi elementami są: udo z kością udową, staw kolanowy, podudzie z kością piszczelową, staw skokowy, nadpęcie, staw pęcinowy, pęcina, koronka, kopyto.
Podobnie jak przy oglądaniu z boku nóg przednich, tu również prawidłowość budowy wyznacza analogiczna linia prosta, z tą różnicą, że poprowadzona z guza kulszowego (a więc najbardziej wysuniętego w tył punktu zadu) pionowo do podłoża przechodzi przez staw skokowy, nadpęcie i staw pęcinowy i również opada na ziemię tuż za piętkami.

Wady postawy kończyn tylnych widziane z boku:
*postawa szablasta - staw skokowy wystaje do tyłu poza linię wcześniej omówioną, co powoduje nadmierne obciążenie ścięgien;
*postawa rozstawna(!) stawu skokowego - polega na zwiększeniu konta rozwarcia pomiędzy kośćcem podudzia i nadpęcie i powoduje większe obciążenie tych kości;
*postawa podsiebna i zasiebna analogicznie do postaw kończyn przednich.
Wady postawy kończyn tylnych widziane z tyłu:
*postawa szeroka lub wąska - dotyczą szerokości między kopytami, jak w przypadku kończyn tylnych;
*postawa odsiebna i ksobna (zwana krowią tylko przy omawianiu zadnich nóg) - analogicznie do nóg przednich, tylko że dotyczą "załamania" linii prostej w stawie skokowym;
*postawy zestawna, rozstawna, zbieżna i rozbieżna również analogiczne

Ustawienie stawu pęcinowego i pęciny
Omawiane jest osobno, ponieważ wszystkie warianty ustawienia tego stawu mogą się pojawić w każdym z czterech stawów pęcinowych i w ich parach.
Tak więc staw pęcinowy powinien przechodzić w pęcinę ustawioną pod kątem 55°. Jeżeli skos ten jest mniejszy, mówimy o ustawieniu stromym lub kozim (co powoduje wybijający i sztywny ruch konia), natomiast jeżeli jest większy mówimy o pęcinie miękkiej, lub wręcz niedźwiedziej, jeżeli staw pęcinowy dotyka lub prawie dotyka gruntu. Wszelkie odstępstwa od prawidłowości w przypadku pęciny są niebezpieczne dla zdrowia konia, utrudniają ruch i prowadzą do dyskwalifikacji z użytkowości.

Należy również pamiętać, że nie wszystkie wady i nie zawsze w dużym stopniu są wrodzone. Ogromne znaczenie mają warunki wychowania źrebięcia i sposób użytkowania i trenowania go później. Część niedostatków można skorygować przez właściwe kucie czy inne zabiegi weterynaryjne, do wysokiego kłębu można dobrać odpowiednie siodło tak, by nie przeszkadzał on w użytkowaniu, a mniej znaczące defekty, jak krótka szyja, za duża głowa czy nieładny profil bledną w świetle obrazu konia dobrze i łagodnie ułożonego, poruszającego się z gracją i chętnie współpracującego z jeźdźcem

Bonitacja jest rodzajem punktacji używanej dla oceny budowy i chodów koni hodowlanych. Każdą partię ciała ocenia się oddzielnie, po czym sumuje się punkty. Poniższa tabela przedstawia skalę bonitacyjną dla koni hodowlanych obowiązującą w Polsce

Cecha	Max. l. pkt	Ważniejsze błędy powodujące obniżenie punktacji	Wady dyskw
Typ	15	brak wyraźnych cech typu rasowego lub właściwego wyrazu płci
Głowa i szyja	5	głowa mało typowa; szyja: zbyt cienka, słabo umięśniona, jelenia lub łabędzia, zbyt krótka lub zbyt długa
Kłoda (tułów)	15	klatka piersiowa płytka lub wąska, pierś wąska; słabe wysklepienie żeber za łopatkami i wyrostkami łokciowymi, ubogie tylne żebra, grzbiet: łękowaty lub karpiowaty, zbyt długi, słabe związanie z zadem, wąskie lędźwie, zad wąski lub krótki, szudłowaty, długie zapadnięte słabizny, brzuch podkasany lub obwisły, krótka, stroma łopatka, brak wyraźnie zarysowanego kłębu	nadmierne nasilenie błędów
Kończyny przednie	10	postawa: wąska, zbieżna, rozbieżna, iksowata, francuska, szpotawa, beczkowata, odsiebna, kozieniec; cofnięty napięstek, podbarcze krótkie, słabo umięśnione, nadpęcie zbyt cienkie, długie, okrągłe z podkrojem lub butelkowate, stawy pęcinowe mało suche, z opojami lub rozdęte (rachityczne), pęciny zbyt długie, zbyt krótkie, miękkie lub sztorcowe, zbyt cienkie, narośla i nakostniaki, żabki
Kończyny tylne	10	postawa wąska, zbieżna, rozbieżna, beczkowata, krowia, podsiebna, odsiebna, szablasta, stroma, podudzie krótkie, słabo umięśnione, staw skokowy krótki, wąski, podcięty, z zajęczkiem, z sarniakiem, szpatem krwawym, opojami, nadpęcia zbyt długie, cienkie, zesznurowane, z nakostniakami, staw pęcinowy mało suchy, rozdęty, pęciny zbyt długie lub zbyt krótkie, miękkie lub sztorcowe, obrączki kostne	szpat kostny (włogacizna), zajęczak na wąskim, słabym stawie skokowym
Kopyta	10	róg kopytowy mało elastyczny, kruchy, zbutwiały, nieprawidłowy kształt kopyta; kopyto zbyt szerokie zbyt wąskie, ścieśnione, strome (kozie), płaskie; szczeliny i rozpadliny na puszce kopyta	wrodzony kruchy i łamliwy róg
Chody	20	chód wąski, strychowanie, ściąganie się, bilardowanie, chód sztywny, ciągnięcie nóg za sobą powodujące ścieranie się końców kopyt, potykanie się, mała posuwistość chodu, chód drobny z wysokimi wyrzutami nóg i chód lisi	podrywanie kończyn tylnych (chód koguci)
Ogólne Wrażenie	15	słaba konstytucja, limfatyczność, brak harmonii w budowie	nadmierne nasilenie błędów

Mechanika kopyta

Gdy kopyto dotyka ziemi, następuje wstrząs na poziomie puszki kopytowej. Spowodowane nim wibracje są przenoszone przez płytki rogowe i tworzywo kopytowe, a tam w dużym stopniu absorbowane przez ,,układ hydrauliczny” składający się z niezliczonych małych naczynek krwionośnych. Tak więc wstrząs jako pierwsza przyjmuje podkowa lub podeszwa, o powierzchni około 50cm2, zaś falę uderzeniową pochłania system płytek, o łącznej powierzchni przekraczającej 5000cm2. W fazie podparcia, gdy staw pęcinowy jest opuszczony, pionowy nacisk wywierany ciężarem konia jest przeniesiony na przednią część kopyta, stanowiącą dwie trzecie jego obwodu. Strzałka gąbczasta zostaje ściśnięta, napiera na chrząstki po obu stronach, piętki się rozstępują, a strzałka wygina się i opuszcza. Gdy nacisk ustaje, piętki ponownie się schodzą dzięki elastyczności strzałki, chrząstek oraz samej puszki kopytowej na wysokości piętek. To ciągłe rozszerzanie i kurczenie strzałki gąbczastej oraz puszki kopytowej pozwala amortyzować wstrząsy, a ponadto wzmaga krążenie krwi w całej kończynie

---