Bauman „Dwa szkice o moralności ponowoczesnej” Ponowoczesne wzory osobowe

Cztery wzory ponowoczesnej osobowości:

- spacerowiczów

- włóczęgów

- turystów

- graczy

- ponowoczesne bo aktualnie są norma i współistnieją w życiu jednej jednostki i w tym samym czasie.

O osobowości nic się nie mówiło w epoce przednowoczesnej - nie była wtedy zadaniem - życie w społecznościach lokalnych. Zmiana wraz ze wzrostem ruchliwości i życia miejskiego. - tożsamość jako potrzeba dookreślenia własnej osoby. Konstruowanie tożsamości jest zadaniem. Ricoer - pojęcie tożsamości zawiera w sobie problem odrębności własnej osoby od innych trwanie jej cech charakterystycznych mimo upływu czasu i okoliczności. Simmel - w powodzi zwiewnych doznań zwraca się człowiek ku sobie szukając punktu stałego oparcia. Jaźń - ostoja i przystanią.

Refleksje filozoficzne nad sytuacją jednostki ludzkiej zmuszonej do szukania własnej tożsamości:

Oświecenie, Kartezjusz i Kant - tożsamość cos co wypada człowiekowi odkryć; Rozum pomoże przedrzeć się przez gąszcz złudnych doznań dnia codziennego. Istnieje jedna wspólna wszystkim istota człowieczeństwa - człowiek jak taki.

Późniejsze koncepcje Nietsche, Sartre, Heidegger - tożsamość jest kwestią wynalazku, czy raczej odkrycia - człowiek musi swoją istotę człowieczeństwa budować od początku

• wspólne: tożsamość nie jest człowiekowi dana z góry trzeba jej szukać i budować; życie jest proces w trakcie którego do tożsamości się dochodzi albo nie.

Protestantyzm

Metaforą życia nowoczesnego - życie jako pielgrzymka, ocena każdego fragmentu i etapu życia pod katem tego czy zbliżają do momentu osiągnięcia celu czy nie.

A punkt docelowy jest z góry wytyczony przez Boga - wszystko co człowiek czyni jest narzędziem do tego celu zbliżającym. W życiu pielgrzyma nie ma miejsca na kroki które do tego celu nie zbliżają i nie ma czynów obojętnych. Wszystko co nie służy celowi jest godne potępienia.

Ale da się ten model przetworzyć na świecką strategie życia człowieka nowoczesnego. Celem nie jest zbawienie - jest nim spełnienie powołania - urzeczywistnienie potencjału czyli właśnie konstrukcja tożsamości.

Ale świecka i nie świecka pielgrzymka zakłada że świat jest wewnętrznie uporządkowany.

Pielgrzymką było życie jako całość - plan był na całe życie. Tożsamość budowało się stopniowo - dokonania wczorajsze mają służyć dzisiejszym. Nie są celem samym w sobie, zyskiem do natychmiastowej konsumpcji lecz inwestycją na przyszłość. Realizację projektu postrzega się jako odcinanie kuponów od życia spędzonego na inwestowaniu. To jest możliwe jedynie pod trzema warunkami:

1/ ową nieznaną przyszłość można sobie wyobrazić na kształt dzisiejszej teraźniejszości

2/ cel pożądany dziś będzie tak samo pożądany jutro

3/ że uprawnienia jakie już zgromadzone osiągnięcia gwarantują dziś będą też honorowane jutro (wkłady kapitałowe nie ulegną dewaluacji)

• te warunki nie są spełnione w ponowoczesności wiec wzór pielgrzyma traci na atrakcyjności jako prototyp sensownej strategii życiowej.

Nieobecność struktur społecznych jest najdobitniejszą cechą wyróżniającą byt ponowoczesny. Upływ czasu przestał być procesem ciągłym. Zamiast linii ciągłej - jest zbiór epizodów, które wprawdzie następują po sobie ale mogły by być równie pomyślane jako występujące obok siebie. Każdy epizod jest całością zamkniętą. Kurczą się horyzonty czasowe działania - każdy stan jest tymczasowy (praca tez nie jest dożywotnia).

• konsekwencje dla tożsamości:

• aktualnie wykonywana funkcja ma nikłą wartość dla samookreślenia, w cenie jest raczej elastyczność niż kumulacja doświadczeń - czyli im mniej tożsamość jest zdefiniowana tym lepiej dla posiadacza

• kontakty międzyludzkie nabierają plastyczności - Giddens „miłość współbieżna” - nie ma innych racji poza zadowoleniem jakiego dostarczają sobie partnerzy; seks plastyczny - uwolniony od prokreacji i ewentualnych zobowiązań

Rozpad „projektu życiowego” rezonuje z kalejdoskopową kulturą „nieustającego karnawału”, która zastępuje kanon kulturowy korowodem krótkotrwałych mód - wśród kakofonii krzykliwych ofert uwaga publiczna jest najbardziej deficytowym towarem; przykucie uwagi jest choćby na krótką chwilę głównym celem reklamy - najbardziej natrętnego z kulturowych przekazów.

W sukces przekazu jest wbudowana obietnica przemijania - musi się zwolnic miejsce dla następnych przekazów. Ale rzeczy nie przemijają na zawsze - zawsze można do nich wrócić - kultura jest demonstracją nie tyle nieodwołalności śmierci co nieostateczności przemijania.

Metafora koczownika - nie do końca trafna. Raczej kilka typów strategii i wzorców sposobów życia.

SPACEROWICZ

Wszystko widzący ale sam nie widziany - ukryty w tłumie ale do tłumu nie należący. Spacerowicz traktuje świat jako teatr, ulice jako scenę, ludzi jako aktorów a siebie jako reżysera. Życie jest grą w której nikt nie jest tym kim być się zdaje. Wzór spacerowicz ukształtował się w społeczeństwie nowoczesnym, był wytworem anonimowości w mieście opisanej przez Simmela; ale tez był wzorem kulturowym elity - ludzi o dużej ilości wolnego czasu i dochodów, którzy pozwalają na takie przechadzki; w kulturze ponowoczesnej wzór się upowszechnia - ale tez i zmienia. Aktualnie spacerowicz w shopping mallu z chwilą przekroczenia progu sklepu poddaje się woli, której istnienia nawet nie podejrzewa, a która realizuje się poprzez pragnienia w nich rozbudzane. Tym razem to nie on jest scenografem ani reżyserem spektaklu; Jednak jest tu miejsce na nieoczekiwane spotkanie, przygodę. Ta nieoczekiwaność znika w jego własnym domu. Ekran telewizyjny umieszczony wewnątrz domu aktualnie przejmuje funkcje jakie pełnił teren miejski na zewnątrz domu. Teraz ekran TV staje się najchętniej uczęszczanym wybiegiem spacerowicza.

Życie twarzą w twarz z ekranem jest nieustającą przygodą - to co było odświętne stało się codziennością. Ale tez i przygody zmieniły charakter - są dopięte na ostatni guzik - to co pojawia się na ekranie jest bardziej rzeczywiste niż rzeczywistość. Rzeczywistość usuwa się w cień swojego obrazu.

WŁÓCZĘGA

W epoce przednowoczesnej strategia włóczęgi była surowo karana - wymykał się spod kontroli i mógł lekceważyć normy terenu.

U schyłku epoki nowoczesnej tryb życia włóczęgi zamienia się w atut - posłuszeństwo wzorom niezbędnym dla utrzymania ładu społecznego osiąga się dzięki pokusom a nie przemocy. Solidność ładu zależy od mocy pokus, a nie przemocy. Moc pokus od zmienności i różnorodności przynęt. Zaspokojenie likwiduje energotwórczy potencjał pragnienia i trzeba nowych pokus, a osiadłość i udomowienie są z punktu widzenia tego układu zgubne. Stąd też przenosi się włóczęga z marginesu życia nowoczesnego do głównego nurtu życia ponowoczesnego.

Życie to nieustanny ruch i zmiana. Włóczęga żyje na stacji - każdy stan w jakim się znajduje traktuje jako przystanek na którym długo nie zabawi. Nie wie dokąd zmierza i wcale go to nie martwi. Ruch jest ważniejszy od celu. Trasa włóczęgi powstaje w trakcie marszu - pociąga go nadzieja na odmianę, cała wędrówka jest pogonią za odmianą, i żaden z postojów nie spełnia oczekiwań i rozczarowuje. Świat to zbiorowisko szans - żadnej nie można przepuścić.

TURYSTA

Turysta jest postacią nowoczesną - opuszcza dom w poszukiwaniu wrażeń. Wrażenia i opowieści o nich to jedyny łup z którym wraca. Podróżować nie musi, nic go z domu nie wypędza poza umiłowaniem przygody.

Nie ma w turyście uległości wobec tubylczego świata, pokory wobec jego reguł, rezygnacji wobec losu jakie cechują włóczęgę. Turysta nie musi zwiedzać - to jego wola uczyniła świat godnym zwiedzania, on wymaga, stawia warunki - postrzega świat jako posłuszny jego dłoniom i woli. Turysta wybiera się w nowe miejsce aby wzbogacić skarbiec swoich wrażeń (Włóczęga aby odmienić swój nieznośny los). Turysta nie jest bezdomny - zabiera w swoje podróże swój dom jako punkt odniesienia, standard do mierzenia doznań - nie trzeba od niego oddalać się daleko, nie wolno tam gdzie się oddaliło zapuszczać korzeni. Włóczęga nie należy do miejscowych ale chętnie by ten fakt zataił, turysta fakt swojej eksterytorialności podkreśla bardzo mocno. Turysta (inaczej niż włóczęga) czuje się w obcych stronach bezpiecznie.

Wszyscy jesteśmy turystami - świat ma dostarczać wrażeń i jest tyle wart ile ich dostarcza. Wszędzie gdzie jesteśmy, jesteśmy przypadkiem, i nie zapuszczamy korzeni. Chwilowość jest ważna daje anonimowość, prawo wyboru profilu jaki chcemy pokazać, zwalnia od obowiązku ujawnienia prawdy o sobie. Wszystko co się dzieje, dzieje się na marginesie życia prawdziwego, w przerwach od codzienności i z dala od domu. Potrzebny jest dom jako wykręt i postulat (zawsze w czasie przyszłym).

GRACZ

W grze nie ma konieczności ale i nie ma przypadku - właśnie tym się od twardej rzeczywistości różni ze nosi to przeciwieństwo. Ważny jest łut szczęścia - to okoliczności jakie od gracza nie zależą, ale nie zależą dlatego że konieczność i przypadek przemieszały się w nich dokładnie i jakakolwiek analiza przyczynowo-skutkowa nie jest już możliwa.

Brak pewności - gracz działa w świecie bez sprawdzonych praw. Zasadą organizacyjną jest ryzyko. W grze chodzi o to kto kogo przechytrzy. Spryt jest jedynym zasobem gracza. W grze chodzi o to aby wygrać - cokolwiek gracz robi ma służyć wygranej. Każda gra jest wiec wojną, ale działania wojenne kończą się z chwila kiedy zapada decyzja o zwycięstwie którejś ze stron. Grę traktuje się jako grę - wszystko co się wydarzyło w jej trakcie jest właśnie zamkniętym epizodem. Życie jest wiec serią gier, epizodów wojennych.

Spójność nieosiągalna - ale upragniona

Cztery wzorce osobowe - aspekty ponowoczesnego bytu. Żadne z nich nie jest efektem epoki ponowoczesnej - znane już były wcześniej, o ich charakteru ponowoczesnym świadczą dopiero:

- wydobycie z sytuacji marginesowej; ponowoczesna jest sytuacja że wzorce te odnoszą się do normalnych członków społeczeństwa i same stają się normą.

- współwystępowanie wszystkich wzorców naraz w życiu tych samych ludzi i w tych samych fragmentach życia; niespójność i niekonsekwencja jest dominującą cechą - człowiek jest wiecznie niezadowolony z dokonanego wyboru.

---