Świat Bogów i herosów
Mit jest opowieścią o wierzeniach jakiejś społeczności, przeważnie archaicznej. Mitologia grecka powstawała przez wieki, co było związane z podejmowaniem przez starożytnych Greków prób zrozumienia otaczającego ich świata, wytłumaczenia zjawisk, z jakimi stykali się na co dzień. W mitologii spotykamy się z opisem różnorakich postaw ludzkich i ich oceną. Bohaterami mitów są najczęściej bogowie, ale sposób ich przedstawienia powoduje, że odnosimy wrażenie, jakby byli oni ludźmi, ponieważ wyglądają tak, jak ludzie, rządzą się ustalonymi prawami, prowadzą ze sobą walki, bywają podstępni i mściwi - a więc mają typowo ludzkie cechy. Taki sposób przedstawienia bogów to antropomorfizm. W mitach zostały utrwalone pierwowzory typowych postaw i zachowań ludzkich - archetypy. Na przykład Odyseusz jest archetypem tułacza, Ikar - nieposłusznego syna lub zafascynowanego nieznanym marzyciela, Zeus zaś - wielkiego władcy.
TYPY MITÓW
Mity kosmogoniczne (o powstaniu świata)
Człowiek od początku swego istnienia zastanawiał się nad pochodzeniem swoim i świata. Mitologia grecka jest jedną z prób wyjaśnienia tego frapującego zagadnienia. Zawiera nie tylko koncepcję dotyczącą narodzin świata, bogów i ludzi, ale także wyjaśnienia zjawisk przyrodniczych oraz specyfiki geograficznej niektórych terenów.
Grecy uważali, że „na początku był Chaos”, czyli wielka przestrzeń pełna twórczych pierwiastków, kryjąca w sobie „zarodki przyszłego świata”. Z Chaosu wyłoniła się pierwsza para bogów: Uranos i Gaja. Oni dali początek całym pokoleniom bogów, którzy podzielili pomiędzy siebie Ziemię. Nie obyło się bez kłótni i walk, aż w końcu ustalił się następujący porządek:
- władcą bogów i Ziemi został Zeus - „bóg bogów”, bóstwo narodowe o pięknym przydomku Hellenios, łączące wszystkie szczepy greckie;
- obszarem wody (rzeki, morza i oceany) zawładnął Posejdon;
- podziemiem, a więc obszarem pozaziemskim miejscem, gdzie dusze ludzkie, udają się po śmierci, rządził Hades;
- mieszkańcami Olimpu byli także inni bogowie i boginie: Hera, Atena, Afrodyta, Artemida, Hermes, Hefajstos.
W mitach kosmogonicznych odnaleźć można także wyjaśnienie zjawisk przyrody. Echo to imię nimfy, która bezskutecznie poszukiwała swego ukochanego Narcyza (który niestety nie odwzajemniał jej uczuć), głośno lamentując i skarżąc się na swój los. Zmiana pór roku umotywowana została spotkaniami i rozstaniami Kory i Demeter (Demeter była jednym z najważniejszych, ale i najbardziej tajemniczych greckich bóstw. Była boginią urodzaju, płodności, wegetacji, życia i urodzenia). Czerwony kolor ziemi w Beocji tłumaczono faktem, że właśnie tu, w mieście Panopeus, Prometeusz ulepił z gliny człowieka (ponoć, zgodnie z Mitologią J. Parandowskiego, można tam było odnaleźć „odłamki gliniastej ziemi”, które wydzielały zapach „jakby ciała ludzkiego”). Gniewem uwięzionego potwora Tyfona motywowano wybuch Etny.
Mity antropogeniczne (o powstaniu człowieka)
Najbardziej znany z tej grupy jest mit o Prometeuszu - tytanie, który tak pokochał ludzi, że był gotów na cierpienie dla ich dobra. Uważano, że Prometeusz stworzył człowieka - „ulepił go z gliny pomieszanej ze łzami, duszę dał mu z ognia niebieskiego”. Prometeusz opiekował się ludźmi, co otwarcie potępiał Zeus. W końcu tytan posunął się do tego, że wykradł z Olimpu ogień i ofiarował go ludziom. Został za to okrutnie ukarany: Zeus kazał przykuć go do skały, a ogromny orzeł codzienne wyrywał mu wątrobę. Postawa Prometeusza (postawa prometejska) jest postawą humanitarną, pełną miłości do człowieka i gotowości poświęcenia się za niego, bunt zaś, skierowany przeciwko największym świętością, nazywany jest buntem prometejskim.
Innym mitem antropogenicznym jest mit o czterech wiekach ludzkości: złotym, srebrnym, brązowym i żelaznym.
Mity teogoniczne (o pochodzeniu bogów)
Do tej grupy należą mity o narodzinach bogów i bogiń, np. o narodzinach Afrodyty z piany morskiej, o pojawieniu się Ateny, która wyskoczyła z głowy Zeusa.
Istnieje cały zbiór mitów, w których znalazły wyraz odwieczne ludzkie marzenia: o lataniu, nieśmiertelności, nadludzkiej sile i bohaterstwie.
Dedal i Ikar - bohaterowie mitu o pierwszych lotnikach. Dedal jest uosobieniem racjonalizmu, roztropności i ostrożności; Ikar - idealizmu, wolności, właśnie on jest w micie człowiekiem-ptakiem, który jako pierwszy z ludzi doświadczył radości lotu i poczuł nieograniczoną swobodę podniebnych przestworzy.
Orfeusz i Eurydyka - jedna z par mitologicznych kochanków, których rozdzieliła śmierć. Mit, którego są bohaterami, można nazwać opowieścią o miłości silniejszej niż śmierć. Orfeusz zdecydował się na czyn, na który nie poważył się dotąd żaden śmiertelnik - zstąpił do Hadesu - królestwa umarłych, aby wzruszyć jego władcę grą na lirze i wyprowadzić ukochaną na ziemię. Niestety Eurydyce nie udało się „zmartwychwstać” (wbrew zakazowi Orfeusz obejrzał się za siebie), śmierć pozostała niezwyciężona.
Podobnie zakończyła się historia Syzyfa, który wpadł na pomysł uwięzienia w podziemiach swego pałacu bożka śmierci, Tanatosa. Za swój czyn otrzymał okrutną karę. Musiał w Tartarze wtaczać na stromą górę olbrzymi kamień, który tuż przed szczytem wymykał się z ręki i pracę trzeba było zaczynać od nowa.
Mity o bohaterach obdarzonych nadludzkimi możliwościami, czyli herosach, są wyrazem odwiecznych marzeń i dążeń człowieka do bycia lepszym i silniejszym, niż się jest w rzeczywistości. Dokładnie odzwierciedlają to mity o Heraklesie i Tezeuszu. Herakles (Herkules) jest do dziś symbolem ogromnej siły, odwagi oraz waleczności, zaś dwanaście prac, które musiał wykonać, to dowód jego nadprzyrodzonych umiejętności i niespotykanego bohaterstwa.
Bogowie i zakres ich władzy
• Zeus - najwyższy z bogów, syn Kronosa i Rei. Jako niemowlę ukryty przed ojcem na Krecie, wykarmiony przez kozę Amalteę. Gdy dorósł obalił władzę ojca i uwolnił swe rodzeństwo połknięte przez Kronosa. Stał się ojcem bogów i ludzi, panem nieba, światła i piorunów, opiekunem praw. Królował na Olimpie z małżonką Herą. Miał wiele romansów z boginiami, nimfami i kobietami śmiertelnymi, a dzieci z tych związków były zaciekle prześladowane przez Herę. Jego atrybutami były: orzeł, dąb i piorun.
• Hera - najstarsza córka Kronosa i Rei, siostra i żona Zeusa, najpotężniejsza bogini na Olimpie. Była opiekunką małżeństw i wierności małżeńskiej, patronką niewiast. Podczas konkursu piękności Parys nie przyznał jej pierwszego miejsca. Zazdrosna, gwałtowna i mściwa; w czasie wojny trojańskiej stała po stronie Greków. Jej atrybutami były: paw, owoc granatu, lilia i nieśmiertelnik.
• Posejdon - syn Kronosa i Rei, pan mórz. Wzniecał i uspakajał burzę, trójzębem dźwigał okręty uwięzione wśród skał lub osiadłe na mieliźnie, jego gniew powodował trzęsienie ziemi. Jego władzy podlegały też wyspy, nadbrzeża i przystanie. Walcząc z Ateną o miasto Ateny, stworzył konia. Jednak drzewko oliwne bogini okazało się cenniejsze, więc walkę przegrał. Obrażony zatopił równinę w Eleuzis. Jego liczne potomstwo (Polifem, Pegaz, Skiron, Orion), dziedziczyło najgorsze jego cechy - okrucieństwo i gwałtowność.
• Hades - syn Kronosa i Rei, władca podziemnego świata zmarłych, mąż Persefony. Jego siedzibą był Ereb. Jako patron bogactw naturalnych ziemi, zwany Plutonem.
• Demeter - córka Kronosa i Rei, bogini pól i urodzajów, nauczyła ludzi uprawy roli. Z Zeusem miała córkę Korę (Persefonę). Kiedy Hades porwał Persefonę, opuściła Olimp, co spowodowało zamarcie wszelkiego życia na ziemi. Wówczas Zeus nakazał Hadesowi oddanie matce na pewien okres w roku Persefony.
• Dionizos - syn Zeusa i Semele, bóg winnej latorośli, wina i płodnych sił przyrody, rządzi narodzinami, śmiercią i zmartwychwstaniem. Jego matka spłonęła, gdy za namową zazdrosnej Hery, poprosiła Zeusa, by zjawił się w boskim majestacie (wśród gromów i błyskawic). Zeus uratował dziecko i donosił w swym udzie. Dionizos nauczył ludzi uprawy winnej latorośli i produkcji wina. Stwarzał z niczego mleko i miód, a gdy uderzył laską w ziemię wytryskała woda.
• Afrodyta - bogini miłości i piękności, opiekunka żeglarzy, wyłoniła się z piany morskiej niedaleko Cypru. Była żoną Hefajstosa, który dowiedziawszy się o jej miłostkach z Aresem uwięził ich w metalowej sieci. Dziećmi bogini i Aresa były Harmonia i Eros. Jej kochankiem był również myśliwy, Adonis ,który został zabity przez dzika. Afrodyta poprosiła Zeusa by dał mu z powrotem życie i tak Adonis spędzał pół roku wśród żywych. Była matką Eneasza. Wygrała konkurs piękności, otrzymując jabłko Parysa, co było pośrednią przyczyną wojny trojańskiej. Afrodyta stała po stronie Trojan. Jej atrybutami były: mitr, róża, jabłko, łabędź, jaskółka, gołąb i zając.
• Eros - bóg miłości, najmłodszy z bogów, syn Afrodyty. Zakochany w królewnie Psyche. Odwiedzał ją nocą i nie pozwolił by go zobaczyła i dowiedziała się kim jest. Jednak Psyche nie usłuchała i tak jak jej przepowiedział, cierpiała zgryzotę, ból i mękę zsyłane przez Afrodytę. Zeus zlitował się nad kochankami i przyjął Psyche na Olimp, gdzie odbyły się ich zaślubiny.
• Tanatos - syn Nocy, bóg śmierci, zlatywał na czarnych skrzydłach i odcinał złotym nożem konającemu pukiel włosów. Gdy miał umrzeć król testalski - Admet, Apollo uzyskał obietnicę bogów piekieł i w zamian za inne życie król miał żyć. Jednak ani jego rodzice, ani nikt ze służby nie zgodził się. Poświęciła się jego młoda żona Alkestis. W dniu kiedy umarła w pałacu Admeta gościł Herakles. Gdy dowiedział się o tym, poszedł na cmentarz i spotkał Tanatosa, który przyszedł po jej duszę. Herakles schwytał go i nie chciał wypuścić, dopóki ten nie zwrócił życia Alkestis.
• Ares - syn Zeusa i Hery, bóg wojny. Nauczył ludzi okrucieństwa, które przejawiało się w wojne. W czasie walki towarzyszyły mu bóstwa: Bojaźń, Strach, Niezgoda i Mord. Nie lubiany przez ludzi i bogów. Kochanek Afrodyty.
• Artemida - córka Zeusa i Latony, siostra Apollina, dziewicza bogini lasów, gór, łowów i dzikich zwierząt. Nie pozwalała mężczyznom nawet spojrzeć na siebie. Młody myśliwy Akteon, polując w lesie, podejrzał kąpiącą się boginię. Gdy ta go dostrzegła, chlapnęła na niego wodą i zmienił się w jelenia. Wtedy jego własne psy wytropiły go i rozszarpały.
• Apollo - syn Zeusa i Latony, brat Artemidy, bóg słońca, światła i wyroczni; patron wieszczów, śpiewaków i poetów, przewodnik muz. Najpiękniejszy z bogów, posiadał dar wiecznej młodości, mistrz gry na cytrze. Wygrał zawody z flecistą Marsjasem, pokonanego obdarł ze skóry. Niezadowolony król Midas, który głosował za Marsjasem został ukarany. Apollo dał mu ośle uszy. Niedościgniony łucznik, szydził nawet z Erosa. Ten trafił strzałą miłości w serce Apollina, a strzałą nienawiści w serce Dafne. Nimfa uciekała przed bogiem, a gdy miał ją złapać, poprosiła matkę Ziemię, by ta zmieniła ją w drzewo laurowe.
• Hermes - syn Zeusa i Mai, opiekun mówców, pasterzy, kupców i złodziei. Jako dziecko ukradł Apollinowi stado bydła i aby przebłagać jego gniew podarował mu cytrę ze skorupy żółwia, w zamian otrzymał od brata laseczkę z leszczyny, która uśmierzała spory i godziła nieprzyjaciół. Hermes rzucił ją pomiędzy dwa walczące węże, które oplotły laskę, tworząc kaduceusz. Był posłańcem bogów, aby wywiązać się ze wszystkich zadań, sprawił sobie małe skrzydełka u sandałów.
• Hefajstos - syn Zeusa i Hery, bóg ognia, sztuki kowalskiej i złotniczej. Kulał, gdy ojciec w gniewie zrzucił go z Olimpu. Nauczył ludzi obrabiania metali i wykonywania dzieł sztuki. Wykuwał pioruny dla Zeusa, jego dziełami były: zbroja Achillesa, berło i tarcza Zeusa. Najbrzydszy z bogów - mąż najpiękniejszej z bogiń, Afrodyty.
• Atena - ukochana córka Zeusa, urodziła się z jego głowy, była uosobieniem rozumu i mądrości; przyszła na świat w pełnej zbroi - bogini wojowników. Wieczna dziewica, nie miała czasu i nigdy nie myślała o miłości czy małżeństwie. Atrybutami jej były tarcza, dzida, hełm, sowa i drzewo oliwne.
• muzy - dziewięć córek Zeusa i Mnemosyne (Pamięć). Każda z nich opiekowała się jakąś sztuką, a ich zwierzchnikiem był Apollo.
• nimfy - istoty pośrednie między bogiem a człowiekiem, żyły długo i nie starzały się. Były uosobieniem tego, co w przyrodzie miłe, wdzięczne, wrażliwe i delikatne. Ich żywiołem była woda, czuwały nad jej czystością i dostatkiem. Boginie zdrowia mogły dawać jasnowidzenie; przepowiadały przyszłość, mieszkały w źródłach albo w grotach. Wszystkie kochały Narcyza, który jednak zakochany we własnym pięknym odbiciu, umarł nad stawem, w którym się przeglądał. Na jego grobie wyrósł kwiat nazwany narcyzem.
Herosi i inne postacie
• Odyseusz - syn Leartesa, mąż Penelopy, ojciec Telemacha. Król Itaki. Jeden z bohaterów wojny trojańskiej, słynął ze sprytu i wymowy, dlatego brał udział w licznych poselstwach. Za zasługi i męstwo przyznano mu zbroję po Achillesie. W czasie powrotu spod Troi burza zmieniła kurs okrętów. Później Odyseusz przez 10 lat tułał się po różnych krainach (patrz wędrówka Odyseusza).Po powrocie zabił wszystkich zalotników swej żony.
• Jazon - syn Ajzona, wychowany przez centaura Chejrona. Brał udział w wyprawie Argonautów po złote runo. W zamian miał być mu zwrócony tron jego ojca, którego przed laty pozbawił go brat Pelias. Dopłynąwszy do Kolchidu, z pomocą córki króla, czarodziejki Medei sprostał zadaniom, by zdobyć złote runo. Zaorał pole spiżowymi, ziejącymi ogniem bykami, zasiał smocze zęby i zabił wyrosłych z nich wojowników. Później zabił smoka, który strzegł złotego runa. Do Jolkos wrócił wraz z Medeą, która odmłodziła jego umierającego ojca, a podstępnie zamordowała Peliasa, przez co razem z Jazonem musieli uciekać z miasta. Przyjął ich król Koryntu Kreon. Gdy Jazon zakochał się w córce Kreona, Kreuzie, Medea w podarunku ślubnym złożyła jej piękną szatę, która wżarła się w jej ciało i spaliła ją żywcem. Medea usłyszawszy jęki Kreuzy, zabiła własne dzieci i uciekła do Aten.
• Herakles - syn Zeusa i kobiety śmiertelnej Alkmeny, heros - ulubieniec Zeusa i Ateny, prześladowany przez Herę. Był obdarzony nadludzką siłą. Jako 18 - nastoletni młodzieniec zabił lwa i zrobił z jego skóry odzienie. Bogowie go lubili, od Hermesa dostał miecz, od Apolla strzały, od Hefajstosa kołczan a od Ateny pancerz. Za udział w wojnie władca Teb dał mu córkę za żonę. Jednak pewnego dnia herosa ogarnęło szaleństwo i zabił żonę i dzieci. By odpokutować swój czyn, musiał w służbie u króla mykeńskiego, Eurysteusa wykonać 12 prac. Musiał zabić lwa nemejskiego, udusić hydrę lernejską, schwytać łanię ceryntyjską, dzika erymantejskiego, oczyścić stajnie Augiasza, wytępić ptaki stymfalijskie, żywiące się mięsem ludzkim, pokonać byka kreteńskiego, uprowadzić klacze króla Diomedesa, zdobyć pas Hipolity, królowej amazonek, uprowadzić woły Geryona przez cieśninę Gibraltarską z Europy do Afryki, ustawiając słupy Herkulesa, przynieść złote jabłka z ogrodu hesoeryd, oprowadzić z Cerbera z Hadesu. Później pojął za żonę królewnę Dejanirę. Szukając miejsca, gdzie mógłby się osiedlić zabił centaura Nessosa, który porwał Dejanirę. Ten, umierając podarował królewnie swą krew, jako środek zapewniający jej wierność Heraklesa. Kobieta sporządziła szatę nasączoną krwią, po której włożeniu Herakles doznał straszliwych mąk. Dejanira powiesiła się. Bohater przygotował sobie stos żałobny. Kiedy objęły go płomienie, przestał cierpieć i został zabrany na Olimp. Tam Zeus dał mu nieśmiertelność i boginię młodości, Hebe za żonę.
• Tezeusz - syn Egeusza, króla Aten i Ajtry. Król porzucił ją, a wcześniej pokazał głaz, pod którym był schowany miecz i sandały. Tezeusz, gdy dorósł, odwalił głaz i udał się do Aten w sandałach i z mieczem. Ojciec poznał go i mianował następcą tronu. Ateny składały Krecie coroczny haracz z 7 dziewcząt i 7 chłopców na pożarcie dla Minotaura. Tezeusz pojechał z nimi. Tam, dzięki miłości królewny Ariadny, zabił Minotaura i wyszedł z labiryntu. Ariadna dała mu kłębek nici, które uwiązał u wejścia labiryntu, a później wracał tą samą drogą, kierując się nicią. Wsiedli na statek i odpłynęli. Po drodze jednak Tezeusz zostawił śpiącą Ariadnę na wyspie Naksos. Tezeusz w radości ze zwycięstwa zapomniał zmienić żagiel z żałobnego na czerwony, astary Egeusz zobaczywszy to rzucił się do morza. Później podczas wojny z Amazonkami porwał ich królową Antiopę, która dała mu syna Hipolita. Jako pięćdziesięciolatek porwał siedmioletnią Helenę ze Sparty, córkę króla Tyndareosa. Kiedy wojsko spartańskie stanęło pod Atenami, zgromadzenie ludowe kazało wydać Helenę, a Tezeusza wygnać z kraju. żyjąc na wyspie Skyros, poślizgnął się i wpadł w przepaść.
• Achilles - syn Peleusa i Tetydy, wychowanek centaura Chirona. Matka zapewniła mu nieśmiertelność zanurzając go w Styksie. Trzymała go za piętę i było to jedyne miejsce w jakie można było go ugodzić. Gdy nadeszła wojna trojańska, matka ukryła go wśród córek króla Likomedesa. Lecz dowódca wojsk, Agamemnon wiedział, że wyprawa bez Achillesa nie powiedzie się. Wysłał Odyseusza, a ten podstępem zabrał go na wojnę. Achilles otrzymał zbroję od Hefajstosa i nieśmiertelne konie od Posejdona. W czasie walk zdobył sobie sławę najdzielniejszego i niepokonanego wojownika, budził strach wśród wrogów. W dziesiątym roku oblężenia Agamemnon odebrał Achillesowi jego brankę Bryzeidę. Znieważony Achilles wycofał się z walki. Przepowiednia głosiła, że bez niego miasto nie może być zdobyte. Pewnego dnia zaatakowano obóz grecki, a przyjaciel Achillesa, Patroklos, w jego zbroi odrzucił Trojan pod samo miasto. Jednak zginął od miecza Hektora. Zrozpaczony Achilles powrócił do walki. Podczas walki z Hektorem, Zeus zważył ich losy na wadze i los Hektora spadł do Hadesu. Achilles go zabił, a jego nagie ciało przywiązał do wozu i powlókł do obozu greckiego. Wydał jednak jego zwłoki za okupem na prośby króla Priama. Niedługo potem Achilles zginął ugodzony w piętę strzałą Parysa.
• Hektor - najstarszy syn Priama, króla Troi i Hekabe. Podczas wojny trojańskiej zabity przez Achillesa (patrz Achilles).
• Parys - młodszy syn Priama i Hekabe. Przepowiednia głosiła, że stanie się on przyczyną zagłady miasta. Wychowywany przez pasterzy. Podczas konkursu piękności przyznał złote jabłko Afrodycie, która obiecała mu najpiękniejszą kobietę, Helenę. Rywalkami Afrodyty były Atena, która chciała darować mu mądrość i Hera, która chciała ofiarować mu królestwo. Kiedy urządzono igrzyska w Troi, Parys został zwycięzcą i odkryła się tajemnica jego pochodzenia. Przyjęto go z powrotem na dwór. Parys udał się do Sparty i porwał Helenę. Było to przyczyną wojny trojańskiej. Podczas oblężenia zabił z łuku Achillesa. Niedługo później sam zginął.
• Eneasz - syn Anchizesa i Afrodyty, Trojańczyk. Nie brał udziału w wojnie, przy pomocy bogów uciekł z Troi z ojcem i synkiem Askaniuszem. Wraz z innymi, którym udało się ujść z życiem, zbudował okręty, i zgodnie z nakazem bogów, wyruszył na poszukiwanie nowej ojczyzny. Po długiej tułaczce (patrz wędrówki Eneasza) znaleźli się u brzegów Italii. Tam poślubił córkę króla Latynusa, Lawinię, a od jej imienia nazwał miasto, które założył - Lawinium. Eneasz zaginął podczas wojny z wrogim rodem Rutulów.
• Dedal - Ateńczyk, architekt, rzeźbiarz, wynalazca świdra, gruntwagi; ojciec Ikara. Przez zawiść zawodową zabił swego ucznia i zbiegł na Kretę. Tam, na dworze króla Minosa, w Knossos zbudował słynny labirynt dla Minotaura. Kiedy chciał wracać do ojczyzny, król sprzeciwił mu się. Aby wydostać się z wyspy, Dedal skonstruował olbrzymie skrzydła z ptasich piór sklejonych woskiem. Z przytwierdzonymi u ramion skrzydłami wraz z synem poleciał na Sycylię. W czasie drogi Ikar zginął (patrz Ikar). Na Sycylii został nadwornym budowniczym króla.
• Ikar - syn Dedala. Uciekał z ojcem z Krety (patrz Dedal), lecąc na skonstruowanych przez Dedala skrzydłach. Nie usłuchał rad ojca i wzbił się za wysoko. Promienie słoneczne roztopiły wosk, którym sklejone były pióra i spadł na wyspę, którą nazwano Ikarią, a morze dookoła niej Ikaryjskim. Dedal pochował syna na wyspie.
• Prometeusz - syn jednego z tytanów, brat Atlasa. Prometeusz stworzył człowieka z gliny pomieszanej ze łzami, a jego duszę z ognia niebieskiego, którego iskry ukradł z rydwanu słońca. Jego człowiek był słaby i nagi, a jego decyzje były bezładne i nieświadome. Prometeusz ponownie zakradł się na Olimp i ukradł pierwsze zarzewie i przyniósł je na ziemię. Uczył ludzi używania ognia, sztuk i rzemiosł. Niezadowolony Zeus kazał stworzyć Pandorę i sprowadzić ją na ziemię (patrz Pandora). Prometeusz był pewien podstępu i odprawił ją, a innym poradził to samo. Jednak jego brat przyjął ją, co było przyczyną nieszczęścia (patrz Pandora). Prometeusz chciał się zemścić i podzielił zabitego wołu na dwie części. W jednej było mięso owinięte skórą, a w drugiej kości nakryte tłuszczem. Poprosił Zeusa, by ten wybrał część, która odtąd będzie składana bogom. Zeus wybrał część okrytą tłuszczem, spodziewając się pod spodem mięsa. Gdy zobaczył kości, kazał za karę przykuć Prometeusza do skały Kaukazu. Tam codziennie wygłodniały orzeł przylatywał wydziobywać mu wątrobę, która wciąż odrastała. Prometeusz dał ludziom naukę o liczbach, objawił kunszt pisma, oswoił zwierzęta i dał lekarstwa.
• Orfeusz - syn Apollina i muzy Kalliope, cudowny śpiewak. Jego gra na lutni obłaskawiała dzikie zwierzęta. Mąż Eurydyki, nimfy drzewnej. Pewnego dnia ujrzał ją Aristajos, syn Apollina i nimfy Kyreny. Nie wiedział, że jest zamężna i zakochał się w niej. Zaczął ją gonić, a podczas ucieczki Eurydykę ukąsiła żmija i ta umarła. Orfeusz postanowił pójść do Hadesu. Zabrał ze sobą swą czarodziejską lutnię, a grą i śpiewem tak wzruszył cały świat podziemny, że Hades oddał mu żonę. Eurydyka miała iść za nim, a Orfeuszowi nie wolno było się obejrzeć do momentu wyjścia na ziemię. Jednak nie wytrzymał i na zawsze ją utracił. Ponownie nie wpuszczono go do Hadesu. Pogrążony w rozpaczy błąkał się po Tracji, aż pewnej nocy natrafił na orszak bakchiczny i obłąkane bakchantki rozszarpały go.
• Edyp - syn Lajosa, króla Teb i Jokasty. Wyrocznia przepowiedziała Lajosowi, że zginie z rąk syna, który poślubi własną matkę. Dziecko zostało porzucone w górach, gdzie znaleźli je pasterze i oddali na dwór koryncki. Nazywano go podrzutkiem i aby poznać tajemnicę swego pochodzenia pojechał do Delf, do wyroczni. Dowiedział się, że ma nie wracać do ojczyzny w związku z poprzednią przepowiednią. Myśląc, że władcy Koryntu są jego rodzicami wybrał się w inne strony. Podczas wędrówki, w czasie kłótni o pierwszeństwo na drodze zabił Lajosa i jego sługę, nie wiedząc, że był on jego ojcem. Rządy w Tebach objął Kreon, który ogłosił, że kto wyjaśni zagadkę Sfinksa, otrzyma królestwo tebańskie i ożeni się z Jokastą. Tego dnia przybył Edyp i miał sen wróżebny z rozwiązaniem zagadki. Poszedł do Sfinksa i podał związanie, a ten rzucił się w przepaść. Edyp pojął za żonę Jokastę i mieli czworo dzieci. Teby nawiedzały różne klęski, więc wezwano wieszcza Terezjasza. Ten ogłosił straszną prawdę. Jokasta powiesiła się, a Edyp wykłuł sobie oczy. I ubrany jak żebrak wyszedł z miasta. Doszedł do Kolonos i tam umarł.
• Medea - czarodziejka, córka Ajetesa, króla Kolchidy, żona Jazona (patrz Jazon). Pomogła mu ukraść złote runo, a gdy ją porzucił zabiła swoich synów, a narzeczonej Jazona posłała szatę nasączoną trucizną (patrz Jazon). Potem uciekła do Aten na wozie zaprzężonym w smoki.
• Ariadna - córka Pazifae i Minosa, króla Krety. Pomogła Tezeuszowi szczęśliwie wydostać się z labiryntu Minotaura (patrz Tezeusz). Tezeusz zabrał ją ze sobą, lecz pozostawił śpiącą na wyspie Naksos. Tam po obudzeniu długo krzyczała i płakała, aż padła zemdlona. Wtedy przybył orszak Dionizosa, a piękny bóg poprosił ją o rękę i pojął za żonę.
• Penelopa - żona Odyseusza, matka Telemacha. Przez dwadzieścia lat oczekiwała powrotu męża z wojny trojańskiej. Aby zwieść zalotników, szatę, którą szyła w dzień, pruła nocą, gdyż przyrzekła rękę jednemu z nich, gdy ukończy robotę. Trwało to do powrotu Odyseusza.
• Klitajmestra - córka Tyndareosa, króla Sparty i Ledy, żona Agamemnona. Gdy ten walczył pod Troją, Klitajmestra myśląc, że jest wdową wyszła za Ajgistosa. Kiedy Agamemnon powrócił, razem z nowym mężem zarąbali go siekierami. Kiedy na obczyźnie dorósł Orestes, syn Agamemnona, przybył do Myken i zabił Ajgista i matkę.
• Helena - córka Zeusa i Ledy, wychowanka króla Sparty, Tyndareosa. Była nagrodą dla Parysa w konkursie piękności (patrz Parys), a także przyczyną wojny trojańskiej.
• Hekuba - [Hekabe] żona Priama, króla Troi, matka Hektora, Parysa i Polidorosa.
• Dydona - władczyni Kartaginy, królewna fenicka. Chciała oddać swą rękę i panowanie w Kartaginie Eneaszowi (patrz Eneasz). Gdy ten odpłynął popełniła samobójstwo.
• Dejanira - królewna, żona Heraklesa. Przyczyniła się do jego śmierci, dając mu nasączoną trucizną szatę (patrz Herakles). Potem powiesiła się.
• Pandora - pierwsza kobieta na ziemi. Zesłana na ziemię przez bogów na zgubę ludziom. Stworzona przez Hefajstosa, od Ateny nauczyła się robót kobiecych, od Afrodyty otrzymała wdzięk i urok, a od Hermesa pochlebczy charakter i dar kuszącej wymowy. W posagu otrzymała szczelnie zamkniętą glinianą beczkę. Poślubił ją brat Prometeusza, Epimeteusz. Pandora nakłoniła go do otwarcia beczki, z której wydostały się: nędze, choroby, troski i nieszczęścia, które zaczęły nękać ludzkość.