Historia doktryn politycznych

Zestaw pytań egzaminacyjnych do historii doktryn

1. Ideał demokracji pustynnej Hebrajczyków

Historia narodu datuje się od Abrahama. Naród Abrahama nazwany został Hebrajczykami tzn. naród przychodzący zza rzeki. Hebrajczycy wierzyli w jednego Boga - Jahwe ( ten który nie posiada nazwiska), który początkowo był surowym bogiem utożsamianym z wiatrem, burzą i piorunami. Dopiero za sprawa Mojżesza okazał się Bogiem sprawiedliwym, który wyprowadził Żydów z niewoli egipskiej i doprowadził ich do Ziemi Obiecanej. Ich wędrówka trwała 40 lat po to, aby wykształciło się nowe pokolenie, a zniknęło pokolenie niewoli egipskiej. Bóg Jahwe był swoistym opiekunem Izraela. Przed przymierzem na górze Synaj w plemionach żydowskich wszyscy byli równi, gdyż Bóg przyznał wszystkim takie same przywileje. Idea wolności mówiła , że władzą jest sam Bóg. Żydzi ze sobą nie walczyli ze względu na łączącą ich wiarę ale również pokrewieństwo- pochodzili bowiem od 12 braci - synów Józefa. Wśród Hebrajczyków panowała solidarność plemienna, każdy człowiek zobowiązany był do pomocy drugiemu, do pomocy słabym i zadłużonym. Mojżesz zawarł przymierze z Bogiem na górze Synaj, które było rodzajem umowy między Bogiem a narodem wybranym. Jahwe obiecał Żydom szczególną opiekę w zamian za przestrzeganie jego 10 przykazań (Dekalog). Mieli oni słuchać głosu bożego, przestrzegać przymierza a za to zostali nazwani narodem wybranym, świętym ludem. Podczas tej 40 letniej wędrówki wykształciła się demokracja pustynna, w której dominowała idea egalitaryzmu, wolności, równości, sprawiedliwości, braterstwa, gdzie jedynym władcą sprawiedliwym jest Bóg.

2. Pozycja króla w doktrynie starohebrajskiej

W momencie osiedlenia Hebrajczyków w Kanaan wykształciła się monarchia. Jednak mimo jej ustanowienia Izraelici wierzyli, że bóg Jahwe sprawuje bezpośrednio rządy nad ludem, a król i kapłani są jedynie wykonawcami jego woli. Pierwszym królem był Saul, drugim Dawid a trzecim Salomon. Saul był wodzem charyzmatycznym, obdarzonym nadprzyrodzoną siłą, nie był do końca królem. Dawid był królem, którego w szczególności upodobał sobie Jahwe i dlatego zawarł z nim przymierze, które było konsekwencją przymierza zawartego na górze Synaj. Już w okresie przedkrólewskim co 7 lat odnawiano przymierze, natomiast w okresie monarchii było ono odnawiane co roku. Dawid umacniał swą władzę kosztem tradycji plemiennych. Salomon był dość despotycznym władcą. Wybudował świątynię Jerozolimską, która była połączona z pałacem na znak jedności religii i władzy monarszej. Występował tutaj podwójny tron.

Król był

• napełniony duchem bożym, dysponował nadzwyczajnymi właściwościami, bo wybierał go Bóg, ustanawiał go władcą i adoptował. Król był adopcyjnym synem Boga.

• Król miał prawo siadania na tronie po prawicy bożej. Było to symbolem współrządów Boga i króla nad narodem wybranym i gwarancją zwycięstwa nad wrogami

• Król był budowniczym świątyń i regulował sprawy świąt i kultu, spełniał funkcję kapłana

• Był gwarantem urodzaju i dobrobytu, był źródłem pomyślności swojego ludu, lud żył w jego cieniu

• Nie był identyfikowany z Bogiem, nie był obiektem kultu

• Król wykonywał wolę Boga, ale nie posiadał żadnych cech boskich

3. Mesjanizm żydowski

Okres wielkiego wygnania i 50 letniej niewoli Żydów spowodował kryzys ideologii królewskiej, nie było już miejsca dla króla- Boga, ani nawet na króla syna Bożego. Narodziła się idea mesjanizmu żydowskiego.. W VI wieku p.n.e. upadła Jerozolima - nastąpił okres wielkiego wygnania i rozbicia państwowości. Rósł autorytet kapłanów jako przywódców, szerzyła się wiara w Mesjasza, którego Jahwe ześle na pomoc udręczonemu ludowi.. Idea mesjanizmu była mocnym ogniwem zespalającym społeczeństwo. Możemy wyróżnić trzy rodzaje mesjanizmu:

• ściśle religijny - wiara że kult Jahwe zapanuje na całym świecie, a Izraelici będą jego kapłanami. Żydzi narodem wybranym przez Boga

• personalistyczny - wiara w przyjście Mesjasza , nowego władcy z rodu Dawida, który będzie odnowicielem nowej religii, zbawcą narodu i twórcą sprawiedliwego ustroju

• martyrologiczny - przeświadczenie, że naród Izraelski dzięki cierpieniom i ponoszonym ofiarom dostąpi zbawienia, czas chwały zostanie poprzedzony okresem prób i skruchy

4. Znaczenie proroków w historii narodu żydowskiego

Prorocy umacniali kult Jahwe, przyczyniali się do ostatecznego zwycięstwa tego kultu. Prorocy występowali w imieniu Jahwe, byli nauczycielami i pisarzami. Izraelici wierzyli, że Bóg przemawia do nich ustami proroków głosząc im nadzieję i dając siłę do przetrwania. Znaczenie proroków wzrastało, zwłaszcza w chwilach najazdów obcych wojsk i klęsk narodowych. Prorocy piętnowali koła rządzące , potępiali władców i niesprawiedliwe prawa. Głosili oni wyższość Jahwe nad Baalem i innymi bogami. W wyniku ich działalności powstała właściwie nowa religia. Jej ośrodkiem stało się tylko jedno najwyższe i uniwersalne bóstwo, które nie jest żądne ofiar lecz sprawiedliwości, gdyż samo jest sprawiedliwe. Prorocy głosili, że Bóg Jahwe jest Bogiem , który za złe karze ale jest miłosierny wobec ludzi.

5. Stosunek Bóg - naród wybrany w doktrynie starohebrajskiej

Hebrajczycy wierzyli w jednego Boga - Jahwe ( ten który nie posiada nazwiska), który początkowo był surowym bogiem utożsamianym z wiatrem, burzą i piorunami. Dopiero za sprawa Mojżesza okazał się Bogiem sprawiedliwym, który wyprowadził Żydów z niewoli egipskiej i doprowadził ich do Ziemi Obiecanej. Od samego początku Izraelici wierzyli, że Bóg wybrał ich do wypełnienia szczególnego posłannictwa by szerzyli wiedzę o nim i o jego moralnej naturze.

Izraelici nie tylko wierzyli, że są oni powołani do okazywania Jahwe wierności i miłości, ale byli przekonani, że Bóg powierzył im misję nawrócenia innych narodów

Niepowodzenie i klęski traktowali jako tymczasowe kary za nieposłuszeństwo i wierzyli, że po przebłaganiu - Bóg obdarzy ich łaską.

6. Podział społeczny Sparty

Była to polis o timokratycznej formie rządu. Początki wiąże z podbojem Dorów. Dorowie stali się grupą panującą. Sparta kojarzy się ze spartańskim wychowaniem.

Struktura społeczna

Spartiaci -wolni, pełnoprawni obywatele. Posiadają prawa polityczne i cywilne. Na gruncie praw politycznych mają: prawo decydowania o sprawach państwa - udział w zgromadzeniu ludowym oraz możliwość dokonywania wyboru. W grupie praw cywilnych na pierwszy plan wysuwa się możliwość zawierania związków małżeńskich oraz możliwość posiadania rzeczy.

Grupa Spartiatów to wąska grupa około 5-6 tys. Ludzi, podczas gdy wszystkich obywateli było 120 tys., która utrzymywała się z ziemi. Za zasługi w bitwach Spartiata dostawał równowartość pieniężną w ziemi. Nie był właścicielem ziemi. Dziecko Spartiaty otrzymywało tę ziemię w spadku w formie testamentu - na łożu śmierci Spartiata dzielił ziemię między swoje potomstwo- tak w linii męskiej jak i żeńskiej.. Spartiaci nie pracowali sami na tej ziemi. Dla nich pracowała grupa niewolników ( Heloci przypisani do ziemi jako narzędzia, byli niewolnikami państwowymi).

Obowiązki Spartiatów:

Spartiaci obowiązani byli do odebrania wychowania spartańskiego -tzw. agoge -. Jeżeli tego wychowania nie odebrali to tracili prawa polityczne. Tego wychowania nie musiały odbierać jedynie dzieci królewskie.

Dzieci Spartiatów wychowywały się poza domem ( chłopcy). Po urodzeniu chłopiec był odbierany rodzicom przez państwo. Państwo wychowywało chłopca. Od 7 roku życia zaczynała się nauka. Bardziej zdolni studiowali filozofię , inni kształcili się ogólnie. Obowiązkowe było wychowanie fizyczne. Po 18 roku życia każdy musiał odbyć 2-3 letnią służbę wojskową. Po służbie wojskowej młody mężczyzna nabywał pełnię praw obywatelskich. Jednakże urzędnikiem mógł zostać dopiero gdy ukończył 30 rok życia. Mężczyzna 30 letni musiał być żonaty, jeżeli nie był to zmuszano takiego mężczyznę do zawarcia związku małżeńskiego. Każdy mężczyzna do 65 roku życia musiał być w gotowości bojowej. Musiał posiadać w domu broń. Po 65 roku życia stawał się starcem ( gerontem).

Spartiata musiał płacić specjalny podatek na wspólne uczty ( FIDITIA). Był to jego obowiązek, jeśli tego obowiązku nie dopełnił tracił prawa obywatelskie. Została zachwiana równość majątkowa Spartiatów. Różna ilość dzieci powodowała dzielenie ziemi albo łączenie ( córka łączy ziemię z zięciem).

Spartiata tracił prawa obywatelskie kiedy utracił cześć, kiedy popełnił przestępstwo, przy przekupstwie urzędnika lub przyjął łapówkę, kiedy krzywoprzysięgał czy też skłamał. Problem czci u Spartiatów był niezwykle ważny. Tracił cześć gdy zhańbił się na polu walki, stchórzył. Spartiata to grupa uprzywilejowana ale skrajnie ubezwłasnowolniona.

Polis jest wartością sama w sobie. W Sparcie polis nie była dla człowieka.

1. Periojkowie - to wolni ludzie ale bez praw politycznych. Posiadali prawa cywilne tzn. mogli ze sobą zawierać pełnoprawne związki małżeńskie. Mogli tez mieć rzeczy na własność. Periojek oznaczał - mieszkający na zewnątrz. Periojkowie musieli być w ciągłej gotowości do wojny.

2. Heloci - to niewolnicy państwowi. Nie posiadali żadnych praw politycznych i cywilnych. Spartiaci nie kupowali niewolników. To niewolnicy wzięci na wojnie. Musieli być w ciągłej gotowości do wojny. Spartiata nie mógł wyzwolić Heloty. Mogło to zrobić jedynie Zgromadzenie Ludowe.

Zarówno Periojkowie jak i Heloci byli zagrożeniem dla Spartiatów. Potrafili walczyć , a nadmierna ich siła była zagrożeniem dla Spartiatów. Dlatego Spatriaci organizowali tzw. Święte wojny ( kryptee). Zgromadzenie Ludowe podejmowało decyzję , żeby znienacka napadać na Periojków i Helotów i tym samym likwidować nadmierną ich ilość. Ten system nie był systemem demokratycznym. Ustrój demokratyczny to także system wartości równych praw - majątek nie odgrywał tutaj roli. Natomiast istotą timokracji był majątek.

Organy władzy Sparty:

1. Zgromadzenie Ludowe (Apella) - jest to zgromadzenie, na którym zbierali się pełnoprawni obywatele Sparty ( mężczyźni). Myśl starożytna nie zna podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Zgromadzenie było ciałem ustawodawczym, wykonawczym i sądowniczym w jednym. Dokonywało wyboru urzędników tj. Eforu i gerontów. Generalnie Zgromadzenie Ludowe zajmowało się np. wypowiadaniem wojen, zawieraniem pokoju, podejmowano tworzenie prawa w różnych dziedzinach. Na Zgromadzeniu Ludowym nie dyskutowano projektu ustaw (albo przyjmowano od razu albo odrzucano przez podniesienie ręki). Zgromadzenie Ludowe zajmowało się Skarbem Państwa. Wyznaczało dowódców wojennych i wskazywało, który król wyruszy na wojnę..

2. Efor - Efor był urzędem kolegialnym , składający się najczęściej z pięciu osób. Zgromadzenie Ludowe raz do roku wybierało Eforów. Efor nie mógł być wybrany ponownie na następny rok. Nie miał możliwości reelekcji. Efor miał ogromną władzę nad królem; mógł go wygnać , zgładzić itd. Dla tego świata bardzo ważną rolę odgrywały znaki niebieskie. Istota władzy była boska. Znaki niebieskie mogły być dowolnie interpretowane. Eforowie czuwali nad agoge -wychowaniem spartańskim . Byli fachowcami od wychowania. Oni określali czy dziecko odebrało to wychowanie czy nie. Eforowie występowali z wnioskiem o rozpoczęcie świętej wojny i przewodzili na tych wojnach. Oni kontrolowali Helotów i Periojków.

3. Królowie - W Sparcie mamy do czynienia z dwoma królami. Sparta powstała z połączenia dwóch szczepów Dorów każdy ze swoim królem.

I tak w Sparcie pozostało dwóch króli. Bezwzględną zasadą było to, że każda decyzja jednego z króli musiała być kontrasygnowana przez drugiego króla. Pieczę nad królami sprawowali eforowie

4. Geruzja - zgromadzenie gerontów, rada starszych. Składała się z 28 gerontów i dwóch króli. Instytucja geruzji wykształciła się w okresie wcześniejszym była to przyboczna rada królewska ( doradcy króla). Decyzje rady starszych nie były wiążące. Geruzja miała podobne kompetencje jak Zgromadzenie Ludowe. Jednak Zgromadzenie Ludowe sądziło urzędników natomiast geruzja zajmowała się sprawami pospolitymi. Geruzja miała pieczę nad podatkami, zajmowała się porządkiem w mieście ( wyznaczała urzędników, którzy byli odpowiedzialni za te porządki). Bardzo ważnym był wówczas problem wag.

System społeczno polityczny Sparty określany był mianem timokracji.

7. Podział społeczny Aten

W Atenach ludność dzieliła się na:

1. wolną - to pełnoprawni obywatele i nieobywatele ( cudzoziemcy, wyzwoleńcy i metojkowie).

Pełnoprawny obywatel to człowiek urodzony z matki Atenki i ojca Ateńczyka, z zastrzeżeniem że związek został zawarty zgodnie z prawem. Miał pełnię praw politycznych i cywilnych. Czyli miał prawo brać udział w Zgromadzeniu Ludowym, możliwość wybierania i możliwość kandydowania na urzędnika (Ateńczycy nie brali pod uwagę cenzusu majątkowego)

Nieobywatele (cudzoziemcy i Metojkowie - to ludzie z zewnątrz oraz wyzwoleńcy).

Cudzoziemcy to wszyscy którzy przybyli z zewnątrz,

Metojkowie - to przybywający z miast, z kolonii sprzymierzonych z Atenami. Wyzwoleńcy to ci , którzy uzyskali wolność za sprawą państwa albo z decyzji swojego pana, ale nie mają oni praw publicznych.

Wszyscy oni musieli mieć swojego patrona z grona pełnoprawnych obywateli- to był ich obowiązek.

Cudzoziemiec, metojek i wyzwoleniec nie mieli pełnej zdolności do czynności prawnych ponieważ byli nieobywatelami dlatego patron mógł za nich załatwiać sprawy urzędowe np. występować do sądu w ich imieniu.

Wszyscy ci ludzie musieli płacić specjalny podatek państwu tzw. metojkion.

Nieobywatele mieli różne zobowiązania wobec swoich patronów. Metojek był zobowiązany do płacenia długów za swojego patrona , gdy ten był niewypłacalny. Metojek miał obowiązek zorganizować wyprawę ślubną dla córki patrona.

2. niewolną - niewolnicy państwowi i niewolnicy prywatni

Niewolnicy państwowi byli własnością państwa ( pracowali na statkach, kopalniach i wykonywali zawody hańbiące takie jak kat czy pracownik komunalny. Niewolnik państwowy mógł mieć niektóre rzeczy na własność. Dostawał wynagrodzenie. Pochodzili z braństwa państwowego.

Niewolnicy prywatni - wszystko było własnością jego pana. Zatrudniani byli w gospodarstwach rolnych i jako służba domowa. Pochodzili z kupna, lub z urodzenia z matki niewolnicy. Jeżeli matka była wolna to dziecko też było wolne. Pan nie mógł zabić niewolnika , ale mógł wyznaczyć chłostę. Jeżeli w trakcie tej chłosty niewolnik umarł pan nie odpowiadał za jego śmierć.

8. Główne instytucje polityczne starożytnych Aten

Instytucje polityczne Aten

Ustrój Aten oparty był na funkcjonowaniu takich instytucji jak:

• Zgromadzenie Ludowe (Eklezja)

• Bulle - Rada pięciuset

• Areopag - Zgromadzenie archontów

• Archont

• Sąd Przysięgłych - Heliaja

• Strateg

ZGROMADZENIE LUDOWE

Zgromadzenie Ludowe jest zarówno ciałem ustawodawczym, wykonawczym i sądowniczym.

Zgromadzenie jako ciało ustawodawcze stanowi prawa bardzo ważne dla państwa zaczynając od prawa międzynarodowego a kończąc na sprawach porządkowych. Jako ciało wykonawcze - posiada kompetencje zarządzania i administrowania sprawami polis. Zgromadzenie Ludowe było ciałem sądowniczym - w odniesieniu do urzędników. Urzędnicy podlegali sądom na Zgromadzeniu. Wypowiadało wojny i zawierało pokój. Określało kierunki polityki międzynarodowej, wyznaczało kierunki ekspansji terytorialnej. Ateńczycy nie byli w stanie sami wyżywić się, więc konieczne było poszerzanie ekspansji. Zgromadzenie wyznaczało dowódców wojskowych, ustalało cła, podatki. Ponieważ Zgromadzenie Ludowe liczyło od 5-6 tys. Urzędników stało się konieczne wyłonienie z niego, z jego grona mniejsze ciało tj.

BULLE

Rade pięciuset, po to aby szybciej podejmować decyzje. Było to wąskie grono 300-400 osób. Posiadało podobne kompetencje do kompetencji Zgromadzenia Ludowego tj. w zakresie administracji i sądownictwa. Z bulle wyłoniono jeszcze mniejszy organ PRYTANIE - jest to organ kolegialny , składający się z kilkunastu urzędników, działał on permanentnie (dzień i noc). Urzędnik - prytan był do dyspozycji Ateńczyka w każdym momencie. Grecy i Rzymianie wyznaczali sobie dni feralne.

Do prytanów można było wnieść sugestię, załatwienia jakieś sprawy. Prytanie wnosili projekty ustaw do Zgromadzenia. Mieli oni inicjatywę ustawodawczą. Mamy do czynienia z urzędami: Są to ciała kolegialne

AREOPAG - ciało ludzi doświadczonych, uznanie dla zasług tych ludzi dla Aten

ARCHONT

Wybierany przez Zgromadzenie Ludowe. Było kilku archontów. Funkcja archonta powstała u schyłku ery królewskiej, żeby przejąć funkcje , które sprawował król.

Archonty ( Bazileus, Ptolemarchos i Eponymos).

Bazileus - to z greckiego król. Zajmował się sprawami kultu.

Ptolemarchos - odpowiedzialny za sprawy wojskowe

Eponymos - odpowiedzialny za sprawy administracyjne

Po upływie kadencji Archont automatycznie wchodził w skład AEROPAGU - ciało ludzi doświadczonych, uznanie dla zasług tych ludzi dla Aten.

STRATEG

Urzędnik od szczegółowego wyznaczania planów wojennych, urzędnik od spraw wojskowych..

HELIAIA - sąd przysięgłych organ ściśle sądowniczy.

Jest to istota demokracji, pewien układ instytucji na określone ciała polityczne i społeczne.

W systemie demokratycznym to lud ( ale tylko pełnoprawni obywatele) decyduje jaki układ polityczny ma funkcjonować. Układ społeczny w Atenach jest dość typowy dla myśli starożytnej.

9. Znaczenie zgromadzenia ludowego w Atenach

ZGROMADZENIE LUDOWE

Liczyło ok. 5 lub 6 tys. urzędników. Prawo do udziału w Zgromadzeniu Ludowym mieli pełnoprawni obywatele, dorośli mężczyźni od 21 roku życia po odbyciu służby wojskowej .Prawa obywatelskie urzędnik tracił wtedy kiedy stracił cześć jako kategorię polityczną (popełnił przestępstwo polityczne lub przekupił albo sam przyjął łapówkę) zhańbił się ucieczką z pola bitwy lub kiedy zdradził ( przeszedł na stronę wroga) , kiedy zawarł związek małżeński z nie obywatelem. Pełnoprawny obywatel to ten kto urodził się z matki Atenki i ojca Ateńczyka.

Nie ma podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą Zgromadzenie Ludowe jest zarówno ciałem ustawodawczym, wykonawczym i sądowniczym. Zgromadzenie wybierało urzędników . Zbierało się raz na miesiąc. Zgromadzenie zwoływał archont. Zgromadzenie jako ciało ustawodawcze stanowi prawa bardzo ważne dla państwa zaczynając od prawa międzynarodowego a kończąc na sprawach porządkowych. Jako ciało wykonawcze - posiada kompetencje zarządzania i administrowania sprawami polis. Zgromadzenie Ludowe było ciałem sądowniczym - w odniesieniu do urzędników. Urzędnicy podlegali sądom na Zgromadzeniu. Wypowiadało wojny i zawierało pokój. Określało kierunki polityki międzynarodowej, wyznaczało kierunki ekspansji terytorialnej. Ateńczycy nie byli w stanie sami wyżywić się, więc konieczne było poszerzanie ekspansji. Zgromadzenie wyznaczało dowódców wojskowych, ustalało cła, podatki. Ponieważ Zgromadzenie Ludowe liczyło od 5-6 tys. urzędników stało się konieczne wyłonienie z niego, z jego grona mniejsze ciało tj.

10. Proszę scharakteryzować synoikizm

Proces synoikizmu - jest to proces powstawania polis ( miasto-państwo).

Wg Tukidydesa na początku mieliśmy do czynienia z rozrzuconymi twierdzami. Wokół tych twierdz istniały osiedla ludzkie i nie czuły się związane z tymi twierdzami. Jednakże konieczność dotarcia do źródła wody , które znajdowało się w twierdzy przybliża ludzi z osiedli do twierdzy. Zacieśniają się związki między tymi społeczeństwami. Jednym z najistotniejszych procesów historycznych , który zdecydował o przyszłych losach Grecji, to kształtowanie się nowych zupełnie struktur społeczno-politycznych.

Elementy synoikizmu.

1. Pierwszy element to powstanie władzy w twierdzy. Ludzie z okolicznych osiedli wokół twierdzy sukcesywnie podporządkowują się tej władzy w twierdzy. Ludzie zaczynają się identyfikować z twierdzą. Dla bezpieczeństwa teren twierdzy wraz z okolicznymi osiedlami zostaje otoczony murami.

2. Drugi element polis to mury. Jedynie Sparta nie została otoczona murami.

1. Trzeci element polis to jeden wspólny kult ( jeden bóg) przykładem są Ateny.

2. Czwarty element to wykształcenie sposobu gospodarowania typowego dla polis. Autarkiczne , samowystarczalne polis. Samodzielne miasta - państwa mają strukturę autonomiczną, niezależną.

11. Główne wartości, na których opierała się demokracja ateńska

Wartości, na których demokracja ateńska była oparta są bardzo ważne. Ateńczycy byli bardzo przywiązani do pewnych wartości tj.

Równość praw (ISONOMIA)- W Atenach w grupie pełnoprawnych obywateli nie brano pod uwagę cenzusu majątkowego, a w Sparcie było to bardzo ważne. Równość praw sprowadzało się do tego, że Ateńczyk miał prawo odwoływania się od wyroków sądowych. Obywatel był chroniony. Kontrola państwa nad obywatelem sprowadzał się do tego co ustanowiło prawo, nie było samowoli urzędniczej.. Żaden z Ateńczyków nie dorósł do pozycji Efora w Sparcie. Nie miało znaczenia skąd pochodzi Ateńczyk Ateny były miastem otwartym, bez znaczenia było czy to był przybysz, czy zasiedziały Ateńczyk. Obcokrajowcy za zasługi mogli uzyskać prawa obywatelskie. Był równy dostęp do urzędu. Urzędnicy byli losowani ( ślepy los decydował , kto zostanie urzędnikiem. Piastowanie urzędu to nie było tylko prawo , ale i obowiązek. Jest to służba. Urzędnik, który został wybrany musiał wytłumaczyć dlaczego nie chce zostać urzędnikiem. Aby zapewnić równy dostęp do urzędu Ateńczycy stosowali diety . W ten sposób wyrównywali prawa urzędnika.

Wolność słowa (ISEGORIA )- myśl starożytna rozumie nieco inaczej, nie jest to wolność słowa na zasadzie mówienia o wszystkim. Ateńczycy rozumieli to jako dobre radzenie państwu - coś ważnego do powiedzenia dla dobra polis. Szczególnym tego wyrazem był OSTRACYZM - słowo popularne inaczej SĄD SKORUPKOWY. Kojarzy się z wykluczeniem kogoś, bojkotem. Odbywał się on na Zgromadzeniu Ludowym. Na jednym ze Zgromadzeń zadawano pytanie: Czy jest między nimi ktoś, kto zagraża np. demokracji? I wymaga wykluczenia. Za miesiąc odbywało się kolejne Zgromadzenie i na tym spotkaniu zgromadzeni dostawali skorupkę i wpisywali na niej osobę uznaną za tyrana. Takiego osobnika usuwano z Aten, żeby nie zagrażał demokracji.Tak odbywał się Sąd Skorupkowy. Takiego oskarżonego spotykała kara np. wygnania na 10 lat. Usuwano go z państwa. Tyrania oznacza tu coś zupełnie innego niż współcześnie. Tyran to człowiek sprawujący jednoosobowo władzę dla dobra polis.

Równy dostęp do urzędów (ISOTIMIA )- urzędnicy byli losowani, o tym czy zostanie urzędnikiem decydował ślepy los. Piastowanie urzędu w Atenach to obowiązek - służba dla polis, a nie kolejny szczebel do kariery. Wylosowany urzędnik (biało - czarne fasolki) w swoich obowiązkach był oderwany od podstawowych zajęć domowych i dlatego otrzymywali oni diety - dodatkowa pula pieniędzy, aby mogli się utrzymać.

Urząd strateg - kojarzy się z kwestiami wojennymi, nie stosowano tu losowania, był on wybierany.

Harmonia, zgoda - Harmonia i sprawiedliwość to bliskoznaczne określenia dla Ateńczyka. Harmonia - to taki układ stosunków społeczno - politycznych w którym każdy Ateńczyk zna swoje miejsce i wykonuje to co do niego należy. Wiąże się to z kwestią niewolnictwa. Ateńczycy uważali niewolnictwo za coś naturalnego., Harmonijne współdziałanie wszystkich obywateli prowadziło do dobrego funkcjonowania polis (jest ona wartością naczelną). Zarówno Spartanie jak i Ateńczycy cenili swoją autonomię.

Sprawiedliwość - utożsamiana jest z harmonijnym funkcjonowaniem państwa. Gdy w państwie brak jest harmonii i sprawiedliwości to jego struktura jest zachwiana. Bunt społeczny to burzenie sprawiedliwości. Sprawiedliwe jest tylko to co mieści się w ramach harmonii.

Wszystkie te wartości są bardzo ważne i typowe dla Ateńczyka.

12. Sparta - dlaczego niedemokratyczna polis

Faktyczną władzę w Sparcie sprawowali Eforowie. Pierwotnie byli to urzędnicy kontrolujący królów; stopniowo uzyskiwali coraz szersze kompetencje, przewodniczyli geruzji i apelli, kierowali polityką zagraniczną państwa, towarzyszyli królowi na wojnie; przejęli więc ogólne kierownictwo państwem, gdy podporządkowali sobie organy ustawodawcze wykształcił się ustrój oligarchiczny o bardzo wąskiej grupie rządzących.

13. Isegoria, isonomia, homonoia - charakterystyka pojęć

Ateńczycy kierowali się następującymi zasadami:

• ISOTIMIA - zasada równego dostępu do urzędów, jedna z wartości na której jest oparta demokracja.

• ISEGORIA - jest to wolność słowa, która była rozumiana jako dobre radzenie państwu. Coś ważnego do powiedzenia na temat państwa i polityki.

• ISONOMIA - równość praw - wszyscy mają takie same prawa i obowiązki względem państwa. Oznacza równość głosu i udziału we władzy, to również równość traktowania obywateli w urzędzie podatkowym, przed sądem, na agorze.

• homonoia- - Harmonia i sprawiedliwość to bliskoznaczne określenia dla Ateńczyka. Harmonia - to taki układ stosunków społeczno - politycznych w którym każdy Ateńczyk zna swoje miejsce i wykonuje to co do niego należy. Wiąże się to z kwestią niewolnictwa. Ateńczycy uważali niewolnictwo za coś naturalnego., Harmonijne współdziałanie wszystkich obywateli prowadziło do dobrego funkcjonowania polis (jest ona wartością naczelną). Ateńczycy cenili swoją autonomię.

14. Cechy charakterystyczne demokracji ateńskiej

Podstawowym pojęciem demokracji ateńskiej była wolność. Wolność pozwalająca człowiekowi robić co chce i mówić co chce, jeżeli prawo nie stanowi inaczej. Za istotę wolności uważano wolność słowa. Na zgromadzeniu ludowym każdemu przysługiwało prawo zabierania głosu. Za treść wystąpienia nie można było nikogo karać ani nawet ganić. Dobrodziejstwa wolności były szczelnie zamknięte przed niewolnikami. Innym składnikiem ateńskiej demokracji była zasada praworządności. Obywatele byli twórcami prawa, zmieniali je, kiedy przestało im służyć, ale dopóki obowiązywało musiało być przestrzegane było “panem demokracji”.

15. Charakterystyka braminizmu

Dzieje braminizmu można podzielić na dwa okresy:

1. okres wczesnowedyjski - wkroczenie do Indii Ariów, którzy zamienili ludność tubylczą Drawidów w niewolników. Zdobywcy dokonali pierwszego poważnego podziału wśród społeczeństwa. W okresie nieprzerwanych walk dominującą rolę odgrywali Ariowie oraz wzrastała pozycja kapłanów, których modlitwy i ofiary miały zapewnić zarówno zwycięstwo Ariów jak i ład we wszechświecie

2. okres braminizmu - kapłani zdobywają supremację ( zwierzchnictwo, panowanie, dominowanie) w społeczeństwie. Jest to przełom II i I tysiąclecia p.n.e. Następuje przejście do osiadłego trybu życia. Pomyślność ludzi zależała od siły modlitw i darów kapłanów, którym przypisywano moc tajemną. Wyższa pozycja braminów wynikała także z tego, że doradzali oni królowi. Zajmowali się także wychowaniem.

Ogólny ład i prawa u braminów:

1. Dharma - to jest “święty ład”. Wyznacza miejsce każdej rzeczy i każdego człowieka we wszechświecie. Na jej gruncie każdy człowiek ma wyznaczone miejsce i granice i nie wolno tej granicy przekroczyć. To wyznaczenie celów życiowych człowieka. Dotyczy ona wszystkich stworzeń. W dharmie każdy ma swoje miejsce. Określeniem dharma posługiwano się również dla oznaczenia norm prawnych, obyczajowych i obowiązków sakralnych. Dharma była porządkiem świata niezależnym od bogów. To prawo naturalne.

2. Artha - rodzaj praw, które dotyczą tylko człowieka, sfera praktycznego działania człowieka, wyznaczająca cele dla działalności artystycznej, zajęć gospodarczych, rzemiosła, kupiectwa itd. Porządkuje życie ludzkie od narodzin aż do śmierci. Obowiązek dziecka wynika z arthy. W tym przypadku uczucia nie są ważne. Dolegliwości znosi się z pokorą.

3. Kama - oznaczał dążenie ludzkie skierowane ku realizacji jednostkowych celów. Dotyczy poszczególnego człowieka. W efekcie zawsze chodzi o to , żeby zrealizować dharmę. Kama jest ściśle powiązana z dharmą i arthą.

Filozofia związana okresem braminizmu

• Brahman - jest to dusza wszechświata ( święty świat, święta potęga), siła duchowa, która powoduje , że świat jest ułożony harmonijnie, jest ład w świecie.

• Atman - to dusza jednostkowa, indywidualna.

• Maja - to życie doczesne, złuda, ułuda, coś nieprawdziwego. Maja to świat materialny, to jest nierzeczywiste. Rzeczywisty jest tylko świat duchowy.

Bogowie - są bogami sprawczymi na ziemi, nie odpowiadają za to co się na niej dzieje. W Indiach panował system wielobóstwa, większość bogów była osobowa, tylko Brahman był bezosobowy.

Reinkarnacja- bramini głosili, że w łańcuchu wcieleń życie doczesne jest tylko jednym ogniwem zależnym od stanowiska i postępowania w życiu poprzednim. Jednocześnie uczą , że życie doczesne i zachowanie człowieka przesądzają o następnym ogniwie, o następnym wcieleniu. Krąg sansary - uzasadnienie doczesnej sytuacji jednostki, perspektywa lepszego życia w następnym wcieleniu pod warunkiem przestrzegania prawa. Dusza nie ma postaci materialnej, tylko wtedy, gdy połączy się z bramanem. Problem reinkarnacji określa podział społeczny, zwłaszcza w czasie dominacji braminów.

Struktura społeczna różnicuje się i wyróżnia się w a r n y.

Podział warnowy jest podziałem sztywnym, nie ma przeskakiwania z jednej warny do drugiej.

Są cztery podstawowe warny:

• Bramini - to kapłani - najwyższa warna. Braminem mógł zostać tylko syn bramina.

• Krzatriowie -wojownicy, drużyny wojskowe i potomkowie rodów książęcych.

• Wajsiowie - to ludzie pracujący - rolnicy, rzemieślnicy i kupcy.

• Siudrowie - Drawidowie nie znający wiedzy wed i nauk braminów. Najniższa grupa służebna względem trzech pozostałych warn.

Ten podział był ugruntowany przez braminów. Dominująca pozycja braminów stworzyła sytuację, że wszystkie decyzje spoczęły na kapłanach. Pośrednictwo między bogiem a człowiekiem w okresie braminów doprowadzone było do skrajności. W tej kulturze nie ma ofiar dziękczynnych tylko są ofiary błagalne. Te ofiary były przyjmowane przez bogów tylko od braminów. Pomyślność ludzi uzależniona jest od bramina.

Każdy książę posiadał doradcę i zawsze nim był bramin, był to purochita.

Bramini sprawowali pieczę nad systemem wychowania. Ten system na którego pieczy stali bramini był niewzruszony.

16. Księgi polityczne starożytnych Indii

Wszystkie księgi polityczne poruszają jeden bardzo ważny problem, problem władzy. Władza traktowana jest jako najpoważniejszy element, bez którego nie istniałoby życie społeczne.

Podział ksiąg politycznych Indii:

• Ramajana- jest epopeją - zawiera szereg poglądów o władzy, państwie, prawie. Precyzyjnie ujmuje zagadnienia ustrojowo-społeczne

• Mahabharata- epopeja- zawiera poglądy o dobrych i złych władcach oraz myśli o sztuce rządzenia, szczególnie w księdze 12 można poznać szereg myśli o państwie, władzy i prawie.

• Arthasiastra- podręcznik o sztuce rządzenia przypisywany Kautilji

• Księga Manu - jest epopeją - zawiera szereg poglądów o władzy, państwie, prawie. Precyzyjnie ujmuje zagadnienia ustrojowo-społeczne

17. Państwo i władza wg ksiąg starożytnych Indii

Na państwo składa się 7 elementów: król, ministrowie, terytorium, fortece, skarb państwowy, wojsko i sojusznicy międzynarodowi.

Król opiera się na skarbie i sile, monarcha zdobywa tylko wówczas nienaruszoną władzę gdy zachowuje w swoich rękach dyspozycje państwem i wojskiem. Władcami nie powinni być ludzie ulegli, przewrażliwieni, niemęscy, pełni cnót i współczucia. Zły panujący oddaje się przyjemnością nie jest opanowany, lekceważy niebezpieczeństwo, nie wykonuje królewskich obowiązków. Przykładem takiego władcy jest Rawana. Wzorem dobrego władcy jest Rama, zasięgający rady mędrców, działający z rozmysłem, zrównoważony, konsekwentny, szybki w działaniu, czujny na niebezpieczeństwa.

Środkiem prowadzącym do dobrych rządów było wychowanie rządzących łączące wiedzę teoretyczną z praktycznym działaniem w swych przedsięwzięciach. Władca powinien liczyć na siebie, chociaż powodzenie zależy nie tylko od jego wiedzy, decyzji i przedsiębiorczości ale również od losu. Władza ma charakter boski i dlatego nie można się przeciw niej buntować.

18. Cztery prawdy buddyzmu

1. o istnieniu cierpienia - Budda twierdził, że każde życie ludzkie pomiędzy jednym a drugim wcieleniem jest cierpieniem

2. o powstaniu cierpienia - cierpienie powstaje na skutek pożądliwości i chciwości człowieka tzn. człowiek chciałby być ciągle młody, piękny i bogaty

3. zlikwidowanie cierpienia - cierpienie można zlikwidować - zależy to od człowieka, musi on wyzbyć się pożądliwości, zapomnieć o sobie, wznieść się ponad własne ja

4. droga wiodąca do zlikwidowania cierpienia - ośmioraka ścieżka ( droga) do zniszczenia cierpienia; człowiek powinien przyjąć właściwe myślenie, działanie, osąd - jest to sposób myślenia i postępowania człowieka

19. Buddyzm pierwotny - religia czy nie?

Buddyzm pierwotny nie był religią , ponieważ:

• bóg nie jest istotny dla Buddy. Centrum zainteresowania jest człowiek, jest to bardziej system etyczny

• Budda nie przyjmuje kategorii duszy . Reinkarnacja - to człowiek umiera i przyjmuje nową postać materialną ( duszy nie ma).

• Człowiek dąży do nirwany. Nirwana buddyjska to rozpłynięcie w niebycie.

• Dwa stopnie nirwany:

• z pozostałościami - ostateczna nirwana - rozpłynięcie się w niebycie

• bez pozostałości - ten stan wyzbycia się cierpienia, który człowiek może się wyzbyć na ziemi.

Buddyzm pierwotny nie był religią - kult, ofiara, modlitwa nie ma znaczenia. Proszenie bogów o cokolwiek mija się z celem. Człowiek nie potrzebuje pośrednika. Budda nie tworzy kościoła. Nie tworzy doktryny, buddyzm pierwotny nie ma charakteru dogmatycznego. Jest systemem etyczno-filozoficznym.

20. Proszę scharakteryzować główne idee sofistów

Sofiści programowo odrzucali rozważania nad istnieniem i istotą Bogów. Państwo nie jest tworem sił pozaziemskich, powstało ono z woli ludzi a jego zadania są doczesne. Sofiści burzyli święte tradycje greckie, kładli kamień węgielny pod greckie oświecenie. Zlaicyzowali podstawowe pojęcia polityczne. Odarli z uzasadnień religijnych prawo, sądy a także ideę sprawiedliwości.

Uważali się oni za nauczycieli i wychowawców swych współobywateli, a za swe nauki pobierali słone wynagrodzenie. Główny nacisk kładli na retorykę, sztukę przemawiania i przekonywania. Uczyli jak przemówienie najsłabsze uczynić najsilniejszym., jak zrobić karierę polityczną w społeczeństwie demokratycznym, w warunkach wolności słowa na zgromadzeniach Ateńczyków. Byli mistrzami prowadzenia dyskusji politycznej. Protagoras- ojciec sofistów- był twórcą relatywizmu społecznego. Uważał , że państwo ma służyć człowiekowi, ma służyć większości. Aprobowali demokrację jako ustrój najbardziej zasadny. Realizm sofistów głosił pluralizm moralności. Sofiści wnieśli pierwszy wkład do ideologii prawa natury, przenosząc ją z nauk przyrodniczych na grunt nauki o społeczeństwie.. zasługą sofistów było związanie prawa natury z zasadą równości ludzi. Sofiści byli twórcami i inicjatorami teorii poznania i zwolennikami sensualizmu i relatywizmu. Konsekwencją relatywizmu poznawczego stał się praktycyzm i konwencjonalizm.

21. Idealizm Platona

Platon wyznawał pogląd, że istnieją dwa światy: świat idei i świat odbijający te idee. Świat idei jest doskonały, identyczny z bóstwem, albo stanowi jego twór, drugi jest niedoskonałym odbiciem pierwszego. Świat idei jest absolutny, jego prawa są niezmienne i trwałe, oparte na zasadach hierarchii. Tylko mędrzec może przeniknąć jego tajemnicę, może zbliżyć państwo do idealnego wzorca, tworząc organizację doskonałą, odpowiadającą ideom dobra, sprawiedliwości, piękna i prawdy. Doskonały rządca - filozof ma możliwość powstrzymania procesu degenerowania się ustroju.

22. Krytyka demokracji w koncepcji Platona

Wg Platona ustrój demokratyczny jest najbardziej chwiejny. Cechują go brak dyscypliny społecznej i respektu dla władzy, anarchia, brak kompetencji rządzących i demoralizacja wśród ludu. Zręczny demagog nie ma trudności w zapanowaniu nad motłochem. Demokracja prowadzi nieuchronnie do tyranii.

23. Teoria krążenia ustrojów Platona

Timokracja- pojawiają się ludzie odważni, mężni, uczciwi, którzy walczą dla idei. Zaczynają patrzeć na własny interes. Obaliłem tyrana więc powinienem mieć więcej korzyści. Następuje podział na idealistów i arystokrację - grupa ludzi która monopolizuje władzę. Na zewnątrz monopolizuje mit, że ta władza wykonywana jest w interesie ogółu, dobra wspólnego. Arystokracja przekształca się w oligarchię.

Oligarchia- Zwyciężają największe namiętności - miłość do pieniądza, bogactwa. Brak racjonalnego myślenia, że ten interes przeznaczony jest dla dobra wspólnego, dla ogółu. Arystokraci naie patrząc na innych zagarniają wszystko. Pojawia się sprzeciw, wszyscy chcą rządzić. Następuje demokracja - rządy ludu.

Demokracja- każdy chce mieć władzę i pieniądze. Każdy chce rządzić, demokracja staje się w końcu anarchią.

Anarchia- ludzie dążą do silnej władzy, mówią, że wreszcie trzeba zrobić porządek. Ale żebym miał z tego korzyść, będę obiecywał ( demagog- który wszystkim obiecuje wszystko) Robi się z niego tyran.

Tyrania- ustrój zdecydowanie najgorszy, racją stanu jest tu interes osobisty despoty- karierowicza. Ponieważ na dłuższą metę jest on niemożliwy pojawiają się ludzie odważni, mężni, uczciwi którzy obalają tyrana. Tyrania zmienia się w timokrację.

24. Sprawiedliwość wg Platona

Platon stworzył teorię idealnego państwa opartą na idei dobra i idei sprawiedliwości. W państwie tym ludność miała dzielić się na trzy klasy: filozofów, którzy mieli kierować państwem; wojowników, którzy mieli go strzec i rzemieślników- rolników, którzy mieli pracować na utrzymanie całego państwa. Dwie pierwsze grupy miały żyć we wspólnocie, wyrzec się rodziny i własności prywatnej, a ich dzieci miały być wychowywane przez państwo. Jedynie trzecia grupa mogła dysponować swą własnością. Wg Platona w timokracji rządy ludzi odważnych, mężnych, uczciwych powinny cechować się cnotą (arete) , czyli osiąganiem celów godzących cele osobiste z celami całej wspólnoty i najważniejszą z cech czyli sprawiedliwością. Filozofowie, politycy, władcy wymyślają prawa i egzekwują je. Władca - filozof rozumie idee sprawiedliwości i musi przestrzegać praw. Władza jest sprawiedliwa, jeśli stoi ponad prawem.

25. Platońska polis idealna

Polis idealna to taka, którą rządzi idea uniwersalnego dobra i sprawiedliwości. W państwie wszystko musi mieć charakter powszechny - nie ma tu miejsca na indywidualność, lecz jedynie najbardziej ogólne zasady, wzorce. Państwo jest jednym organizmem, wszyscy obywatele muszą mieć ten sam cel, jest to warunek ładu, Państwo musi być rządzone przez filozofów, do państwa należą ci którzy są mu potrzebni, przydatni władcy - filozofowie, wojsko i rzemieślnicy. Idealna polis jest stanowa, każdy ma ściśle określone miejsce. Cnotą władców jest mądrość, wojska - męstwo a rzemieślników - panowanie nad sobą. Państwo musi być ascetyczne, konieczne jest wyrzeczenie się wszelkich dóbr doczesnych. Ma panować komunizm- nie jest to rozumiane jako wspólne posiadanie ale jako wyrzeczenie się prawa do posiadania oczywiście na rzecz państwa.

Idealne społeczeństwo to takie, w którym wszystkie te elementy funkcjonują harmonijnie. Żołnierze pomagają władcom utrzymać resztę obywateli pod łagodną , lecz pełną kontrolą. W państwie idealnym nie ma konfliktów, każda klasa jest szczęśliwa i zadowolona dzięki robieniu tego, do czego się najbardziej nadaje. Platońska teoria państwa to normatywna teoria państwa “najlepszego” skonstruowana wg idei dobra i sprawiedliwości. Państwo “najlepsze” winno dążyć do najwyższych zalet za jakie Platon uważał powszechność i stałość.

Program Platona był jeden dla wszystkich, nie podlegał przystosowaniom ani rozwojowi państwa, od obywateli wymagał stałości w sposobie myślenia i odczuwania.

26. Geneza państwa wg Platona

Państwo stworzył człowiek. Państwo powstaje wówczas, gdy nikt z nas nie zdoła dbać w dostateczny sposób o zaspokojenie swych potrzeb lecz zdany jest na pomoc wielu. Państwo tworzy się w wyniku naszej wzajemnej potrzeby. Naczelną zasada realnych tworów państwowych wcale nie jest rozum ale odwaga (timokracja), anarchia (demokracja), chciwość (oligarchia), strach i zbrodnia (tyrania).

27. Hierarchiczność w koncepcji Platona

Idealna polis jest rygorystycznie zhierarchizowana. Społeczeństwo i państwo zbudowane są na podobieństwo duszy człowieka. Podobnie jak dusza składa się z nierównych odlanych z różnych kruszców części, z których jedna charakteryzuje się inteligencją, druga odwagą, trzecia zaspokaja potrzeby całego organizmu. Tak w społeczeństwie istnieją trzy wyraźnie wyodrębnione od siebie grupy społeczne. Na szczycie stoją ci, którzy wyróżniają się inteligencją i mądrością - oni rządzą, poniżej stoją wojownicy- strażnicy - oni bronią całego społeczeństwa przed wrogiem, na dole zaś żyją ci, którzy powołani są do zaspokajania potrzeb materialnych ogółu. Żadna z tych grup nie osiąga doskonałości z osobna, żadna nie funkcjonuje bez związku z pozostałymi, dopiero wszystkie razem tworzą harmonijną, składającą się z nieruwnych części - całość.. Państwo staje ponad jednostką, jednostka stanowi część składową całości.

28. Komunizm w Platońskiej polis idealnej

Hierarchia społeczna została oparta przez Platona na hierarchii wiedzy. Mędrcy dochodzą do pełnej prawdy przez zdobycie kluczy otwierających przed nimi tajemnice świata idei; wojownicy poznają tylko część prawdy, prostacy zaledwie jej strzępy.

Idealne państwo to państwo ascetyczne, ponieważ cel do jakiego dąży jest idealny, którego osiągnięcie nie zapewnia obywatelom bezpośrednich korzyści, rozkoszy czy dóbr doczesnych. Wymaga wyrzeczenia się dóbr doczesnych. Ale te wyrzeczenia dotyczyły tylko dwóch wyższych stanów tj. strażników i wojowników. Dla nich została zniesiona własność indywidualna. W państwie obowiązywał ustrój komunistyczny, w którym wspólnym było wyrzeczenie się. Stan najniższy - rzemieślnicy nie podlegali rygorom, ponieważ nie brali udziału w dążeniach do doskonałości.

Ideą państwa platońskiego było podporządkowanie jednostek państwu, a państwa celom czysto moralnym, idealnym, powszechnym i stałym. W państwie idealnym nie liczono się z wolnością i szczęściem człowieka

Jednostka w platońskiej wizji nie była wartością suwerenną i samoistną, a jej szczęście osobiste i dobre samopoczucie nie stanowiły przedmiotu troski. Jednostka miała wartość o tyle tylko, o ile życie i działanie służyły realizacji ogólnych celów państwa. Idea państwa zajmowała wyższe miejsce w obiektywnej hierarchii a niżeli jednostki. To nie państwo istniało dzięki jednostce, ale jednostka żyła dzięki państwu. Grupy rządzące żyły we wspólnocie rodzinnej i majątkowej. Nie znały rodzin. Związki kobiet i mężczyzn wyznaczał los, wychowanie dzieci było wspólne i odbywało się na koszt państwa ( rodzice nie znali swojego potomstwa). Elita nie znała własności prywatnej. Platon był zdania, że wyzwolenie od pokus osobistych, rodzinnych i majątkowych pozwoli na dystans wobec polityki, a tym samym na właściwe, szczęśliwe rządzenie.

29. Geneza państwa w doktrynie Arystotelesa

Punktem wyjścia arystotelowskiej nauki o państwie jest stwierdzenie, że państwo należy do twórców natury, człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, zaś taki który z natury a nie przez przypadek żyje poza państwem jest albo nędznikiem albo nadludzką istotą. Państwo jest syntezą mniejszych wspólnot rodzinnych i miejskich, jest ono jednak od tamtych doskonalsze, bo oznacza się samowystarczalnością. W sensie logicznym państwo jest pierwsze, człowiek bez państwa nie może istnieć.

30. Prawo natury Arystotelesa

Arystoteles podkreśla, że rzeczywistość ustrojowa podlega prawu. Koncepcja prawno-naturalna mówi, że istnieją obiektywne prawa naturalne, podlega im cała rzeczywistość. Prawo natury - przyrodnicze, prawa naturalne - podlega im człowiek. Prawo natury znajduje zastosowanie w społecznych instytucjach koniecznych “ z natury”, górujących nad ludzkimi ustaleniami. Natura występuje jako stróż powszechnego ładu, twórca harmonijnego świata. Prawo natury u Arystotelesa jest zsynchronizowane z zasadą nierówności dominującą w świecie, a także z zasadą równości, która zawiera idee propozycji, nakazując każdemu oddawać to , co mu się należy wg miejsca w hierarchii świta i społeczeństwa.

31. Funkcje i zadania państwa wg Arystotelesa

Polis służy człowiekowi, państwo ma pomagać człowiekowi , zaspokajać jego potrzeby. Wg Arystotelesa człowiek jest istotą polityczną i bez otaczającego go społeczeństwa nie jest prawdziwym człowiekiem. Państwo należy do tworów natury, człowiek z natury jest istotą państwową. Państwo pochodzi z natury tzn. że powstaje na drodze naturalnego rozwoju. Arystoteles twierdził , że cały rozwój społeczny zmierza do tego celu, którym jest państwo. Etapami tego rozwoju jest powstanie rodziny, gminy wiejskiej, a w końcu państwa, wspólnoty doskonałej, która jest kresem ewolucji. Priorytet państwa jest logiczny - całość musi być pierwsza od części. Państwo jest koroną mniejszych wspólnot rodzinnych. Tylko państwo osiąga wszechstronną samowystarczalność, może zaspokoić wszystkie materialne i duchowe potrzeby ludzi. Celem państwa jest stworzenie ludziom dobrego życia tzn. pełnego rozwoju materialnych i moralnych wartości, których ludziom potrzeba. Dobra materialne też są warunkiem szczęścia, ale nie dają się one mnożyć w nieskończoność i nie są trwałe; te zalety mają tylko wartości duchowe. Arystoteles podkreśla związek rozumu i cnoty z działaniem, z praktyczną aktywnością ludzi. W naturze ludzkiej tkwi dążenie do życia w państwie. Człowiek jako istota własnego gatunku, pewne predyspozycje nabywa wraz z urodzeniem. Ale grupa pozwala jemu to wykształcić ( wykształcenie cech ludzkich). Istotą człowieczeństwa jest życie w grupie. Arystoteles uważa że człowiek dochodzi etapami do państwa. Państwo jest tą doskonałą syntezą- potrzeba bezpieczeństwa.

32. Arystotelowska klasyfikacja ustrojów

Zależnie od tego kto rządzi ( jednostka, grupa czy ogół) istnieją trzy ustroje dobre ( rządy dla dobra powszechnego): monarchia, arystokracja i politea oraz trzy ustroje zdegenerowane ( rządy dla własnej korzyści rządzących) : tyrania, oligarchia, demokracja.

Kształt ustroju zależy od siły i efektu walk społecznych, stanu gospodarki, charakteru narodu, podziału geograficznego oraz wielkości terytorium.

Kryterium oceny to czy rządy są sprawowane w interesie ogółu.

Oligarchia to rządy bogaczy nawet gdy stanowią większość, a demokracja to rządy biednych nawet gdy stanowią mniejszość. Kariera tych ustrojów jest w pełni zrozumiała, ponieważ podstawowym kryterium zróżnicowania społecznego jest majątek. Trzecią drogą jest forma pośrednia, gdyby stan średni był grupą najsilniejszą, a co najmniej przeważającą liczebnie najlepszym ustrojem byłaby politea. Arystoteles bardzo chwali ten ustrój widząc w nim harmonijne połączenie ideałów wolności i hierarchii. Politea to system trwały i wykluczający walki wewnętrzne. Jest ona mieszaniną oligarchii i demokracji. W istocie politea to oligarchia o szerokiej podstawie społecznej. Wg Arystotelesa politea to złoty środek, to szansa dla kompromisów społecznych i stabilizacji polis.

33. Chremastyka- nauka o gospodarowaniu wg Arystoteles

To nauka o dobrym gospodarowaniu. Najważniejsza jest rodzina. Podstawą myślenia jest przeświadczenie, że pracujemy dla zaspokojenia własnych potrzeb.

Ideałem będzie gospodarka towarowa. Arystoteles potępiał obrót finansowy. Preferuje typ gospodarki naturalnej, ewentualne nadwyżki należy sprzedać i wtedy mieć z tego zyski.

34. Arystotelowska koncepcja szczęścia a polis

Wg Arystotelesa formą człowieka jest to, że ma on zarówno duszę roślinną , duszę zwierzęcą i duszę myślącą. Człowiek będzie szczęśliwy, gdy wykorzysta wszystkie swoje zdolności i możliwości. Arystoteles uważał, że istnieją trzy formy szczęścia:

• życie wśród namiętności i przyjemności

• życie wolnego i odpowiedzialnego obywatela

• życie badacza i filozofa

Aby człowiek był naprawdę szczęśliwy spełnione muszą być te trzy warunki jednocześnie. Człowiek jest stworzony do życia w polis i tylko będąc jej obywatelem może być w pełni szczęśliwy.

35. Państwo w doktrynie Cicerona

Państwo to wytwór naturalnych skłonności ludzi do życia w zbiorowości. Lud tworzący państwo to wspólnota złączona więzami prawa i interesów. Państwo opiera się na sprawiedliwości, która polega na przestrzeganiu prawa natury jako prawa rozumu Jeśli rządzący stanowi prawa złe bo niezgodne z prawem natury, to nie są one właściwie prawem, a państwo nie jest państwem. Sprawiedliwość nie można odseparować od polityki. Oparte na sprawiedliwości organizacje państwowe mają na celu głównie to, aby każdy mógł zachować swoją własność. Cicero był przeciwnikiem demokracji, którą traktował jako rządy motłochu. Opowiadał się za ustrojem mieszanym, który miał zespalać monarchię, arystokrację i demokrację w harmonijna całość. Zakładał, że w państwie o ustroju mieszanym musi być równowaga wewnętrzną jako zgoda stanów „concordia oridium”. Oczekiwał, że taki sojusz będzie powściągał zamieszki wewnętrzne, ambicje wodzów i swawole wojska.

36. Znaczenie historii dla Polibiusza

Wierzył on w poznawcze wartości historii, w ewolucji dziejowej szukała on prawidłowości i celu, uznawał wpływ losu, ale nie uważał, iż gra ona główna rolę w wydarzeniach publicznych czy prywatnych. Szukając prawidłowości dziejowych nawiązał do idei cyklicznego rozwoju państw i ustrojów. Nawiązywał on do myśli platońskiej, ale zastąpił on schemat platoński własnym empirycznym i prostszym. Ewolucja ustrojów zmierza do degradacji i aby temu zapobiec należy stworzyć stabilny system mieszany.

37. Coccordia Ordinum Cicerona

Coccordia Ordinum czyli zgoda klas - to najważniejszy w doktrynie Cicerona postulat społeczno - ustrojowy. Hasło zgody stanów, przedstawionej jako pojednanie wszystkich cnotliwych, najlepszych obywateli, było wezwaniem do solidarności arystokracji i ekwitów. Oczekiwał, że sojusz taki będzie skutecznie powściągał zamieszki wewnętrzne. Zgoda klas miała być gwarancją własności i zapleczem reform ustrojowych.

38. Państwo wg stoików

Stoicy przewartościowali podstawowe kategorie filozoficzne i polityczne. Stoicki świat jest rozumnym ładem i harmonią. Stoik akceptował państwo i prawo. Władca stoicki ma służyć państwu. Zasadą stoików była współpraca z władzą. Najstarsi przedstawiciele z oddaniem służyli monarchii hellenistycznej. Stoicy chętnie przenikali do grup rządzących, pełnili funkcje doradców, byli wychowawcami elit społecznych. Unikali oni wszelkich systematyk i klasyfikacji ustrojów państwowych. Żadnego ustroju nie uważali za idealny. Człowiek powinien swój dar wykorzystać dla celów społecznych. Poddani powinni być zainteresowani państwem. Prawo wg stoików ma być łagodne i sprawiedliwe. Państwo ma służyć ludziom.

39. Wolność w filozofii cyników

Cynik to człowiek absolutnie wolny. Cynik pojmuje wolność: wolny od czegoś lub wolny do czegoś . Koncepcja wolności od czegoś jest wolnością negatywną. Wolność do czegoś to katalog praw. Wg cyników natura to to samo co przyroda.

Cnotą jest życie zgodne z naturą. Potrzeby naturalne cynicy rozumieli w sposób dosłowny: jako potrzeby biologiczne, które wymagają zaspokojenia. Człowiek wolny to taki, który nie ma własności, pieniędzy ani rodziny. To przeciwnicy państwa, które uważali za zło, twór nienaturalny i ograniczający wolność jednostki. Wyrazem wolności była absolutna swoboda obyczajowa z akceptacją ludożerstwa i kazirodztwa włącznie. Cynik jest szczęśliwy sam, jest indywidualistą. Cynizm celuje w egoizmie.

40. Ideały epikurejczyków

Twórcą epikureizmu jest Epikur, który obiecywał ludziom wolność wewnętrzną przez oswobodzenie ich od strachu przed bogami, śmiercią i cierpieniem. Strach przed bogami jest absurdalny, ponieważ bogowie nie mogą czynić ludziom dobra ani zła, są oni bowiem tylko majestatycznym symbolem wiecznego szczęścia. Człowiek winien żyć wg własnego uznania nie troszcząc się o bogów ani i losy w przyszłym życiu. Człowiek osiąga szczęście w spokoju wewnętrznym. Człowiekiem rządzi przeznaczenie, a część rzeczy zależy od ślepego losu. Ideałem epikurejczyka jest dbanie o swoją wolność, nie jest chciwy, bo to zakłóca spokój, aktywność polityczna nie jest wskazana, ponieważ wzbudza silne namiętności. Nie odwraca się od państwa- toleruje je i uznaje jego wartości- państwo jest pożyteczne, bo zapewnia minimum moralności, gwarantuje zewnętrzny spokój, chroni jednostkę przed zawiścią innych. Nie uznawali zobowiązań religijnych.

41. Idea monarchiczna po rozpadzie imperium Aleksandra Macedońskiego

Powstanie imperiów hellenistycznych po rozpadzie państwa Aleksandra Macedońskiego pociągnęło za sobą wielkie wymieszanie narodowości i kultur. Nastąpiło zderzenie różnych układów gospodarczych i społecznych oraz systemów wierzeń. W tej skomplikowanej sytuacji władcy stawali się jedynym symbolem jedności politycznej państwa. Zrozumiał to już Aleksander, który starał się wprowadzić na dwór orientalne elementy , szczególnie kult boskości władzy. Rozwój tej ideologii nastąpił dopiero po jego śmierci. Król to bóg objawiony, którego misją jest uporządkowanie spraw doczesnych. Król jest zbawcą i dobrodziejem swego ludu. Działanie boskiego monarchy stanowi synonim sprawiedliwości. W nim się skupia doskonałość uniwersalnego rozumu. Celem zasady boskości monarchy było zespolenie wokół tronu zdezintegrowanego społeczeństwa, poddanie go procesom hellenizacyjnym. Król był ostoją kataklizmów epoki, symbolem jedności , ojcem ludu.

42. Stoickie prawo natury i naturalne

• Prawo naturalne- Stoicy uważali, że wszyscy ludzie są częścią tego samego rozumu świata czyli logosu. Byli zdania, że każdy człowiek jest światem w miniaturze - to prowadziło do poglądu, że istnieje powszechne prawo, tak zwane prawo naturalne. Prawo naturalne dotyczy wszystkich ludzi , także niewolników. Kodeksy prawne różnych państw stoicy traktowali jako niedoskonałe naśladownictwo praw tkwiących w samej naturze.

• Prawo natury- opiera się na wiecznym rozumie człowieka i kosmosu, nie zmienia się w zależności od miejsca i czasu. Choroba i śmierć są zgodne z niezłomnymi prawami natury, człowiek musi nauczyć się godzić ze swym losem. Nic nie jest dziełem przypadku, wszystko co się dzieje jest koniecznością. Szczęśliwe chwile trzeba w życiu przyjmować z największym spokojem.

43. Cechy magistratur w Rzymie okresu republiki

Cechy magistratu

• wybieralność - każdy urzędnik nie był mianowany tylko był wybierany

• kolegialność - dwóch konsulów, dwóch pretorów, pięciu cenzorów. Zawsze jest to kilka osób. Obowiązuje zasada zgody. Edykt jednego konsula musi być zatwierdzony przez drugiego konsula ( prawo intercesji). Podczas wojny decyzje podejmuje jeden konsul.

• Ograniczenie w czasie - była to skrupulatność- każdy urzędnik był wybierany na rok i nie można było przedłużyć kadencji. Gdy się załamują zasady , rozpada się republika.

• Bezpłatność -Rzymianie nie płacili diet ( inaczej niż w Grecji) oznaczało to, że pewne urzędy były zamknięte dla ludzi ubogich. Istniała pewna zasada - karierę urzędniczą rozpoczynało się od edulatu. Republika Rzymska rekompensowała urzędnikowi to, że wcześniej wydawał pieniądze nadając mu tytuł prokonsula ( prawo rządzenia na prowincjach, co oznaczało duże pieniądze.

• Odpowiedzialność - każdy urzędnik z wyjątkiem dyktatora musial złożyć sprawozdanie na wiecach albo na zgromadzeniach plebejskich.

44. Proszę scharakteryzować comitia w Rzymie republikańskim

1. Comitia (Zgromadzenia) - dzielą się na :

• Curialne, -do republiki przyniosły niewiele, zajmowały się spisywaniem testamentów, problemem adopcji ( cała dynastia cesarzy adoptowanych w II w). Auspicje przeprowadzane przez comitia kurialne są to sakralne obrzędy, które mają za zadanie odczytać wyroki bogów. Wynik auspicjów wskazuje czy dany urzędnik może uzyskać władzę czy nie, nadają pełnię władzy urzędnikowi. Te comitia nadawały najwyższą władzę typu IMPERIUM.

• Centurialne -Jest wyodrębniona grupa ludzi wolnych obywateli Rzymu, jest formacją wojskową. Te comitia zawsze zbierały się na polu marsowym poza obszarem Rzymu. Grupują się w ramach centurii (jeźdźców , zbrojnych). Jeśli dochodzi do głosowania to w ramach centurii głosują. Centuria ma jeden głos. Najpierw odbywa się głosowanie w ramach centurii.

Kompetencje:

• ustawodawcze (proces legislacyjny - tworzenie prawa). Inicjatywę ustawodawczą miał konsul - przedstawiał projekt ustawy . Zanim jednak konsul ten projekt przedstawił najpierw trafiał do SENATU, który go z góry zatwierdzał i przechodził do dyskusji lub na contiones czyli wiece albo consilia plebis. Jeśli uznano, że jest to dobry projekt to przechodził do comitiów centurialnych i tam przyjmowano lub odrzucano tej projekt. Generalnie na comitiach nie dyskutowano, tylko podejmowano decyzje, dyskutowano na wiecach

• wybór urzędników - tylko wyższych, tych którzy posiadali władzę imperium. To tacy urzędnicy jak: konsul, pretor, cenzor. Dyktator nie był wybierany przez Comitia, ale też był urzędnikiem imperium. Comitia centurialne wybierają urzędnika i nadają mu władzę POTESTAS. Potem odbywają się auspicje i jeżeli są pomyślne to urzędnik dostaje pełnię władzy.

• wypowiadanie wojen ( ale tylko wypowiadanie , ponieważ pokój zawierał SENAT)

• odwoławcze (ciało) -odwołanie się od najcięższych wyroków ( które dotyczyły kary śmierci lub kar cielesnych). Obywatel Rzymu, który został skazany na karę śmierci mógł odwołać się do tej instytucji od wyroku. Element zgodny dla tej republiki. Obywatel Rzymu mógł odwołać się do ludu rzymskiego..

Tribusowe- Tribus to jednostka podziału terytorialnego. Comitia te zbierały się w mieście. Generalnie mówimy o tribus wiejskich i miejskich. W tribus miejskich zapisywana była biedota, natomiast w tribus wiejskich - bogaci. W ramach tribus zbierano się i głosowano. A następnie każda tribus miała jeden głos.

Kompetencje tribus:

• ustawodawstwo - inicjatywa ustawodawcza należy do pretora. Proces legislacji taki sam jak w comitiach centurialnych..

• wybór urzędników niższych, którzy posiadali tylko potestas ( było ich 26 urzędników) dla przykładu byli nimi- kwestor i edyl.

• odwołanie - Tribus to ciało odwoławcze od wyroków obciążonych karą więzienia , albo tych obarczonych karą pieniężną.

45. Senat w Rzymie okresu republiki

SENAT- drugie ogniwo systemu politycznego.

Senat nie pochodził z wyborów.

Ludność Rzymu była podzielona na klasy majątkowe. Co 5 lat cenzor dokonywał spisu majątkowego i wtedy układał listę senatorów. Kandydat na senatora nie mógł utracić czci i spełniać kryteria majątkowe. Cenzor był zobowiązany sprawdzić czy taki kandydat był obywatelem tzn. czy był urodzony z matki Rzymianki i ojca Rzymianina. Automatycznie do senatu wchodzili : konsul, trybun ludowy, pretor i cenzor. Liczba senatorów wahała się od 300 do 600 i aż do 900 u schyłku republiki. Listę sporządzano wg rangi senatorów, na pierwszym miejscu był zawsze princeps senatus, wybierany na 5 lat i zawsze zabierał głos jako pierwszy.

Kompetencje SENATU:

• ustawodawcza- zatwierdzanie projektów wniesionych przez konsula lub pretora. Senat mógł wydawać własne uchwały. Każda uchwała mogła być zawetowana przez Trybuna Ludowego, jeśli uznał że jest niewłaściwa..

• skarbowa - senat czuwał nad finansami publicznymi, określał źródła dochodów i wydatki państwa. Był depozytariuszem skarbu. Określał wysokość podatków, ceł i np. decydował czy wolno sprzedać pewne nieruchomości należące do państwa.

• administracyjne- Senat podejmował decyzje, a kwestie administracyjne dot. porządku publicznego realizowane były przez urzędników ( np. bardzo ważna kwestia miar i wag). Miał pieczę nad świątyniami. Podejmował decyzje w sprawie rozdziału zboża, całe rzesze ludzi żyło na koszt państwa. Senat decydował ile, komu i w jakich ilościach.

• sprawy międzynarodowe - jedynie senat określał kierunki polityki zagranicznej ( kierunki ekspansji). Tylko senat wysyłał przedstawicielstwa zagraniczne i przyjmował wysłanników. Senat zawierał przymierza z miastami i państwami, określał , które państwo jest sprzymierzone z Rzymem ( sprawa bardzo ważna).

• sprawy wojskowe -senat opracowywał plany wojenne, rozpracowywał strategie prowadzenia wojny, fronty. Wyznaczał najważniejszych dowódców wojskowych ( dowódców frontów), zawierał pokój. W sytuacji kiedy było zagrożenie to senat podejmował decyzje czy powołać dyktatora, którego powołuje konsul ( na wniosek senatu).

46. Pozycja princepsa w systemie politycznym Rzymu

Princeps - pierwszy obywatel- Oktawian August po zwycięstwie w 31 r n.e. wjeżdża triumfalnie do Rzymu . Pełnię władzy oddaje Senatowi i ludowi. Senat nadaje mu tytuł Augusta czyli wspaniałego i tytuł pierwszego obywatela. Formalnie wszystkie instytucje życia zostały zachowane. Princeps zaczyna kumulować władzę magistralną. Oktawian August został wybrany konsulem i otrzymał imperium konsularne. Nadano mu tytuł trybuna ludowego. Te dwa tytuły pozwalają mu pełnić władzę. Może rozwiązać senat, jest nietykalny. Jednocześnie był cenzorem- ustalał listę senatorów- podporządkowuje sobie ludzi. Princeps nie jest monarchą. Jest pierwszym senatorem i wszystko zależy od niego. W praktyce o wszystkim decyduje princeps. W I wieku powstaje cesarska kancelaria( złożona z zawodowych urzędników mianowanych przez princepsa).Princeps zaczyna wydawać własne akty prawne ( edykty, mandaty, reskrypty). Nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny, nie podlega kontroli, a jedyną formą kontroli jest moment śmierci ( wtedy jest albo zaliczany w poczet bogów - wtedy prawo stworzone przez niego pozostaje albo jest potępiony a prawo stworzone przez niego umiera razem z nim).

47. Proszę scharakteryzować kolonat

Kolonat - wykształcił się tylko w zachodniej części Rzymu, w części wschodniej pozostała drobna własność prywatna - nowa forma gospodarcza- powstała zasada dzielenia wielkich majątków ziemskich i system ich wydzierżawiania. Dzierżawca to kolon. Wielcy posiadacze ziemscy zajmują się polityką i nie mają czasu zajmować się posiadłościami, dlatego postanawiają w ramach wolnych umów wydzierżawiać ziemię chłopom i wyzwoleńcom. Zawierano umowy na 5 albo 10 lat, a najczęściej przedłużano ją bez zgody kolona na czas nieokreślony. Wolny chłop stal się przypisany do ziemi. Kolon bez zgody pana nie mógł opuścić ziemi, staje się poddanym. Kolon mógł wykupić te ziemię ale nigdy nie było go na to stać. Dzierżawca wnosił opłatę dzierżawna albo rentę dzierżawną. Z czasem zobowiązany jest do pańszczyzny. Właściciel nie mógł sprzedać ziemi bez kolona. W konsekwencji kolonat stał się dziedziczny. Kolon nie mógł dowolnie dysponować swoim majątkiem, gdyż był on zabezpieczeniem czynszu.

48. Co świadczyło o republikańskim charakterze władzy w Rzymie za czasów Oktawiana Augusta

Był to system wzajemnych zabezpieczeń. Obywatel rzymski nie był pozbawiony poczucia bezpieczeństwa. Rządzi prawo a nie człowiek. Władza traktowana jest abstrakcyjnie, nie jest związana z osobą. Obywatel ma prawo odwolania do ludu. Wg Rzymian ustrój republikański jest najlepszy( monarchia, arystokracja i demokracja). Wyrazem monarchii byli konsulowie, arystokracji - senat a demokracji zgromadzenie ludowe. Rzymianie byli narodem otwartym. Obywatelstwo nie było zamknięte w ramach stanowych. Senat nadawał obywatelstwo cudzoziemcom i wyzwoleńcom i po otrzymaniu obywatelstwa niczym nie różnili się od Rzymian. Działali dla dobra wspólnego. Respublika - rzecz wspólna.

49. Doktryna wczesnochrześcijańska do 313 r.

U swej kolebki chrześcijaństwo było przede wszystkim doktryną moralnego przeobrażenia swata - świata upadłego wskutek grzechu pierworodnego. Ponieważ pierwsi chrześcijanie byli przekonani o rychłym nadejściu końca świata uważali, że nie warto reformować marnego świata i tak zakazanego na zagładę. Zakładała ona separację sfery duchowej i świeckiej. Królestwo Boże jest bowiem z innego świata, jego urzeczywistnieniem będzie koniec rzeczy doczesnych. Ponieważ jednak koniec świata daje na siebie czekać - to władza świecka jest sługą bożym. Chrześcijanin powinien być posłuszny władzy świeckiej, powinien ją czcić, oczywiście w pewnych granicach, gdyż to Bóg jest cesarzem i najwyższym władca. Ponieważ jednak rzesze chrześcijan stale rosły trzeba było zmienić akcenty i uwzględnić zmieniającą się rzeczywistość polityczną. Nie mogło ono nadal pozostawać obojętne wobec spraw tego świata. W II i III wieku upolitycznienie doktryny wczesnochrześcijańskiej rozwijało się w pełni, dokonywało się w toku ostrych sporów ideałowych. Coraz częściej chrześcijanie zabiegali o przychylność „dobrych” princepsów. Wzywali ich do karania fałszywych wiernych, przytaczali argumenty mające chronić chrystianizm przed zarzutami spisku czy rozpusty.

50. Pozycja cesarza w Bizancjum

Bizancjum było państwem nie jednolitym. Integrację zapewniała absolutna władza cesarza. Cesarz był źródłem prawa, najwyższym sędziom, najwyższym wykonawcą stanowionego prawa oraz naczelnym dowódcą. Cesarz był władcą chrześcijańskim, zastępcą Boga na ziemi do spraw doczesnych. Jest jego naśladowcą i ziemskim obrazem. Wedle wyobrażeń Bizantyjczyków był wszechobecny. Jego obrazy wisiały w urzędach i kościołach, jego wizerunek znajdowała się na znakach wojska, na monetach. Władza cesarska obejmowała cały świat. Cesarz Bizancjum stał na czele wielkiej rodziny monarchów i książąt. Cesarz miał działać dla dobra poddanych, miał im zapewnić sprawiedliwość, podległe mu organy miały działać „zgodnie z wolą Bożą i trwogą wobec Boga”.

51. Stosunek państwo - kościół w Bizancjum

Cesarz był władcą chrześcijańskim. Jest jeden Bóg na niebie i jeden cesarz na ziemi, zastępcą Boga do spraw doczesnych. Jest on naśladowcą boga i jego ziemskim obrazem. W sztuce bizantyjskiej Chrystus często występowała z insygniami cesarskimi, a Matkę Boska była ubrana w diadem i szaty cesarzowej. W niedziele palmowe cesarz odbywał procesje na wzór wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, a w Wielki Czwartek umywał nogi starcom. Jako współrządzący z Bogiem cesarz zasiadał na tronie, który mógł pomieścić dwie osoby. Lud witała go okrzykiem „święty”, a poddani mogli się zbliżyć tylko z zakrytymi rękoma. Cesarz był głową Kościoła, a wspólnotę chrześcijan utożsamiano ze wspólnotą państwową. Wprawdzie największą władzę sprawowało formalnie kolegium pięciu patriarchów, ale faktyczna wyższość cesarza była niewątpliwa. To cesarz zwoływał konsylium, on na nim przewodniczył, on też nadawał jego uchwałom wiążącą moc i wymuszał dla tych uchwał posłuszeństwo. Cesarskiej zwierzchności nad kościołem sprzyjała doktryna bożego namiestnika cesarza, a także to, że kościół wschodni był mniej aktywny politycznie niż kościół zachodni.

52. Koncepcja kościoła wg Ireneusza z Lyonu

Uważa, że władza biskupia oparta jest na sukcesji - jest obrońcą tradycji; źródłem wiary jest tylko tradycja apostolska i ewangelie. Następcą apostołów jest każdy biskup, który ma na to zgodę trzech innych biskupów. U niego pojawia się wizja kościoła jako organizacji; nie ma tu jeszcze dominacji biskupa Rzymu.

53. Orygenes - kontynuator tradycji Pawła z Tarsa

Paweł z Tarsu po raz pierwszy wysunął tezę , że państwo ma boże zadanie do spełnienia, że z woli twórcy tępi ono złoczyńców i zapewnia porządek, że nabiera cech „sługi bożego ku dobremu”. Jego doktryna prezentowała wzór doskonałego chrześcijanina: człowieka spokojnego, przyjaznego ludziom. Chrześcijanin winien koncentrować się na sprawach wewnętrznych i czekać na ponowne przyjście Chrystusa.

Orygenes był z pochodzenia Grekiem, urodził się w Egipcie, był retorem - zbudował całościową wizję doktryny chrześcijańskiej; zajmował się państwem, prawem, społeczeństwem. Jego myśli wywodzą się z platonizmu i stoicyzmu. Punktem wyjścia jest Biblia, którą uważał za metaforę, przenośnię a nie zapis dosłowny. Biblia jest nędznym odbiciem idei boskiej i nie można jej do końca traktować jako prawdy objawionej. Chrześcijaństwo ujęte jest jako epizod w dziejach ludzkości; życie to tylko czekanie na ponowne przyjście Chrystusa.

54. Tertuliana wizja chrześcijańska na przełomie II i II wieku.

Tertulian syn setnika, wychowany w tradycji rzymskiej z wykształcenia prawnik. Miedzy rokiem 200-207 pisze swoje pierwsze traktaty, w których bardzo mocno występuje przeciwko pogaństwu, gnostycyzmowi (wiedza tajemna) oraz jest próbą dochodzenia do wiary poprzez wiedzę. Odrzuca kulturę rzymską np.: teatr, igrzyska. Uważa się go za twórcę łaciny wykorzystywanej później w liturgii.

55. Pierwsze herezje chrześcijańskie

• Montaizm - Montanus utrzymywała, że jest bezpośrednio inspirowany przez Ducha Świętego. Wśród jego zwolenników było wiele kobiet, którym wolno było nauczać, uzdrawiać i wypędzać demony.

• Arianizm - określenie pochodzi od Ariusza - kapłana, który odrzucił niewzruszoną koncepcję trójcy Świętej. Według niego Syn Boży stał niżej niż Ojciec.

56. Augustiańska recepcja Platona

Augustyn nie dostrzegał żadnych ostrych przeciwieństw między chrześcijaństwem a filozofią Platona. Uważał, że zbieżność filozofii platońskiej z nauką chrześcijańską narzuca się sama do tego stopnia, że zastanawiał się czy przypadkiem Platon nie znał części Starego Testamentu. Jest to oczywiście bardzo wątpliwe. To raczej Św. Augustyn “schrystianizował” Platona. Wskazywał, że dla ludzkiego rozumu istnieją granice poznania w kwestiach religijnych. Chrześcijaństwo to boskie misterium, do którego zbliżyć się możemy tylko przez żarliwą władzę. Augustyn obstaje przy twierdzeniu, że Bóg stworzył świat z niczego, a o myśl biblijna. Grecy skłonni byli uważać, że świat , idee istniały w jego umyśle. Przypisał więc platońskie idee Bogu i w ten sposób uratował platońskie wieczne idee. Również w swoich poglądach na dobro i zło Augustyn nawiązuje do neoplatonizmu. Uważał jak Platon, że zło to “brak dobra”. Samo w sobie nie posiada żadnej samodzielnej egzystencji, jest czymś czego nie ma.

57. Idealizm Św. Augustyna

Augustyn uważał, że chrześcijaństwo to boskie misterium, do którego możemy się zbliżyć jedynie przez żarliwą władzę. Całemu złu winne jest ludzkie nieposłuszeństwo a boskie stworzenie może być tylko dobre. Człowiek posiada jednak duszę, która może poznać boga, chociaż ma materialne ciało, które należy do świata fizycznego. Wg Augustyna po upadku pierwszych rodziców cała ludzkość skazana jest na zagładę, mimo to bóg postanowił, że niektórzy mogą zostać zbawieni od wiekuistego zatracenia. Człowiek jednak nie ma żadnego prawa krytykować boga. Jesteśmy bowiem tylko gliną w rękach boga i to on decyduje o naszym losie. To kto zostanie zbawiony, a kto skazany na potępienie jest z góry ustalone.

58. Rola i zadania państwa wg Św. Augustyna

Jedyną funkcją państwa jest represja wobec przeważającej większości grzesznych. Państwo stwarza warunki zewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa. To z kolei nie wymaga dobrych władców. Dlatego też chrześcijanie mają obowiązek tolerować władzę nawet wtedy, kiedy suwerenność jest identyczna z bezkarnością. Istnieją jednak nieprzekraczalne granice posłuchu- ludzie mają prawo do oporu ( oporu biernego, spokojnego) wówczas, kiedy normy prawa ludzkiego, państwowego naruszają prawo boże. Gdy tego naruszenia nie ma Św. Augustyn stwierdza , że nie ma różnicy pod czyją władzą żyje śmiertelny człowiek.

59. Dwa państwa Św. Augustyna

Św. Augustyn przedstawia historię ludzkości jako dzieje walki państwo bożego z ziemskim. Owe dwa państwa nie są państwami w sensie politycznym. Są państwami wyraźnie od siebie oddzielonymi. Walczą one o władzę w każdym człowieku. Państwem bożym jest niewidzialny kościół z Chrystusem na czele jako jego głową; prawdziwą ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo, na ziemi są oni tylko pielgrzymami. Tworzą mniejszość wybraną przez samego boga aktem jego łaski. Obywatelami państwa ziemskiego są wszyscy źli, grzeszni, którzy nie zaznali łaski. Twierdził on, że w każdym państwie współżyją ze sobą obywatele civitas Dei (wszyscy ci, którzy są obdarzeni łaską bożą, zarówno ci którzy żyli, żyją i żyć będą) oraz civitas terrena ( to żyjący tylko tu i teraz) tyle, że po stronie tych ostatnich jest wyraźna przewaga.

60. Kategoria dobra i zła w doktrynie Św. Augustyna a manicheizm

Augustyn przez jakiś czas był “manichejczykiem”. Manicheizm to jedna z sekt religijnych, typowa dla późnego antyku, która głosiła na wpół religijną , na wpół filozoficzną naukę zbawienia. Przyjmowali oni, że świat podzielony jest na dobro i zło, światło i ciemność, ducha i materię. Był zlepkiem trzech religii: chrześcijaństwa, buddyzmu i zoraastryzmu. Byty dobra i zła to byty samoistne; zło samo w sobie i dobro samo w sobie- obydwa są wieczne, nie mają końca ani początku wg manichejczyków. Augustyn był pochłonięty “problemem zła”, pytaniem skąd bierze się zło. Jego zdaniem dobro może istnieć samo w sobie, natomiast zło samo w sobie istnieć nie może. Punktem wyjścia u Augustyna jest twierdzenie, że ogromna większość ludzi jest zła; ludzie są chciwi i tym samym żądni zaszczytów i władzy, uciskają się wzajemnie, większy mocniejszy niszczy słabszego, mniejszego. Człowiek poprzez dobre uczynki nie może zmienić się w dobrego- taka przemiana może się dokonać tylko za sprawą łaski bożej. Wg Augustyna wszystko podporządkowane jest Bogu a ludzie są tylko gliną w jego rękach.

61. Pochodzenie władzy w teorii Św. Augustyna

Władza , tak jak I wszystko inne u Augustyna pochodzi od Boga. Bóg daje władzę dobrym i złym. Władza to istota boska. To osoba z krwi i ciała ale zesłana przez Boga. Uważa, że dla człowieka na ziemi nie ma znaczenia jaki jest władca, gdyż tak czy inaczej władzy należy się podporządkować a buntować się przeciwko niej można tylko wtedy gdy narusza ona prawa boskie.

62. Tyran wg Św. Augustyna

Tyran wg Augustyna to władca, którego zsyła Bóg gdy chce doświadczyć ludzi. Bowiem poprzez ludzi złych Bóg realizuje swoje plany. Natomiast obowiązkiem chrześcijanina jest tolerować władzę nawet, gdy graniczy ona z bezkarnością ale nie narusza prawa bożego.

63. Augustiańska koncepcja praw

Dobrze urządzone państwo ziemskie jako twór prawno- naturalny jest strukturą polityczną, równoważącą prawo do rządzenia z obowiązkiem posłuszeństwa władzy będącej posłannictwem boskim. Państwo ma zabezpieczać porządek i spokój społeczny, powinno uzgadniać swoje doczesne prawa z prawem naturalnym i wiecznym. Praw nie odpowiadające takim warunkom mogą skłaniać obywateli do oporu wobec władzy.

64. Państwo wg Św. Tomasza

Państwo nie jest instytucją ustanowioną przez Boga dla poskromienia grzesznego człowieka. Za Arystotelesem źródeł państwa doszukiwał się w społecznej naturze człowieka , posługiwał się określeniem , że człowiek jest istotą społeczną i polityczną. Człowiek żyje w społeczeństwie, gdyż nie jest samowystarczalny, społeczeństwo i państwo zapewnia zaspokojenie wszystkich potrzeb, nie tylko materialnych ale i duchowych. Życie jednostki jest w sposób pełny i harmonijny zespolone z życiem społeczności i tylko na tej drodze człowiek może osiągnąć cel ostateczny - zbliżenie z Bogiem. Państwo w teorii św. Tomasza jest organizacją społeczną obdarzoną niezależnością i samowystarczalnością. Od Arystotelesa przejął koncepcję państwa jako społeczności doskonałej, zdolnej do samowystarczalności, jest wspólnotą naturalną. Państwo rozwija się w sposób ewolucyjny - jednostka, rodzina, wspólnota, miasto, państwo. Definicji tej odpowiadają i królestwa i komuny miejskie. Państwo ma prowadzić ludzi ku wiecznej szczęśliwości. Każde państwo ustala własne prawa, co jest wyrazem suwerenności.

65. Władza wg Św. Tomasza

Władza działa dla dobra powszechnego. Samo pojęcie władzy pochodzi od boga, boska jest sama zasada władzy , natomiast każdy, konkretny ustrój tworzą ludzie. Konkretna władza pochodzi z wyboru. Nie znaczy to jednak, że zadania państwa są tylko doczesne. Człowiek jako istota społeczna podlega władzy świeckiej, musi więc być wobec niej lojalny i posłuszny, ale jest on także osoba obdarzoną duszą nieśmiertelną. Podlega więc bogu, a bezpośredni władzy duchowej. Cele niebieskie są ważniejsze od doczesnych, są one ostateczne. W konsekwencji papież, najwyższa władza duchowa, może kontrolować wszystkie władze świeckie i interweniować w sferę polityki. Tomasz twierdził, że z woli Boga, papież połączył na szczycie hierarchii najwyższą władzę doczesną i najwyższą władzę duchową. Państwo było podporządkowane kościołowi. Hierarchia istnieje wszędzie- w niebie , kościele i państwie. Społeczeństwa jest z natury hierarchiczne i dlatego jedni ludzie muszą być sługami innych, ponieważ są z natury “gorsi”. Niżsi muszą podlegać wyższym. Ci, którzy przodują rozumem z natury - panują, ci zaś, którzy są z natury ułomni - są przeznaczeni do służenia. Wg Tomasza, tylko papież może ostatecznie zdecydować, czy władca nie ma prawa do sprawowania władzy, sami obywatele nie mogą o tym decydować, gdyż przekracza to możliwości zwykłych śmiertelników. Kościół ma możliwość wystąpienia z inicjatywą obalenia władcy.

66. Tyran wg Św. Tomasza

Tyran wg Św. Tomasza to ktoś, kto nielegalnie zdobył władzę. Istotą tyranii jest sposób sprawowania władzy działanie dla własnej korzyści, niesprawiedliwość, łamanie praw ludzkich lub praw boskich. Tyrania jest lżejsza niż łamanie praw boskich. Jeżeli tyran łamie prawa boskie, trzeba mu się sprzeciwić - jawne nawoływanie do buntu. Tyrania jest zazwyczaj karą bożą za grzechy poddanych - dlatego lepiej jest znosić tyranię, liczyć na pomoc boską w jej obaleniu i zaprzestać grzechów.

67. Teoria praw w doktrynie Św. Tomasza

• Prawo wieczne - prawo, które tkwi w Bogu i jest jemu tylko znane, najwyższa mądrość Boża, wg której Bóg rządzi światem. Prawo wieczne jest wszechobecne, jest absolutne i nie podlega dyskusji. Jest jedno typowe dla wszystkich, niezależnie od czasu, miejsca i okoliczności. Jest także bezwzględne, gdyż nikt przed nim nie ucieknie. Jest nieosiągalne dla ludzkiego rozumu. Ludzie są podporządkowani prawu wiecznemu przez właściwości, które posiadają wspólnie z innymi stworzeniami oraz przez rozum, czyli to co uwypukla specyficzną naturę człowieka.

• Prawo naturalne- jest odbiciem prawa wiecznego w świecie fizycznym i ludzkim. Człowiek obdarzony rozumem i wolną wolą stosując prawo naturalne osiąga szczęście przez zbliżenie się do Boga. Prawo naturalne jest subiektywne względem prawa wiecznego. Człowiek jest już w stanie je pojąć. Prawu naturalnemu podlega zarówno rozum jak i wola. Do istoty prawa naturalnego należy powszechność i niezmienność jego treści. Prawo naturalne to nakazy wobec których stosuje się sankcje i rady, gdzie odpowiedzialność wyczerpuje się przed własnym sumieniem.

• Prawo ludzkie- ogólna reguła prawa naturalnego nakazująca czynienie dobra i unikanie zła, wymaga konkretnych norm prawa ludzkiego. Na prawo ludzkie składają się poszczególne przepisy wypływające z ogólnych zasad prawa naturalnego. Prawo ludzkie jest ułomne, kiedy nie jest zgodne z prawem naturalnym.. Wywodzi się pośrednio z prawa wiecznego gdyż tworzy je rozum ludzki, odbijający w sobie myśli Boga.

• Prawo pozytywne boskie- są to objawione normy zawarte w księgach Starego i Nowego Testamentu.

68. Pochodzenie państwa wg Św. Tomasza

Państwo w teorii św. Tomasza jest organizacją społeczną obdarzoną niezależnością i samowystarczalnością. Od Arystotelesa przejął koncepcję państwa jako społeczności doskonałej, zdolnej do samowystarczalności, jest wspólnotą naturalną. Państwo rozwija się w sposób ewolucyjny - jednostka, rodzina, wspólnota, miasto, państwo. Definicji tej odpowiadają i królestwa i komuny miejskie. Państwo ma prowadzić ludzi ku wiecznej szczęśliwości. Każde państwo ustala własne prawa, co jest wyrazem suwerenności.

69. Średniowieczna Idea Koncyliaryzmu

Przedstawiciele koncylializmu krytykowali prymat papieski a władze najwyższą w kościele oddawali w ręce kolegium biskupów soboru. Koncyliaryzm był odpowiedzią na doktrynę pełnej władzy papieża w kościele. Oddzielali on władze papieską a aureoli nieomylności, twierdząc, że nieomylny jest tylko kościół powszechny. Byli zgodni co do tego, że papież może być sądzony w kościele, jeśli popadnie w herezje. W skrajnych przypadkach pojawia się myśl, że źródłem władzy papieża jest elekcja wiernych a zatem władza nie jest nieograniczona. Koncyliaryzm był odbiciem trudności, jakie występowały w okresie tzw. Wielkiej Schizmy.

70. Wizja Kościoła Grzegorza VII

Grzegorz VII zapoczątkował proces desakralizacji władzy świeckiej. Głosił, że państwo to twór ze swej istoty zły. Władza państwowa zrodziła się z podszeptu szatana, z pychy i żądzy władzy. Państwo jest tworem grzesznym, niedoskonałym i tylko państwo pobłogosławione prze kościół może być organizacja pożyteczną. Na czele tego kościoła stoi papież, namiestnik Boga na ziemi, jedyny władca uniwersalny, głowa wszystkich panujących. on jest prawdziwym cesarzem i tylko on ma prawo do noszenia insygniów. Papież jest najwyższym, odpowiedzialnym przed Bogiem sędziom i może usuwać z tronu władców, ludność poddaną złym panom zwalniać z obowiązku posłuszeństwa.

71. Pięć filarów islamu

Każdego wierzącego muzułmanina obowiązuje pięć filarów islamu:

• wyznanie wiary (szahada)- Islam zadowala się słownym wyznaniem wiary. Formuła dotycząca Allacha i Mahometa „Nie ma boga prócz Allacha, Mahomet jest prorokiem jego” wypowiedziana przez kogokolwiek wypowiedziana z przekonaniem czyni go muzułmaninem.

• modlitwa ( salat) odmawia się ją pięć razy dzienni z głową zwróconą w stronę Mekki. Modlitwę odmawia się o świcie, po południu, o zachodzie słońca i gdy zapadnie zmrok. Podczas modlitwy muzułmanin musi być czystym, modlić wolno się tylko po arabsku. Jedyną publiczną modlitwą jest piątkowa- obowiązkowa dla wszystkich pełnoletnich mężczyzn. Piątkowe nabożeństwo prowadzone jest przez Imana, który wygłasza kazanie.

• jałmużna (zaka) opodatkowanie się na rzecz ubogich 1/40 dochodów co stanowi 2,5% dochodów i wartości dóbr, przeznacza się na wynagrodzenia dla walczących za wiarę i na inne potrzeby państwa, a także dla biednych

• post ( saum) obchodzi się go w miesiącu ramadan , jest to dziewiąty miesiąc roku muzułmańskiego. Wstrzymanie się od jedzenia i picia od wschodu do zachodu słońca.

• pielgrzymka (hadżdż) obowiązek odbycia raz w życiu pielgrzymki do Mekki, zwalnia z niej jedynie choroba lub ubóstwo. Cały ceremoniał pielgrzymki jest ściśle określony w przepisach. Przyjęta została z wierzeń pogańskich.

Dwa dodatkowe filary szyitów

• Walaja - Immamowi należy się posłuszeństwo, miłość i poświęcenie z racji tego , iż jest on szefem gminy i prawodawcą z polecenia Boga.

• Isma - Immam, któremu człowiek jest winien ślepe posłuszeństwo, powinien być bez grzechu i powinien być nieomylny. Nieomylność odnosi się zarówno do spraw wiary, jak i do aktów publicznych i do zwykłych czynności życia codziennego

72. Źródła prawa w islamie

Do źródeł prawa w Islamie zaliczamy:

Koran - uważa się że został objawiony Mahometowi przez Anioła Gabriela i że natchniona jest zarówno jego treść jak i arabski tekst. Jest podstawowym źródłem prawa jako bezpośrednie słowo boże. Każdy werset Koranu to nakaz boży.

Hadis czyli sunna- czyny wypowiedzi i milcząca zgoda Proroka, ustalone w ciągu II w. Ery muzułmańskiej w formie pisanych hadisów. Hadis stanowi zapis czynu lub wypowiedzi Proroka. W hadisie uznaje się za natchniony tylko sens słów.

Idżma oznacza zgodność opinii uczonych czyli ogólna zgoda co do sposobu postępowania w określonych sytuacjach. Była stosowana w pierwszym okresie istnienia Islamu, kiedy pamięć proroka była ciągle żywa, a społeczność była niewielka i jednolita pod względem kulturowym. Została ona zaakceptowana przez całą społeczność.

Kijas to forma analogicznego i sylogistycznego rozumowania. Jest to systematyczne stosowanie logiki w sytuacjach , które nie zostały jasno określone w Koranie czy hadisach.

Szaria - prawo kanoniczne oparte na zasadach Koranu, regulujące całe życie religijne, polityczne i społeczne. Wszystkie czyny człowieka klasyfikuje się wg pięciu kategorii prawnych: czyny uważane za bezwzględną powinność, czyny godne polecenia lub chwalebne, czyny dozwolone, prawnie obojętne, czyny godne nagany, lecz niekaralne, czyny zakazane i karalne

73. Immam- kalif- charakterystyka

Kalif - władca sunnicki ( władca świecki) następca Mahometa - cień Boga na ziemi - szczególna pozycja w państwie.

Cechy kalifa:

• pochodzenie z dynastii Kurajszytów,

• męska płeć, dojrzałość

• szlachetność, wolność od ułomności fizycznych i psychicznych

• znajomość teologii i prawa, zdolności organizacyjne

• odwaga i ofiarna postawa wobec państwa

Miał przede wszystkim piastować najwyższą władzę świecką, spoczywał na nim obowiązek obrony Islamu. Powoływany decyzją ludzką, wybierany przez lud.. Skupiał władzę wojskową, sędziowską i administracyjną.

Jest sługą, wybierany przez lud, może być złożony z tronu, jest zdolny czynić czyny naganne, jest omylny, nie ma prawa interpretowania praw i Koranu.

Imam- jest kontynuatorem objawienia prawa boskiego. Namiestnik Boga na ziemi, pan czasu, jest nieśmiertelny i cudownie żywy od chwili swego zniknięcia i przychodzi jako mesjasz, żeby zaprowadzić sprawiedliwość na świecie. To duchowny przewodnik, wskazówka prawdy w objawieniu. Odgrywa najważniejszą rolę w relacjach między człowiekiem i Bogiem. Tylko on może zrozumieć i właściwie odczytać znaczenie Koranu. Imamowi jako szefowi gminy i prawodawcy z polecenia Boga, który powinien być bez grzechu i nieomylny, należy się posłuszeństwo, miłość i poświęcenie.

Imam:

• jest panem interpretatorem Kalifa

• jego desygnacja jest aktem Boga

• nie może być złożony z tronu przez lud

• jest bezgrzeszny i nieomylny

74. Szyici i sunnici - dwa odłamy islamu

Szyici- uważali, że przywódcą Arabów powinien być Imam, najwyższy zwierzchnik świecki i duchowny, przy czym godność ta może być powierzona tylko osobie najbliżej spokrewnionej z Prorokiem. Szyici głosili teorię nieomylności, bezgrzeszności i świętości Imama. Twierdzili, że jedynie Alii jego potomkowie rozumieli prawdziwy sens Koranu. Tworzyli tajne związki, których celem był kult Allego i jego potomków. Oczekiwany zbawca świata imam Mahdi ( działający w ukryciu), miał wytępić krzewiące się zło i przynieść ludziom szczęście.

Sunnici- reprezentowali poglądy o charakterze arystokratycznym. Uważali, że po śmierci Mahometa władza znalazła się w rękach Kurajszytów. Nakazywali posłuszeństwo każdemu władcy, który zapewniał wolność uprawiania kultu religijnego i utrzymywał porządek w państwie. Wymagali bezwzględnego posłuszeństwa wobec władzy Kalifa ( władca świecki), uważali to za religijny obowiązek. Kalifa nazywano „cieniem Boga na ziemi”, miało to na celu podkreślenie jego szczególnej pozycji w państwie. Kalif miał przede wszystkim piastować najwyższą władzę świecką, spoczywał na nim obowiązek obrony islamu. Powoływany był decyzją ludzką , wybierał go lud. Skupiał władzę sędziowską, administracyjną i wojskową.

75. Islam jako religia integrująca

Jedność boga, równość wiernych, braterstwo i sprawiedliwość społeczna - to zasadnicze dewizy Islamu. Islam, początkowo religia Arabów, stał się religią uniwersalną, obejmującą różne kontynenty i różne rasy ludzkie. Podstawowe nauki zawarte w Koranie i sunie proroka, dostosowane do społeczności arabskiej, do umysłu prostego, w szybkim tempie zostały rozbudowane i wzbogacone pod wpływem obcych tradycji religijnych i filozoficznych. Dzięki prostocie Islamu , nie doszło do rozłamu w sprawach religijno- dogmatycznych, zaistniałe różnice dotyczyły raczej spraw religijno-politycznych. Np. następstwa kalifa po proroku, jego kompetencji i przywilejów. Islam jest religią z wielkimi ambicjami zbudowania „królestwa z tego świata”, które ma być przygotowaniem do „świata przyszłego”. Społeczność muzułmańska odznacza się wielką solidarnością. Społeczność ta jest nie tylko grupą społeczną, lecz również ciałem religijnym. Kościół i państwo to jedno. Wielki sukces religijny islamu tłumaczyć należy między innymi tym, iż połączył on w jedną całość i poddał pod jedno kierownictwo sprawy „ z tego świata i świata przyszłego”. Islam odniósł wielkie sukcesy wśród narodów, które do niedawna były mu przeciwne.

76. Wojna sprawiedliwa i nie sprawiedliwa w koncepcjach Stanisława ze Skarbnierza

Mówiąc o wojnie Stanisław ze Skarbimierza uważa, że jest ona wolą narodów, a nie wolą boską. Wojna opiera się na koncepcji, ze stanem naturalnym jest stan pokoju, a wojna jest ostatecznością.

Wyróżnia on dwa rodzaje wojen:

• Sprawiedliwą

• Niesprawiedliwą

Aby wojna mogła być uznana za sprawiedliwą muszą być spełnione pewne warunki:

• Nie może to być wojna prowadzona przez osoby duchowne

• Nie może to być wojna prowadzona przez osoby prywatne

• Musza to być wojny obronne albo o odzyskanie swojej własności bądź o utrzymanie pokoju

• Wojna musi mieć zgodę na jej prowadzenie przez papiestwo

• Można w niej korzystać z pomocy innowierców

77. Odpowiedzialność za wojnę wg Stanisława ze Skarbnierza

W zależności od tego czy wojna jest ewidentnie niesprawiedliwa, czy też są wątpliwości różny jest zakres odpowiedzialności. Jeśli wojna jest niesprawiedliwa to odpowiedzialność spada na wszystkich tj. zarówno monarchę jak i rycerzy. Musza oni wtedy zapłacić odszkodowanie i oddać wszystkie łupy wojenne. Jeśli istnieje wątpliwość co do sprawiedliwości wojny odpowiedzialność ponosi tylko monarcha. O tym czy wojna jest sprawiedliwa powinien rozstrzygnąć papież.

78. Reforma Kościoła wg Modrzewskiego

Był on lojalny wobec kościoła ale uważał, że :

• Kościół nie powinien się mieszać w sprawy świeckie

• Był zwolennikiem syndykalizacji Kościoła

• Papież powinien być wybierany przez sobór na 1 rok

• W soborach powinny też brać udział osoby świeckie oraz prawosławni

• Kościół powinien być Kościołem narodowym, liturgia i Biblia powinny być w języku ojczystym

• Kościoły narodowe mogłyby same mianowac biskupów

• Komunia powinna być podawana pod dwiema postaciami

• Kościół powinien być podporządkowany panstwu

• Władza koscielna i swiecka powinna się uzupełniać a nie zwalczać

79. Reforma Praw wg Modrzewskiego

Według Modrzejewskiego istnieją trzy prawa:

• Prawo naturalne - które znajduje swoją wykładnie w prawach naturalnych

• Prawo boskie - które zawarte jest w Piśmie Świętym

• Prawo zwyczajowe i ustanowione - ustanowione przez państwo

Prawo nie koniecznym warunkiem dla istnienia państwa - ma walor profilaktyczny i ma zabezpieczać przez bandytami. Źródłem prawa ludzkiego jest zawsze rozum, ideałem było by gdyby prawo opierało się na prawie boskim i na prawie naturalnym. Większą wagę przywiązuje jednak do moralności. Modrzejewski napisał traktat „O naprawie Rzeczpospolitej”. Uważał, że prawo powinno być tworzone przez ludzi kompetentnych a nie przez szlachtę. Winni je tworzyć filozofowie, znawcy prawa. Postulował o opieranie się na prawie rzymskim i unifikacje prawa tzn. jedno państwo, jeden władca, jedno prawo.

W sądownictwie wylansowała postępową opinię”

• Powinien istnieć sąd koronny składający się ze wszystkich stanów

• Sądzić powinien ten stan z którego pochodzi sądzony pozostałe stany winny być tylko ciałem doradczym

80. Koncepcja Stanów wg Modrzewskiego

Modrzejewski wyróżnił cztery stany:

• Szlachecki - nie utożsamiany z rycerstwem

• Mieszczański

• Duchowny

• Chłopski

Uważał, ze obowiązkiem Króla jest stanie na straży równości tych stanów. Nie wyklucza również możliwości dojścia wszystkich stanów do stanu duchownego. Proponował wprowadzenie urzędu cenzora, który miałby stać na straży moralności. Szlachectwo winne być oparte na dziedziczeniu. Uszlachcić winien być mądry, cnotliwy i szlachetny. Wszystkie stany według Modrzewskiego są ważne w państwa.

81. Czynniki stabilizujące państwo wg N. Machiavellego

• położenie geograficzne

• armia narodowa musi być złożona z obywateli kraju, bo armia najemna nigdy nie jest wierna.

• prawo kierujące się zasadą „złotego środka” - czyli nie można być ani surowym ani pobłazliwym

• względna równowaga ekonomiczna

• cnoty obywatelskie - czyli społeczeństwo które posiada Virtu

• religia narodowa

Według Machiavellego cechą historii jest ich cykliczny rozwój. Polega on na ty,, że poszczególne państwa osiągają „dno upadku” i potem nie mogą spaść niżej, „wznoszą się ponownie ku szczytowi”. Jest on zwolennikiem republiki do której jednak można dojść poprzez dyktaturę. Tylko jeden człowiek, który będzie rządził „twardą ręką” może doprowadzać upadłe państwo do ponownego rozkwitu. Był on też idealistą, że dyktator, gdy już uporządkuje państwo sam dobrowolnie odda władzę i powstanie republika.

82. Virtu, fortuna, konieczność w historiozofii Machiavellego

Fortuna - to los, coś od jednostki niezależne. To zespół wydarzeń, których nie można przewidzieć i reglamentować przede wszystkim dlatego, że człowiek nie jest w stanie zrozumieć związku przyczynowego, do którego te wydarzenia doprowadziły. Jednak „fortuna nie rządzi światem tak dalece, aby wolna wola nie miała udziału we wszystkim, co się dzieje”. Fortuna przesądza zatem tylko części ludzkich czynności. Fortuna ma największy wpływ na ludzi biednych mało ambitnych.

Virtu - przedsiębiorczość człowieka, męstwo, jego zdolność rozumowania i przewidywania, energia, odpowiedzialność i aktywność. Virtu sprzyja ludziom śmiałym, wybitnym i aktywnym.

Konieczność - to coś czego nie można uniknąć. Występuje ona jako”

• Konieczność naturalna - która jest potrzebna do życia i przetrwania. Czyli chodzi tu o jedzenie picie i potrzeby fizjologiczne.

• Konieczność celu i sytuacji - aby dojść do określonych celów potrzeba jest użycia niemoralnych środków. Konieczność według Machivallego jest nadrzędna nad moralnością.

83. Kategoria ludu wg Machiavellego

Marchavelli przez „lud” rozumiał wielkie i średnie mieszczaństwo, mieściła się tu arystokracja oraz ludzie żyjący z wytwórczości. Gardził „cuchnącym plebsem”, podobnie jak nienawidził pasożytniczej szlachty. Tak więc władza ludu nie oznaczała u niego sympatii dla dosłownie pojętego ludowładztwa. Rząd „ludu” to przewaga polityczna klas najzamożniejszych.

84. Znaczenie historii w doktrynie Machiavellego

Wszechświat wg niego jest odwieczną harmonią. Dobro i zło równoważą się. Świat był zawsze taki sam z tym że dobro i zło wędruje od kraju do kraju. Dwa najwyższe walory ludzi skupiały się zawsze w wielkich narodach. Państwa cyklicznie upadają by potem ponownie wznieść się ku szczytu sławy dlatego nigdy nie należy wątpić w możliwość odrodzenia potęgi narodowej. Władza kierująca poczynaniami ludzi musi znać prawa życia społecznego, musi znać naturę i mechanizm działania człowieka. Tego wszystkiego można dowiedzieć się z historii, która wg niego zawsze się powtarza.

85. Proszę scharakteryzować kategorię racjonalnego prawa natury.

Bóg jest źródłem prawa naturalnego, jest nim rozum. Człowiek poprzez rozum odkrywa prawa natury. Nakazy i zakazy prawa natury wynikają stąd, ze pewne działania są dobre lub złe same przez się, a nie dla tego, że za takie je ogłosił Bóg w swoim objawieniu.

86. Zasady prawno - naturalne Grocjusza

Zasady prawa natury:

• dotrzymywanie umów

• nienaruszenie własności, oddanie tego co mamy cudze

• kara za popełnione przestępstwa

• wynagrodzenie szkód

Wg Grocjusza każda zawarya umowa umowa obowiązuje także pokolenia w innym wypadku nie byłaby przestrzegana. Własność jest nieodzownie związana z człowiekiem - przychodzi on na świat z własnością.

Prawa podmiotowe dzielą się na:

• te, które dają władzę w stosunku do siebie - wolność

• te, które są władzą w stosunku do innych

• te, które sprowadzają się do władztwa nad rzeczami

87. Umowa społeczna Hobbesa

Była to umowa każdego z każdym. Ludzie umówili się do co do przekazywania prawa rządzenia nad sobą pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu pod warunkiem, że wszyscy postąpią tak samo. Tak powstało państwo, wielkie ciało na kształt potwora Lewiatana, wchłaniając w siebie poszczególne jednostki. Państwo to tyle co jedna osoba, która może użyć siły ich wszystkich i środków, jak to będzie uważała za korzystne dla ich pokoju i wspólnej obrony. Wraz z powstaniem państwa ustała naturalna wolność ludzi, ludzie rozpoczęli życie społeczne.

88. Absolutyzacja władzy wg Hobbesa

Głównym apologetą absolutyzmu był Hobbes, autor dzieła „Lewiatan”. Wg niego ludzie zawierali umowę społeczną na podstawie, której, prawo rządzenia sobą przekazywali pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu i tak postało państwo, które jest absolutnym władcą jednostek.

89. Stan natury w doktrynie Hobbesa

Wg Hobbesa człowiek to istota rządzona przez namiętności, która z natury jest egoistą. Ludzie nie chcą się pogodzić z równością, każdy chce mieć więcej dóbr, więcej władzy i szacunku. Hobbes uważała, że ludzie w stanie natury ciągle dożyli do wojny. Mięli jednak instynkt samozachowawczy, który nakazywała im dążenie do pokoju i rezygnowania z własnej swobody n arzecz praw innych ludzi, dotrzymywanie umów tłumienie odruchu zemsty. Nie ma tu miejsca na pracowitość, niema wiedzy ani sztuki - jest tylko bezustanny strach i niebezpieczeństwo gwałtownej śmierci.

90. Wolność w teorii Hobbesa

W stanie natury człowiek miał prawo do wszystkiego : do każdej rzeczy a nawet do ciała drugiego człowieka. Innym słowy człowiek był tak bezwzględnie wolny, że jeśli tylko siły mu na to pozwoliły, mógł zabić drugiego i zabrać mu wszystko. Według Hobbesa obiektywne prawo natury, odnajdywane przez rozum, nie może się rozwijać w pełni i wywierać wpływu w stanie naturalnym.

91. Umowa społęczna Pufendorfa

Umowa społeczna wg niego to:

• Zrzeszenie się jednostek w społeczeństwo

• Na jego mocy społeczeństwo otrzymuje ustrój konstytucyjny

• Zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerennej ustanowionej w akcie drugim

Władza w państwie oparta jest na prawie, gdy suweren łamie prawo społeczeństwo może mu wypowiedzieć posłuszeństwo.

92. Wolność w doktrynie Lutra

Przed wojnami chłopskimi mówi Luter o wolności chrześcijańskiej „od myśli nie płaci się cła” jednak po wojnach chłopskich jego stanowisko zmieniło się - uważa, że człowiek w każdej dziedzinie jest podporządkowany państwu.

19

---