KURSY WALUT

Kurs waluty - to cena jednej waluty wyrażona w drugiej walucie (cena pieniądza zagranicznego). Spełnia on dwie podstawowe funkcje:

1. informacyjną - informacja jest bezpłatna dla osób fizycznych, prawnych o cenie walut obcych. Informacje te można znaleźć w prasie, bankach, kantorach, telewizji i radiu. W Polsce kursy walut bardzo często się zmieniają, nie są stałe. Mamy oddzielne tabele dla walut i dla pieniędzy.

2. cenotwórczą - wykorzystywana jest przez importerów, eksporterów, przedsiębiorstwa i osoby fizyczne, państwo w zarządzaniu. Pojawiła się w okresie wymienialności walut, czyli w gospodarce rynkowej.

Przez kurs waluty zagranicznej przenosi się zagraniczny układ cen i relacje cenowe na krajowy układ cen ze wszelkimi konsekwencjami ekonomicznymi. Państwo może ingerować w kursy walut poprzez system ceł, podatków importowych, opłat, czyli w ten sposób ograniczać rolę cenotwórczą kursów walut.

Kurs waluty służy do przeliczania cen zagranicznych na krajowe i odwrotnie. Przez zastosowanie kursu mamy możliwość porównywania cen towarów zagranicznych z krajowymi.

Kurs waluty wpływa nie tylko na ceny towarów w handlu zagranicznym i na ceny walorów obcych na rynku wewnętrznym, ale również na ceny towarów krajowych.

W kursie waluty mają odbicie stosunki ekonomiczne między różnymi państwami w zakresie wymiany handlowej, współpracy przemysłowej, ruchu podróżnych, itp. Kurs waluty służy nie tylko do przeliczania jednej waluty na drugą, ale jest też ważnym instrumentem polityki gospodarczej kraju. Jest jednym z ważnych instrumentów zarządzania handlem zagranicznym. Przy danym kursie waluty możemy mówić czy dana transakcja jest dla nas opłacalna, czy też nie.

Czynniki wpływające na kurs walut to:

1. czynniki ekonomiczne;

2. czynniki psychologiczne;

3. czynniki polityczne.

Czynniki ekonomiczne:

• podaż i popyt na waluty obce na krajowym rynku walutowym;

• stan bilansu płatniczego kraju;

• stan bilansu handlowego;

• różnice w stopach procentowych i stopach inflacji między poszczególnymi krajami;

• poziom cen w kraju i za granicą;

• przepływy kapitałów;

• zakres reglamentacji walutowej (np. ograniczenie wywozu danej waluty);

• polityka walutowa i pieniężno - kredytowa;

• koniunktura gospodarcza danego kraju i działalność gospodarcza w kraju i w krajach, z którymi utrzymujemy stosunki ekonomiczne i finansowe.

Czynniki polityczne:

• wpływ tych czynników jest zauważalny w okresie napięć politycznych i zaostrzeń sytuacji międzynarodowej, a także w okresie konfliktów regionalnych (np. konflikty w Zatoce Perskiej).

Czynniki psychologiczne:

• optymistyczne lub pesymistyczne przewidywania sytuacji gospodarczej, koniunktury danego kraju przez międzynarodowe organizacje gospodarcze i walutowe; optymistyczne nastawienia będą umacniały kurs waluty, a pesymistyczne - osłabiały.

W okresie napięć na rynkach walutowych pojawiają się czynniki spekulacyjne, które mają wpływ na umocnienie walut mocnych, a większe osłabienie walut już słabych.

Na kurs waluty mają wpływ:

• ceny krajowe,

• płace,

• koszty,

• wydajność pracy,

• tempo wzrostu gospodarczego.

A z drugiej strony kurs waluty ma wpływ na koszty wytworzenia w danym kraju.

Kursem waluty zainteresowane są także międzynarodowe organizacje finansowe.

Prawidłowy kurs walut to taki, który zapewnia równowagę bilansu płatniczego w dłuższym okresie czasu, sprzyja podnoszeniu efektywności gospodarowania i sprawnemu funkcjonowaniu całej gospodarki. Kurs waluty jest wyrazem dynamiki danego kraju w porównaniu z innymi krajami.

Zmiany kursu walut mogą być dokonywane poprzez:

• dewaluację,

• rewaluację.

Dokonują tego banki centralne.

DEWALUACJA - obniżenie kursu waluty wobec walut obcych, tzn., że więcej musimy płacić waluty krajowej za jednostkę waluty obcej.

REWALUACJA - podwyższenie kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych, tzn., że mniej płacimy złotych za jednostkę waluty obcej.

Przed zmianą kursu walut następuje deprecjacja, tj. spadek lub aprecjacja, tj. wzrost kursu danej waluty na rynkach walutowych.

Jeżeli kurs waluty krajowej na rynkach walutowych spada poniżej poziomu kursu oficjalnego to następuje usunięcie tej niezgodności przez przeprowadzenie dewaluacji. Mówimy wówczas, że ta waluta jest nadwartościowa lub przeszacowana.

Jeżeli kurs rynkowy danej waluty jest wyższy od kursu oficjalnego to występuje niedoszacowanie inaczej podwartościowość tej waluty i wówczas przeprowadza się rewaluację.

RODZAJE KURSÓW WALUTOWYCH

Kursy walut można sklasyfikować wg różnych kryteriów:

1. wg czasu funkcjonowania,

2. wg czasu trwania,

3. wg liczebności kursów,

4. wg stopnia ingerencji państwa w kształtowanie się kursów waluty krajowej.

Ad. a):

• kurs wolnorynkowy - kształtuje się pod wpływem podaży i popytu na waluty obce na krajowym rynku;

• kurs czarnorynkowy - kształtuje się pod wpływem nielegalnych transakcji kupna i sprzedaży walut. Występuje, gdy oficjalny kurs odbiega od poziomu kursu kształtowanego przez popyt i podaż;

• kurs płynny (elastyczny) - ustalany przez popyt i podaż walut obcych i czasami korygowany przez władze walutowe interweniujące na rynkach walutowych. Walutą interwencyjną jest dolar amerykański;

• kurs stały krótkookresowy (pełzający) - jest to kurs stały, który ulega częstym zmianom na niewielką skalę w zależności od tempa inflacji w porównaniu z zagranicą;

• kurs stały o szerokiej marży wahań wokół parytetu lub kursu centralnego - nie podlega zmianom w krótkim i średnim okresie czasu, jego stosowanie jest możliwe przy bardzo niskim tempie inflacji;

• kurs sztywny - to kurs walutowy, który nie ulega zmianie nawet w dłuższym okresie czasu.

Stosowanie stałych lub płynnych kursów jest uzależnione od stanu gospodarki. Stałe kursy są stosowane w gospodarce ustabilizowanej, gdzie występuje inflacja z uwagi na to, że kursy płynne działają wyrównująco na bilans płatniczy.

Ad. b):

• kursy stałe ustalane przez władze walutowe, należą do nich:

• kursy pełzające,

• kursy sztywne,

• kursy o szerokiej marży wahań wokół parytetu;

• kursy zmienne, do których należą:

• kursy płynne,

• kursy wolnorynkowe.

Kraje członkowskie MFW od grudnia 1971 r. nie stosują kursów parytetowych (ustalanych w złocie lub dolarze amerykańskim) i ustaliły kursy centralne w stosunku do eura, kursu centralnego innych walut, SDR i koszyka walut. W skład koszyka walut wchodzą: dolar - 45%, marka niemiecka - 35%, funt angielski - 10%, frank francuski i szwajcarski po 5%.

Ad. c):

• kurs jednolity stosowany do całości obrotów zagranicznych, jeden kurs;

• kurs dualny (podwójny) stosuje się dwa oficjalne kursy: jeden do obrotów handlowych, drugi - do obrotów kapitałowych;

• różnicowane kursy walutowe ustala się odrębne poziomy kursów dla poszczególnych kategorii importu lub eksportu. Ich liczebność zależy od celów polityki gospodarczej. W Polsce były stosowane po II wojnie światowej. Stosowanie tych kursów wymaga dobrej ewidencji i sprawnej kontroli nad wpływami z eksportu i wydatkami na import.

Ad. d):

• kursy wolnorynkowe ustalane pod wpływem podaży i popytu bez jakiejkolwiek ingerencji państwa;

• kursy, które wymagają ingerencji państwa:

• pełzające,

• płynne,

• kursy o szerokiej marży wahań wokół parytetu;

• kursy wymagające ingerencji państwa na rynkach walutowych i wymagają zastosowania środków polityki gospodarczej. Są to:

• kursy sztywne,

• kursy dualne,

• kursy zróżnicowane.

Kurs równowagi ma dwojakie ujęcie:

1. to kurs wyrównujący popyt z podażą;

2. to kurs, który zapewnia równowagę bilansu płatniczego

Kurs nominalny uwzględnia w swych zmianach różnice w stopach inflacji.

Kurs realny to kurs, z którego wyeliminowane są różnice (zmiany) w stopach inflacji.

W praktyce bankowej występują:

• kursy bieżące;

• kursy terminowe.

Ich poziomy są różne. Albo wyższy jest kurs bieżący, od terminowego, albo odwrotnie.

OPERACJE KURSOWE

Operacje kursowe to najczęściej operacje polegające na wymianie waluty krajowej na zagraniczną lub odwrotnie. Znaczna ilość transakcji przeprowadzana przez banki to transakcje kasowe. Ponadto banki przeprowadzają transakcje terminowe, które polegają na dostarczeniu walut po upływie określonego terminu, np. po 2-3 miesiącach po kursie uzgodnionym przez kontrahentów. Szczególnym rodzajem transakcji jest tzw. swap. Polegające na równoczesnym zawarciu transakcji kasowej i terminowej na tę samą walutę. Te transakcje są powszechnie stosowane przez kraje kapitalistyczne. Warunkiem tych transakcji jest rezygnacja z powiększania rezerw walutowych.

Następny rodzaj transakcji to tzw. arbitraż walutowy - wykorzystuje się tutaj różnice kursów tej samej waluty na różnych rynkach. Banki skupują daną walutę na rynkach, gdzie ona jest tańsza i sprzedają na rynku, gdzie ta waluta jest droższa. Banki zarabiają tutaj na różnicy kursów.

Banki dokonują obsługi osób fizycznych i prawnych w zakresie importu, eksportu, przekazów pieniężnych i współpracują z innymi eurobankami.

EKONOMICZNE SKUTKI ZMIAN KURSÓW WALUT

Zmiany kursów walut wpływają na bilans handlowy, płatniczy, obroty kapitałowe i inflację. W wyniku dewaluacji import staje się droższy a eksport tańszy. Zmniejszenie cen w eksporcie jest niższe od stopnia dewaluacji ponieważ popyt na niektóre towary jest mało elastyczny (np. na żywność). Na skutek dewaluacji rosną ceny towarów importowanych, co pośrednio wpływa na wzrost cen krajowych. Po dewaluacji następuje pogorszenie terms of trade. Dewaluacja może być skuteczna jeżeli wprowadzimy kontrolę płac i cen stąd potrzebna jest restrykcja finansowa.

Zmiany kursów walut wpływają na powstanie inflacji i przenoszenie jej z kraju do kraju. Inflacja prowadzi do deprecjacji waluty, a to z kolei do dewaluacji. Dewaluacja powoduje inflację. W wyniku inflacji rosną ceny w eksporcie i imporcie. Relatywna przewaga wzrostu cen importowych nad eksportowymi powoduje pogorszenie terms of trade. Dany kraj musi więcej wyeksportować aby pokryć import lub ograniczyć import. Niekorzystne terms of trade sprzyja narastaniu tendencji inflacyjnych.

MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY

Międzynarodowy System Walutowy (MSW) to zespół reguł, zasad, instrukcji, układów i zwyczajów określających sposób funkcjonowania pieniądza w stosunkach międzynarodowych.

Główne problemy walutowe regulują po II wojnie światowej zasady ustalone w Bretton Woods, a zawarte w statucie MFW, które później były modyfikowane. Zawarte w nich zwyczaje ukształtowały się w praktyce w obrocie międzynarodowym. Konieczność istnienia MSW wynikała z odrębnych systemów finansowych i walutowych poszczególnych państw. Koniecznym było ustanowienie zasad regulujących stosunki między poszczególnymi krajami: problemy kursów walutowych, tworzenie pieniądza światowego, wyrównywanie bilansów płatniczych. MSW zapewnia regulowanie płatności mimo istnienia odrębnych systemów walutowych, integruje gospodarkę światową, stwarza ramy instytucjonalne dla powiązań występujących w gospodarce światowej, obejmuje zalecenia w zakresie utrzymania równowagi bilansu płatniczego, zawiera postanowienia dot. Korzyści w zakresie wymiany międzynarodowej, występuje tu mechanizm tworzenia pieniądza światowego, stwarza on ramy chroniące przed zakłóceniami walutowymi i płatniczymi. W krótkim okresie czasu jest stabilny, w dłuższym okresie - elastyczny, czyli dostosowujący się do zmieniających się warunków życia.

Na jego ewolucję po II wojnie światowej duży wpływ wywarł interwencjonizm państwowy oraz postępująca integracja gospodarcza i walutowa.

MSW występował najpierw jako:

1. system waluty złotej,

2. system dewizowo - złoty,

3. system wielodewizowy.

Ad. 1

System waluty złotej funkcjonował w latach 1870 - 1914. Złoto najpierw występowało w postaci sztabek, a następnie monet spełniając funkcję pieniądza w obrocie wewnętrznym i międzynarodowym. W XVIII i XIX wieku istniał system bimetalizmu w Europie, który polegał na tym, że oprócz złota, srebro występowało także jako pieniądz w obrocie krajowym i międzynarodowym. Doprowadziło to do chaosu walutowego, ponieważ zmieniały się koszty produkcji srebra i złota, a to naruszało dotychczasowe relacje między nimi. Te niepowodzenia stworzyły warunki do powstania systemu walutowego, który opierał się wyłącznie na złocie.

Najwcześniej wprowadzono system waluty złotej w Anglii. W 1844 r. Anglia dla przeciwdziałania inflacji wprowadziła ścisłą kontrolę emisji pieniądza i ustaliła związek emisji pieniądza z zasobami złota. Państwa europejskie wprowadziły system waluty złotej po 1870 r.

System waluty złotej funkcjonował wg następujących reguł, których musiały przestrzegać banki centralne:

1. emisja banknotów była powiązana z rezerwami złota;

2. bank centralny był zobowiązany do sprzedaży i kupna złota w stałej cenie krajowej;

3. wszystkie formy pieniądza były wymienialne na złoto;

4. była pełna swoboda wywozu i przywozu złota z zagranicy.

System waluty złotej był czynnikiem stabilizacji i rozwoju gospodarki kapitalistycznej. Stałość waluty w złocie, swobodny transfer złota, uzależnienie pieniądza w obiegu od rezerw złota wpływało korzystnie na przepływy kapitałów. Istniał sprawny mechanizm wyrównywania bilansu płatniczego. Pieniądz był wówczas stabilny, waluty krajowe miały ustalony parytet w złocie. Ograniczona podaż złota wywoływała tendencje deflacyjne, przeważały okresy deflacji nad inflacyjnymi. Zmiany cen wówczas były niewielkie, a to dawało poczucie stabilizacji dla inwestorów i przedsiębiorstw.

Zakres ingerencji państwa w gospodarkę w kraju był niewielki. Kraje, które miały deficyt bilansu płatniczego pokrywały go złotem, co powodowało spadek rezerw złota, a to z kolei wzrost stopy dyskontowej i zmniejszenie pieniądza na rynku.

Na skutek zmiany stopy dyskontowej następował przepływ kapitałów obcych i poprawa bilansu płatniczego. Spadały dochody i ceny, które zwiększały rentowność eksportu. W końcowym okresie funkcjonowania systemu waluty złotej występował proces ekonomizacji złota, polegający na jego zastępowaniu innymi środkami płatniczymi głównie krajów kapitalistycznych rozwiniętych gospodarczo. Wiodącym był tutaj funt szterling angielski, w którym finansowano część handlu światowego i gromadzono część rezerw walutowych.

Dla stabilizacji pieniężnej ten system uważa się za najlepszy.

ZALETY:

• dyscyplinowanie władz pieniężnych, ponieważ polityka pieniężna była uzależniona od rezerw złota;

• sprawnie działał mechanizm wyrównywania bilansu płatniczego;

• duże poczucie stabilizacji w zakresie wymiany międzynarodowej z uwagi na stałe kursy walut;

• duży wpływ stopy procentowej na obroty kapitałowe.

WADY:

• gospodarka była podporządkowana mechanizmowi rynkowemu, dla realizacji celów społecznych i gospodarczych konieczny był interwencjonizm państwowy, który był nie do pogodzenia z zasadami tego systemu;

• wysokie koszty stabilności walutowej i sztywne kursy walutowe uzależniały gospodarkę państw od gospodarki światowej;

• deflacja była wysoką ceną za równowagę bilansu płatniczego i hamowała wzrost gospodarczy.

Klasyczny system waluty złotej istniał do 1914 r. W USA dłużej. Za koniec systemu waluty złotej uważa się zakaz eksportu złota ze Stanów Zjednoczonych (1929 r.).

Ad.2

System dewizowo - złoty inaczej nazywany jest systemem z Bretton Woods. Po rozpadzie systemu waluty złotej w celach konkurencyjnych często zmieniano parytety walut. Dla koordynacji polityki walutowej w lipcu 1944 r. na konferencji w Bretton Woods utworzono MFW. W statucie tego funduszu zawarto obowiązki poszczególnych państw w dziedzinie walutowej. Ten fundusz reguluje zasady funkcjonowania MSW. Reguły działania MFW mają na celu stworzenie dla państw członkowskich warunków do pogodzenia polityki walutowej i utrzymania równowagi bilansu płatniczego.

Statut MFW w wersji pierwotnej jest ciągle modyfikowany. Pierwotny statut MFW zakładał:

• parytet waluty każdego kraju członkowskiego ustalany jest w złocie lub dolarze amerykańskim;

• transakcje walutowe między poszczególnymi krajami członkowskimi muszą być oparte na parytecie walutowym, możliwe jest odchylenie od parytetu tylko o 1%;

• zmiana parytetu może mieć miejsce bez zgody funduszu, gdy wystąpi tzw. zasadniczy brak równowagi bilansu płatniczego, wtedy dany kraj może przeprowadzić dewaluację lub rewaluację swej waluty tylko do 10% ustalonego parytetu;

• jeżeli ma miejsce przejściowy deficyt bilansu płatniczego kraj członkowski może zaciągnąć kredyt średnioterminowy w MFW;

• tylko dolar USA jest wymienialny bezpośrednio na złoto, co wynika z postanowień rządu amerykańskiego, inne waluty wymienialne są na dolary a następnie na złoto.

Podstawą tego systemu była wymienialność dolara na złoto. Dolar był zrównany ze złotem.

Fundusz ułatwia krajom członkowskim wyrównywania bilansów płatniczych poprzez umożliwienie im zgromadzenia potrzebnych walut. Bezpośrednią przyczyną upadku systemu dewizowo - złotego było zawieszenie w 1971 r. wymienialności dolara na złoto. Złoto zostało wyparte z systemu walutowego. System ten przyczynił się do rozwoju handlu światowego.

W 1958 r. wprowadzono zewnętrzną wymienialność walut krajów Europy Zachodniej.

Ad. 3

System walutowy wielodewizowy - wykształcił się w połowie lat 70-tych, był wynikiem zawieszenia wymienialności dolara amerykańskiego na złoto, zmiany układu sił w świecie, wprowadzenia płynnych kursów walutowych. Jest następstwem procesu dywersyfikacji rezerw walutowych jaki wystąpił w rozwoju rynku kredytowego, eurorynku pieniężnego i kapitałowego. Dywersyfikacja rezerw walutowych wynikała z trzech przyczyn:

1. w warunkach płynnych kursów walutowych lepiej chroni przed stratami aniżeli rezerwy przechowywane w jednej walucie. Uważa się, że przechowywanie rezerw walutowych w kilku walutach wymienialnych powoduje, że różnice kursowe tych walut wzajemnie się znoszą;

2. spadek pozycji dolara amerykańskiego w świecie, jego deprecjacja spowodowały zmiany w strukturze walutowej handlu światowego wówczas pojawiły się tzw. waluty średnie jako waluty transakcyjne i lokacyjne;

3. wyższe stopy procentowe w krajach Europy Zachodniej pozwoliły na to, że waluty te mogły być rezerwowymi.

Głównym motywem gromadzenia rezerw walutowych jest przezorność i bezpieczeństwo, w mniejszym stopniu dochodowość. Potrzeba dywersyfikacji rezerw walutowych wynikła z inflacji w krajach kapitalistycznych po wybuchu kryzysu surowcowo - energetycznego. Był on zapoczątkowany w 1973 r. decyzją państw OPEC, które wprowadziły 4-krotną podwyżkę cen ropy naftowej. Istniała potrzeba lepszej optymalizacji rezerw walutowych banków centralnych i rezerw transakcyjnych banków handlowych i przedsiębiorstw. Wzrosła ranga walut krajów UE w systemie wielodewizowym.

W systemie wielodewizowym wykształcił się układ oligopolistyczny, w którym nadal wiodącą rolę spełnia dolar amerykański, jako waluta rezerwowa, interwencyjna, transakcyjna i lokacyjna.

MECHANIZM FUNKCJONOWANIA SYSTEMU WIELODEWIZOWEGO

System wielodewizowy to system składający się z wielu rodzajów pieniądza międzynarodowego, złota, walut międzynarodowych, SDR (specjalne prawa ciągnienia). System ten funkcjonuje w międzynarodowym systemie walutowym na międzynarodowym rynku kapitałowym, eurorynku pieniężnym i kapitałowym. Wzrost płynności międzynarodowej pochodzi tu z wielu źródeł, co nie wymaga tak ścisłego związku między wzrostem podaży waluty międzynarodowej a deficytem bilansu płatniczego. Jest to główna zaleta tego systemu. Istnieje wiele ośrodków rynku kredytowego, eurorynku pieniężnego i kapitałowego, co powoduje, że waluty tych krajów mogą być pieniądzem w obrocie międzynarodowym.

O tworzeniu pieniądza decydują:

• producenci złota,

• jego eksporterzy,

• władze pieniężne USA,

• władze państw, których waluty są wymienialne i występują w obiegu międzynarodowym,

• władze MFW.

Współcześnie wykształcił się system wielobiegunowy, w którym głównymi ośrodkami są Stany Zjednoczone, Japonia, kraje UE, dynamicznie rozwijające się kraje Azji Południowo - Wschodniej (Tygrysy Wschodu) i państwa zachodnio - europejskie.

WALUTY REZERWOWE - członkowie MFW gromadzą swoje rezerwy w złocie, SDR, dewizach. Rezerwy złota są wyceniane wg rynkowej ceny londyńskiej złota.

Na strukturę rezerw walutowych wpływają:

• kursy walut poszczególnych państw,

• handel zagraniczny tych państw z krajami o walutach rezerwowych,

• waluty używane w płatnościach do obsługi zadłużenia zagranicznego.

W systemie wielodewizowym zmniejsza się udział złota w rezerwach walutowych a wzrasta udział dewiz. Udział złota w rezerwach walutowych stanowi ok. 20%, natomiast ponad 70% stanu rezerw stanowią dewizy i niewielki udział SDR. Najważniejszymi walutami rezerwowymi są:

• dolar amerykański,

• marka niemiecka,

• jen japoński,

• funt szterling angielski,

• frank francuski,

• frank szwajcarski.

Ponad 60% walut rezerwowych stanowi dolar amerykański, drugie miejsce zajmuje marka niemiecka, III - jen japoński - powyżej 8% (jego rola jako waluty rezerwowej bardzo szybko wzrasta). Tylko kilka walut rezerwowych akceptują banki centralne MFW.

WALUTY INTERWENCYJNE - to takie, w których banki centralne oraz międzynarodowe instytucje monetarne przeprowadzają operacje na rynkach walutowych, aby nie dopuścić do nadmiernych odchyleń kursu danej waluty wobec innych walut lub działania podejmowane dla uzyskania optymalnego kursu waluty narodowej. Po wprowadzeniu płynnych kursów walut przez główne państwa kapitalistyczne interwencje na rynkach walutowych zmniejszyły się, aniżeli poprzednio przy kursach stałych. Główną walutą interwencyjną jest dolar amerykański. Z walut UE wykorzystywana jest marka niemiecka do interwencji walutowych w Europejskim Systemie Walutowym (ESW). W ramach ESW walutami interwencyjnymi mogą być również frank francuski, gulden holenderski. Funt angielski nie wchodzi do ESW mimo, że jest składnikiem „koszyka” walut. Władze USA, jako waluty interwencyjne, dla utrzymania kursu dolara wykorzystywały: jeny japońskie, marki niemieckie i franki szwajcarskie. Status walut interwencyjnych jest podobny, jak rezerwowych. Kraj, którego waluta jest używana jako interwencyjna może starania o zachowanie kursu swojej waluty przerzucać na inne kraje.

WALUTY LOKACYJNE (INWESTYCYJNE) - to taka waluta, w której nierezydenci utrzymują swoje należności i zobowiązania oraz, w której dokonywana jest emisja międzynarodowych obligacji i euroobligacji. Jak wynika z danych Niemieckiego Banku Federalnego i Banku Rozrachunków Międzynarodowych główną walutą lokacyjną jest dolar amerykański, marka niemiecka, frank szwajcarski, a w latach 80-tych wzrósł udział jena japońskiego i funta angielskiego. W tych walutach są również emitowane międzynarodowe obligacje. Największy udział w świecie mają obligacje emitowane w dolarach amerykańskich, jenach japońskich i markach niemieckich.

WALUTY TRANSAKCYJNE - jest to waluta, która występuje w obrotach na rynkach walutowych oraz jest używana do fakturowania eksportu i importu. W walutach transakcyjnych przewagę ma dolar amerykański nad innymi walutami, to wynika ze stosowania dolara amerykańskiego jako tzw. „waluty przejścia”. Z szacunków banków centralnych wynika, że na rynku walutowym w Londynie, Zurichu i Frankfurcie dolar uczestniczy w 90% w transakcjach dewizowych. Jego mniejszy udział, bo 60% występuje w Paryżu. Na rynku dewizowym w USA oprócz dolara amerykańskiego występuje marka niemiecka. Dalsze pozycje zajmują funt angielski, jen japoński, frank francuski i gulden holenderski. Te waluty występują również w międzynarodowym handlu światowym. W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej większość eksportu i importu jest rozliczana i fakturowana w walucie kraju eksportera, importera lub w wymienialnej innej walucie. Najczęściej jako waluty do fakturowania eksportu i importu występują dolar amerykański, marka niemiecka, frank francuski, funt angielski, frank szwajcarski, jen japoński, dolar kanadyjski i australijski, waluty wymienialne państw UE i obecnie wykorzystuje się ok. 25 walut, jako waluty transakcyjne. Złoty polski mimo, że jest walutą wymienialną, zgodnie ze statutem MFW, nie pełni funkcji waluty transakcyjnej przez polskich i zagranicznych importerów i eksporterów. Stosowanie danej waluty transakcyjnej zależy od: „siły” tej waluty; jej stabilności w dłuższym okresie czasu; od tego, czy ta waluta jest znana jako waluta w świecie; posługiwania się tą walutą przez uczestników międzynarodowego rynku walutowego, pieniężnego i kapitałowego.

Od 1999 r. w krajach UE wprowadzono wspólną walutę transakcyjną jaką jest EURO.

SPECJALNE PRAWA CIĄGNIENIA - SDR

SDR - specjalne prawa ciągnienia są emitowane przez MFW w rocznych transzach, utworzone zostały w 1969 r. przez MFW pod koniec funkcjonowania systemu złoto - dewizowego. Są międzynarodowym pieniądzem, źródłem płynności międzynarodowej, tzn. mogą być wykorzystywane do przywracania równowagi bilansów płatniczych. Stanowią składnik rezerw walutowych krajów członkowskich MFW. W strukturze rezerw walutowych ujmowanych łącznie ze złotem stanowią udział w granicach 2% całości rezerw, natomiast po wyłączeniu z całości rezerw złota ich udział wynosi ok. 3%.

Przydział SDR przez MFW jest dokonywany proporcjonalnie do wniesionych kwot przez kraje członkowskie MFW. Przydział ten jest nieodpłatny. Kraje rozwinięte gospodarczo mają większe udziały aniżeli kraje rozwijające się. W strukturze rezerw walutowych państw członkowskich MFW zastępują dolar amerykański; początkowo wartość SDR oparto na parytecie złota wynoszącym 0,888671 g czystego złota.

1 SDR = 1 USD

Następnie wartość SDR oparto na koszyku 16 walut państw członkowskich MFW, których udział w handlu światowym przekraczał 1%. Od początku 1981 r. wartość SDR jest oparta na koszyku 5 walut, w skład którego wchodzą: dolar amerykański, marka niemiecka, jen japoński, frank francuski i funt angielski.

Udział poszczególnych walut ulega zmianie na korzyść wzrostu udziału marki niemieckiej i jena japońskiego, a zmniejsza się udział dolara amerykańskiego, franka francuskiego i funta angielskiego. W SDR są dokonywane transakcje między poszczególnymi członkami MFW, transakcje z MFW oraz z instytucjami upoważnionymi do posiadania SDR przez MFW.

SDR jest jednostką rozrachunkową. Rachunkowość MFW jest również prowadzona w SDR. Wartość SDR jest ustalana codziennie w oparciu o kursy 5 walut wchodzących w skład koszyka na rynku londyńskim. Oprocentowanie ustalane jest tygodniowo, jako średnia ważona stóp procentowych krótkoterminowych obligacji na rynkach pieniężnych 5 państw, których waluty wchodzą w skład koszyka walut określających wartość 1 SDR.

Kraje należące do MFW mogą w nich:

• zawierać transakcje terminowe,

• udzielać pożyczek, darów,

• regulować zobowiązania,

• wykorzystywać SDR do wyrównywania bilansów płatniczych.

Państwa, które mają nadwyżki SDR ponad ich przydział otrzymują oprocentowanie, które jest naliczane w okresach kwartalnych, natomiast te państwa, które mają mniej tych SDR aniżeli ich przydział płacą oprocentowanie. WSDR, jako jednostki rozrachunkowej przez międzynarodowe i regionalne organizacje jest podyktowane większą stabilnością SDR, aniżeli każda inna waluta wchodząca w skład koszyka walut, ponieważ wahania kursów tych walut częściowo się znoszą.

WADY I ZALETY SYSTEMU WIELODEWIZOWEGO

W systemie wielodewizowym istnieje wiele walut wymienialnych, które są używane jako waluty rezerwowe, transakcyjne, lokacyjne. Kursy poszczególnych walut ulegają zmianom. Z tego powodu uważa się ten system za mało stabilny, jest to główna wada tego systemu. Banki centralne poszczególnych państw starają się temu zapobiec i różnicują strukturę rezerw poszczególnych walut, aby w ten sposób ograniczyć ryzyko kursowe.

W handlu zagranicznym mimo podnoszonej niestabilności tego systemu jednostki ustalają walutę, w której przeprowadzane są transakcje, aby zabezpieczyć się przed ryzykiem kursowym. Eksport jest rozliczany przeważnie w walucie kraju eksportera w wyniku czego kraj eksportera nie ponosi ryzyka kursowego.

System wielodewizowy nie stanowi przeszkody w funkcjonowaniu rynku walutowego, kredytowego, eurorynków pieniężnych i kapitałowych, a także dla importerów i eksporterów dokonujących rozliczeń w wielu walutach przez nich akceptowanych. System wielodewizowy nie stanowi bariery dla rozwoju handlu zagranicznego.

Główną zaletą systemu wielodewizowego jest to, że płynność międzynarodowa pochodzi tu z wielu źródeł. Nie wymaga tak, jak w systemie dewizowo - złotym ścisłego związku między wzrostem płynności międzynarodowej, a deficytem bilansu płatniczego USA.

Następną zaletą jest to, że umożliwia on rozwój rynków walutowych i kredytowych, których znaczenie sprawia, że waluty tych państw, w których funkcjonują te rynki pełnią funkcję pieniądza w obrocie międzynarodowym.

Pod koniec 1995 r. władze MFW podjęły decyzję o wprowadzeniu do obrotu gospodarczego i finansowego od 1 stycznia 1996 r. EURO - jako wspólnej waluty państw UE zastępującej wcześniej stosowaną walutę ECU.

Do wprowadzenia wspólnej waluty przyczynił się rozwój integracji gospodarczej w UE. W latach 80 i 90-tych zmienił się układ poszczególnych państw w świecie pod wpływem presji sił rynkowych, niektóre państwa zmuszone były przeprowadzić dewaluację swojej waluty, inne rewaluację.

W świecie występował brak równowagi płatniczej, w USA chroniczny deficyt bilansu handlowego, natomiast nadwyżka bilansów handlowych występowała w Japonii, Niemczech, Holandii i Kanadzie.

Następował przepływ kapitałów z państw posiadających nadwyżki bilansu handlowego do państw, w których występował deficyt bilansu handlowego. Przepływ kapitałów niwelował negatywne skutki braku równowagi płatniczej dla gospodarki światowej.

WYMIENNOŚĆ WALUT

Wymienność walut jest kategorią rynkową. W stosunkach gospodarczych zachodzi potrzeba dokonywania wymiany własnego pieniądza na inne waluty. Każde państwo ma odrębny pieniądz, system pieniężny, tworzy zasady obiegu pieniądza, utrzymuje stosunki z zagranicą, prowadzi politykę pieniężną, kredytową i walutową.

Korzyści wynikające z wymienialności walut, są to korzyści dla wszystkich państw:

• umożliwienie producentom i konsumentom zaopatrzenia się w najtańszych źródłach i sprzedawania po najwyższych cenach, czyli na tych rynkach, gdzie jest najwyższy popyt;

• każdy kraj może się specjalizować w tych rodzajach produkcji, w których ma największą przewagę komparatywną i importować te towary, które inne państwa produkują efektywniej;

• sprzyja osiągnięciu maksymalnej produkcji światowej.

Dla wymienialności walut musi istnieć rynek narodowy i międzynarodowy rynek walutowy. Z prawnego punktu widzenia wymienialność walut oznacza zagwarantowaną przez władze danego państwa możliwość wymiany danego rodzaju pieniądza lub formy pieniądza na inne rodzaje pieniądza funkcjonującego w innych systemach pieniężnych i uznawanych za pieniądz. Oznacza to, że posiadacz danej waluty może ją wymienić na żądanie na inne waluty obce. Wymienialnością nie jest wymiana różnych form pieniężnych w ramach jednego systemu pieniężnego. Muszą tu istnieć co najmniej dwa państwa.

Posiadacz danego pieniądza wymienia go na inne, aby mu zapewnić siłę nabywczą, nie stracić na jego spadku realnej wartości i zyskać na wzroście danego rodzaju waluty w stosunku do innych walut.

Najczęściej stosowane rodzaje wymiany walut:

1. z punktu widzenia zakresu ograniczeń dewizowych wyróżnia się:

1) wymienialność zewnętrzną,

2)wymienialność wg standardu MFW,

3. wymienialność całkowitą.

Ad. 1 - największy zakres ograniczeń występuje dla waluty zewnętrznie wymienialnej. Jedyną grupą płatności, które nie podlegają restrykcjom (walutowym) dewizowym są płatności obcokrajowców wobec krajowców z tytułu bieżących transakcji. Władze danego kraju zobowiązują się wobec cudzoziemców do zamiany swej waluty na inną walutę o wyższym standardzie wymienialności. Ta waluta może być używana do fakturowania i dokonywania płatności. Może być przedmiotem notowań na międzynarodowym rynku walutowym.

Ad. 2 - jest najczęściej stosowanym rodzajem wymienialności walut. Warunki tej wymienialności określono w art. 8, pkt. 2, 3, 4 Statutu MFW. Zakres wymienialności jest tu szerszy aniżeli dla waluty zewnętrznie wymienialnej i węższy od wymienialności całkowitej. Wymienialność walut jest ograniczona do bieżących transakcji międzynarodowych, które obejmowały:

a):

• wszystkie płatności z tytułu handlu zagranicznego,

• bieżącej działalności produkcyjnej, handlowej i usługowej,

• kredyty krótkoterminowe;

b) płatności z tytułu odsetek od pożyczek oraz z tytułu dochodu netto pochodzącego z innych lokat kapitału;

c) płatności niewielkich kwot z tytułu umorzenia pożyczek;

d) przekazy umiarkowanych kwot na wydatki utrzymania rodziny.

Ta wymienialność nie obejmuje płatności z tytułu obrotów kapitałowych. Postanowienia art. 8 Statutu o zobowiązaniu się do niestosowania restrykcji, do płatności związanych z bieżącymi transakcjami międzynarodowymi dotyczą wszystkich państw członkowskich MFW. Wśród państw, których waluty są wymienialne zgodnie z art. 8 ustęp 2-4 Statutu jest Polska. W Polsce wprowadzono wymienialność od 1.06.1995 r. wymienialność złotówki.

Ad. 3 - pełna wymienialność waluty oznacza nieograniczone możliwości wymiany waluty krajowej na inną walutę oraz zamianę należności międzynarodowych wyrażonych w jednej walucie na należność w innej walucie. Jest to absolutna wymienialność, która oznacza swobodny przepływ walut między krajowcami a cudzoziemcami w dowolnym czasie, miejscu, formie i wysokości. Obecnie ok. 40 państw posiada waluty całkowicie wymienialne.

Wyróżnia się walutę:

• zewnętrznie wymienialną;

• wewnętrznie wymienialną.

Wymiana zewnętrzna jest zagwarantowana tylko cudzoziemcom. Oznacza prawo cudzoziemców do wymiany w dowolnym czasie na inną walutę dewiz danego kraju pochodzących z eksportu lub nabytych należności w inny sposób. Może być zawężona tylko do wymiany dla określonych instytucji, np. zagranicznych banków centralnych.

Wymienialność wewnętrzna - najwcześniej wprowadziła ją Jugosławia w grudniu 1989 r. Natomiast od 1.01.1990 r. wewnętrzną wymienialność złotówki wprowadziła Polska. W kolejnym roku Węgry i Czechosłowacja.

Wymienialność ta opiera się na 5 zasadach:

1. Nie ma ograniczeń dewizowych w bieżących transakcjach cudzoziemców z danym krajem.

2. Importerzy mają zapewniony dostęp do dewiz dla dokonywania płatności dotyczących bieżących transakcji.

3. Obcokrajowcy muszą odsprzedać państwu dewizy, które pochodzą z eksportu, nie mogą otwierać rachunków dewizowych.

4. Do transakcji kapitałowych stosuje się ograniczenia dewizowe.

5. Zabrania się używania pieniądza dewizowego do fakturowania i płatności w handlu zagranicznym.

Zakres wymienialności wewnętrznej i zewnętrznej w różnych państwach może być różny, co wynika z innego sposobu określania rezydenta i nierezydenta.

W Polsce podstawowym przepisem regulującym te zagadnienia to PRAWO DEWIZOWE, Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. (Dz. U. Nr 150 z 1998 r.; Dz. U. Nr 83 z 1999 r.). Ustawa ta reguluje zasady obrotu dewizowego, ograniczeń w sytuacji zagrożeń stabilności i integracji systemu finansowego w Polsce oraz zasady kontroli dewizowej. Wyjaśnia również podstawowe pojęcia z zakresu obrotu dewizowego. Ustawa ta również precyzuje kto to jest:

REZYDENT - osoba fizyczna zamieszkała w kraju, osoba prawna, która ma siedzibę w kraju oraz inny podmiot mający siedzibę w kraju, posiadający zdolność zaciągania zobowiązań i używania praw we własnym imieniu (także placówki dyplomatyczne, konsularne).

NIEREZYDENT -

• osoba fizyczna nie mająca miejsca zamieszkania w kraju oraz osoba prawna nie mająca siedziby w kraju, a także inny podmiot nie mający siedziby w kraju, który posiada zdolność do zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu;

• osoba fizyczna lub prawna w zakresie w jakim prowadzi ona działalność zagraniczną w formie przedsiębiorstwa, oddziału lub przedstawicielstwa mającego siedzibę za granicą;

• mająca siedzibę w kraju, oddziały i przedstawicielstwa osób i podmiotów utworzone na podstawie umów międzynarodowych zawartych przez rząd polski.

Zgodnie z prawem dewizowym wartości dewizowe obejmują:

• zagraniczne środki płatnicze - waluty obce i dewizy;

• złoto i platynę w stanie nieprzerobionym oraz w postaci sztab, monet bitych po 1850 r., półfabrykatów z wyjątkiem stosowanych w technice dentystycznej, a także wyroby ze złota i platyny;

• papiery wartościowe (akcje, obligacje) w walutach obcych.

WALUTA OBCA - pieniądz nie będący w Polsce prawnym środkiem płatniczym oraz międzynarodowe jednostki rozrachunkowe (SDR, EURO).

DEWIZA - pełniący funkcję płatniczą weksel, czek, czek podróżniczy, akredytywy, polecenia wypłat, przekazy w walutach obcych.

WYMIENIALNOŚĆ WALUT - cd.

Wymienialność może obejmować wszystkie walory finansowe, które występują w danym kraju, czyli tzw. wymienialność pełna, lub tylko część i jest to wtedy wymienialność ograniczona.

Wymienialność ograniczona może dotyczyć:

• pewnych obszarów płatniczych,

• niektórych walut,

• niektórych płatności,

• określonej grupy rezydentów.

Wymienialność rynkowa to prawo do wymiany jednej waluty na inne przez osoby fizyczne i prawne.

Wymienialność oficjalna to prawo władz pieniężnych do dokonywania wymiany walut na inne waluty lub na inne aktywa rezerwowe, tzn. poza rynkiem walutowym.

Wprowadzenie i utrzymanie pełnej lub ograniczonej wymienialności walut wymaga spełnienia pewnych warunków ekonomicznych. Poprzez wymienialność danej waluty rozszerza się zakres oddziaływania danego kraju i następuje otwarcie gospodarki wobec rynku światowego i innych państw. Z większego stopnia otwarcia gospodarki płyną korzyści z wymiany międzynarodowej i współpracy przemysłowej. Dla pomyślnych efektów wymienialności walut należy przed jej wprowadzeniem dokonać przekształcenia struktury gałęziowej i branżowej przemysłu. Gdy kraj ma już pożądaną strukturę gałęziowo - branżową przemysłu wówczas dla jej ochrony wystarczą określone środki protekcji takie, jak:

• cła,

• podatki,

• opłaty wyrównawcze,

• subsydia.

Można wówczas odejść od niewymienialności waluty, która dotąd stanowiła najsilniejszy środek ochrony gospodarki.

Waluta wymienialna pozwala na włączenie się danego kraju w międzynarodowy układ gospodarczy i czerpanie korzyści z wymiany handlowej i współpracy przemysłowej. Gospodarka podlega wówczas silnym wpływom rynku światowego. Występują tendencje do rozwoju nowych dziedzin gospodarki i stopniowej rezygnacji z tych produktów, które nie przynoszą zbytu na rynku światowym.

Waluta wymienialna może być bodźcem do unowocześniania gospodarki. Podstawowy warunek dla wprowadzenia wymienialności waluty to istnienie długofalowej równowagi wewnętrznej gospodarki (bilans handlowy) i zewnętrznej, która objawia się równowagą w bilansie płatniczym.

W produkcji powinny być wykształcone sektory eksportowe dla zróżnicowanego eksportu i konkurencyjnego na rynkach zagranicznych. Jeżeli nastąpi wzrost cen importowych dla danego kraju powinien on mieć możliwość zastąpienia importu produkcją krajową. Zróżnicowana struktura eksportu sprawia, że spadek popytu na część eksportowanych towarów jest kompensowane wzrostem popytu na inne eksportowane towary. Duża konkurencyjność eksportu daje możliwości przesuwania towarów między rynkiem krajowym i zagranicznym. Większa niezależność od importu zapobiega skutkom przenoszenia wzrostu cen za granicą do danego kraju. Istotnym warunkiem wprowadzenia wymienialności walut jest równowaga bilansu płatniczego i ustalenie kursu walutowego na poziomie zapewniającym tą równowagę. Jeżeli występują tylko przejściowe zakłócenia w bilansie płatniczym mogą one stwarzać silniejszą motywację gromadzenia rezerw walutowych.

Gospodarka krajowa po wprowadzeniu wymienialności jej waluty poddana jest wpływom zewnętrznym poprzez ceny światowe, kursy walutowe, przepływy kapitałów, które mają wpływ racjonalizujący alokację zasobów krajowych. Powstaje możliwość specjalizacji produkcji na eksport, wzrostu wydajności pracy, dostosowania produkcji do potrzeb rynku krajowego i światowego. Sprzyja to również podnoszeniu jakości produkcji, zwiększa się udział danego kraju w Międzynarodowym Podziale Pracy (MPP). Wymienialność walut wpływa dyscyplinująco na bilans płatniczy. W warunkach osłabienia waluty krajowej koszt przywracania równowagi może być bardzo wysoki. Wówczas trudniej jest władzom danego kraju przywrócić równowagę tego bilansu, ponieważ są one pozbawione możliwości restrykcji na obroty płatnicze z zagranicą. W warunkach istnienia wymienialności walut pojawia się potrzeba konieczności szerszej współpracy walutowej w skali regionalnej, np. w UE i w skali międzynarodowej (światowej) dla przezwyciężenia napięć w gospodarce niektórych państw, aby im zapobiegać, a gdy wystąpią - udzielać pomocy finansowej tym państwom. Udzielaniem pomocy zajmują się międzynarodowe instytucje finansowe i instytucje regionalne.

Wymienialność walut daje korzyści tym krajom, które mają zróżnicowaną strukturę gospodarki, którą cechuje dynamiczny rozwój, mają stabilne waluty i złagodziły przepisy w zakresie obrotów zagranicznych.

Przed wprowadzeniem wymienialności waluty krajowej należy dokonać analizy korzyści i strat z tego tytułu.

BILANS PŁATNICZY I PRZYWRACANIE JEGO RÓWNOWAGI

Bilans płatniczy to usystematyzowane zestawienie transakcji ekonomicznych dokonanych w określonym czasie między danym krajem, a zagranicznymi podmiotami gospodarczymi. Jest sporządzany za okresy roczne, półroczne, kwartalne, a niekiedy tylko dla obrotów z jednym krajem, jeśli te obroty mają decydujące znaczenie. Wyraża on poziom i strukturę obrotów płatniczych z zagranicą. Wielkość obrotów gospodarczych określa stopień otwarcia gospodarczego danego kraju wobec świata. Struktura obrotów określa powiązania danego kraju z gospodarką światową. We współczesnej gospodarce istnieje duży stopień ingerencji państwa w życie gospodarcze danego kraju, co oznacza, że w bilansie płatniczym mają wyraz oprócz obrotów handlowych wpływy państwa na te obroty.

Saldo bilansu płatniczego określa efekt końcowy działalności kraju w jego stosunkach z zagranicą.

Bilansem płatniczym objęte są 2 rodzaje transakcji:

1. odpłatne - do których należą:

• kupno i sprzedaż towarów oraz usług za gotówkę lub na kredyt;

• zamiana towarów na inne towary oraz usług na inne towary lub usługi;

• wymiana jednego elementu finansowego na inny np. zakup obligacji zagranicznych za gotówkę ze środków zgromadzonych w banku zagranicznym.

2. nieodpłatne - do nich zalicza się:

• nieodpłatne otrzymanie lub przekazanie towaru lub usługi (wysyłki paczek za granicę);

• nieodpłatne otrzymanie lub przekazanie elementu finansowego (środki płacone przez podmioty na rzecz zagranicznych podmiotów).

Każda transakcja jest ujmowana w bilansie płatniczym w dwóch pozycjach: po stronie Wn i po stronie Ma.

Po stronie Wn zapisywane są transakcje zagraniczne powodujące zwiększenia aktywów rzeczowych i finansowych danego kraju, wartość towarów importowanych (rosną towary zapasów w kraju i powiększają się zobowiązania w przypadku importu na kredyt lub zmniejszają się zapasy dewiz, jeśli ma miejsce import gotówkowy), należności na rachunkach zagranicznych, które powiększają rezerwy walutowe kraju.

Po stronie Ma zapisywane są te transakcje zagraniczne, które powodują zmniejszenie aktywów krajowych, tj. eksport towarów, wartość towarów i usług nabywanych przez turystów przyjeżdżających do kraju, wartość sprzedanego złota monetarnego (zmniejszają się zapasy złota w banku centralnym).

Każdy przyrost składnika majątkowego wiąże się z ubytkiem innego składnika lub ze zwiększeniem zobowiązania, a przy transakcjach nieodpłatnych z transferem nieodpłatnym. Każdy ubytek składnika majątkowego lub finansowego kraju wiąże się ze wzrostem innego składnika majątku lub ze zmniejszeniem zobowiązania, a przy transakcjach nieodpłatnych z odpowiednim transferem nieodpłatnym.

Z formalnego punktu widzenia mogłoby się wydawać, że bilans płatniczy jest zawsze wyrównany (jest dwukrotne sumowanie każdej transakcji). Nie oznacza to zrównoważenia bilansu z ekonomicznego punktu widzenia. W bilansie płatniczym nie wykazuje się osobno każdej transakcji, lecz podlegają one grupowaniu. MFW zalecił swoim krajom członkowskim stosowanie jednolitych pojęć i grupowania tych operacji.

Wg zaleceń MFW transakcje zagraniczne są grupowane w dwóch częściach:

1. w rachunku bieżącym;

2. w rachunku kapitałowym.

Rachunek bieżący obejmuje nie finansowe elementy transakcji zagranicznych, tj.: towary, usługi, dochody z pracy i kapitału oraz transfery nieodpłatne. W ramach rachunku bieżącego wyróżnia się 7 głównych transakcji:

• towary - ich wartość wg wartości celnej;

• wysyłka towarów: frachty, ubezpieczenia i inne usługi dotyczące wysyłki towarów;

• inne usługi transportowe: przewozy pasażerów, usługi pocztowe, czarterowanie statków i samolotów;

• dochody z inwestycji zagranicznych to dochody uzyskiwane przez krajowców z inwestycji dokonanych za granicą i dochody cudzoziemców z inwestycji w danym kraju;

• inne towary, usługi i dochody - dotyczy to transakcji rządowych i prywatnych (wydatków rządu na placówki dyplomatyczne w innych krajach);

• transfery nieodpłatne - prywatne i rządowe (przesyłki pieniędzy za granicą przez osoby z innego kraju).

Rachunek kapitałowy obejmuje:

1. zagraniczne aktywa:

• należności od cudzoziemców;

• złoto monetarne;

• SDR;

• zagraniczne zobowiązania

Te elementy są wykazywane netto tzn. spadek netto należności zagranicznych lub innych aktywów oraz wzrost zobowiązań zagranicznych występuje po stronie Ma bilansu płatniczego, natomiast wzrost aktywów netto i należności oraz zmniejszenie zobowiązań po stronie Wn.

2. kapitały - z wyłączeniem rezerw krótko- i długoterminowych. Rezerwy walutowe wykazuje się w oddzielnej pozycji bilansu.

Według tych zasad MFW od 1991 r. sporządza bilans płatniczy także Polska.

Równowaga bilansu płatniczego.

Pojęcie deficytu lub nadwyżki bilansu płatniczego oznacza co innego niż różnice między stroną Wn i Ma bilansu. Próbę sprecyzowania tych pojęć podjął Meade (Mid). Dorobek Meade'a w zakresie prób określenia wielkości deficytu lub nadwyżki bilansu płatniczego zmodyfikował prof. Rączkowski. Podzielił on transakcje zagraniczne na :

• podstawowe;

• wyrównawcze.

Do transakcji podstawowych zaliczył:

• wszelkie obroty bieżące towarowe, usługowe i transfery nieodpłatne;

• ruch kapitału długoterminowego - okres zwrotu powyżej 1 roku.

Do transakcji wyrównawczych zaliczył:

• wszelki ruch kapitału krótkoterminowego;

• ruch złota monetarnego.

Ujemne saldo obrotów podstawowych określa jako deficyt bilansu płatniczego, który zostaje pokryty obrotami wyrównawczymi.

Saldo dodatnie obrotów podstawowych to nadwyżka bilansu płatniczego.

Te określenia są powszechnie przyjęte. W poszczególnych krajach występują różnice w zaliczaniu transakcji do obrotów podstawowych lub wyrównawczych, dlatego różne są pojęcia deficytu lub nadwyżki bilansu płatniczego. Większość państw rozmiary deficytu określa jako sumę netto występujących zmian w obrotach wyrównawczych w zakresie:

• zmniejszenia zapasu złota i płynnych należności zagranicznych netto banku centralnego;

• zmniejszenia płynnych należności zagranicznych netto banków komercyjnych;

• zmniejszenia niewykorzystanej transzy rezerwowej w MFW.

Najwęższy zakres pojęcia deficytu bilansu płatniczego stosują Niemcy i Japonia i określają deficyt jako spadek netto zapasów złota i dewiz w bankach.

Równowaga bilansu płatniczego występuje jeżeli bilans w danym okresie nie wykazuje, ani deficytu ani nadwyżki. W krótkim okresie mogą występować przejściowe deficyty lub nadwyżki bilansu płatniczego. W dłuższym okresie czasu - kompensują się. Istotna jest długookresowa równowaga bilansu płatniczego.

Równowagę bilansu płatniczego mogą zakłócać czynniki:

• zewnętrzne,

• wewnętrzne.

Do najważniejszych przyczyn zakłócających równowagę bilansu płatniczego należą:

• zmiany w rozmiarach i strukturze DN;

• zmiany w relacji cen krajowych do cen zagranicznych;

• zmiany wzajemnej relacji światowych cen towarów importowych i eksportowych (czynnik zewnętrzny - ceny „tot”);

• zmiany w stopie procentowej za granicą w stosunku do krajowej;

• klęski naturalne - nieurodzaje (susze, powodzie);

• strukturalne zmiany w popycie zagranicznym na towary eksportowane przez dany kraj;

• czynniki polityczne.

Środki przywracania równowagi bilansu płatniczego to:

• procesy przystosowawcze,

• środki polityki gospodarczej,

• odcinkowe środki korygowania bilansu płatniczego.

Procesy przystosowawcze - polegają na przywróceniu równowagi bilansu płatniczego za pomocą mechanizmu rynkowego, który wpływa na strumień towarów i usług wytwarzanych w danym kraju na rynek wewnętrzny i zagraniczny.

Środki polityki gospodarczej - należą do nich:

• zmiana kursu waluty,

• polityka fiskalna,

• kontrola dochodów,

• polityka pieniężno - kredytowa.

Środki te mogą mieć charakter dyskryminacyjny.

Odcinkowe środki korygowania bilansu płatniczego - mogą dotyczyć obrotów bieżących i kapitałowych. Mają różny zakres i zależą od sytuacji gospodarczej danego kraju. Należą tu:

• subwencje eksportowe - wypłacane ze środków budżetowych dla eksporterów;

• ograniczenia wydatków na import - np. poprzez podwyżkę ceł, ustalanie kontyngentów ilościowych na import towarów, wprowadzenie obowiązku licencji importowych oraz posiadanie określonej sumy zdeponowanej w banku na rachunku dla zamierzonego importu;

• bardzo skutecznym środkiem jest reglamentacja dewizowa, która może dotyczyć transakcji towarowych, usługowych i kapitałowych.

Wady i zalety odcinkowych środków korygowania bilansu płatniczego.

Działają szybko i skutecznie, co pozwala na opanowanie spekulacyjnych ruchów kapitału (zalety).

Wadą ich jest opieranie się na arbitralnych decyzjach władz państwowych, co może im nadawać charakter dyskryminacyjny w określonych warunkach rynkowych oraz wpływów zewnętrznych na gospodarkę danego kraju i jego stosunki zagraniczne. W każdym kraju istnieje problem doboru właściwych środków przywrócenia równowagi bilansu płatniczego. Dotyczy to krajów nadwyżkowych, jak i deficytowych. W określonych warunkach często może się okazać, że równowaga bilansu płatniczego nie jest najważniejszym celem polityki gospodarczej państwa a nawet może powodować pewne komplikacje. Procesy przystosowawcze muszą być rozpatrywane w aspekcie konkretnej sytuacji gospodarczej.

Wg prof. Rączkowskiego wyróżniamy 4 sytuacje:

1. Gdy w kraju występuje bezrobocie i nadwyżka bilansu płatniczego zaleca stosowanie ekspansywnej polityki pieniężnej i skarbowej dla powiększenia dochodów i zwiększenia importu.

2. Gdy występuje bezrobocie i deficyt bilansu płatniczego nie można stosować ekspansywnej polityki ponieważ pogłębiłoby to bardziej deficyt. Trudno prowadzić politykę restrykcyjną, która zwiększa bezrobocie. Za najlepszy sposób uznaje dewaluację.

3. Jeżeli w kraju występuje inflacja i deficyt bilansu płatniczego wówczas właściwym środkiem jest polityka deflacyjna, która ogranicza wzrost inwestycji, zmniejsza popyt globalny i w rezultacie zmniejsza import. Jeśli ten środek jest niemożliwy do przeprowadzenia to wtedy wskazuje się na zastosowanie dewaluacji.

4. Jeżeli występuje inflacja i nadwyżka bilansu płatniczego to wówczas powinno się zastosować rewaluację waluty.

GŁÓWNE STREFY WALUTOWE

Regionalne strefy walutowe wykształciły się w latach 70 i 80-tych w związku z regionalizacją i integracją gospodarczą oraz umacnianiem Japonii. MFW nie stanowił przeszkód w ich powstawaniu. Najbardziej rozwinęła się strefa walutowa Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (UE). Strefa franka francuskiego ma ograniczony zasięg i nie wywiera większego wpływu na międzynarodowe stosunki gospodarcze. W przyszłości może powstać strefa walutowa w Chińskiej Republice Ludowej, Indii, Afryce i Ameryce Łacińskiej.

Strefa dolara amerykańskiego - ma globalny zasięg, nie ogranicza się wyłącznie do krajów Ameryki Łacińskiej, mimo, że związki USA z tymi krajami są rozwinięte poprzez powstanie korporacji amerykańskich w tych krajach. Dolar odgrywał w systemie dewizowo - złotym i wielodewizowym czołową rolę. Dolar amerykański jako waluta rezerwowa, interwencyjna, lokacyjna i transakcyjna jest cenioną i poszukiwaną walutą na całym świecie. Większość operacji na rynku walutowym, kredytowym i eurorynkach dokonywana jest w tej walucie. Mówi się o dolaryzacji gospodarki światowej, która występuje w MSW, w którym jest główną walutą międzynarodową. 39 państw ustaliło swoje kursy w relacji do dolara amerykańskiego, co świadczy o jego globalnym zasięgu. Ponadto zaufanie do tej waluty jaką mają kraje MFW. Globalny zasięg dolara jest związany z tym, że po II wojnie światowej USA są mocarstwem militarnym, ekonomicznym i politycznym oraz mają przewagę technologiczną nad gospodarkami innych państw. Obecnie dla tej waluty nie są zagrożeniem inne waluty państw kapitalistycznych ani też SDR. Obecnie obok złota najważniejszym składnikiem pieniądza światowego o globalnym zasięgu jest dolar amerykański. W latach 70 i 80-tych wzrastała ranga marki niemieckiej, jena japońskiego, walut państw skandynawskich i zaczęły one występować jako waluty rezerwowe, transakcyjne i lokacyjne stwarzając jednocześnie możliwość wyboru walut w transakcjach handlowych, kredytowych i kapitałowych. Wpłynęło to na rozwój powiązań międzynarodowych. Ten stan będzie utrzymywał się dopóki USA będą mocarstwem światowym.

Strefa walutowa EWG (UE) - istotę tej strefy stanowi Europejski System Walutowy (ESW), którego celem jest stabilizacja kursów walutowych oraz tworzenie warunków do rozwoju gospodarczego państw należących do tej Wspólnoty.

ESW składa się z następujących elementów:

1. europejskiej jednostki walutowej (EURO);

2. z systemu kursowego;

3. z systemu interwencyjnego i kredytowego banków centralnych;

4. Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej (EFWW).

Ad. 1

ECU (EURO) to waluta krajów członkowskich ESW. Jest podstawą wskaźnika odchyleń kursowych, jednostką obrachunkową operacji kredytowych i interwencyjnych, służy do rozliczania i wyrównywania sald między instytucjami walutowymi ESW. Euro obecnie znajduje coraz szersze zastosowanie w operacjach banków komercyjnych.

Ad. 2

Każda waluta, która wchodzi w skład systemu kursowego ma swój kurs centralny w ECU (EURO). Banki centralne wchodzące w skład ESW mają obowiązek dokonywania interwencji dewizowych, aby utrzymać przyjęte marże odchyleń kursowych. Interwencje te są poprzedzone konsultacjami banków centralnych. Wskaźnik odchyleń kursowych informuje o odchyleniach waluty danego kraju w stosunku do EURO. Każdy bank centralny, jeżeli wahania kursowe zbliżają się do górnej lub dolnej granicy marży odchyleń, jest zobowiązany do kupna lub sprzedaży waluty tego kraju. Sprzedaż niedostatecznie występującej waluty zwiększa jej podaż na rynku, a poprzez operacje kupna zmniejsza się podaż waluty, która występuje w nadmiarze. Potrzebne do interwencji kwoty walut każdy bank centralny otrzymuje drogą kredytową od innego banku centralnego.

Ad. 3

Zakup i sprzedaż walut w celach interwencyjnych jest dokonywany w EURO na kontach Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej (EFWW). Przeliczeń EURO dokonuje się wg jego kursu z dnia interwencji. Salda są oprocentowane wg średniej ważonej stóp dyskontowych państw należących do tej Wspólnoty. Zwrot sum interwencyjnych dokonywany jest w EURO, walutach państw członkowskich i w innych walutach rezerwowych. Nie ma ograniczeń w zakresie rozliczeń w złocie. Przyjęto, że bieżące kredyty interwencyjne udzielone dla dokonania interwencji walutowych powinny być spłacone w ciągu 45 dni po zakończeniu miesiąca, w którym dokonano interwencji. Bank centralny dłużnika może uzyskać przedłużenie o dalsze 3 miesiące, a za zgodą banku wierzycielskiego o następne 3 m-ce, czyli łącznie to przedłużenie spłaty wynosi 6 m-cy.

ESW dysponuje 3 rodzajami kredytów:

1. Kredytami bieżącymi, które są udzielane na interwencje banków centralnych.

2. Kredytami krótkoterminowymi.

3. Kredytami średnioterminowymi.

Banki centralne państw członkowskich zdeponowały w EFWW 20% swoich rezerw dolarowych i złota, które zostały jednolicie wycenione i są własnością tych państw. Ponieważ EURO ma zabezpieczenie w złocie i dolarach występuje jako mocna jednostka obrachunkowa i walutowa.

Średnioterminowa pomoc finansowa nakłada obowiązek na państwa, które z niej korzystają w celu przywrócenia wewnętrznej równowagi i zmniejszenia dysproporcji w rozwoju gospodarczym. ESW nie narusza reguł MFW. W ramach ESW były zmieniane kursy niektórych walut poprzez dewaluację i rewaluację, które wcześniej były wspólnie uzgadniane. ESW doprowadził do zbieżności polityk walutowych i gospodarczych państw należących do Wspólnoty. Przyczynił się do rozwoju współpracy między tymi państwami a także do stabilności w sferze walutowej tych państw. Działający w ramach EWG system walutowy był podstawą do utworzenia Unii Gospodarczej. Sytuacja walutowa tej strefy jest obserwowana przez międzynarodowe instytucje finansowe. Ta strefa nie jest zagrożeniem dla funkcjonowania pozostałych stref i MFW. Kraje UE mają możliwość zaprezentowania własnej osobowości i indywidualności w MSW.

Umiędzynarodowienie jena japońskiego, jako zalążek japońskiej strefy walutowej

W latach 70-tych Japonia stała się krajem wysoko rozwiniętym o dużej dynamice rozwoju gospodarczego. Gospodarkę japońską cechuje silna ekspansja eksportowa i importowa. Od wielu lat występują nadwyżki bilansu handlowego, które były wykorzystywane do eksportu kapitału, następował wzrost atrakcyjności tej waluty wchodzącej do międzynarodowego obiegu. Japonia odgrywa znaczącą rolę w decyzjach podejmowanych przez MFW i Bank Światowy.

Proces umiędzynarodowienia jena japońskiego nadal się pogłębia. Wzrasta jego rola jako waluty rezerwowej i lokacyjnej. Małą rolę odgrywa jako waluta transakcyjna, co jest wynikiem stosowania przez dłuższy czas przez Japonię w tej roli waluty dolara amerykańskiego. Tej sytuacji sprzyja również liberalizacja importu japońskiego oraz złagodzenie w tym zakresie przepisów - władze gospodarcze złagodziły restrykcje importowe. Wzrost roli jena japońskiego wystąpił również na rynku kapitałowym w zakresie międzynarodowych obligacji i euroobligacji. Ważnym pożyczkobiorcą, który emitował na rynku japońskim obligacje był Bank Światowy. Japoński rynek kredytowy jest poważnym konkurentem dla rynku londyńskiego i nowojorskiego. Dotychczas władze Japonii nie podejmowały próby utworzenia jena japońskiego. Wzrost atrakcyjności tej waluty i japońskiego modelu gospodarczego, powiązania kapitałowe Japonii z krajami azjatyckimi może spowodować zintegrowanie się tych państw z Japonią i utworzenie nowej strefy ekonomicznej Azji i Pacyfiku o wielkim obszarze. Wówczas wiodącą rolę będzie odgrywał jen japoński.

Strefa franka francuskiego - powstała przed II wojną światową po załamaniu się systemu waluty złotej. Jest najstarszą strefą walutową. Rozpad francuskiego imperium kolonialnego spowodowało zmniejszenie obszaru tej strefy. Waluty państw należących do tej strefy były wymienialne bez ograniczeń po sztywnym kursie urzędowym. Dla pieniędzy emitowanych przez instytucje emisyjne tej strefy skarb francuski przyznał nieograniczone gwarancje. Francja i kraje tej strefy koordynują swoją politykę walutową w stosunku do krajów trzecich i w różnym zakresie stosują ograniczenia dewizowe, które są zbliżone do ograniczeń francuskich. Państwa należące do tej strefy korzystają z pomocy Francji. Przy różnych operacjach dewizowych posługują się rynkiem paryskim. Ta strefa pozwala utrzymać więź Francji z byłymi koloniami, które uzyskały niepodległość. Nie wywiera większego wpływu na międzynarodowe stosunki gospodarcze. Kraje należące do tej strefy łącznie liczą ponad 100 mln ludności.

KOORDYNACJA POLITYKI WALUTOWEJ I FINANSOWEJ W SKALI MIĘDZYNARODOWEJ

Istotę koordynacji polityki walutowej i finansowej można ująć w 5 następujących problemach:

1. Zgodność poglądów w zakresie celów polityki gospodarczej państw.

2. Zgodność oceny sytuacji walutowej i finansowej przez poszczególne państwa w zakresie prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

3. Uzgodnienia stosowanych instrumentów walutowych, finansowych i innych środków polityki gospodarczej.

4. Niedopuszczenie do ujemnego oddziaływania środków narodowej polityki na poszczególne kraje.

5. Poszukiwanie zbieżnych narodowych polityk gospodarczych dla stabilności kursów walutowych i równowagi wewnętrznej.

Prowadzenie koordynacji polityki walutowej i finansowej pozwala na znalezienie wspólnego stanowiska dla kształtowania w skali międzynarodowej polityki walutowej i finansowej. Koordynacją w skali międzynarodowej polityki walutowej i finansowej zajmuje się MFW w oparciu o przepisy umowy o tym funduszu i w zakresie postanowień dotyczących:

• kursów walut,

• bilansów płatniczych,

• wymienialności walut,

• nadzoru funduszu nad polityką walutową państw członkowskich.

MFW dla spełnienia tych funkcji koordynacji w skali międzynarodowej uzyskuje od swoich członków informacje ekonomiczne o stanie gospodarki i finansów tych państw. Ma możliwości zorientowania się w sytuacji gospodarczej i politycznej państw członkowskich i ułatwia to koordynację zgodnie z celami MFW. Każdy kraj ma swobodę wybory reguł kursowych i może oprzeć wartość swej waluty na EURO, może przyłączyć się do zbiorowych porozumień i ustalić wartość swej waluty w stosunku do walut uczestników tego porozumienia lub przyjąć inny system kursu waluty.

Mogą to być kursy: oparte na koszyku walut, stałe lub zmienne. O wyborze tym decyduje kraj członkowski, o którym ma obowiązek powiadomić wcześniej fundusz.

Zmiany kursów walut fundusz uważa za szkodliwe dla rozwoju handlu międzynarodowego. Uważa, że zmiany kursów walut powinny mieć miejsce dla przywracania równowagi bilansu płatniczego i jeżeli wynikają one z odmiennych procesów gospodarczych. Fundusz ma prawo nadzoru nad stosowanymi regułami kursowymi przez kraje członkowskie. Wynika to z art. 4 Umowy o MFW, który stanowi, że Fundusz będzie nadzorował MSW oraz będzie sprawował ścisły nadzór nad polityką kursową państw członkowskich.

Każdy kraj członkowski dostarcza funduszowi informacje potrzebne do nadzoru i konsultuje z funduszem swoją politykę kursową. Zasady, które przyjął fundusz są zgodne ze zbiorowymi porozumieniami. MFW sprawuje nadzór w zakresie tych dziedzin polityki gospodarczej, które wpływają na równowagę płatniczą, poziom kursów waluty i sytuację gospodarczą państw członkowskich. Ten nadzór ma zapewnić sprawne funkcjonowanie MSW, stabilność kursów walut i odpowiedni stan płynności międzynarodowych.

Corocznie odbywają się konsultacje funduszu z krajami członkowskimi w celu wypracowania wspólnych stanowisk dla przezwyciężenia nadmiernych deficytów i nadwyżek bilansów płatniczych. Nadzór funduszu jest sprawowany bardziej efektywnie w stosunku do państw, które ubiegają się o pomoc finansową od tego funduszu.

W dokonywanej ocenie polityki kursowej krajów członkowskich MFW kieruje się bilansem płatniczym, a w szczególności występującymi w nim pozycjami rezerwowymi i stanem zadłużenia tych państw. Ocena tej sytuacji jest dokonywana w aspekcie wpływu czynników zewnętrznych i wewnętrznych na procesy przystosowawcze bilansu płatniczego, wzrostu gospodarczego, odpowiedniego stanu zatrudnienia oraz finansowej stabilizacji kraju. Informacje, które otrzymuje fundusz od państw członkowskich pozwalają ocenić politykę walutową krajów członkowskich i jej wpływ na funkcjonowanie MSW.

Każda zmiana w zakresie polityki walutowej wymaga powiadomienia o tym funduszu. Kraje stosujące sztywne kursy walut powinny powiadomić o każdej zmianie kursu oficjalnego. Kraje stosujące płynne kursy walut - o każdej zmianie przekraczającej wskaźniki dopuszczalnych zmian kursów.

Fundusz może żądać od kraju członkowskiego informacji dotyczącej zmiany podstawy jego polityki walutowej. Ponadto mają obowiązek informowania o wszystkich zmianach podatków, subwencji wpływających na poziom kursu ich waluty.

Przedmiotem corocznych konsultacji jest przestrzeganie przez kraje członkowskie zasad kursowych i zobowiązań. Wynikiem konsultacji są konkluzje zawierające zalecenia funduszu dla danego kraju członkowskiego. Mają one charakter obowiązujący. W toku konsultacji fundusz analizuje skuteczność polityki gospodarczej, walutowej i finansowej danego kraju oraz stosowanych przez ten kraj zasad zrównoważenia bilansu płatniczego. Konsultacje z każdym krajem członkowskim odbywają się średnio co 18 miesięcy. Wielostronne dyskusje dotyczące funkcjonowania MSW poprzedzają informacje przesłane do funduszu, jak również wstępne konsultacje funduszu z danym krajem na temat problemów będących przedmiotem dyskusji.

MFW w czasie swojej działalności przeciwstawiał się protekcjonizmowi, wprowadzaniu ograniczeń walutowych i konkurencyjnym deprecjacjom walut. Stwarzał możliwości zaspokojenia potrzeb płatniczych krajów rozwijających się. Razem z Bankiem Światowym na rocznych sesjach oceniał sytuację gospodarczą i płatniczą państw członkowskich oraz wskazywał główne kierunki ich rozwoju. Ma duże doświadczenie w zakresie koordynacji polityki walutowej w skali międzynarodowej. Uwzględnia interesy wszystkich państw członkowskich, opracowuje raporty, ekspertyzy i inne publikacje w zakresie gospodarki i finansów państw członkowskich. Jego nadzór nad polityką walutową ma wpływ na politykę gospodarczą tych państw, gospodarkę światową i MSW. Pewną formą koordynacji polityki walutowej w skali międzynarodowej, głównie polityki pieniężno - kredytowej, są spotkania okresowe prezesów banków centralnych w Banku Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei. Na tych spotkaniach oceniana jest sytuacja gospodarcza i pieniężno - kredytowa, jej wpływ na koniunkturę, bilanse płatnicze i kursy walut. Uczestnicy tych spotkań mogą wcześniej rozpatrywać zjawiska kryzysowe w gospodarce tych państw i podejmować środki ich przezwyciężania.

Od 1985 r. nową formą koordynacji polityki walutowej i gospodarczej są spotkania krajów Grupy 5 i Grupy 7. Spotkania te wzmacniają działania MFW w zakresie koordynacji polityki walutowej. W skład G-5 wchodzą: Francja, Japonia, Niemcy, Wielka Brytania, USA. W skład G-7 wchodzą: szefowie państw, którzy odbywają coroczne spotkania na szczycie. Są to te same państwa, które wchodzą w skład G-5 plus Kanada i Włochy.

Na spotkaniu w Nowym Jorku w 1985 r. kraje G-5 zawarły porozumienie, które przewidywało wspólne działania w kierunku stopniowego obniżenia notowań dolara amerykańskiego na rynkach walutowych oraz ograniczenia nierównowagi w handlu światowym i protekcjonizmu.

Istotne było spotkanie ministrów finansów i prezesów banków centralnych G-7 w Paryżu w 1987 r. Na tym spotkaniu postanowiono wzmocnić koordynację polityki gospodarczej dla zapewnienia zrównoważonego wzrostu i eliminowania nierównowagi bilansów płatniczych. Uzgodniono, że państwa posiadające nadwyżki bilansu płatniczego wyrażą zgodę na wzmocnienie popytu krajowego i ograniczenie nadwyżek bilansów płatniczych. Natomiast państwa, których bilanse wykazują deficyt zgodzą się: stymulować wzrost gospodarczy przy niskiej stopie inflacji; przywrócić równowagę wewnętrzną i ograniczyć deficyt bilansu płatniczego. Przyjęto działania dla ustabilizowania sytuacji walutowej. Uzgodniono przedziały wahań notowań głównych walut i utrzymanie kursów walut w przewidzianych granicach. Spotkanie to przeszło do historii jako spotkanie z Luwru. Skuteczność tego porozumienia, w praktyce, okazała się bardzo duża.

Na trzynastym spotkaniu w Wenecji w 1987 r. przywódcy państw G-7 wyrazili zgodę na wzmocnienie, wspólnie z MFW, nadzoru nad gospodarkami państw członkowskich poprzez odpowiednio dobrany zestaw wskaźników ekonomicznych.

Wydali oświadczenie o:

• osiągnięciu stabilizacji kursów walut od czasu porozumienia z Luwru;

• ograniczeniu deficytu budżetu USA;

• wprowadzeniu w Japonii programu dodatkowych wydatków;

• ograniczeniu stopy podatku dochodowego w Niemczech;

• podkreślili, że duże nadwyżki bilansów płatniczych krajów nowo uprzemysłowionych powodują braki równowagi zewnętrznej;

• potwierdzili wolę koordynacji polityki gospodarczej i wzmocnienia nadzoru nad realizacją wcześniej zawartych porozumień;

• rozwoju gospodarki światowej od czasu porozumienia z Luwru;

• wpływie stabilności kursów walut na ograniczenie nierównowagi w gospodarce światowej.

Spotkanie szefów państw G-7 w Toronto w 1988 r. dotyczyło koordynacji polityki gospodarczej, ograniczenia protekcjonizmu, umocnienia wielostronnego handlu i łagodzenia ciężaru zadłużenia krajów rozwijających się.

Kluczowymi problemami dalszych spotkań na szczycie krajów G-7 są:

• utrzymywanie stabilności kursów walut;

• likwidowanie stanów nierównowagi bilansów płatniczych;

• tworzenie warunków do rozwoju handlu światowego;

• rozwiązywanie problemów zadłużenia krajów rozwijających się.

Podejmowane decyzje w zakresie koordynacji polityki gospodarczej i walutowej przez kraje G-7 umacniają pozycję tych państw w międzynarodowych stosunkach walutowych.

KOORDYNACJA POLITYKI WALUTOWEJ I FINANSOWEJ W EWG (UE)

Regulują ją przepisy Traktatu Rzymskiego, a w szczególności art. 104 i 107. Zgodnie z nimi każdy kraj prowadzi politykę gospodarczą dla zapewnienia równowagi bilansu płatniczego oraz umacniania zaufania do swej waluty, zapewnienia wysokiego stopnia zatrudnienia i stałości cen.

Polityka w zakresie kursów walut jest tematem wszystkich państw Wspólnoty. Przepisy Traktatu Rzymskiego wskazują na koordynację polityki walutowej w dwóch kierunkach:

1. żaden kraj nie może zmienić kursu swej waluty jeżeli szkodziłoby to wspólnemu interesowi;

2. kraje członkowskie mogą zmieniać kursy swych walut, jeżeli będzie to w interesie całej Wspólnoty.

Koordynacja polityki walutowej i finansowej przez państwa członkowskie ma na celu stworzenie jednolitego obszaru gospodarczego i walutowego, wspólnego systemu banków centralnych, odpowiedniego mechanizmu kredytowego i interwencyjnego dla utrzymania wahań kursów w granicach ustalonych marż odchyleń oraz utrzymania równowagi bilansów płatniczych.

Państwa te wypracowały wspólne zasady polityki walutowej, co znajduje wyraz w ESW. Istotnym elementem koordynacji polityki walutowej było wprowadzenie zewnętrznej wymienialności walut w 1958 r. i utworzenie ESW, który funkcjonuje od 1979 r.

Zewnętrzna wymienialność walut ułatwiała tym krajom znoszenie ceł i ograniczeń ilościowych.

Reguły kursowe ESW i zasady współdziałania banków centralnych zapewniały stabilizację kursów walut tych państw. Każda zmiana kursów walut była wspólnie uzgadniana.

Prowadzone są konsultacje w zakresie zasad polityki banków centralnych. Regularnie wymieniane są informacje o środkach podejmowanych przez banki centralne, analizowane są te środki przed podjęciem decyzji.

Koordynacja polityki walutowej wpływa dyscyplinująco na polityki walutowe państw członkowskich, ułatwia utrzymywanie stabilnych kursów walut, przywracanie równowagi bilansów płatniczych. Poprzez tę koordynację doprowadzono do zacieśniania współpracy walutowej.

W latach 80-tych państwa te stały się strefą stabilizacji walutowej. Nie narusza to postanowień MFW i jego kompetencji.

Koordynacja w EWG, a potem w UE jest dostosowana do jednolitego obszaru gospodarczego i walutowego, tj. ESW. Koordynacja polityki walutowej krajów UE ma duże znaczenie dla realizacji postanowień Traktatu z Maastricht, a w szczególności w zakresie podejmowanych środków w dziedzinie polityki pieniężno - kredytowej i walutowej. Wprowadzono walutę EURO, służącą do rozliczenia między państwami.

MIĘDZYNARODOWY RYNEK WALUTOWY

Rynek walutowy to całokształt transakcji wymiany walut wraz z instytucjami pomagającymi je przeprowadzić, głównie bankami komercyjnymi. Ogół zasad, wg których są przeprowadzane transakcje walutowe oraz ogół czynności i urządzeń do zawierania transakcji. Współczesny rynek walutowy jest rynkiem zdecentralizowanym. Jest siecią banków na całym świecie, które są ze sobą połączone urządzeniami telekomunikacyjnymi i dealingiem komputerowym. Transakcje są zawierane przez dealerów i brokerów.

Rynek walutowy zajmuje specyficzne miejsce w handlu ponieważ obroty dewizowe mimo, że dokonują się w poszczególnych krajach, to międzynarodowy rynek walutowy nie jest sumą wszystkich rynków, lecz jednym wielkim rynkiem funkcjonującym całą dobę.

Sytuacja jaka występuje na rynkach walutowych jest uzależniona od stanu gospodarki poszczególnych państw i gospodarki światowej. Obroty na rynku walutowym są wzbudzane przez obroty towarowe, o których decydują dochody, ceny i kursy walut.

Rynki walutowe funkcjonują w powiązaniu z rynkami towarowymi, pieniężnymi i kapitałowymi. Na tych rynkach dokonuje się przesunięcie siły nabywczej między różnymi krajami, w związku z ruchem towarów, usług i kapitałów.

Zadania spełniane przez rynek walutowy:

1. przesuwanie siły nabywczej w formie pieniężnej między poszczególnymi krajami, w których funkcjonują odrębne systemy pieniężne. Waluta danego kraju i innych państw jest wymieniana na rynku walutowym. Następuje przesunięcie siły nabywczej. Zakupione przez dany kraj waluty innych państw stwarzały popyt na walutę zagraniczną. Popyt ten oznaczał podaż waluty zagranicznej. Część pieniędzy dany kraj przechowuje jako rezerwy walutowe w banku centralnym lub rezerwy transakcyjne w bankach handlowych i przedsiębiorstwach, co oznacza również dodatkowy popyt na walutę zagraniczną. Każdy kraj występuje jako importer i eksporter swoich towarów i usług, co umożliwia zaspokojenie popytu na walutę zagraniczną. Podaż zagranicznych pieniędzy oznacza popyt na pieniądz krajowy ze strony podmiotów gospodarczych występujących jako importerzy towarów i usług. Podaż i popyt danej waluty narodowej zbiegają się na rynku walutowym, co umożliwia przesunięcie siły nabywczej zgodnie z wymogami obrotu finansowego za granicą.

2. stwarzanie możliwości niewyrównywania obrotów zagranicznych - jeżeli import przewyższa wartość eksportu, to może być ta nadwyżka finansowana przez uzyskanie dodatkowych zagranicznych środków pieniężnych. Mogą występować również zakupy z importu na kredyt towarowy. Jeżeli dany kraj chce więcej importować aniżeli eksportować może sprzedać na rynku walutowym niepłynne walory finansowe, tj. akcje, obligacje i uzyskać dodatkowe środki finansowe. Tak więc przy udziale rynku walutowego jest możliwe niewyrównywanie obrotów towarowych, a importerzy nie stają się dłużnikami tak jak w sytuacji kredytu towarowego.

3. zabezpieczenie pewnej części zagranicznego majątku finansowego przed jego zmniejszeniem w wyniku zmian kursów walut. Zabezpieczenie to dotyczy majątku lokowanego w zagranicznych walorach finansowych na krótkie okresy, czyli od nabycia tych walorów do czasu ich sprzedaży.

Uczestnicy rynku walutowego mogą na nim zajmować tzw. pozycję walutową, która jest zestawieniem należności i zobowiązań w walutach obcych bez względu na termin ich realizacji.

Jeżeli należności w danej walucie są równe zobowiązaniom, to występuje tzw. pozycja walutowa zamknięta. Otwarta pozycja walutowa występuje, gdy brak tej równowagi, czyli należności nie są równe zobowiązaniom.

Pozycja walutowa otwarta może być:

• „długa” - jeżeli należności przewyższają zobowiązania;

• „krótka” - jeżeli występuje przewaga zobowiązań nad należnościami.

Jeżeli dany kraj zajmuje tzw. „długą” pozycję walutową, to występuje ryzyko utraty części majątku jeżeli kurs waluty zagranicznej spadnie.

Zajmowanie pozycji „krótkiej” jest niekorzystne jeżeli wzrasta kurs waluty zagranicznej. Aby zapobiec stratom dłużnicy, którzy przewidują regulowanie zobowiązań w walucie zagranicznej powinni ją nabyć wcześniej. Obok bieżącego popytu i podaży występuje przyszły popyt i podaż.

Rynek walutowy funkcjonuje jako:

• bieżący rynek walutowy,

• terminowy rynek walutowy:

• forward,

• futures

Na bieżącym rynku walutowym dokonywane są transakcje wymiany towarów i usług oraz transakcje związane z ruchem kapitałów.

Na terminowych rynkach walutowych transakcje są przeprowadzane z wyprzedzeniem (1,2,3 a nawet 6 - miesięcznym). Na terminowych rynkach walutowych może występować spekulacja walutowa.

Inny podział rynku walutowego:

1. wolny rynek walutowy;

2. reglamentowany rynek walutowy;

3. pośredni rynek walutowy.

Ad. 1) Wolny rynek walutowy występuje, gdy podmioty gospodarcze mogą swobodnie kupować i sprzedawać walutę jednego kraju za walutę innego kraju. Nie ma żadnych ograniczeń władz państwowych. Sytuację rynkową określa podaż i popyt na daną walutę. Występuje on w krajach, które mają waluty w pełni wymienialne.

Ad. 2) Reglamentowany rynek walutowy - podmioty gospodarcze danego kraju w sytuacji występowania tego rynku nie mogą swobodnie wymieniać waluty swego kraju. Istnieje państwowy monopol walutowy, co oznacza przymus od sprzedaży waluty zagranicznej bankowi dewizowemu. Wywołuje to powstawanie tzw. czarnego rynku dewizowego, gdzie odbywa się nielegalny obrót dewizowy, czyli bez pośrednictwa banku dewizowego.

Ad. 3) Pośredni rynek walutowy występuje w danym kraju, gdy pewne sfery obrotu dewizowego są reglamentowane przez państwo, a inne nie są reglamentowane. Reglamentacja może dotyczyć transakcji dewizowych przeprowadzanych przez rezydentów i nie dotyczyć transakcji nierezydentów. Występuje w krajach, które wprowadziły zewnętrzną wymienialność walut.

Organizacja rynków walutowych w poszczególnych krajach jest zróżnicowana. Wspólną ich cechą jest działanie wyspecjalizowanych banków handlowych, które kupują i sprzedają waluty obce. Głównym gospodarzem jest bank centralny, który prowadzi politykę pieniężno - kredytową i walutową oraz określa zasady działania rynku walutowego, a w szczególności kurs waluty tego kraju oraz kurs uznawany za pożądany (optymalny) w warunkach płynnych kursów walutowych.

TERMINOWE RYNKI WALUTOWE I SPEKULACJA WALUTOWA

Podmioty gospodarcze przeprowadzające operacje handlowe z zagranicą są narażone na ryzyko na skutek zmiany kursu walut między datą zawarcia transakcji a uregulowaniem należności lub zobowiązań. Dlatego importerzy i eksporterzy, aby uniknąć tego ryzyka przeprowadzają transakcje walutowe na termin (terminowe), tzn. kupują lub sprzedają określoną walutę zagraniczną z dostawą w przyszłości. Kurs tej waluty jest z góry określony - jest to tzw. kurs terminowy, czyli dotyczy transakcji zawartych najczęściej na okres 1, 3, 6 - miesięczny.

Importerzy kupują walutę obcą na termin dla dokonania zapłaty w przyszłości, jeśli obawiają się, że kurs tej waluty wzrośnie.

Eksporterzy, jeśli obawiają się, że kurs spadnie, a mają otrzymać tę walutę w przyszłości wówczas sprzedają tę walutę.

Operacje te są nazywane tzw. kryciem ryzyka kursowego na rynku terminowym.

Posiadacze za granicą płynnych aktywów rzeczowych i finansowych mogą je zabezpieczyć przed ryzykiem spadku kursu waluty poprzez sprzedanie części waluty, w której wyrażone są aktywa. Jest to tzw. asekuracja.

Odróżniamy terminowy rynek walutowy typu:

1. FORWARD

2. FUTURES.

Ad. 1) Na rynku forward są zawierane transakcje walutowe związane z kryciem ryzyka kursowego i asekuracją. Jest określany jako międzybankowy terminowy rynek walutowy, który funkcjonuje w wielu ośrodkach rynku walutowego.

Ad. 2) Na rynku futures zawierane są operacje terminowe nie pokrywające się w zakresie wielkości z operacjami krycia i asekurowania należności lub zobowiązań, które będą regulowane w przyszłości. Na tym rynku zawierane są transakcje nierzeczywiste polegające na tym, że fizycznie nie dostarcza się odpowiednich walut, a tylko są rozliczane różnice kursowe, które noszą cechy spekulacji walutowej.

Notowania kursu terminowego występują jako tzw. premia lub dyskonto kursu terminowego w odniesieniu do bieżącego.

Premię i dyskonto można ustalić w sposób:

1. różnicowy

± r = k_b - k_t

„+” - premia;

„-„ - dyskonto

k_b - kurs bieżący;

k_t - kurs terminowy

2. procentowy

± r =

T - ilość miesięcy na termin

Jeśli kurs bieżący jest wyższy od kursu terminowego, to otrzymujemy premię:

k_b > k_t → premia

Jeśli kurs bieżący jest mniejszy od kursu terminowego, to otrzymujemy dyskonto.

k_b < k_t → dyskonto

Przykład.

Kurs bieżący funta szterlinga do USD (1USD = 0,8000), kurs terminowy z dostawą 3-miesięczną wynosi 0,7900.

+ r = 0,8000 - 0,7900

+ r = 0,0100

0,0100 → premia 3 m-ce.

Procentowa premia wynosi:

Rynki terminowe typu futures powstały w latach 70-tych. Ich mechanizm funkcjonowania jest zbliżony do rynków towarowych. Pierwszy terminowy rynek finansowy futures otwarto w Chicago w 1972 r. Na tych rynkach przedmiotem operacji są wybrane waluty, depozyty bankowe, papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu (obligacje). Niekiedy indeksy kursów akcji oraz złoto.

Dwa główne czynniki, które zdecydowały o powstaniu rynku finansowego futures w Chicago:

1. istniały tam już sprawdzone wzorce rynków towarowych, które wiernie przeniesiono na rynki finansowe;

2. rynek finansowy w Chicago miał zapewnioną klientelę ponieważ istniała i istnieje nadal liczna rzesza graczy giełdowych dla których spekulowanie na zmianach kursów walut nie różniło się od spekulowania na zmianach cen towarów.

Celem rynku futures jest jedynie rozliczenie różnic kursowych między kontrahentami, a nie faktyczna dostawa waluty. Obecnie szacuje się, że w ten sposób jest rozliczane 95-99% transakcji futures.

Terminowe transakcje walutowe futures są przeprowadzane na giełdach w Chicago, Londynie, Singapurze i Sydney.

Największy wybór walut występuje w Chicago - 7 walut (funt angielski, marka niemiecka, frank szwajcarski, frank francuski, jen japoński, dolar kanadyjski, peso meksykańskie), w Londynie tylko 4 waluty - funt angielski, marka niemiecka, frank francuski i jen japoński. Wszystkie te waluty są kupowane i sprzedawane za dolary USA.

Wcześniej upowszechniły się transakcje typu forward, które są zawierane na rynku międzybankowym, a celem ich jest fizyczna dostawa danej waluty.

Główną zaletą terminowego rynku walutowego futures jest powszechna dostępność. Natomiast do rynku forward dostęp jest ograniczony, ponieważ mają go tylko renomowane banki handlowe, duże korporacje międzynarodowe i stali klienci banków handlowych.

Wadą terminowego rynku walutowego futures jest to, że nie zawsze są dostosowane wszystkie elementy transakcji do potrzeb podmiotów gospodarczych. Wielkie korporacje, które mają dostęp do rynku forward unikają transakcji futures ponieważ wymagane są tam depozyty zabezpieczające i dlatego, że nie chcą być traktowane na tych rynkach jak mniejsze przedsiębiorstwa i osoby fizyczne.

Z funkcjonujących dotychczas terminowych rynków walutowych futures największą pozycję zdobył rynek w Chicago. Obroty jego z każdym rokiem prawie podwajały się, dlatego stał się ważnym ośrodkiem światowego rynku walutowego i miał znaczny wpływ na kształtowanie się kursów walut. Inne rynki walutowe typu futures pozostają w cieniu tego rynku, a główny powód tego to brak dostatecznej liczby zawodowych graczy giełdowych.

Znaczenie terminowych rynków walutowych futures polega na umożliwieniu podmiotom gospodarczym, które nie chcą ponosić ryzyka zmian kursów walut i przerzucenia tego ryzyka na spekulantów walutowych.

Spekulacją walutową nazywamy operacje, w których strona godzi się świadomie z ryzykiem finansowym i je podejmuje świadomie dla osiągnięcia zysku opierając się na przesłankach rozumowych a nie na przypadkowych.

Spekulacja walutowa jest ściśle powiązana z międzynarodowymi przepływami kapitałów.

Obecność spekulantów, którzy angażują ogromne środki finansowe jest konieczna, aby te rynki mogły sprawnie funkcjonować. Spekulanci zapewniają konieczną płynność rynku walutowego.

Spekulacja walutowa odgrywa pozytywną rolę na rynku walutowym, gdy sytuacja płatnicza kraju jest w miarę zrównoważona, wówczas spekulanci trafnie przewidują rozwój wydarzeń na rynku walutowym i przyczyniają się do łagodzenia wahań kursów walut. Natomiast jeżeli sytuacja płatnicza danego kraju nie jest stabilna wówczas występuje tzw. gra na zwyżkę lub zniżkę kursu waluty, co działa destabilizująco na gospodarkę danego kraju i wywołuje zaburzenia na rynku walutowym. Nie jest działalnością spekulacyjną działalność banków handlowych w zakresie przeprowadzania arbitrażu procentowego.

Jeżeli przewidywane zmiany kursów są bardzo duże (kursu bieżącego i terminowego) mogą być przeprowadzane wymiany jednych walut na inne waluty. Gdy spekulanci przerzucą się masowo na waluty, których kurs wg ich oceny rzeczywiście ulegnie rewaluacji, to spekulanci osiągną wysokie zyski. Natomiast gdyby rzeczywiście nie doszło do przeprowadzenia rewaluacji - poniosą znaczne straty.

Spekulacja na zwyżkę kursu jednej waluty często przeradza się w spekulację na zniżkę kursu innej waluty. Tych, którzy spekulują na zwyżkę kursu waluty nazywa się „bykami”, a tych, którzy spekulują na zniżkę kursu waluty - „niedźwiedziami”. Stąd mówimy o tendencjach przeważających na rynku walutowym - „byczych” lub „niedźwiedzich”.

EURORYNKI PIENIĘŻNE I KAPITAŁOWE

Powstanie eurorynków pieniężnych i kapitałowych nastąpiło w latach 60-tych a ich rozwój w latach 70-tych.

Eurorynek pieniężny to rynek eurowalut, głównie rynek eurodolara. Eurorynek kapitałowy to głównie rynek euroobligacji.

Przyczyny ich powstania:

• rozwój infrastruktury bankowej, co pozwoliło na swobodny przepływ kapitałów;

• liberalizacja przepisów dewizowych i przepływów kapitału w krajach Europy Zachodniej;

• rozwój handlu światowego, co powodowało prowadzenie na szeroką skalę działalności inwestycyjnej i lokacyjnej przedsiębiorstw wielonarodowych;

• wprowadzenie w grudniu 1958 r. przez kraje Europy Zachodniej zewnętrznej wymienialności walut;

• pierwotną przyczyną była potrzeba lokowania funduszy dolarowych poza USA, głównie w krajach Europy Zachodniej w obawie, że mogą zostać zablokowane w USA. Głównie w Londynie gromadzone były te fundusze, które później były pożyczane innym jednostkom;

• wprowadzenie w 1957 r. przez Wielką Brytanię zakazu używania funta szterlinga do finansowania obrotów handlu nie brytyjskiego, co było spowodowane kryzysem funta angielskiego i skłoniło banki londyńskie do przyciągania funduszy dolarowych i ich dalszego wypożyczania.

Wówczas USA zniosły oprocentowanie wkładów dolarowych a'vista i obniżyły stopy procentowe depozytów terminowych. Dlatego poza USA powstał duży rynek wierzytelności, tj. należności i zobowiązań dolarowych banków. Ten rynek zasilały później duże deficyty bilansów płatniczych USA. Oficjalne i prywatne fundusze dolarowe przemieszczały się z rynku nowojorskiego na rynek eurodolarowy o korzystniejszym oprocentowaniu, którego głównym centrum był Londyn.

Do najważniejszych pośrednich przyczyn powstania i rozwoju eurorynku kapitałowego należą:

1. umiędzynarodowienie działalności gospodarczej zwanej internacjonalizacją;

2. wprowadzenie zewnętrznej wymienialności walut przez kraje Europy Zachodniej w grudniu 1958 r.;

3. deficyty amerykańskiego bilansu płatniczego.

Bezpośrednimi przyczynami powstania rynku euroobligacji są:

1. wprowadzenie podatku wyrównawczego w USA w 1964 r. z mocą obowiązującą od 1963r.;

2. wprowadzenie dobrowolnych ograniczeń eksportu kapitałów z USA w 1965 r.

Internacjonalizacja - poprzez rozszerzanie zakresu działalności przedsiębiorstw wielonarodowych, rozwój handlu światowego, inwestycje i operacje bankowe. Dużą rolę odegrała liberalizacja przepisów w handlu zagranicznym oraz płatności, które wspierał MFW. To prowadziło do ekspansji handlu światowego i rozszerzania zakresu operacji banków handlowych poza ich krajami.

W latach 60-tych wprowadzono w USA kontrolę dewizową i obrotów kapitałowych, co było istotnym czynnikiem rozwoju rynku eurowalut i powstania rynku euroobligacji.

Wskutek restrykcji wprowadzonych przez rząd USA przedsiębiorstwa wielonarodowe i filie amerykańskich korporacji za granicą zaczęły poszukiwać innych źródeł kredytu średnio- i długoterminowego. Bez ekspansji przedsiębiorstw wielonarodowych i szybkiego rozwoju rynku eurowalut nie powstałby rynek euroobligacji.

Główną przyczyną powstania rynku euroobligacji było wprowadzenie przejściowo podatku wyrównawczego w celu zahamowania odpływu kapitałów z USA.

Podatek wyrównawczy nie dotyczył emisji obligacji na amerykańskim rynku kapitałowym przez rezydentów Kanady, krajów rozwijających się i częściowo Japonii. Zniesiono go w 1974 r. Był on rodzajem kontroli dewizowej. Płacili go rezydenci amerykańscy nabywający zagraniczne papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu, początkowo w wysokości 17,5% swoich dochodów pochodzących z odsetek. Następnie został obniżony do 11,5%. Podatek ten podwyższał koszty zaciąganych pożyczek na amerykańskim rynku kapitałowym. Zagraniczni pożyczkobiorcy zmuszeni byli poszukiwać innych możliwości uzyskania kredytów. Zachodnioeuropejscy i japońscy pożyczkobiorcy skierowali swój popyt na zachodnioeuropejskie rynki kapitałowe, a w szczególności na rynek londyński, który był wówczas centrum finansowym w zachodniej Europie.

W Londynie powstał główny ośrodek euroobligacji. Koszty zaciąganych pożyczek były tu niższe aniżeli w innych krajach, duże doświadczenie tych banków, sprawność i elastyczność w dokonywaniu operacji bankowych przyciągały kapitały innych państw. Na tę sytuację duży wpływ miało zamknięcie amerykańskiego rynku kapitałowego dla zagranicznych pożyczkobiorców, co doprowadziło do powstania i rozwoju rynku euroobligacji.

Dalszą przyczyną powstania rynku euroobligacji było wprowadzenie dobrowolnych ograniczeń eksportu kapitału z USA dla przeciwdziałania deficytowi bilansu płatniczego USA i zahamowania odpływu kapitałów z USA. Spowodowało to poszukiwania źródeł zaspokojenia potrzeb kapitałowych, głównie filii amerykańskich korporacji za granicą. Te możliwości stwarzał rynek londyński i inne rynki kapitałowe powstające w zachodniej Europie.

Eurorynki kapitałowe były dogodną formą gromadzenia depozytów pieniężnych i nabywania euroobligacji. Na tych rynkach były zmienne stopy procentowe. Banki zachodnioeuropejskie w odpowiedzi na restrykcje USA w przepływach kapitału stworzyły alternatywne źródło kredytu długoterminowego w formie pierwotnego i wtórnego rynku euroobligacji. Eurobanki nie były poddawane kontroli przez narodowe władze walutowe. Swym zasięgiem objęły również kraje pozaeuropejskie. Te eurorynki stały się rynkami o zasięgu międzynarodowym.

Głównym członem rynku eurowalut jest rynek eurodolara. Jest to rynek przez nikogo niekontrolowany. Eurobanki współpracują ze sobą, gwarantują pożyczkobiorcom i depozytariuszom korzystniejsze warunki oprocentowania depozytów i udzielanych kredytów niż banki handlowe.

Transakcje walutowe są przeprowadzane w walutach poza krajem ich pochodzenia i nazywamy je transakcjami eurowalutowymi.

Eurowaluta to waluta narodowa danego kraju poza jego granicami. Miejscem transakcji nie jest tu kraj pochodzenia danej waluty.

Rynek eurodolarowy to rynek należności i zobowiązań wyrażony w dolarach poza USA. Ten rynek rozwinął się w Europie Zachodniej, stąd jego nazwa. Funkcjonuje poza jego centrum - w Londynie, Amsterdamie, Paryżu, Frankfurcie nad Menem, Zurichu i Luksemburgu, a ponadto w wielu ośrodkach pozaeuropejskich.

Na rynku eurowalut operacje przeprowadzają głównie eurobanki, które są własnością jednej lub kilku instytucji finansowych. Mają one dużą autonomię, przyjmują depozyty eurowalutowe oraz udzielają kredytów innym bankom i instytucjom pozabankowym, 70-80% ich depozytów stanowią eurodolary. Ten rynek jest rynkiem międzynarodowym.

Podaż walut pochodzi od banków handlowych, centralnych, instytucji pozabankowych, głównie od przedsiębiorstw wielonarodowych, filii amerykańskich korporacji oraz od szejkanatów naftowych na Bliskim i Środkowym Wschodzie.

Popyt na rynku eurowalut pochodzi ze strony banków i instytucji pozabankowych. Na rynku eurowalut oprocentowanie kształtuje się pod wpływem podaży i popytu.

Bazową stopą procentową jest tzw. LIBOR - oprocentowanie depozytów dziennych, miesięcznych, 3-miesięcznych, 6-miesięcznych i rocznych.

STOPA LIBOR - ulega częstym zmianom, aniżeli na narodowych rynkach pieniężnych. Część operacji eurobanków jest przeprowadzana na rachunek osób trzecich w formie tzw. powiernictwa. Eurooperacje są przeprowadzane w dużych jednostkach pieniężnych. Minimalna kwota depozytu lub kredytu wynosi 100 tys. dolarów, a najczęściej są to operacje powyżej miliona dolarów. Jest to rynek bardzo płynny, umożliwiał on finansowanie deficytów bilansów płatniczych. Elastyczność tego rynku i swoboda na nim panująca sprawiał, że w okresach niepokojów walutowych wpływał zaburzająco na kursy walutowe. Najlepsze rozeznanie w stanie jego funkcjonowania posiada Bank Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei. Na rynku eurowalut lokuje on część swoich rezerw w formie depozytów, sporządza informacje i sprawozdania dla eurobanków tego rynku. Z kredytów eurodolarowych korzystały głównie kraje rozwijające się i byłe państwa socjalistyczne, w tym też Polska. Sytuacji pogarszającej się wiarygodności kredytowej dostęp do tych kredytów jest ograniczony, a kraje silnie zadłużone pozbawia się możliwości korzystania z tych kredytów.

ZALETY RYNKU EUROWALUT:

1. działa wyrównująco na środki pieniężne między poszczególnymi krajami, co ma wpływ pozytywny na rozwój handlu międzynarodowego;

2. działa wyrównawczo na stopy procentowe;

3. dysponując ogromnym potencjałem środków eurowaluty mogą być używane jako składnik płynności międzynarodowej obok oficjalnych rezerw walutowych banków centralnych. W sytuacji występujących przejściowych zakłóceń bilansu płatniczego przepływy eurowalut na rynek tego kraju działają wyrównująco na bilans płatniczy;

4. przyczynił się do wzmocnienia zainteresowania utrzymywaniem należności dolarowych przez zagranicę, co ułatwiało sfinansowanie deficytu bilansów płatniczych USA.

WADY EUROEYNKU WALUTOWEGO:

1. z tego rynku wywodzą się siły doprowadzające niekiedy do konfliktów z narodowymi interesami gospodarczymi oraz polityką pieniężno - kredytową i polityką gospodarczą. Te napięcia mają wyraz w zmianach oprocentowania. Może być utrudnione prowadzenie polityki dostosowawczej w sytuacjach napięć na rynku, np. pożądane jest prowadzenie polityki ekspansywnej przez dany kraj podczas, gdy następuje odpływ środków z tego kraju na eurorynek lub pożądane jest prowadzenie polityki restrykcyjnej przez dany kraj, a występuje niepożądany napływ kapitałów z eurorynku;

2. mała przejrzystość tego rynku, stąd uważa się, że kryje on w sobie strukturalne niebezpieczeństwo. Banki prowadzące swą działalność nie mają dobrej orientacji, kto jest ostatecznym odbiorcą i jakie jest zadłużenie danego kraju oraz na jakie cele ten kredyt będzie wykorzystany. Oprócz tego użytkownicy kredytu eurowalutowego często zamieniają eurowaluty na walutę krajową, a gdy nadchodzi termin płatności znowu nabywają walutę na krajowym rynku. To może doprowadzić do kryzysu płynności na tym rynku. Masowe kurczenie się rynku eurowalut mogłoby wprowadzić w kłopotliwe położenie MSF, a nawet doprowadzić do kryzysu;

3. w czasie kryzysów walutowych eurorynek walutowy przysparzał władzom tych państw wiele problemów. Rynek eurowalut sam w sobie nie jest ogniskiem kryzysów walutowych. Znajdujące się na nim eurowaluty uaktywniają się, gdy zaistnieją przyczyny kryzysu walutowego w danym kraju. Międzynarodowa spekulacja uruchamia wówczas eurowaluty i przemieszcza je do krajów, gdzie przewiduje się rewaluację. W sytuacjach kryzysowych rynek eurowalut może przyspieszać ruch spekulacyjnych kapitałów, a w rezultacie tego w jednych krajach może być nadmiar kapitałów, a w innych niedobór. Stopień tych zakłóceń rynku eurowalut zależy od stanu funkcjonowania MSW i polityki gospodarczej głównych państw kapitalistycznych.

Głównym zadaniem dla władz walutowych jest niedopuszczenie do przenoszenia na własne gospodarki negatywnych wpływów tego rynku i zapobieganie tym skutkom. W związku z tym liczne banki centralne poprzez potanienie kosztów starały się zabezpieczyć kursy swoich walut przed wpływami z eurorynku. Wewnątrz EWG (UE) wprowadzono zlecenia dla stworzenia środków prawnych pozwalających na sterowanie pozycjami (gosp.) zagranicznymi ich banków.

Najważniejszą sprawą jest zapewnienie odpowiedniej płynności tego rynku, zarówno w warunkach normalnych, jak i zagrożeń kryzysowych. Opiekę nad eurorynkiem walutowym przejął Bank Rozrachunków Międzynarodowych, a następnie inne banki w Europie Zachodniej, USA. Ma to na celu niedopuszczenie do wybuchu kryzysu na rynku eurowalut. Rynek eurowalut dysponuje ogromnym potencjałem kredytowym, w dużym zakresie udziela kredytów bankowych. Ogólnie spełnia ważne funkcje w gospodarce światowej, stąd działania tych banków koncentrują się nad zmniejszeniem do minimum bezpieczeństwa tego rynku i umacniania jego pozytywnych efektów.

RYNEK EUROOBLIGACJI I EURONOT

Rynek euroobligacji funkcjonuje od 1963 r. EUROOBLIGACJE są emitowane w różnych walutach i swym zasięgiem obejmują nie tylko Europę, ale cały świat. Są papierem wartościowym nie różniącym się zasadniczo od obligacji. Są wystawiane na okaziciela. Emitent, tj. wystawca zobowiązuje się do wypłaty na rzecz posiadacza euroobligacji określonej kwoty jednorazowo lub w ratach wraz z odsetkami w określonych terminach. Rozróżniamy pierwotny i wtórny rynek obligacji.

Na rynku pierwotnym występują nowo emitowane euroobligacje. Na rynku wtórnym dokonywany jest obrót euroobligacjami przed terminem ich wykupu. Uczestnicy rynku euroobligacji po stronie podaży i popytu mają zasięg międzynarodowy. Pożyczki w euroobligacjach zaciągała również Polska. Emitenci euroobligacji zgłaszają popyt na rynku euroobligacji, a nabywcy euroobligacji tworzą podaż na tym rynku.

Euroobligacje są emitowane przez 4 główne sektory:

1. sektor publiczny (rządy, przedsiębiorstwa państwowe, władze terytorialne);

2. sektor prywatny finansowy (banki i instytucje finansowe);

3. sektor prywatny niefinansowy (przedsiębiorstwa prywatne, spółki akcyjne i wielkie korporacje międzynarodowe, w tym filie amerykańskich korporacji za granicą);

4. sektor organizacji międzynarodowych (Bank Światowy, regionalne banki rozwoju, europejskie banki, wyspecjalizowane międzynarodowe instytucje finansowe).

Po stronie popytu euroobligacji występują:

1. indywidualni inwestorzy,

2. instytucjonalni inwestorzy,

3. banki komercyjne.

Dla nabywców kupno euroobligacji jest formą lokaty kapitału. Dużą rolę w obrocie euroobligacjami odgrywają banki komercyjne.

Eurobanki często przesuwają fundusze z pierwotnego rynku na wtórny rynek euroobligacji. Stąd trudno się zorientować do kogo ostatecznie trafiają euroobligacje. Obrót euroobligacjami dla banków jest zyskowny. Około 15% niewykupionych euroobligacji posiadają banki. Około 60% - indywidualni inwestorzy i około 25% - inwestorzy instytucjonalni.

Inwestorzy przy nabywaniu euroobligacji kierują się motywami bezpieczeństwa lokaty i częściowo rentownością. Drobni inwestorzy nabywają najczęściej portfele euroobligacji na kwotę 10-15 tys. USD. Największa część lokat indywidualnych inwestorów odbywa się poprzez rachunki bankowe w bankach Europy Zachodniej, a głównie w Szwajcarii.

Tradycyjnymi inwestorami indywidualnymi są inwestorzy z Ameryki Łacińskiej, a ponadto inwestorzy zachodnioeuropejscy, tj. niemieccy, francuscy, belgijscy, włoscy, tzw. międzynarodowi nowobogaccy, tj. inwestorzy ze Środkowego i Bliskiego Wschodu (kraje OPEC).

Największy obrót euroobligacjami jest dokonywany przez banki szwajcarskie, angielskie i francuskie.

Inwestorzy instytucjonalni - drugi co do wielkości sektor nabywający euroobligacje. Rola tego sektora w ostatnich latach wzrasta. Specjaliści finansowi tych instytucji śledzą sytuację na międzynarodowym rynku kredytowym. Inwestorzy instytucjonalni prowadzą politykę dywersyfikacji w zakresie kupna euroobligacji i nabywają do swych portfeli euroobligacje denominowane w różnych walutach, aby zmniejszyć ryzyko kursowe. Polityka dywersyfikacyjna to zróżnicowanie walut, w których euroobligacje są denominowane. Wśród instytucjonalnych inwestorów występują głównie towarzystwa ubezpieczeniowe, a prym wśród nich wiodą towarzystwa amerykańskie.

Regularny dopływ środków do tych instytucji i dysponowanie dużymi kapitałami pozwalają tym instytucjom na nabywanie euroobligacji. Ustawodawstwo wielu krajów kapitalistycznych pozwala towarzystwom ubezpieczeniowym i funduszom emerytalnym na nabywanie tych papierów wartościowych.

Banki komercyjne nabywają euroobligacje do własnych portfeli w formie powiernictwa dla osób trzecich, za te czynności banki komercyjne pobierają prowizje, dysponują dużymi wkładami terminowymi i bieżącymi, stąd mają możliwości różnicowania swych lokat dla zabezpieczenia się przed ryzykiem niewypłacalności pożyczkobiorcy. Działalność banków komercyjnych na rynku euroobligacji wzmaga mobilność kapitałów. Środki finansowe tych banków stale zasilają rynek euroobligacji. Dla krajów pożyczkodawców nabywanie euroobligacji jest jednym z czynników zwiększania dochodów z tzw. eksportu niewidzialnego.

Główni kontrahenci po stronie popytu i podaży na rynku euroobligacji mają swoje siedziby w różnych krajach. Wiodącą rolę odgrywają tu osoby fizyczne i prawne wysoko rozwiniętych państw kapitalistycznych, głównie USA, krajów UE, Japonii. Dużymi pożyczkobiorcami na rynku euroobligacji były kraje rozwijające się. Ważnymi pożyczkodawcami były kraje OPEC, które dysponowały nadwyżką petrodolarów. Dla celów denominacji euroobligacji są wykorzystywane waluty, głównie dolar amerykański, waluty krajów UE, a ostatnio jen japoński oraz euro.

W 1995 r. sukces odniosły polskie euroobligacje. Wyemitowano je w dolarach amerykańskich o wartości 250 mln USD. Druga emisja polskich euroobligacji w 1996 r. w markach niemieckich również odniosła sukces. Zamierzano w 1996 r. wyemitować w Polsce tzw. obligacje samurajskie w jenach japońskich, lecz Ministerstwo Finansów zrezygnowało z tej emisji.

RYNEK EURONOT - powstał w latach 1982 - 83. Euronoty są emitowane na eurorynku pieniężnym przez rządy i wielkie korporacje. Nazywamy je inaczej eurowekslami. Są to niezabezpieczone weksle własne na kwoty co najmniej 500 tys. USD, wystawione na okaziciela i emitowane w ramach programu emisyjnego obsługiwanego przez banki komercyjne lub inwestycyjne, a taki program trwa od 5 do 7 lat. Głównym centrum euronot jest Londyn. Do 1985 r. dominującą formą ich emisji był program subskrybowany przez grupę banków. Banki gwarantowały emitentom euronot uzyskanie funduszy, zobowiązywały się do zakupu wszystkich euronot, albo do udzielania kredytu na równoważną kwotę.

Od 1986 r. emisja euronot odbywa się w ramach programów niesubskrybowanych. Są one najczęściej obsługiwane przez jeden do trzech banków, które nabywają euronoty kupując je od emitenta po konkurencyjnej cenie i sprzedając je ostatecznym inwestorom. Z każdym rokiem wzrasta emisja euronot.

BANK ROZRACHUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH - BIS

Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) powstał 20 stycznia 1930 r. na Konferencji w Hadze. Ma swoją siedzibę w Bazylei na terenie Szwajcarii, powstał w celu ułatwienia współpracy banków centralnych i w związku z odszkodowaniami wojennymi Niemiec po I wojnie światowej. Ma formę spółki akcyjnej, której udziałowcami są banki centralne poszczególnych państw. Bank ten przyjmuje od banków centralnych depozyty w złocie i walutach wymienialnych, udziela pożyczek dla banków centralnych i dokonuje lokat na rynkach międzynarodowych. Kapitał zakładowy tego banku wynosi 1500 mln franków złotych. 1 frank złoty = 0,2903 grama czystego złota. Bilans tego banku jest sporządzany w złotych frankach, które są jednostką obrachunkową tego banku. Aktywa i pasywa przeliczane są następnie na dolary amerykańskie wg kursu 1 frank złoty = 1,94 dolary USA. Zasoby tego banku tworzą kapitał zakładowy, rezerwy i fundusze pożyczone. Depozytami są złoto i waluty wymienialne. Członkami banku, wśród 32 państw, jest również Polska. Kapitał zakładowy wpłacony został w 25%. Władzami tego banku są zgromadzenie ogólna, rada dyrektorów i zarząd. Zgromadzenie ogólne obraduje najczęściej raz w roku w drugi poniedziałek czerwca.

Czynności wykonywane przez BIS:

1. Kupno, sprzedaż i posiadanie złota na własny rachunek i na rachunek banków centralnych.

2. Udzielanie kredytów bankom centralnym.

3. Dyskontowanie i redyskontowanie weksli i obligacji krótkoterminowych.

4. Kupno i sprzedaż dewiz.

5. Obrót papierami wartościowymi z wyłączeniem akcji.

6. Przyjmowanie wkładów bieżących i terminowych od banków centralnych.

7. Przyjmowanie wkładów rządowych, lecz ten bank nie może udzielać pożyczek dla rządów poszczególnych państw, nie może nabywać udziałów większościowych w przedsiębiorstwach.

Bank ten spełnia 4 ważne funkcje:

1. Stanowi formę dla współpracy międzynarodowej w zakresie walut.

2. Jest centralnym ośrodkiem badań i publikacji danych statystycznych.

3. Jest bankiem banków centralnych.

4. Jest agentem i powiernikiem międzynarodowych funduszy.

Na regularnych spotkaniach gubernatorów banków centralnych wymieniane są doświadczenia oraz prowadzone są prace w zakresie koordynacji polityki walutowej. Analizowana jest sytuacja na rynkach walutowych i finansowych, na rynku eurowalutowym; zawierane są również porozumienia w zakresie istotnych problemów finansowych. Ważną rolę odgrywają tu gubernatorzy banków centralnych Grupy - 10.

W 1990 r. gubernatorzy zawarli porozumienie w sprawie koordynacji pomocy technicznej i walutowej dla państw Europy Środkowej i Wschodniej. Ta pomoc obejmowała: szkolenie kadr bankowych, seminaria organizowane dla przedstawicieli banków centralnych oraz wymiany doświadczeń w zakresie bankowości. Organizowane są spotkania ekspertów ekonomicznych oraz specjalistów w zakresie komputeryzacji i gromadzenia danych statystycznych.

Centrum badawczym tego banku jest Departament Ekonomiczny i Walutowy. Gromadzi on dane statystyczne z zakresu międzynarodowej bankowości. Prowadzi badania rynku walutowego i finansowego oraz publikuje te dane. Wyniki badań są wykorzystywane przez banki centralne i międzynarodowe instytucje finansowe. Wyniki badań są publikowane w różnych seriach: rocznych w sprawozdaniach BIS oraz półrocznych raportach o zewnętrznym zadłużeniu. Dane te wykorzystują banki centralne, naukowcy. Około 90 banków gromadzi swoje rezerwy walutowe w BIS, co stanowi ok. 10% rezerw światowych. Te środki pozwalają na udzielanie kredytów dla banków centralnych. Ponadto BIS zaciąga kredyty dla innych banków centralnych, które zabezpiecza swoimi rezerwami złota i depozytami przechowywanymi w tym banku. Szczególną rolę odegrał po wybuchu światowego kryzysu zadłużeniowego. Udzielił wówczas pomocy kredytowej dla banków centralnych Ameryki Łacińskiej i Europy Wschodniej dla ułatwienia im obsługi zadłużenia zagranicznego. Bank ten współpracuje z MFW, Bankiem Światowym i innymi międzynarodowymi instytucjami finansowymi.

Funkcja tego banku jako agenta i powiernika funduszy międzynarodowych wynika z zawartych porozumień finansowych oraz udzielania międzynarodowych pożyczek: dwukrotnej dla Niemiec i dla Austrii. Funkcje powiernika przejawiają się w występowaniu tego banku jako agenta Europejskiej Unii Płatniczej (1950-58), a następnie Europejskiego Układu Walutowego (1958-72), a od 1973 r. jako agenta Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej. Natomiast od 1986 r. pełni funkcję agenta rozliczeń w ECU (EURO).

NBP jest również udziałowcem tego banku. W 1989 r. NBP uzyskał kredyt w wysokości 129 mln dolarów. Od 1992 r. NBP uczestniczy w comiesięcznych spotkaniach prezesów banków centralnych w Bazylei.

Jako najstarszy bank mający silną pozycję w świecie, najlepsze rozeznanie w funkcjonowaniu eurorynku pieniężnego i kapitałowego pełni bardzo ważną funkcję w zakresie współpracy walutowej. Ponadto jest cenioną instytucją badawczą. Stanowi ważne forum dla konsultacji banków centralnych. Raporty publikowane przez ten bank, jak również inne dane statystyczne służą dla wielu państw.

---