Bilans płatniczy, bilans obrotów płatniczych z zagranicą, zestawienie wartości wszystkich przychodów i wydatków kraju związanych z jego stosunkami ekonomicznymi z zagranicą w danym okresie (najczęściej w ciągu roku).
Bilans płatniczy jest zawsze wyrównany, tzn. strona przychodowa równa się rozchodowej, co wynika z dwustronnego wykazywania wszelkich transakcji w obrotach z zagranicą podwójnie: od strony rzeczowej i od strony rozliczeń finansowych - wszystkie transakcje płatnicze powodujące wzrost zapasów rzeczowych i finansowych kraju są zapisywane w bilansie płatniczym po stronie "winien", a ich zmniejszenie po stronie "ma".
Wyrównanie bilansu płatniczego nie oznacza zrównoważenia obrotów płatniczych z zagranicą pod względem ekonomicznym.
Istnienie lub brak równowagi bilansu płatniczego można stwierdzić przez analizę takich jego pozycji, jak poziom i zmiany należności i zobowiązań zagranicznych oraz rezerw dewiz (ewentualnie złota). Bilans płatniczy jest aktywny (czynny), gdy wzrastają należności, zmniejszają się zobowiązania lub wzrastają rezerwy dewizowe. Bilans jest pasywny (bierny), gdy zmniejszają się należności, rosną zobowiązania lub zmniejszają się rezerwy dewiz.
Bilans płatniczy składa się z dwóch podstawowych elementów: bilansu handlowego i bilansu obrotów kapitałowych. Ten drugi obejmuje napływ i odpływ pieniądza związany z inwestycjami zagranicznymi (bezpośrednimi i portfelowymi) oraz należności i zobowiązania z tytułu udzielonych i otrzymanych kredytów oraz ich spłat. Ponadto w bilans płatniczy wykazuje się poziom i zmiany długu zagranicznego, zmiany rewaloryzacyjne rezerw i pozostałych należności i zobowiązań zagranicznych oraz zmiany stanu rezerw oficjalnych.
Bilans handlowy, bilans handlu zagranicznego, bilans obrotów bieżących, zestawienie wartości wywozu (eksportu) i przywozu (importu) towarów, tzn. dóbr materialnych i usług, w danym okresie (najczęściej roku), sporządzany na podstawie fizycznego ich przemieszczenia przez granice celne kraju.
Może on obejmować także przeniesienie praw własności towarów (np. reeksport bez przywozu do kraju). Bilans handlowy może być dodatni (aktywny, czynny), gdy występuje przewaga wartości eksportu nad wartością importu, lub ujemny (bierny), gdy wartość importu jest wyższa od wartości eksportu.
Różnica pomiędzy wartością eksportu i wartością importu nazywana jest saldem bilansu handlowego lub eksportem netto dóbr i usług. Bilans handlowy jest częścią bilansu płatniczego.
Deficyt bilansu płatniczego, w sensie rachunkowym nie występuje, ponieważ konstrukcja bilansu płatniczego powoduje, że jego saldo jest zawsze zerowe.
Terminem tym określa się natomiast deficyt jednej z dwóch części bilansu płatniczego:
1) deficyt obrotów bieżących - nadwyżka wydatków danego kraju z tytułu: importu dóbr i usług, płatności odsetek i dywidend na rzecz inwestorów zagranicznych, darowizn na rzecz obywateli innych krajów, wydatków turystycznych oraz innych przekazów nad wpływami z tych samych tytułów.
2) deficyt obrotów kapitałowych - nadwyżka inwestycji danego kraju za granicą (odpływ kapitału) nad inwestycjami zagranicy w danym kraju (dopływ kapitału).
Deficyt jednej części bilansu płatniczego jest kompensowany nadwyżką drugiej części.
POJECIE I RODZAJE KURSÓW WALUTOWYCH. CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE KURSY WALUTOWE.
Kurs walutowy jest to cena płacona w walucie krajowej za jednostkę lub 100 jedn. waluty obcej.
Czynniki określające rozmiary kursów walut:
ekonomiczne:
popyt i podaż na waluty obce
stan bilansu handlowego i płatniczego
zakres reglamentacji dewizowo-walutowej
polityka walutowo - dewizowa
stan koniunktury gosp.
psychologiczna
konflikty społ-polityczna
wojny
przewidywania dot. koniunktury gosp.
Zmiany kursów walutowych odbywają się przez:
dewaluację - oficjalne obniżenie kursu waluty krajowej wobec walut obcych; jest następstwem deperacji, czyli spadku wartości waluty krajowej. Dewaluacja sprzyja exportowi a ogranicza export.
Rewaluacja oficjalna - podwyższenie kursu waluty krajowej wobec walut obcych; jest następstwem aprecjacji czyli wzrostu wartości waluty krajowej. Eksport - nieopłacalny, droższy; import - tańszy i łatwiejszy.
Kurs złotego w stosunku do walut obcych ustala Prezes NBP; kurs jest ustalany w stosunku do koszyka walut wymienialnych $, marka, funt ang., frank fr. i szw., Od 1 I 1999r. Unia Europejska wprowadziła wspólną walutę Euro. Rada Polityki pieniężnej zdecydowała, że w koszyku będą 2 waluty $(45%) i EURO (55%).
Wartość koszyka walut może rosnąć miesięcznie o 0,5%, jest to tzw. dewaluacja pełzająca.
Rodzaje kursów walut
ze względu na elastyczność kursów
płynne (ustalana pod wpływem popytu, podaży)
sztywne (ustalana przez władze państwowe)
w zależności od zakresu obowiązywania
jednolite (takie same w transakcjach handlowych i nie handlowych)
zróżnicowane
wg. wariantów transakcji
kursy kasowe (zapłata w dn. dokonania transakcji)
terminowe
Kurs równowagi:
Czynniki wpływające na wzrost popytu na walute obca:
wzrost ST.% waluty obcej
spadek ST% waluty krajowej
wewnętrzna inflacja
wzrost realnego Dochodu Narodowego Y
oczekiwania uczestnikow rynku walutowego na wzrost waluty obcej
Wzrost paodazy waluty obcej dokladnie na odwrot jak przy popycie
Aprecjacja (z łaciny apretiatio), podwyższanie wartości. W ekonomii wzrost spowodowany grą sił rynkowych wartości wymiennej lub siły nabywczej waluty narodowej w stosunku do innej waluty. Wynika z niedostatecznej emisji pieniądza papierowego, wzrostu zaufania do rządu czy małego popytu na walutę obcą lub metale szlachetne połączonym z dodatnim wynikiem bilansu płatniczego. Zwykle jest też skutkiem deflacji. Zjawisko odwrotne deprecjacja.
Deprecjacja pieniądza, obniżenie siły nabywczej (wartości) pieniądza. Na rynku krajowym przejawia się ona zmniejszeniem ilości dóbr i usług, które można kupić za określoną kwotę. Z reguły jest rezultatem inflacji.
Na rynku międzynarodowym w warunkach płynnego kursu walutowego deprecjacja przejawia się obniżeniem kursu danej waluty w stosunku do innych walut. Jest rezultatem zmniejszenia popytu na rynku międzynarodowym na towary lub papiery wartościowe danego kraju, a zatem i na jego walutę ze strony innych krajów. Zjawiskiem przeciwnym do deprecjacji jest aprecjacja pieniądza.
Dewaluacja, obniżka kursu waluty danego kraju w stosunku do kursów innych walut, przeprowadzona przez jego rząd. Jej przyczyny są takie same, jak w przypadku deprecjacja pieniądza. Ponadto może ona służyć likwidacji deficytu bilansu płatniczego
Rewaluacja waluty, rewaluacja pieniądza, rewaloryzacja pieniądza, podwyżka kursu waluty danego kraju w stosunku do walut innych krajów, przeprowadzona przez rząd, który zobowiązuje się do obrony tego kursu.
Termin rewaluacji waluty odnosi się tylko do systemu stałego kursu walutowego (system walutowy), ustalanego i zmienianego przez rząd w zależności od sytuacji na rynku międzynarodowym i stanu jego rezerw dewizowych. W warunkach płynnego kursu walutowego odpowiednikiem rewaluacji waluty jest aprecjacja pieniądza.
Protekcjonizm, polityka mająca na celu ochronę rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu oraz pobudzanie eksportu.
Narzędziami ograniczającymi import są: cła, ograniczenia ilościowe (kontyngenty, embargo) i bariery pozataryfowe (utrudnianie importu np. poprzez długotrwałość i drobiazgowość odpraw celnych, stawianie bardzo wysokich wymagań jakościowych importowanym towarom, zakazy wykorzystywania w przedsiębiorstwach i instytucjach państwowych surowców, materiałów i innych towarów pochodzenia zagranicznego itp.). Pobudzeniu eksportu służą dotacje dla przedsiębiorstw podejmujących produkcję eksportową.
Polityka protekcjonizmu powoduje natomiast wzrost cen, ograniczenie dostępności towarów, obniżenie efektywności ogólnogospodarczej, zmniejszenie realnych dochodów gospodarki. Jest ona jednak często stosowana pod presją tych grup podmiotów gospodarczych, którym przynosi korzyści. Jest przy tym prosta w zastosowaniu i zapewnia dochody budżetowi państwa.
Argumentami najczęściej wysuwanymi na jej rzecz są: zapewnienie obronności państwa poprzez ochronę celną lub administracyjne zakazy importu towarów uznanych za strategiczne (produkcja zbrojeniowa, także żywności, leków i in.), ochrona nowych, rozwijających się dziedzin wytwarzania przed konkurencją towarów zagranicznych, przeciwdziałanie bezrobociu, zapobieganie odpływowi pieniędzy z kraju. Z wyjątkiem pierwszego, pozostałe argumenty mają charakter pozorny - pozytywne efekty protekcjonizmu występują tylko w krótkich okresach, w długich natomiast ujawniają się efekty negatywne (postulowane cele można osiągnąć innymi sposobami).
Bariery handlowe, ekonomiczne lub administracyjne instrumenty oddziaływania państwa na handel zagraniczny, zmierzające głównie do ograniczenia importu towarów z zagranicy.
Przesłanką stwarzania takich barier jest najczęściej ochrona tych dziedzin działalności gospodarczej, które są mniej efektywne lub wręcz nieefektywne w porównaniu z zagranicą, ale z pewnych względów nie można dopuścić do ograniczenia ich produkcji lub likwidacji (np. rolnictwo, energetyka ze względów strategicznych, rzemiosło z uwagi na tradycje, nowo powstające gałęzie produkcji ze względu na perspektywy rozwoju itp.). Inną przesłanką może być niedopuszczenie do powstania nadmiernego bezrobocia.
Najczęściej stosowaną barierą handlową jest nakładanie ceł, które, podwyższając ceny towarów importowanych, obniżają ich konkurencyjność wobec towarów krajowych. Innymi barierami mogą być ilościowe ograniczenia importu (kwoty, kontyngenty importowe) lub bariery pozataryfowe (różnego rodzaju utrudnienia w handlu zagranicznym, np. specjalne wymagania co do jakości importowanych towarów, utrudnianie odpraw celnych itp.). Rzadziej bariery te dotyczą eksportu (cła eksportowe, embargo).
RODZAJE CEŁ
Przez cło rozumie się oplaty nakładane przez państwo na towary przekraczające jego granice celna. Cło jest odpowiednikiem podatku zwiększającego dochody budżetowe państwa . jego efektem jestwzrost ceny i obciążenie nabywcy dodatkowymi kosztami .
CLO autonomiczne i umowne -Cło autonomiczne-jest wprowadzane z nikim nie uzgodniona decyzja 1 panstwa. Na pozór metoda ta wydaje się prosta i możliwa do praktycznego zastosowania w okresie krótkim . W rzeczywistości spotyka się ona na ogół z kontroposunieciami innych panstw co w konsekwencji prowadzi do zniwelowania skutków cła autonomicznego.
CLO Umowne ma często forme umow . Porozumienie takie okresla poziom wprowadzonego cla czas jego obowiwiązywania zróżnicowanie asortymentowe itp. Ich efektem jest dwustronne lub wielostronne „wiazanie” ceł polegające na wzajemnym uzależnianiu poziomu i innych elementów składających się na taryfy celne rożnych krajów.
CLO minimalne są to cła z handlu z krajami ,które otrzymały klauzule największego uprzywilejowania (KNU). Klauzule tę przyznaje się dwustronnie lub wielostronnie w formie zobowiązania do traktowania partnera nie gorzej niż innego najbardziej uprzywilejowanego. W efekcje udzielenie KNU przez kraj 1 krajom 2 i 3 oznacza, iż każda obniżka cła dokonana przez kraj 1 w handlu z krajem 2 jest automatycznie przenoszona na stosunki kraju 1 z krajem 3 i odwrotnie.
CLO maksymalne jest stosowane w handlu z krajami które nie uzyskaly klauzuli największego uprzywilejowania. Z zalożenia wiec cła te są wyższe od ceł minimalnych.
CLO preferencyjne jest niższe od cła minimalnego. Stosowane w handlu z krajami które są korzystnie traktowane niż gwarantuje to klauzula największego uprzywilejowania . W przypadku gdy preferencyjna stawka celna jest ustalona na poziomie zerowym, maja miejsce tzw preferencje celne . Cła preferencyjne są wyjątkiem od klauzuli. Nie przysługują więc one krajom które uzyskały klauzulę
CLO dyskryminacyjne jest wyższe od ceł maksymalnych . Występuje ono w kilku formach np. cło retorsyjne stosowane jako odwet nieprzyjazne ekonomicznie działania kraju lub grupy krajów. Cla wyrównawcze są stosowane w celu neutralizacji efektu ekonomicznego subsydiów zastosowanych przez eksportera zagranicznego . Cła antydumpingowe mają na celu zniwelowanie negatywnych dla importera skutków eksportu poniżej kosztów produkcji.
Cła importowe są nakładane na towary przywożone do danego kraju w celu ochrony bilansu handlowego, poziomu cen wewnętrznych lub ochrony produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną. Cła importowe mogą być stosowane do innych celów polityki ekonomicznej państwa w tym zwiekszenia dochodów budżetowych zagranicznych lub w celu udzielenie im preferencji.
Cła eksportowe służa państwu do kształtowania wielkości i kierunków wywozu. Są one nakładane w pierwszej kolejności na wyroby mające długofalowo zagwarantowany zbyt na rynku 1 lub wielu krajów. Dotyczy to zwłaszcza przypadku gdy dany kraj wykorzystuje cła do regulowania podaży eksportowej na rynku międzynarodowym w zależności od koniunktury gdy ceny wykazują tendencje zniżkowe państwo wprowadzając cło eksportowe zniechęca przedsiębiorstwa wywozu towarów aby z 1 strony ograniczyć ich podaż a tym samym wpłynąć na wzrost cen międzynarodowych międzynarodowych międzynarodowych drugiej zas ich sprzedaż w okresie dobrej koniunktury po cenach znacznie wyższych. Jest to możliwe tylko w odniesieniu do towarów które można przechowywać a ich podaż jest na rynku miedzynarodowym kontrolowanym przez ekspertów z rozpatrywanego kraju. Cło eksportowe jest także nakładane na towary deficytowe na rynku wewnętrznym eksportera aby ograniczyc ich import często po znaczenie wyższych cenach.
Cła tranzytowe są nakładane na towary przewożone przez terytorium danego kraju. W praktyce nie są już one obecnie stosowane ; zakazują tego obowiązujące porozumienia międzynarodowe. Państwa nie są jednocześnie zainteresowane ograniczeniem tranzytu który może im przynosić znaczne korzyści.
Dumping, sprzedaż towarów eksportowanych za granicę po cenach niższych niż w kraju. Przesłankami jego stosowania może być: dążenie do opanowania nowych rynków lub utrzymania pozycji na dotychczasowych poprzez wyeliminowanie lub ograniczenie konkurencji, zdobycie dodatkowych dewiz, zmniejszenie lub likwidacja nadwyżki podaży na rynku krajowym.
Dumping może być stosowany przez monopole, ewentualnie oligopole czasowo lub stale. Sprzyja mu protekcyjna polityka handlowa państwa. Wywołuje niekorzystne skutki: w kraju eksportera - konsumenci płacą wyższe ceny, pokrywając straty związane z niskimi cenami w eksporcie, w kraju importera - ograniczenie produkcji własnej wobec konkurencji tanich towarów importowanych. Po opanowaniu rynku eksporter podnosi ceny często do poziomu wyższego niż poprzednio.
Istnieje także dumping walutowy, polegający na świadomym zaniżaniu przez państwo kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych w celu zwiększenia konkurencyjności towarów własnych na rynkach międzynarodowych (ich ceny wyrażone w walutach obcych obniżają się) i zmniejszenia konkurencyjności towarów importowanych na własnym rynku (ich ceny wyrażone w walucie krajowej są wyższe). Prowadzi to do zwiększenia eksportu i ograniczenia importu, a zatem poprawy salda bilansu handlowego
Subsydium (z łaciny), dostarczanie przez rząd albo inną instytucję publiczną środków finansowych lub wsparcia dochodowego, lub cenowego przedsiębiorstwom (najczęściej eksporterowi), lub producentowi wyrobów przeznaczonych na eksport.
Subsydium dzieli się na bezpośrednie (bezpośrednie wsparcie finansowe, przejęcie zobowiązań, odroczenie spłaty podatków itd.) lub pośrednie (ulgi i ułatwienia obniżające koszt wytworzenia danego wyrobu). Wg Porozumienia o Cłach i Subsydiach wszelkie subsydia wspomagające eksport zostały zakazane. 3 rodzaje substydiów wyłączono z powszechnego zakazu: pomoc finansową na dofinansowanie prac badawczych, rozwój regionów względnie zacofanych oraz ochronę środowiska naturalnego.