2004-10-16

1. Położenie geograficzne Polski:

• Położenie fizyczno - geograficzne - położenie Polski względem innych jednostek geologicznych Europy. Układ rzeźby - równoleżnikowy - masy powietrza swobodnie się przemieszczają - klimat zmienny

• Położenie polityczne - zależy od sąsiadów, ważne stosunki między nimi. Położenie do 1989 r. - trzy zaprzyjaźnione kraje: Czechosłowacja, ZSRR, NRD. Polska leży pomiędzy dwoma potężnymi krajami: Rosja i Niemcy, ale też Czechy - silny organizm gospodarczy

• Położenie tranzytowe - nie potrafimy tego wykorzystać. Leżymy w środkowej Europie - „transport” innych krajów. Początkowo transport kolejowy, później samochodowy - masowe transporty. Linia pn - pd - Niemcy wytrasowali autostradę. Jedna nitka ma łączyć Gdańsk z pd Polski, druga Szczecin przez Wrocław, Gorzów Wielkopolski z pd Polski. Wyjątkowy układ rzek - były plany budowy kanału Odra - Dunaj. Korzystny układ na linii wsch - zach - idea wdrażania, połączenia rzek - do Białorusi. Nie potrafimy tego położenia wykorzystać. Niemcy mają autostradę przy naszej zach granicy - korzysta z niej Skandynawia - nasze omija.

• Położenie nadmorskie - porty morski są jako wrota na świat. Transport morski - tylko masowy lub przy pomocy kontenerów. Handel morski, rybołówstwo, możliwość połowu na morzach świata, rozwój przemysłu stoczniowego. Tereny rekreacyjne. Przemył stoczniowy zaczął podupadać - łowcze statki rybackie. Obecnie flota handlowa najstarsza na świecie. Obecnie korzystamy z floty. Flota rybacka „poszła na złom”. Połowy morski są mniejsze niż sprzed II wojny światowej. Kursy rybackie przetwarzają się w jednostki służące w celach turystycznych. Polska odwraca się od wybrzeża - od tego położenia, o które tak niedawno walczyliśmy.

Terytorium kraju - zmiany granic i podziałów administracyjnych,

• Granica pd - ogrodzona górami

• Granica wsch, zach - przesuwa się, waha się - wychylenie na zach lub wsch. Zmiany granic pociągają za sobą szereg konsekwencji - po zaborach. Większość granic jest naturalna (nadmorskie, górskie, rzeczne) - pn - wch część kraju - tylko w sposób sztuczny wytyczona. Podział administracyjny - początkowo 48 województw - głównym celem było osłabienie głównych ugrupowań partyjnych względem centrali potęgą był Śląsk.

• Znaczenie gospodarcze Polski w Europie i na świecie - Marzy nam się być potęgą w jakiejś dziedzinie - 10 cesarstw przemysłowych za czasów Gierka.

• Warunki i zasoby przyrodnicze: budowa geologiczna i rzeźba terenu (surowce mineralne). Największa kopalnia odkrywkowa to Bełchatów, Kleczów po przeciwległej stronie elektrowni znajduje się taras widokowy, platforma dla turystów. Zwałowiska zewnętrzna mają być wykorzystane pod cele narciarskie. Turek - wyrobisko zatopione woda. Kopalina w Wieliczce - kamieniały graniskie.

• Surowce energetyczne, rudy żelaza i metali niezależnych (rudy żelaza), surowce chemiczne, surowce budowlane, wody minerale.

• Klimat i jego znaczenie gospodarcze:

• wody powierzchniowe - ze względu na San czystości wiele straciły, wielostronne znaczenie, były drogami powierzchniowymi

• wody głębinowe - znaczenie rybackie, małe, cele komunale

• Gleby - mają spore znaczenie gospodarcze, powinny być chronione, dostarczają żywności, użytki rolne, lasy - największa powierzchnia kraju. Stopnie lesistości po II wojnie światowej zwiększyliśmy o 10% lesistość państwa. Dbanie p stan zdrowotny. Łąki. Świat roślinny i zwierzęcy zmienia się przez działalność człowieka. Rośliny brane są pod ochronę, zwierzęta też - np. bobry, podtapiają tereny łąkowe, a do tego zwierzaki te szybko się rozmnażają. Ochrona środowiska żeby gospodarka nie zniszczyła walorów.

• Ludności osadnictwo - czynniki kształtujące sytuację demograficzną Polski po II wojnie światowej. Traty wojenny - w wyniku II wojny światowej, społeczeństwo polskie poniosło największe straty ludnościowe powyżej 6 mln obywateli ( w obozach koncentracyjnych i łagrach).

• Migracje ludnościowe w wyniku zmian granic - wysiedlanie, repatriacja - powrót do kraju, reemigracja - dobrowolny wyjazd z kraju np. za pracą na zachód Europy - roboty przymusowe. Część tych ludzi wyemigrowała - wielka fala emigracji - zasiedlanie ziem północnych, ruch ze wsi do miast.

• Ruch naturalny, przyrost naturalny. Uprzemysłowienie, urbanizacja - poprawa warunków bytowych po II wojnie światowej.

• Współczesna sytuacja demograficzna - rozmieszczenie ludności, struktura ludności wg płci i wieku.

• Sieć osadnicza - osadnictwo miejskie i wiejskie.

• Rolnictwo - rozwój na obszarze Polski, miejsce rolnictwa w gospodarce kraju. Stosunki społeczno - własnościowe, stosunki wielkościowe.

• Sposoby gospodarne - melioracja, mechanizacja, ochrona roślin i zwierząt, zatrudnienie.

• Rolnicze użytkowanie ziemi.

• Rozkład przestrzenny (rośliny ekstraktywne, intesyfikujace - o wysokich wymaganiach, strukturotwórcze - właściwości naturalne - potrafią łączyć azot z wolnym powietrzem, prawytrwałe - sady, jagodniki).

• Produkcja zwierzęca - konie, produkcja leśna - stopień lesistości, ważniejsze skupienia lasów, znaczenie lasów. Skład gatunkowy lasów, wielkość i zapas drzewostanu, produkcja leśna i jej rozmieszczenie.

• Gospodarka.

• Przemysł - rozwój, jego zmiany strukturalne. Miejsce przemysłu gospodarce kraju. Charakterystyka gałęziowa przemysłu (hutnictwo żelaza, metalowy i elektromaszynowy, mineralny, drzewny, papierniczy lekki, spożywczy, struktura przestrzenna przemysłu, okręgi przemysłowe).

• Układ komunikacyjny. Rozwój sieci komunikacyjnej, rola środków transportu.

• Usługi: Turystyka i rekreacja - atrakcyjność turystyczno- wypoczynkowa Polski, przestrzenny rozkład wypoczynku i rekreacji, regiony turystyczno - wypoczynkowe.

2004-11-06

Zasoby naturalne kraju - ważny czynnik rozwoju państwa - by w pełni zagospodarować powierzchnię pod względem obszaru w skali świata Polska jest małym krajem. Liczba ludności w ostatnich latach zmniejsza się wPolske. Gęstość zaludnienia równa się 124 os/km². w porównaniu z gęstością zaludnienia jest duża.

W polske dodatkowym czynnikiem do zagospodarowania były zniszczenia po II wojnie światowej, polityka władz minionego ustroju.

W pierwszych latach powojennych do lat 50-tych nauczanie ekonomiki radzieckiej w której uczono iż ziemia nie miała wartości - zabierano połacie gruntu z nadwyżką - zagospodarowanoduzo pod względem powierzchni ponieważ miały być rozbudowywane zakłady - każdy miał mieć zatrudnienie. Współcześni przedsiębiorcy naginają w drugą stronę (wcześniej).

Racjonalne oszczędzanie, gospodarowanie terenem. Ziemia i grunty powróciły na właściwą pozycję - mają poważny udział w inwestycjach.

Czynniki o charakterze naturalnym (i społeczno - ekonomicznym). W zagospodarowaniu przestrzennym środowisko przyrodnicze zależy od urzeźbienia, jakości gleby, warunków klimatycznych, stosunków wodnych, budowy geologicznej, występujących zasobów surowcowych. Ważne znaczenie maja stosunki wodne (głębinowe, zewnętrzne wody powierzchniowe - jeziora, rzeki), szta roślinna.

Czynniki o charakterze społeczno - ekonomicznycm: o zagospodarowaniu terytorialnym,: potencjał gospodarczy jeżeli prezentuje państwo, dynamika rozwoju gospodarczego.

Edward gierek - zaczeto kokietować Polskę „korzystnymi” kredytami - „zbudujemy drugą Polskę” - rozwój gospodarki, inwestycji - coraz więcej terenów rolniczych nam ubywało z tym okresem wiaze się dynamiczny wzrost urbanistyki, wielkość i charakter produkcji rolniczej, gęstość zaludnienia, zmiany zatrudnienia.

Na całym obszarze upraszczając kwestię wyróżnia się 6 form użytkowania/rodzajów:

• Uzytki rolne - zajmuje najwiekszą powierzchnię kraju - tereny dlla istnienia rozwoju rolnictwa (żywność, surowce dla przemysłu)

• Lasy, wody śródlądowe - o charakterze przyrodniczym, formy uzytkowania. Pozostałe formy - związane z działalnością przemysłu, gospodarki poza rolnictwem- zajęte przez kopalnie kamieniołowe, drogi kołowe, linnie kolejowe, magazyny, lotnictwa.

• Tereny osiedlowe - obszary zajęte pod miasta, osady, wsie

• Nieużytki - pochodzenia przyrodniczego. Geneza łączy się z działalnością człowieka. Chcąc ograniczyczyć ich zasieg - próba zagospodarowania.

Problem społeczno - biologiczny - naruszanie, zachwianie równowagi przyrodniczej - wpływa na całokształt egzystencji.

Proporcje kształtowane są w wyniku procesów społecznych, którymi kieruje państwo.

Polityka państwa miała dbać o środowisko - tak nioe było.

Sposób zmiany powierzchni zajęte przez formy uzytkowania ziemi:1946 r. - powierzchnia ogólnie zmieniała się w niewielkim stopniu, bardziej precyzyjny pomiar kraju, w rejonie Zatoki Gdańskiej - port północny budowany, zasługa nieregulowanych rzek.

Rok	Uzytkowanie ziemi ogółem		Uzytki rolne		Lasy		Wody		Tereny komunikacyjne		Tereny osiedlowe		Nieużytki
1946	31268	100%	20440	65,3	6470	20,7	-	-	-	-	-	-	-
1960	31268	100%	20403	65,3	7651	24,5	-	-	-	-	-	-	-
1970	31268	100%	19570	62,6	8611	27,5	794	2,5	887	2,8	693	2,2	369
1980	31268	100%	19102	61,1	8754	28,0	814	2,6	958	3,1	840	2,7	477
1990	31268	100%	18784	60,1	8884	28,4	826	2,6	989	3,2	952	3,0	504
1995	31268	100%	18664	59,7	8958	28,6	831	2,7	992	3,1	1003	3,2	506
2001	31268	100%	18524	59,2	9131	29,3	834	2,7	955	3,1	1101	3,3	500

Użytki rolne dzielą się na drobniejsze:

• Grunty orne - tereny rokrocznie zasiedlane roślinami jednorocznymi, niektóre dłużej - rośliny pastewne;

• Sady - o charakterze stałym: drzewiaste, krzewiaste, plantacje wikliny, chwiejniki, truskawki;

• Lasy trwałe - uzytki zielone (stosunki wodne);

• Pastwiska - charakter marginalny - trudno dostępne tereny o nieuregulowanych stosunkach wodnych.

Zmiany w uzytkach rolnych wywołane jest tym co działo się w strukturze wewnętrznej. Powierzchnie uzytków rolnych zmniejsza się. Udział w strukturze rolnej maleje - rozwój gospodarczy 9zajmowanie terenów pod antropogeniczne formy zagospodarowania). Wzrost produkcji w drodze ekstensywnej - masowa. Zjawisko: karczowania lasu - dla celów rolniczych (tereny mniejszej wartości pod względem rolniczym0.

Mikroelementy - związki zapobiegające zapadłością na nowotwory. Nasilenie zapadalności krajów na padaczkę.

Produkcja żywności zwiększana przez areał. Rozwinięta produkcja zwierzęca w XIX w - niedysponowaliśmy dużą masą obornika - niezbędny do podnoszenia żyzności gleby.

Po zakończeniu II wojny światowej wiele terenów było nieprzydatnych uwagi, że zyskuje się mniejszy efekt produkcyjny niż to się wydaje - było to nieopłacalne.

Zasilanie kraju było niewielkie 1/5 powierzchni pod lasami - daleko do średniej europejskiej wynoszącej 30% ze względu na warunki bytowe - środowisko dla nas mało korzystne. Uzytki rolne (grunty orne) - korzystne dla inwestorów - uregulowane stosunki wodne (nie trzeba w nie inwestować) - tu lokowano inwestycje - grunt rolne o odpowiednio wysokiej klasie bioindyfikacyjnej - prawnie chronione. Zbiegały się pozytywne i negatywne skutki nośnych przeobrażeń.

Rozwój dróg kołowych - sporo terenów rolniczych - pod inną formę gospodarowano.

Lata 1970 - nastąpił rozwój pseudoautoastrad - drogi szybkiego ruchu.

Lasy - zwiększyły swą powierzchnię - doszliśmy do 30% areału. Tempo zalesiania użytków rolnych po II wojnie światowej silnie zróżnicowanie zależne było od dynamiki rozwoju.

Po wojnie ustanowiono święto lasu w okresie tego święta sadziło się las. Tempo wyraźnie zmalało. my nie zalesiamy ale odnawiamy powierzchnie. Tereny zajęte przez lasy = ponowne są zalesianie.

W statystce luki związane y utajnianiem informacji zamykaliśmy się w przedkategoriach. Dane z lat, 1970 kiedy zmieniły się układy. Okres 30 - lecia w obrębie tych kategorii zachodzą zmiany - wnioskowanie, co do rozwoju: wody: mało agresywne - powierzchnia wód śródlądowych powoli rośnie - wynika to z faktu iż buduje się zbiorniki retencyjne w celu poprawy stosunków wodnych, by wykorzystać w inne cele: produkcyjne, rekreacyjne. Przyrosty niewielkie, inwestycje wieloletnie. Polska - mniejsze zbiorniki retencyjne.

Tereny komunikacyjne do połowy lat 1990 ta powierzchnia przyrastała potem wyraźnie poddana została ograniczeniu- wynika to nie z powodu zaniechania inwestycji w zakresie komunikacj, ogranicza się powierzchnie związane z kolejnictwem. Koleje - szereg terenów o charakterze magazynowym, tereny przeładunku - powierzchnie maleją.

Tereny osiedlowe - rozszerzaja się. Dynamika zróżnicowana - rozwój ternów wskazuje, ze jest rozwój gospodarujący II połowa lat 90 te tereny silnie się zwiększyły.

Nieużytki - forma ma charakter przejściowy. Zrekultywowanie związane z przemysłem - chodzi o zjawiska na zewnątrz - związane z kopalniami: hałdy, zwałowiska. Zaobserwowano, ze w okresie przejściowym po okresie rekultywacji, zagospodarowania teren ten odzyskujemy Hałdy - wydobywanie na powierzchnie w okresie powojennym (porozumienie Haldex - pd Węgry)pozyskiwano węgiel głównie z hałd, dzieki tej inwestycji większość hałd zniknęła z naszego krajobrazu. Technologie zagosopdarownaia poszły do przodu.zjawisko zewnętrzne - poza zalesianiem można zagospodarować je np. przy kopalni bełchatowskiej - zainwestowano w cele rekreacyjne - tereny narciarskie - jedyny problem to brak opadów śniegu. Górny ślask - powierzchnie pokryte miąższością pyłów 50 cm i wiecej.

Rolnicze użytkowanie ziemi - ubytek gruntów ornych

Sady - zmiany powierzchniowe wynikające ze zmiany definicji sadu, w przeszłości za sad uznawano każdy obszar z drzewami owocowymi, krzewami. Lata 70 zdefiniowano, że sad musi mieć w jednym kawałku 10 arów. Gwałtowny ubytek sadów - tępiono sadowników indywidualnych sady o dużej powierzchni dawały niewielki przyrost, w latach powojennych nastąpił rozwój w kierunku podaży, drzewa owocują corocznie (klęska urodzaju i nieurodzaju). Wysokopienne drzewa zamieniono na drzewa karłowate, które dają mniej owoców, lecz zbierano cały plon. Zmiany zachodzące w tej dziedzinie - rynek, odziaływuje bardzo silnie wiąże się to ze zmianą powierzchni sadów - zanikają obszary sadownicze, - ponieważ się to nie opłaca. W I okresie do lat 90 - zainteresowanie produkcji na terenach zielonych - poprawa w stosunku przy retencji wody - łąki. Zmiana sytuacji rolnictwa, ograniczenie pogłowia bydła i owiec sprawiło, że spadło zainteresowanie tych użytków. Tereny te zamieniano na inne formy użytkowania np. rejony, Słońska, Warty- park narodowy, poprawa sytuacji dla społeczeństwa, zaniedbanie stosunków wodnych, po spadku powierzchni pastwisk nastąpił ich wzrost.

Rolnicze i pozarolnicze zagospodarowanie ziemi - uzależnione jest od walorów, jakie reprezentują poszczególne formy użytkowania - rola roślin we wzroście roślin nie podlega dyskusji - wkład w produkcję roślinną jest bardzo wysoki. Sytuacja w Polsce jest zróżnicowana - tereny na pd Polski - gleby na utworach lessowych, zasobnych w składniki pokarmowe. Na Niżu Polski i pn - gleby o wysokich walorach użytku nie występują w dużych powierzchniach.

Gleby na utworach piaszczystych wykształcone - nie maja znaczenia gospodarczego. Idąc z południa - Kotliny Przedkarpackie, na stokach utwory lessowe układały się - gleby rozwijały się korzystnie np. w Krakowie, dalej lewobrzeżny obszar Dolnego Śląska, Opolszczyzna, Sandomiersko - Kielecka, Wyz. Lubelska, roztocze Zach., środkowa Polska - Gostyń, Kostrzyn, Kutno - przez Błonie po Warszawę - obszar samych szarych ziem bagiennych (na madach). Kujawy białe (piaszczyste) i czarne(czarne ziemie), mady doliny Wisły, pojezierze dobrzyńskie - gliniaste podłoże. Łużyce - kiedyś czarne ziemie - teraz smolnice - tereny bagienne, Żuławy wiślane, Kętrzyn.

Gorsze gleby wystepują: - województwo lubuskie (połowa to lasy sosnowe) Podlasie, Suwalszczyzna, pn część województwa lubelskiego, pn część woj. podkarpackiego w San i Wisła, Puszcza Sandomierska - tereny kiepskie. Tereny górskie - profile glebowe kiepskie - niska przydatność gleb, gleby płytkie, skaliste, nieurodzajne.

Waloryzacjarzeźby terenu: kraj nizinny, niziny nie sprawiaja problemów w rozwoju gospodarczym. Bonitacja dotycząca rzeźby nie jest wysoka pod względem liczbowym. Im wartość wieksza liczbowo - tym sytuacja gorsza. Tereny karpackie - najmniej korzystne warunki dla rolnictwa, działow gospodarczych.

Sudety - walory rolnicze są korzystniejsze. Tereny Roztocze, Góry Świętokrzyski, tereny pn - ciag form morenowych - wsch i zach część.

Niż Polski charakteryzuje się wysokimi walorami przyrodniczymi. Dla gospodarki rolnej znaczenie - tereny o nasilonych procesach erozyjnych. (najmniejsze plamy - obszar, gdzie erozja jest nnajwieksza). Wpływ ma rzeźba,m ale też materiał skalny budowy terenu. Tereny zbudowane z lezsu, utworów podatnych na erozję wodna, budowanie dróg - gleba uwydatniona - roztocze, Wyz. Kielecko- Sandomierska - atrakcja turystyczna - głęboko wcięte wąwozy, szkody gospodarcze.

Na Niżu Polskim widoczne zjawisko erozji nie występują oprócz pagórkowatej częci woj. lubelskiego, pn. Polski - obrazy polodowcowe.

Stosunki wodne - zagłębienia, wyniesienia - korzystniejsze warunki wodne - na terenach górsko - wyżynnych - niskopołożone wzniesienia czołowo - morenowe. Ze względu na sumę opadów, przepuszczalność podłoża - nie najlepsze warunki. Tereny zaniedbane z gospodarka wodna - prace nawadniające tereny, melioracja pełna regulacja( okres II woj.. św). Okres socjalizmu - „Otwierały się drzwi” - efekty bardzo mizerne - często urządzenia nie zawsze zdawały egzaminu w Polskce - tereny ZSRR - równinny, zasięg ramion deszczowych był szeroki obszar. Obszar PGR- owskie były urozmaicone, ten system nie zdał egzaminu, brakowało sieci do poborów wody, brak studni - problemy z nawadnianiem (Gorzów Wlkp. - Poznań - Warszawa) - deficyt wody. Obszar - najmniejsza roczna suma opadów, tereny pilnie potrzebuja tego nawodnienia.

Agroklima - związana z warunkami klimatycznymi dla rolnictwa i całokształtu gospodarki ma znaczenie. Im jaśniejszy kolor tym warunki klimatyczne gorsze dla rolnictwa. Pogorszenie klimatu, maleje do pn-wsch natomiast korzystniejsze warunki na pd-zach kraju. Długość okresu wegetacyjnego - rośliny uprawne rozpoczynają wegetacje od +5º różnica okresu z pn-wsch a Niż Śląski jest 1 miesiąc - istota znaczenia dla kształtowania się roślinności. Poza Śląskiem, powrót wiosny w dolinach przedkarpackich - korzystne warunki klimatyczne.

Suma jakości komponentów walorów środowiska przyrodniczego (nawiązuje do warunków przyrodniczych) - duży wpływ na gospodarkę rolna oddziaływają gleby). Przestrzeń jaką dysponujemy jest silnie zróżnicowana (dobre i niekorzystne) - lubuskie - małe walory dla gospodarki.

Formy użytkowania ziemi - rozmieszczenie:

• Układ wojewódzki: rozmieszczenie - natężenie użytków rolnych - najmniej na pn-zach terenach - duze połacie lasu - związane z mało - korzystnymi warunkami glebowymi, walory, klimat, centralna część Polski niżu i wsch - wysoki udział użytków rolnych.

Grunty orne w stosunku do natężenia występują grunty orne na zach - trwałe użytki zielone.

Grunty orne - produkcja zwierzęca - masa paszowa z upraw polowych. Polska pd - wsch, pn - wsch.

Łąki i pastwiska - intensywniejsza forma użytkowania, stosunki wodne uregulowane, porost runa wysoki, pasza wydajna. Centrum Polski, gdzie przewaga gruntów ornych - udział łąk niski. Pradoliny rzeczne (warszawsko - berlińska) - uregulowanie warunków - wysuszanie - zamienione zostały na grunty orne. Pastwiska - zajmowały tereny marginalne, stosunki wodne trudne do uregulowania (Wrmia, Karpaty, część Sudetów).

Rozmieszczenie sadów - powinny wykorzystywać warunki przyrodnicze, klimat. O rozwoju sadownictwa regionu decydują przypadki. Pochodzenie sadu wiąże się też z przeszłością osób duchownych. Prof. Pieniążek - założył instytut sadownictwa, kwiaciarstwa itp. odmiany, które można w Polsce zaaklimatyzować. Ważne jest przechowywanie owoców w chłodniach poszczególne odmiany mają swoje wymagania termiczne, a nie jak kiedyś przechowywano w piwnicach.

Ciąg dalszy ………….

Chempion, Polacy - Szampion - jabłko deserowe, pochodzenia czeskiego.

Owoce - pestkowce - wiśnia (dziś niskopienna), owoce zmieniły swój smak - straciły na cierpkości; śliwka - podatna na choroby (Łąck - Karpaty - śliwowica)

Orzechy laskowe, orzechy włoskie - rozwinięte, krzewy jagodowe, porzeczka czarna, czerwona - w dolinie Wisły, Warszawa, Bydgoszcz - silnie rozwinięta na skutek zmian rynkowych, maliny - Europa, Lubelszczyzna zach, aronia - cierpki smak, naturalny barwnik przetworów, jagoda kanadyjska.

Tereny, które czasowo nie są użytkowane:

• Odłogi - na wiele lat nie są uprawiane, często nie wracają do rolnictwa.

• Ugory - najwyżej jeden rok nie są uprawiane, pozbawione działalności gospodarczej.

Ponad 50% powierzchni - należy do gospodarstw indywidualnych - wiąże się to z ustawodawstwem. Pd Polska - nasilenie zjawisk - brak PGR - ów.

Rozkład gruntów ornych - rozmieszczenie.

Duże powierzchnie - użytki zielone, pradoliny (toruńsko - eberswaldzka), tereny górskie - Beskidy, Karpaty, Góry Świętokrzyskie, Puszcza Sandomierska - grunty utąpiły miejsca sadom

Małe powierzchnie o korzystniejszych warunkach - pn - wsch Polska -pd - zach - Białystok - gleby wysokiej jakości - miasto Łapy - cukrownia.

Sady - najitesywniejszy obszar górecko - skierniewicki, lubelsko - sandomierski - sadownicy wykorzystują wystawę, wyżyny sandomierskiej opadającej w stronę Wisły pd - zach - o najlepszym naświetleniu, kotliny przedkarpackie, przedgórza - sadownictwo się rozwija.

Obszary podmiejskie, Rosnowo - pod Poznaniem - sady, Naramowice.

Trwałe użytki zielone (łąki, pastwiska) - nie występują w sposób jednolity. Tereny związane z zagłębieniami morenowymi - wody powierzchniowe nisko zalegające, tereny o kiepskich stosunkach wodnych, trudno dostępne. Tereny pradoliny barucko - głogowskiej, toruńsko - eberswaldzkiej, warszawsko - berlińskiej - przerywa się działalność osadników holenderskich - którzy osuszyli te powierzchnie.

Łąki lubią dobre nawodnienie - w obniżeniach terenowych zajmują dorzecze Narwi, Biebrzy, Bugu, obniżenie, pn Gór Świętokrzyskich, doliny podkarpackie, pradoliny pomorskie.

Obszary o charakterze wysoczyznowym, wyżynnym, o dobrym układzie glebowym - charakteryzują się brakami (łąk).

W warunkach polskich - przemiennie użytkowanie terenów zielonych.

Produktywność najlepsza - uprawianie jak grunty orne.

Pastwiska - żadnej gospodarki nie prowadzi się. Koncentruje się na terenach marginalnych, opóźnionych - wysokogórskie, pn - wsch, niektóre części wyżynne..

Śród zasobów - zasoby mineralne - decydują o koncentracji - działalności koncentracji przemysłowej, ludnościowej.

Przemysł ciężki - surowy - postawy dla rozwoju konsumpcyjnego. Przemysł energochłonny. Nie przynoszą zysków. Surowcowa faza rozwoju gospodarczego produkcji.

Po II wojnie światowej - potrzeba dużo surowców. Strefa oddziaływania Związku radzieckiego - kraj o dużej ilości surowców. Nie był w stanie zaspokoić nas w pierwszych latach rozwoju.

Nałożono embargo na surowce strategiczne sprowadzane z ZSRR - kłopoty całej Europy - w Polsce rozwinięto tendencje wiertnicze 200 - 300 m pod powierzchnię ziemi. Niemcy wywieźli całą dokumentację o surowcach na terenie kraju. Polacy zaczęli szukać materiałów. Wyniki odkryć procentowały w ostatnich latach. Węgiel kamienny - Rybnik, Lubelszczyzna - węgiel brunatny, miedź, siarka, sól kamienna, prace wiertnicze - poszukiwanie ropy naftowej, gaz ziemny.

Szereg złóż budowlanych, soli potasowych - stworzenie bogatej bazy surowcowej.

2004-11-20

Temat: występowanie, wydobycie surowców i ich zasoby.

Już w okresie międzywojennym Polska uchodziła za kraj surowcowy. Już wówczas: węgiel kamienny, rudy cynku, ołowiu, żelaza, soli kamiennej ( wtedy „kuchenna”), cały szereg surowców budowlanych, ropy naftowej ( poważne znaczenie). Te zasoby po II Wojnie Światowej w wyniku zmian granic dokonanych gł. Za sprawą wielkich mocarstw znalazły się poza granicami naszego państwa. Zmiana ustroju państwowego po II W. Św. ( znaleźliśmy się w strefie działania rosyjskiego) gospodarka surowcowa stała się oczkiem w głowie. Przejęliśmy model gospodarki oparty na przemyśle ciężkim, który stał się głównym nośnikiem energii. Równocześnie premier Churchil ( też się przyczynił do zmian naszych granic) przejrzał na oczy, ( co się dzieje, że ludzie są naiwni i posłuszni Stalinowi) i nawoływał państwa zachodnie do nałożenia embarga na surowce strategiczne. Jednocześnie Związek Radziecki tez przeżywał kryzys związany z surowcami; nie mógł wspierać gospodarek krajów = wasali swoich, dlatego My- Polska musieliśmy przystąpić do poszukiwań działania własnego...?????????Penetracje skorupy ziemskiej wówczas były niewielkie ( do 250m). W latach 50-ych Polska przystąpiła do bardzo intensywnych poszukiwań geologicznych. Sięgaliśmy do struktur sięgających do 4-5 km w głąb np. Wirczy w Bieszczadach do 10 km oraz na Pomorzu. Te poszukiwania dały znaczące rezultaty:

• węgiel kamienny:

• największy nasz nośnik, część płd.- zach. Zagłębia Śląskiego ( Rybnik, Włodzisław albo Wodzisławie??), niewielkie zasoby węgla koksującego

• w Zagłębiu dolnośląskim węgiel koksujący ale były to złoża mocno wyeksploatowane, był to węgiel pierwszej marki, która świetnie nadaje się do produkcji koksu

• zagłębie Lubelskie ( ten obszar jest przedłużeniem Zagłębia Lwowsko-Lubelskiego

• węgiel brunatny:

• odkryliśmy złoża, które do dnia dzisiejszego odgrywają znaczną rolę : rejon Turoszowa ( na wielką skale eksploatowane już przez Niemców), kopalnie w rejonie Konina, Turka, Bełchatowa

• olbrzymie złoże ciągnie się od WPN ( Wielkopolskiego Parku Narodowego) przez Kościan po Gostyń = Rów Poznański - eksploatacja tego złoża miała nastąpić w latach 70-tychale nie doszło do tego. Wydobycie złóż znajdowałyby się w miejscu największego poboru ( ? ) wody dla Poznania czyli w rejonie Mosiny. poza tym były inne przyczyny: teren pojezierny i nastąpiłyby zmiany wód powierzchniowych, ten teren był również największą polską spiżarnią - obszar gdzie jest największy stopień towarowości rolnictwa. Dlatego te eksploatacje się nie odbyły- energia miała być eksportowana do Austrii bo tam był zakaz budowania elektrowni. Pod koniec lat 70-tych spłaciliśmy kredyty zaciągnięte wobec państw zachodnich. Na terenie suwalszczyzny chciano wydobywać rudy żelaza.

• siarka rodzima :

• rejon Tarnobrzega

• rejon Lubaczowa

• rejon Grzybowa

• Bolesławiec

Spowodowało to całkowite przetasowanie surowców chemicznych w Polsce.

• rudy miedzi:

• rejon Legnicy

• rejon Lublina

• Niemcy znali inne miejsca występowania np. Bolesławiec, Rejon Lublińsko- Głogowski. Miedź odgrywała duża role w przemyśle zbrojeniowym. Te odkrycia postawiły nas w czołówce światowej.

• Złotoryj

• gaz ziemny i ropa naftowa- były to niewielkie złoża . gaz ziemny:

• rejon Lubaczowa: ogromne złoża gazu jak na warunki polskie

• Przemyśl

• Mielcz ??

• sól potasowa:

• rejon Kłodawy: choć okazało się że występuje tu głównie sól kamienna ( rej. Inowrocławia)

• wówczas pojawiły się takie hasła np.: „ Kłodawa największą solniczką soli”

• Rudy cynku i ołowiu - Polska była znanym eksporterem cynku i to odkrycie jeszcze bardziej poprawiło nasz sytuacje.

• surowce budowlane: produkcja cementu, hutnictwo żelaza, wapienie, dolomity: niezbędne do wytwarzania cementu. Wielkie budowle socjalistyczne= betonowe np. w Wierzbicy ( woj. Mazowieckie) wybudowano olbrzymią cementownię „ Cementownia Przyjaźni”- nazwa taka by podlizać się Rosji. Druga to cementownia w woj. Lubelskim.

Regiony mineralogiczne Polski:

Jest ich 7. Trzy z nich to tzw. reprezentanci paleozoiku: Reg. Dolnośląski, górnośląski, świętokrzyski. Dwa są reprezentantami Alpidów: region karpacki, Zapadlisko przedkarpackie. Obszary platformowe : Platforma Prekambryjska i Paleozoiczna.

• Region Dolnośląski:

• obejmuje cały obszar przedsudecki,

• całe Sudety ( wschodnie i zachodnie )

Powstał w warunkach neosynklinalnych, które trwały od prekambru po karbon ( chyba tak nie mogłam się rozczytać). Rozwijały się kompleksy skał metamorficznych i powstawały orogeniczne zapadliska śródgórskie, postorogeniczne, wulkanizm????- Liczne stożki.

Mineralizacja, która występowała na tym terenie:

• endogeniczna (wewnętrzna): koncentracja rud metalu typu magmatycznego i hydrotycznego

• egzogeniczna (zewnętrzna): śródgórskich zapadliskach, rozwinęły się utwory karbonu produktywnego. Strefa granitów, bazaltów, porfirów. W wyniku trzeciorzędowego powstały złoża magmy, kar-glinu, granitów, miocen: bogate złoża . brunatnego, liczne surówce budowlane: surowce ilaste, piaski szklarskie ( dzięki temu liczne huty szkła na tym terenie), piaski kwarcowe, warstwy żyłowe, kwarcyty, wody mineralne przede wszystkim typy wodorowęglanowego np. okolice Wałbrzycha

• Region Górnośląski:

Stanowi śródgórskie zapadlisko wieku marsyjskiego ( ? ) Osadziły się tu kompleksy skał ilastych, piaskowców z licznymi pokładami węgla kamiennego. Dewon- wapienie, dolomity, marmur ( rej. Dębnika ), osady dolnego karbonu: dostarczają wapieni służących do produkcji cementu.

Podstawowy surowiec tego regionu to węgiel kamienny, wykorzystany do ceramiki czerwonej ( na terenie Radziankowa). Bentonit - podwodne wietrzenie szkliwa wulkanicznego, biała mas, która zwiększ swą objętość 8 razy. Występują tez rudy żelaza pochodzenia synderytowego. Sole kamienne-bardzo uciążliwe dla kopalni węgla kamiennego w rej. Rybnika. W rej. Dębowca Śląskiego ( karbonu-miocenu) występuje gaz ziemny, a ( Goczałkowicach i Dębowcu wys. źródła mineralne związane z poziomem osadu siarczanowego.

• Region Świętokrzyski- obszar na wschód od dolnośląskiego.

Charakteryzuje się najbardziej skomplikowaną budową geologiczną, na która składają się:

-intensywne fałdowania w okresie kaledońskim

-wulkanizm

-potem odkształcenia zrębowe

Występuje: mineralizacja hydrotermalna ( marsyjski okres)- wys. rud siarczkowych, żelaza, miedzi, złoże pirytu np. Miedziana Góra( tą kopalnię zamknięto, bo wybudowano w rej. Tarnobrzegu)

Piryt- dostarczał nam siarki (siarczek żelaza - barwa niebiesk0-granatowa z połyskiem złota).

Z hydrotermalną mineralizacja związane są złoża kalcytu żyłowego miejscowości Różanka.

Jaskinia Raj- galena - ( Ołów z niego uzyskiwano)

Liczne złoża rudy żelaza-dewon środkowy. Największe znaczenie mają surowce skalne; marmury,, dolomity, wapienie dewońskie, piaskowce kalcytowe (karbon, jura)

• Regin Karpacki dzieli się na 2 podregiony:

1. Tatrzański

2. Fliszowy

Ad.1) skały osadowe, które tworzyły się w okresach śródziemnomorskich, osady jurajskie- rudy manganu.

Tatrzański Park Narodowy:

• rudy manganu ( Polana Ucisko )

• syderyty ( Dolina Kościeliska )

Zachowane do dnia dzisiejszego sztolnie, kuźnie; była walcownia ( budynek) murowanica -hala walcowni przebudowana na ośrodek wczasowy- zasoby w nazewnictwie.

Ad.2) Fliszowy:

• Występują przede wszystkim syderyty ilaste ( osady dolnej kredy) w rej. Cieszyna, Pilzna

• Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego występują w centralnej depresji karpackiej ( Centrum to Jasło-Krosno-Gorlice) Gorlice to obszar tz. Czołowej strefy nasunięcia mazurskiego

• Wody mineralne:

▪ solnki Iwonicz Zdrój

▪ szczawy - wody siarkowo-wodorowe Krynica Zdrój,

Muszyna,

Piwniczna

• surowce budowlane: piaskowce kredowe trzeciorzędowe, kruszywa naturalne.

• Zapadlisko Przedkarpackie:

jest wypełnione osadami mioceńskimi występującymi w postaci molasy = są to osady powstałe w wyniku wietrzenia dźwigających się gór, utwory te składają się z tzw. serii osadów Chemicznych:

• seria chlorkowa: przedgórze Karpat

• seria siarczanowa: centralna część tego zapadliska

• seria węglanowo-literalna: na obrzeżach tego zapadliska

strefie chlorkowej: występują pokłady soli kamiennej, które się ciągną od Wieliczki przez Bochnię po Tarnów, Pilno.

Strefa siarczanowa:

▪ złoża siarki rodzimej Czarkowy, Swoszowice, Osowy

Stalowa-Wola - Jeziurko nad Sanem-

dziś eksploatuje się na obszarze między tymi dwoma.

▪ występuje tutaj gips: okolice Pinczowa, Myślicy

▪ złoża alabastru- pewna krystaliczna odmiana gipsu wykorzystywana do różnych elementów dekoracyjnych- Łokuszka Wielka koło Przeborska

▪ liczne miejsca dysponujące osadami mineralnymi Busko Zdrój ( siarczkowo-wodorowe)

Strefa węglanowo-literalna:

▪ wapienie występują wzdłuż południowego obrzeża gór świętokrzyskich i na roztoczu

▪ liczne złoża gazu ziemnego, ropy naftowej - piaszczyste złoża miocenu: Przemyśl,

Łańcut

Łobaszczów

▪ jurajskie, kredowe piaskowce: okolice Krakowa

Liczne surowce stanowiące bazę piasków szklarskich liczne huty np. Tarnów; huty kryształów, huta szkła Krośnie, w Jarosławiu( głównie szkło opakowaniowe), huta szkła taflowego i szyby w Sandomierzu.

• Platforma Paleozoiczna:

Obejmuje środkową i północno-zachodnią część naszego kraju ( z wyjątkiem wcześniej wymienionych stref i alpidów).

Granica Linia Koszalin- Tomaszów Lubelski

Składa się z 3 zasadniczych pięter strukturalnych:

- prekambryjskie podłoże krystaliczne ( leży najgłębiej)zalegają tu utwory paleozoiczne, które są przykryte ceksztyńsko-kenozoiczno-mezozoiczną pokrywą, która charakteryzuje się ogromną miąższością( 7 tys. m )te utwory starsze leżą bliżej powierzchni. Te osady zostały zaburzone w okresie pokredowych ruchów tektonicznych. W tej pokrywie osadowej największe złoża to osady ceksztyńskie:

▪ miedzi (okolice Polkowic, Lublina )

▪ sole kamienne, sole potasowe ( ob. Kujaw: Kłodawa, Inowrocław, monoklina

przedsudecka)

▪ niewielkie ale liczne złoża gazu ziemnego i ropy naftowej

▪ złoża rud cynkowo-ołowiowych; rejon Zawiercia

▪ złoża zwietrzelinowe rud żelaza, manganu- niewiele, występują najczęściej w

kotlinach krasowych

Osady triasu to baza surowców skalnych ( wapienie, dolomity, margle )-podstawa przemysłu wapiennego

Jura- rudy żelaza ( wyż. Krakowsko - Częstochowska, obszar Kujawski, Świętokrzyski, na

Pomorzu- Łobez )

Liczne złoża wapieni: cementownia Kujawy

Złoża fosforu (Radom po Anapol)-o niskiej zawartości pięciotlenku fosforu

Miocen III-rzędowy- występowanie licznych paleozoicznych złóż węgla brunatnego ( Polska

centralna i zachodnia)

liczne surowce ilaste głównie dna ceramiki; IV-rzędowa baza surowców ceramicznych i budowlanych-kruszywa naturalne i, piaski.

Liczne źródła mineralne ( rej. Kamienia Pom., Połczyn Zdr.,

Ciechocinek, wody żelaziste Nałęczowie)

• Platforma Prekambryjska:

Składa się z 2 pięter strukturalnych:

• prekambryjskie podłoże krystaliczna nią nałożona pokrywa paleozo-kenozo-mezozoiczna, a na tym obszarze kilka mniejszych jednostek strukturalnych:

◦ od północy to: Wyniesienie Łeby,

Obniżenie Perybałtyckie,

Wyniesienie Mazursko-Suwalkie,

Obniżenie Podlaskie,

Wyniesienie Sławatyczne,

Obniżenie Nadburzańskie

Fastyd( ???????)- ten obszar wchodzi w skład Cesarstwa Rosyjskiego: ośrodek włókienniczy.

Budowa kopalni w rejonie suwalszczyzny:

Wanad i tytan- uszlachetniacza stali, wyk. Także przy budowie samolotu; ale nie maja one na tym terenia charakteru pokładu tylko podkładki, soczewki bardzo często stromo położone i głęboko na szczęście zahamowano tą eksploatację.

Osady karbonu na platformie prekambryjskiej: węgla ( Zagłębie Lubelskie; wybudowaliśmy kopalnie w najgorszym miejscu-bogdanka wielokrotnie były zalewana)

Na wyniesieniu Łeby mamy olbrzymie złoża soli kamiennej występującej w postaci pokładów, zalegają na dość znacznej głębokości

Rejon Wejherowa, Ustka, -złoża soli potasowej, wyraźne pokłady, ale wada jest wysoki stopień nawodnienia wchodzą pod zatokę Pucką łatwiej jest kupić za zagranicy.

Liczne złoża surowców tj.; kreda pisząca ( pilnik), kreda jeziorna ( do wapniowania gleb), surowce ilaste- cegielnie, kryszyny budowlane.

Zasoby a przede wszystkim liczność surowców stwarza dogodne warunki dla gospodarki, ale my je za szybko i źle eksploatowali, co spowodowało zmniejszenie tych zasobów.

Np.

Zasoby węgla: zmniejszyły się o 14 mld ton - przyczyna; wydobycie i straty towarzyszące wydobyciu ( wydobywaliśmy przede wszystkim metodami mechanicznymi, czyli interesowaliśmy się tylko tymi o odpowiedniej miąższości a te o mniejszej odrzucaliśmy).

Większość tych surowców, którymi dysponujemy charakteryzują się ubytkiem, wyjątek sól kamienna-przychód.

Kruszywa naturalna, kamienie- przychód

Uwzględniając zasoby, wydobycie i możliwości przyszłe dokonywane są różne klasyfikacje mi. In. Prof. Ney sklasyfikował surowce na 3 grupy:

1. surowce, których zasoby są duże i one powinny stanowić strategię rozwoju gospodarczego Polski ( Polska eksploatuje surowce typie kolonialnym (?) = Wydobywa, ale nie przetwarza, tylko wysyła za granicę): węgiel kamienny, brunatny, sól kamienna, siarka, rudy miedzi, srebro, z pewnym ograniczeniem rudy cynku i ołowiu, surowce skalne wapienne, anhydryty, kreda pisząca, gliny kamionkowe, piaski szklarskie i hormiejskie (chyba tak), kamienie drogowe i naturalne, kruszywa naturalne.

2. Surowce, których zasoby możliwości wydobycia pokrywają nasze aktualne potrzeby: rudy cynku i ołowiu, ( są szanse jeszcze odkrycia), rudy żelaza( tu się przeliczył, bo nastąpił krach i nie możemy jej zaliczyć do żadnej grupy surowców, bo nie eksploatujemy, a on zaliczył bardziej ze względu na uszlachetniacze), surowce materiałów ogniotrwałych: kreda jeziorna, dolomity.

3. Surowce, o których się nam marzy i mamy ich niewiele w stosunku do potrzeb: gaz ziemny, ropa naftowa, sól potasowo-magnezowa, b...?, cyny, gliny ogniotrwałe, dolomity dla przemysłu ceramicznego i szklarskiego

Polska posiada dużo surowców, ale zasobność jest zróżnicowana I już w tej chwili nie możemy liczyć na wielkie odkrycia. Rocznie importujemy 17 mln ropy naftowej.

2004-12-04

Surowce skalne:

• Węgiel kamienny w Polsce występuje w trzech zagłębiach: Górnośląskim, Dolnośląskie, Lubelskie

I Górnośląskie - dominuje pod względem wielkości zasobów, jest jednym z największych zagłębi w Europie, intensywna eksploatacja złóż od XVIII w. Spowodowała, że najlepsze złoża zostały już wyczerpane.

Powierzchnia zagłębia 7.500 km², czyli ¾ granic Polski, 5.800 km² zagospodarowane jest na skalę przemysłową, wydobywa się głównie węgiel kamienny.

Muraki - najstarsza kopalnia uruchomiona w 1740 r. i czynna do dnia dzisiejszego.

Seria węglonośna zalega na głębokość 4800 m, najlepsze rozpoznanie serii na obszarze czynnych kopalni - otwory wiertnicze 1250 - 1500 m, maksymalna ilość podkładek węglowych 520, natomiast miąższość waha się od 40 - 24 m. Największa miąższość w kopalni Kazimierz - Juliusz, występują tu wszystkie typy węgla, od najbardziej energetycznego, potem koksującego, którego jest bardzo mało. Warunki wydobycia są coraz trudniejsze - naturalne zagrożenia, tąpnięcia, wysokie stężenia gazów występujące razem, ze złożami węgla, eksplozje na dużych głębokościach, warunki geotermiczne ciężkie, na głębokości 500 m - 14º, 1250 m - 60º, jest to duże utrudnienie, gdyż 60% eksploatowanego węgla zalega na głębokości 600 m. Przystąpiono niedawno do eksploatacji filarów ochronnych pod miastami, co stanowi 1/3 całorocznego wydobycia Polski, co jest „polską specjalnością”. Na powierzchni powstają zniekształcenia, zapadanie wyrobisk, zawały na powierzchni, pod powierzchnią pustki.. Utrudnienia dla komunikacji, likwidacja lotniska, powstało dużo zbiorników retencyjnych (lotniska przeniesiona poza teren wyrobisk, drogi cierpią dzięki zniekształceniom terenu.

Węgiel kamienny w zagłębiu Górnośląskim eksploatowany jest z terenów:

1. Siodło Górne - najbliżej powierzchni ziemi

2. Niecka Bytomsko - Dąbrowska - w okresie lat '90 wydobywano z tego obszaru 50% całego węgla, większość kopalni była usytuowana na tym terenie.

Kopalnie były wybudowane przed I wojną światową, są to kopalnie przeznaczone w I kolejności do likwidacji - spory z górnikami.

Polska nie potrzebuje w dzisiejszych czasach tyle węgla, co kiedyś, gospodarka zmieniła się na oszczędną, dawniej przemysł był bardzo energochłonny dziś oszczędza się jak tylko można.

W zachodniej części zagłębia występuje węgiel koksujący: Gliwice, Żary - znane, kiedy należały do Niemiec, rejony Rybnika - duże odkrycie złóż węgla koksującego, Jastrzębie Zdrój - w latach '70 uzdrowisko, przeniesiono je do Ustronia na pd od Skoczowa. Teraz główne kopalnie znajdują się w Rybnickim Okręgu Węglowym, są to kopalnie silnie gazowe, od dużym prawdopodobieństwie wybuchu.

W latach '90 skorzystano z pomocy USA zaczęto eksploatować metan, uzyskano, większe bezpieczeństwo podczas wydobycia węgla oraz zyskano metan.

Miąższość na tym terenie jest zróżnicowana od 90 m do 15 m, pokłady węgla są silnie potrzaskane, poprzesuwane uskokami, gdy dane złoże się wyczerpie trzeba zaczynać nowy pokład wiąże się to z dużymi kosztami. Gęsta sieć uskoków udokumentowana sprawiła, że nie osiągnięto wydobycia, jaką sobie zamierzono.

Antracyt - węgiel głównie koksujący - do ogrzewania mieszkań, eksploatacja tego węgla sięga znacznej głębokości

Zagłębie Górnośląskie ma już ograniczone zasoby i perspektywy na najbliższy czas nie jest wesoły.

II. Zagłębie Dolnośląskie - kiedyś większe znaczenie, dziś już nie ma znaczenia gospodarczego, gdyż wyczerpano najwygodniej położone zasoby.

Tereny wydobycia węgla:

1. Wałbrzych i Nowa Ruda - główne eksploatacja przypowierzchniowych pokładów węgla w XIV w., a w XVI w. pracowało kilka kopalni o stałym, wydobyciu: Biały Kamień 1561 r, Chwalibogu - 1594 r.

Rozwój węgla kamiennego w II połowie XVIII w. związany z rewolucją przemysłową, węgiel położony był w trudnych warunkach geologicznych - liczne uskoki, pokłady pochylone pod niekorzystnym kątem - unieruchomienie prac.

Węgiel ten charakteryzuje się:

• Głównie antracyty, pół antracyty - węgle ni e do dalekiego transportu, przerabiano do w koks

• Wydobycie nie przekraczało 2% wydobycia Polski, wartość tego węgla wynikała z jego bardzo dobrej jakości, dziś złoża te są praktycznie wyczerpane - zamyka się ten cały obszar, co spowodowało problem społeczny - brak miejsc pracy i wzrost bezrobocia.

III. Zagłębie Lubelskie - Obszar na wsch od Lublina i ciągnie się od Radzenia, Polesie, Hrubieszów na pd.

Prof. Samsonowicz w latach '30 prowadził badania i kontynuował je po II wojnie światowe, twierdził, iż na tym terenie występują złoża karbonu produktywnego. I badania przeprowadzone prze Instytut Geologiczny nie wykazały żadnych złóż. Dopiero w 1966 r. stwierdzono występowanie węgla o znaczeniu wydobywczym.

Chełmża w 1976 r. przystąpiono do budowy kopalni Bogatynia, budowa sprawiła, że podzielono zagłębie na 2 części:

• Pn - zach - Lubelska

• Pd - wsch - Chełmsko - Hrubieszowska

Na całym obszarze stwierdzono 24 pokłady węgla od 70 cm do 3,8 m, w żadnym, profilu nie natrafiono łącznie na wszystkie pokłady. Do eksploatacji z 24 pokładów geolodzy wytypowali 13 między innymi w czesi lubelskiej (0,70-3,80 m) oraz w czesi hrubieszowskiej (1,20 m) - odłożono na późniejszy czas, gdyż są to węgle koksujące i wysoko gazujące.

Zasoby rozpoznane szacuje się, że maja 6,4 mld ton, a to, co możemy jeszcze znaleźć to około 28 mld ton.

Eksploatacja:

• Problemy głównie hydrogeologiczne - kopalnie często zalewane kurzawką - woda z piaskiem - cementuje się szyby , żeby ni e zniszczyły się np. Szyb Stefanów - kopalnia o ograniczonej eksploatacji, stanowi ograniczanie przed zalewem wód - daje niewiele węgla na regionalne potrzeby.

• Przystępując do lokalizacji budowy kopalni nie wykorzystano zdjęć satelitarnych (USA chciało nam pomóc w przeszkoleniu pracowników, aby odczytywać zdjęcia satelitarne) - zlokalizowano kopalnie w najgorszym miejscu, wybudowano osiedle Łączna na złożu, między szybami górniczymi - znowu problem, jaki mamy na Górnym Śląsku.

Węgiel brunatny - rozwój wydobycia tego węgla udokumentowanie nowych złóż po II wojnie światowej. Rejon Krakowsko - Częstochowski, Zawircie - wydobycie w XVIII w - Zębice, Turoszów głównie wydobycie na potrzeby lokalne, w XIX w wzrost wydobycia po otworzeniu I kopalni - w X w.. Budowa większych kopalń związana była z większym wydobyciem sięgającym 40 tyś ton, co roku wzrastało o 5 tyś. ton w I latach XX w.

Kopalnie w Turoszowie, Czaple, Lubań, Smogula, Sieniowy - charakter złóż był sfałdowany, łąki, siodła - eksploatowano pokładu znazne, powstawał krajobraz księżycowy, ze względu na odkrywkowy charakter kopalń. Drobne kopalnie zamknięto po II wojnie światowej. Kopalnia turoszowska - złoża węgla brunatnego w rejonie Zawiercia dość wcześnie eksploatowane na początki II połowy XVIII w. w 1920 roku w okolicach Zawiercia wydobyto 248 000 ton, w 1935 r. zlikwidowano ostatnią kopalnię Zygmunt Poręba - gdyż były już duże trudności z eksploatacją/ do 1958 r działały jeszcze odkrywki Zawiercie 1 i 2, ten rejon stracił na znaczeniu, gdyż zaczęliśmy wydobywać złoża w rejonach Konina. Węgiel triasowy wydobywano na obszarze Gór Świętokrzyskich, eksploatacja na potrzeby lokalne. Węgiel brunatny posiadał dużo wody, co powodowało, ze jest mniej kaloryczny i nie nadaje się do dalszego transportu, dlatego budowano elektrownie blisko kopalni.

Złoża dziś eksploatowane są na 3 obszarach:

• Turoszowski

• Koniński

• Bełchatowski - największy obszar wydobycia i możliwość zwiedzenia

Złoża - miąższość jest bardzo zróżnicowana, złoża turoszowskie składają się z dwóch pokładów: górnego i dolnego - soczewki wkład średni 20-22 m nad pokładem znajduje się warstwa pomczysta - 45 m, górny pokład dochodzi maksymalnie do 97 m.

W rejonie Konina - głównie soczewkowe pokładowe, nie taka jak w turoszowskim, zalęgają warstwy płytko na powierzchni ziemi, częste problemy - kopalnia odkrywkowa, elektrownia Lubstów.

Turek - elektrownia, niedaleko brykietownia, wykorzystanie miału węglowego, niedaleko przebiega linia kolejowa Górny Śląsk - Gdynia w okolicach Okoła nie ma mostu łączącego z Turkiem - brak zaopatrzenia w węgiel, węgiel dowożona z Bartoga - tonaż wzrósł, lecz energia nadal droga, w rejonie Ostrowa prowadzono gaz ziemny do Turka, Jaroszewicz - zamknięcie zaworów - dużo błędów, brak rozwoju gospodarki.

Złoża bełchatowskie - wysoczyzna P…….. pd od Bełchatowa rozciąga się obszarem od Rześnia na zach po Gonkowice na wsch, leży w rowie tektonicznym 1,5 - 2,5 km, długość 40 km, podzielone na 3 pola Szczerców (wsad solny - Dębice - pokłady o dużej miąższości przeciętnie 60 m lokalnie 120-130m), Bełchatów (węgiel zalega na 141 m, miąższość 54 m), Konin (- wsch część mniejsza miąższość). miąższość surowców stałych to torf - surowiec energetyczny na potrzeby lokalne, teraz rolnictwo, a nawet przemysł (prof. Tołpa - leki).

Torfowiska znajdują się na terenie całego kraju w XVI w., od XIX w wykorzystywany w rolnictwie, archeologii, znaczenie torfu wzrasta w okresie wojen. Różne są typy torfu, miąższość 1-3m, w nielicznych miejscach - Podlasie 17 m; znaczenie torfowisk - naturalne zbiorniki retencyjne, są objęte ochroną, eksploatacja zakłóca obieg wody w przyrodzie, na wsi często podpala się torfowiska - potrafią się tlić przez wiele miesięcy.

Zapadlisko przedkarpackie - przemysł naftowy - petrochemiczny, duży wkład Łukaszwicza - zapoczątkował przetwórstwo ropy naftowej, „olej skalny” - olej ten wykorzystywano do smarowania osi. W 1852 r. z Janem Zechą destylując ropę uzyskał naftę w 1853 r. - konstruuje lampę naftową - Szpital we Lwowie, Wydobycie na skalę przemysłową w 1854 r. - współzałożyciel - Łukasiewicz na pd - czynna zamieniona dziś na skansen, liczba szybów większa niż na całym Półwyspie Arabskim.

Łukasiewicz zakłada rafinerię w 1865r, 1856 r. - zakłada Gulaszowice, 1862 r. - metoda nie kopania dołów - wiercenie szybów - studni, w 1862 - ta metoda funkcjonowała w Polse. W Krośnie muzeum regionalne lamp naftowych z okresu secesyjnego.

Rudy miedzi, ołowiu, cynku - mało istotne ze względu na wydobycie.

Złoza chemiczne

• Siarka - wydobywana w Tarnobrzegu, siarka rodzima, duże złoża dla celów zbrojeniowych, chemiczna - kwas siarkowy, Piaseczno - wyczerpana, kopalnie zamknięto, lewy brzeg Wisły koło Sandomierza - kopalnia odkrywkowa w sąsiedztwie fabryka kwasu siarkowego i nawozów fosforowych, spadek znaczenia na świecie (7 mln ton)

• Sól kamienna - duże złoża na trenie Polski, występuje w 3 formach

• Cekrztyńska

• Triasowa

• Mioceńska

Największe znaczenie ma Wieliczka - Bochnia eksploatacja od XI w., ciągnie się od Tarnowa, Pilsno po Wieliczkę na zach od Żor, Rybnika - utrapienie z zagłębiem Górnośląskim - zasalają wody podziemne - duże stężenie NaCl.

Zaobserwowano rywalizację pomiedzy kopalnią we Wieliczce i Bochni, która wcześniej zaczęła wydobywać sól. 3000 lat p. n. e. - sól wydobywano w okolicach Wieliczki, wydobywano ja metodą głębinową, Bochnia zaczęła wydobywać w 1248 r, natomiast najstarszy szyb Wieliczki -Goryszewski otwarto - w 1280 r. złoża w Bochni są już na wyczerpaniu -zaczęto wydobywać lizawkę - dlatego została reaktywowana.

W Wieliczce sól była wydobywana od wieków, występuje na 9 poziomach 640 - 327 m. Eksploatacja - 2040 ton, najwięcej 1136 do dzisiaj niedostępne - w ochronie dla dziedzictwa kulturowego 224 -. Ozdobione rzeźbami, żyrandolami. W 1946 r. na głębokości 200 m zorganizowano podziemne sanktuarium przekształcone w szpital, wilgotność 75 - 92 %, temp. 13,6 ºC - dużo jodu, bromu, leczono choroby oskrzelowe, reumatyczne, narządów ruchu, organizuję się imprezy, w podziemiach organizowane są coroczne targi minerałów, skamieniałości, biżuterii, kryształy soli wytwarzają się bardzo szybko. Udostępniono trasę turystyczną 290 m w Bochni - pełni podobną funkcję jak Wieliczka.

Maszyna parowa w XIX w w szybach, gdy - szyb Sutorii, największa zachodnia komora 1697 r., Wawrzyn w latach '80 powiększono i zrobiono sanatorium - innego charakteru, kawa, herbata, kino, tańce. Rozmiar komory długość - 350 m, szerokość 18 m.

Wielkość nieodnawialnych zasobów - substytuty - surowce skalne w budownictwie, wśród surowców skalnych ze względu na genezę powstania wyróżniamy:

• Magmowe - wykorzystywane w budownictwie,

• Metamorficzne

• Ilaste

• Krzemionkowe

• Kamienie skalne

Granity na pd, Dolny Śląsk, Tatry w masywie Skrzeliskim, Strzegomskim, Karkonoskim, znaczenie granitów - wykorzystywany do płyt okładzinowych, kamieni drogowych, kostka granitowa, twarde grysy

Sjenit - surowiec budowlany w Środkowej Polsce, na pn od Sobótki, pd od Ząbkowic - wykorzystywane do płyt okładzinowych, elementy blokowe, grys drogowy, właściwości polerujące, cokoły pomniki nagrobne, ozdobne - np. Cokół - pomnik Adama Mickiewicza

Bazalt - Dolny Śląsk - Góra św. Anny - na górze zastęp franciszkanów, nad urwiskiem kamieniołom 1955 r. wybudowany pomnik Czynu powstańczego - 1921 r. - twórca pomnika Ksawery Mikowski, duża twardość, przyczepność do materiałów, kostka drogowa - po zmoczeniu bardzo śliskie.

Gnejsy, porfiry, autra itp.

Serpentynity - kruszywo drogowe, do budownictwa, materiał ognioodporny, kamień ozdobny - wybudowano z niego wiele ołtarzy na Dolnym Śląsku, ambony - Sobótka, Nowa Ruda, Szklarki, Jordanów

Nefryt - kamień półszlachetny

Wapienie krystaliczne - baza dla wapna, do cementu

Kamień łamany - hutnictwo, elektrownie

Wapno palone, budowlane, nawóz.

Wojkciszów zach część Sudetów eksploatacja od 200 lat, wapienie krystaliczne, marmury - Skroń Śląski - biała i zielona Marianna - mała ścieralność - liczne detale głównie ministerstwo finansów, filharmonia warszawska.

Mielkin nad Bugiem występowanie kredy piszącej „Marmury” - przeobrażone wapienie niekrystaliczne - region świętokrzysko - krakowski XV - XVI w - kamieniołom Kadzielnia - dziś amfiteatr w Kielcach, kolumna Zygmunta III Wazy - 1644 r., Zygmuntówka Chęcin, po II wojnie światowej surowce, skały okruchowe - piaskowce, piaski szklarskie, budownictwo, wznoszenie budynków, kościołów, przebarwienia od ciemnej wiśni do jasno żółtego w rejonie Wąchocka, klasztor cystersów pasów wiśniowych.

Skały krzemionkowe - krzemienie w paleolicie używane do wyrobu siekierek, noży, Krzemionki Opatowskie - krzemień, w XVII - XVIII w - wyrabianie skałek do strzelb -skałkowskie, krzeszowickie pod Krakowem, dziś w celach jako repliki siekierek, noży.

Muzeum Ziemi w Warszawie, kule w młynie do rozkruszania innych skał, bębny obrotowe, krzemień pasiasty - cele jubilerskie.

---