Chłopi Reymont

Reymont był synem wiejskiego organisty, urodzony we wsi Kobiele Wielkie, po 57 latach burzliwego życia został w 1924 roku laureatem literackiej Nagrody Nobla. Był wyjątkiem w epoce, którą zdominowała liryka, odwrócenie się od świata zewnętrznego i poszukiwanie te-matów w tajemnicach ludzkiej psychiki. Reymont natomiast był twórcą dążącym do wiernego odtworzenia rzeczywistości poznawanej za pomocą zmysłów. Bo-haterów swoich utworów budował w oparciu o własne doświadczenia, przeżycia i obserwacje. Praca nad dziełem rozpoczęła się dość prozaicznie, Reymont podpisał w 1897 r. umowę z redakcją "Tygodnika Ilustrowanego, zobowiązując się napisać tetralo-gię zat. "Chłopi". Jednak kłopoty zdrowotne, a później wypadek kolejowy (lipiec 1900 r.) spowodowały, że pisanie powieści rozciągnęło się na lat dziesięć. Druk rozpoczęto w 3 numerze "Tygodnika" w 1902 r. Prenumeratorzy pisma wkrótce otrzymali wydanie książkowe pierwszego tomu zat. "Jesień". Dwa lata później, tj. w roku 1904, wyszła pełna edycja dwu pierwszych tomów, "Jesień" i "Zima". Trzeci tom, "Wiosna", pojawił się w druku dopiero w 1906 r., a ostatni, "Lato", w trzy lata później. "Chłopi" jako epopeja Na epickość powieści, którą liczni krytycy porównywali z "Panem Tadeuszem" czy "Iliadą", składa się: · koncepcja czasu (wiecznego, powtarzalnego, płynącego powoli ale nieuchron-nie); · bohater zbiorowy (gromada wiejska, na której tle przedstawieni są bohatero-wie indywidualni); · fabuła epizodyczna (wiele zdarzeń nie tworzy akcji, lecz służy budowaniu tła społecznego i obyczajowego); · eksponowanie przyrody jako bohatera równorzędnego człowiekowi; · szczegółowy opis przedmiotów, sytuacji, wyglądu, obyczajów, tradycji; · połączenie dwu stylów opowiadania: - patetycznego (scena śmierci Boryny), - realistycznego (służącego opisowi codzienności chłopów) Tym, co różni "Chłopów" od klasycznego eposu, jest przede wszystkim koncep-cja narratora, u Reymonta utożsamianego z bohaterami. Fabuła Wydarzenia w powieści daje się ułożyć w trzy ciągi. 1. Pierwszy to losy głównych bohaterów i całej społeczności wsi. Ukazane są tu zróżnicowane typy ludzkie. Łącznie w "Chłopach" pojawia się około dzie-więćdziesięciu postaci. Mamy więc do czynienia z panoramicznym obrazem środowiska wiejskiego. W tej warstwie przedstawiono: · Dzieje Macieja Boryny (postać wiodąca w tomie I). Postać potraktowana bardzo realistycznie, wyróżnia się na tle lipieckiej gro-mady zamożnością, siłą charakteru, pracowitością, statecznością i zaradnością. Posiada ewidentne cechy przywódcze (wieś darzy go większym zaufaniem niż wójta). Poznajemy go jako 58 letniego mężczyznę zawierającego związek z 19-letnią Jagną. Jest to związek z namiętności i rozwagi (pole matki Jagny przylega do jego majątku). Ożenek wyrabia w nim poczucie bycia prawdzi-wym gospodarzem. Wyrachowanie i egoizm sprawiają, że gotowy jest złączyć się z dworem przeciwko chłopom. Zdaje sobie sprawę, że praca jest podstawą sensu egzystencji (kiedy spostrzega, że Hanka ma charakter i jest "robotna" zmienia swój stosunek i traktuje ją jak prawdziwego członka rodziny).W spo-rze o las stara się konflikt załatwić polubownie, ale zna granice kompromisu i ryzykuje rozprawę, którą przypłaca zdrowiem. Urażony w swej godności i ambicji męża i posiadacza staje się zdolny do zbrodni (tylko przypadek spra-wia, że przychwyceni kochankowie uchodzą z życiem). Jest więc postacią zło-żoną, nie wolną od słabostek i małostkowości. · Losy Antka Boryny (od romansu z Jagną, poprzez wypędzenie z domu, wię-zienie, aż do powrotu na ojcowiznę; wątek miłosny Antka i Jagny zdominował tom II)). Syn Macieja w chwili rozpoczęcia akcji jest już człowiekiem dojrzałym. Nie kocha żony, Hanki i pracując u ojca czuje się wykorzystywany. Jego wielką miłością jest Jagna i małżeństwo ojca pogłębia konflikt (Maciej Boryna za-właszcza ukochaną kobietę i pozbawia 6 morgów, które prawem dziedziczenia Antek uważał już za swą własność). Miłość i nienawiść sprawiają, że zapomi-na o obowiązkach. Ciężar troski o los rodziny spada na barki Hanki. Nie po-trafi jednak odejść ze wsi. Porywczy, skłonny do bójek, uparty i dumny ma silne poczucie własności. Pozornie tylko lekceważy opinię otoczenia (boleśnie odczuwa izolację społeczną spowodowana związkiem z macochą). W końcu dochodzi do wniosku, że normy określające współżycie w gromadzie i dla nie-go są nadrzędnym nakazem ("W gromadzie żyję, to i z gromadą trzymam! Chceta ją [Jagnę] wypędzić, wypędźta; a chceta se ją posadzić na ołtarzu, po-sadźta! Zarówno mi jedno!"). Nie chce narazić się zbiorowości, bo z racji po-zycji majątkowej do niego należeć będzie przywództwo nad gromada. Członek gromady, mąż, ojciec i gospodarz przezwycięża w nim namiętnego kochanka. · Hanka (wiodąca postać w tomie "Wiosna") Postać ewoluująca w miarę rozwoju wydarzeń. Początkowo płaczliwa, nieza-radna i zastraszona (boi się Antka i starego Boryny). Wygnana jednak z domu zmienia się. Ciężka sytuacja materialna po przeniesieniu do ojca Bylicy, po-czucie tragizmu zdrady zadurzonego w Jagnie Antka nie załamują jej, a wręcz przeciwnie - wyzwalają niespodziewana energię ("bieda łacniej przekuwa człowieka niźli żelazo"). Znamienna jest jej reakcja na wymówki Antka, że przyjęła od starego Boryny pieniądze i żywność - Antek ucieka przed jej gniewem z domu. Podczas choroby Macieja i pobytu Antka w więzieniu ujaw-niają się jej zdolności godpodarsko-organizacyjne. Przedsiębiorcza, zaradna i energiczna staje się podporą rodu Borynów. Nienawidzi Jagny, ale pierwsza wyciąga rękę na zgodę przed pielgrzymką do Częstochowy. Jedna z najświet-niejszych kreacji kobiecych w polskiej literaturze · Życie Jagny Wiejska piękność, córka wdowy Paczesiowej, siostra Jędrzycha i Szymka. Rozpieszczana przez matkę, nie dorosła do małżeństwa. Nieprzystosowana do życia w gromadzie, próbuje żyć na własny sposób. Nie ma sprecyzowanych marzeń ani uczuć ("... taka cichość we mnie rośnie, kieby śmierć przy mnie stojała, a tam mnie cosik porywa, tak ponosi, że tego nieba bym się uwiesiła i z tymi chmurami poniesła w świat"). Odczuwa zmysłową miłość do Antka, ale i sielankowo-poetycznie durzy się w Jasiu. Urodzona artystka przeżywa inten-sywnie muzykę organów, wzrusza opowieścią Rocha czy pięknem wiosennego krajobrazu. Posiada zdolności artystyczne (kraszanki, wystrzyganki). Obca jest jej pogoń za bogactwem (drze zapis i rzuca pod nogi Hanki). Dramat dziew-czyny, zakończony wygnaniem ze wsi, wynika z jej odmienności. Jagna zapła-ciła przede wszystkim za życiowe niepowodzenia wójtowej i organiściny. · Tragiczne dzieje Kuby Sochy. Reprezentant przekonania o "duszy anielskiej" polskiego ludu. Powstaniec z 1863 r. Ma silne poczucie dumy rodowej, czuje się gospodarskim synem, zaś los parobka przyjmuje z chrześcijańską pokorą. Z życzliwości ofiarowuje księdzu kilka upolowanych przepiórek, a niespodziewana zapłata ("tylachna pieniędzy", czyli złotówka) i podszepty Jankiela sprawiają, że rozpoczyna kłu-sowanie na pańskim polu i w lesie. Nie jest złodziejem (zwymyślał Żyda, gdy ten proponował mu pokątną sprzedaż podbieranego koniom owsa), ale wła-sność dziedzica traktuje jako niczyją. Podczas jednej z pierwszych wypraw zostaje postrzelony. Nie wie jak się zachować i o pomoc prosi Jagustynkę i Jambrożego. Lęk przed szpitalem doprowadza go do okrutnego samookale-czenia (ucina sobie nogę) i śmierci z wykrwawienia. Boryna ceni jego praco-witość, ale nie wynagradza go odpowiednio za ciężką pracę i oddanie. Nie ma w Kubie śladów egoizmu, a głęboka religijność ma wiele z franciszkańskiej pokory. 2. Drugi ciąg to czas obejmujący rok obrzędowo-liturgiczny. Jest opis całego spójnego systemu obyczajów wsi polskiej (folklor: wróżby, przesądy, tradycje, zwyczaje). Np.: - opis jarmarku (t.I), - "zrękowiny" (t.I), - wesele Boryny (t.I), - wieczerza wigilijna (t.II), - Wielkanoc (t. III), - obrzędy pogrzebowe (t.IV), - odpust (t. IV). 3. Trzeci wyznacza niezmiennie powtarzalny rytm pór roku i wyznaczony przez ten rytm tok zajęć związanych z pracami rolniczymi. Np.: - szatkowanie kapusty (t.I), - przędzenie wełny (t.II), - symboliczny siew (t.III), - żniwa (t. IV). Narracja Narrator nie przynależy do świata przedstawionego, jest niewidoczny dla odbior-cy i anonimowy. Można wyróżnić trzy jego typy (wg. K. Wyki): 1. najczęściej natykamy się na "wsiowego" gadułę, który uczestniczy w obycza-jowo-obrzędowo-liturgicznym toku opowieści 2. rzadziej opowiada i opisuje "młodopolski stylizator" o poetycko-inteligenckiej prowienencji, wskazujący rytm prac ludzkich sprzęgniętych z przyrodą (np. impresjonistyczne opisy jesiennego pola, symboliczny obraz śmierci Boryny), 3. sporadycznie zaś mówi realistyczny obserwator zaznaczający swoją obecność głównie w toku fabularnym (przedstawienie struktury społecznej wsi). Niewiele jest jednak fragmentów, w których funkcje te miałyby jednoznaczny charakter. Najczęściej realizowane są łącznie (przybierają postać określonych form podawczych z nasileniem cech wypowiedzi właściwych poszczególnym narratorom) Język Reymont uchodził za mistrza słowa. Artyzm ten w pełni zademonstrował w "Chłopach". Ok. 40% języka powieści to gwara dominująca w dialogach. Jest ona zbliżona do gwary używanej w okolicach Łowicza i Skierniewic (nieopodal leżą Lipce). Generalnie jednak w dziele Reymonta występuje stylizacją: · gwarową (obecną na wszystkich poziomach języka) - fonetyczną (np."hale" zamiast "ale"), - fleksyjną (np. "chodźta", "ociec", "mówili"), - leksykalną (np. "paskudnik"), - składniową (np. "Oczy swoje mam i miarkuję se ździebko") · realistyczną (sięganie do mowy potocznej), · młodopolską (poetyka liryki, z elementami naturalistycznymi i impresjonistycznymi). Autor również indywidualizuje mowę swoich bohaterów.