Ubezpieczenia obowiązkowe
1.UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWE - CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA
Ogólnie ubezpieczenia możemy podzielić na dobrowolne oraz obowiązkowe. Ubezpieczenia obowiązkowe są istotniejszym i ważniejszym rodzajem ubezpieczeń ponieważ wynikają z istnienia prawnego nakazu zawarcia umowy ubezpieczeniowej. Nakaz ten obejmuje następujące działalności i związany z nimi obowiązek ubezpieczenia:
posiadanie pojazdu mechanicznego - odpowiedzialność cywilna za szkody powstałe w wyniku używania tych pojazdów, czyli tzw. ubezpieczenie OC kierowców
posiadanie budynków gospodarstwa rolnego - ubezpieczenie od ognia oraz innych zdarzeń losowych
prowadzenie gospodarstwa rolnego - ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników
inne działalności i nakaz ich ubezpieczenia wynikający z ustaw oraz umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polskę.
Działalności te cechuje więc przymus ubezpieczeniowy, prowadzenie ww. działalności sprowadza się do konieczności ich ubezpieczenia.
W systemie gospodarki rynkowej, w którym panuje wolność gospodarcza (co do zasady) obowiązek zawarcia jakiejkolwiek umowy jest czymś nadzwyczajnym, wyjątkowym i traktowany jest jako wyjątek od zasady dobrowolności, który uzasadnia się specjalnymi okolicznościami społecznymi i gospodarczymi. Taki wyjątek od tej zasady dobrowolności wpływa na zakres praw obywatelskich, dotyczy to głównie obowiązkowej ochrony ubezpieczeniowej. Podpisania umowy ubezpieczenia obowiązkowego nie może odmówić zakład zajmujący się ubezpieczeniami obowiązkowymi, zakład ten ma nakaz podpisania umowy, jest to kolejna cecha charakterystyczna tych ubezpieczeń.
Źródłem nakazu zawarcia umowy (przymusu ubezpieczeniowego) jest: ustawa o działalności ubezpieczeniowej (art. 4 pkt 1-3) lub inna ustawa ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polskę umowa międzynarodowa (art. 4 pkt 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej).
Należy zwrócić uwagę na to, iż pojęcie przymusu ubezpieczenia jest zróżnicowane co sprawia, że kategoria ubezpieczeń obowiązkowych nie jest jednorodna. Pozwala to na wyróżnienie następujących rodzajów ubezpieczeń obowiązkowych:
ubezpieczenia obowiązkowe sensu stricto,
ubezpieczenia obowiązkowe sensu largo.
Ubezpieczenia obowiązkowe sensu stricto noszą również nazwę „powszechnych ubezpieczeń obowiązkowych”. Oprócz ubezpieczeń OC kierowców, rolników, ubezpieczeń budynków, zaliczamy do nich także ubezpieczenie OC doradców podatkowych, wynikające z normatywnej regulacji prawnej ogólnych warunków tego rodzaju ubezpieczenia. Należy wymienić również szczególne ubezpieczenia obowiązkowe w skład których wchodzą pozostałe ubezpieczenia objęte przymusem ubezpieczeniowym. Powszechne ubezpieczenia obowiązkowe oraz szczególne ubezpieczenia obowiązkowe mają istotny wpływ na przebieg opracowywania oraz kwestie prawne ogólnych warunków ubezpieczenia. Za warunki ubezpieczeń obowiązkowych stricto odpowiedzialny jest minister finansów, który wydaje je w drodze aktu normatywnego. Przepisy te ukazują warunki oraz obowiązki obu stron podpisujących umowę ubezpieczeniową. Według rozporządzenia ministra finansów w umowie obowiązkowego ubezpieczenia powinny występować następujące dane :
- data powstania obowiązku zawarcia umowy obowiązkowej
podstawowy zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń
minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia
zakres praw i obowiązków ubezpieczającego i zakładu ubezpieczeń
Rozporządzenie określa również podstawowy system taryf, uzależniający stosowaną taryfę od długości okresu bezszkodowego i zapewniający porównywalność taryf różnych zakładów ubezpieczeń. Wysokość składki ubezpieczeniowej, wynikającej z tytułu zawarcia umowy, ustala zawsze zakład ubezpieczeń.
Warunki szczególnych ubezpieczeń obowiązkowych opracowywane są przez zakłady ubezpieczeń. Nie mają one formy przepisów prawnych lecz regulaminu ustalanego przez zakład ubezpieczeń. Są to warunki ogólne, których interpretacja związana jest z art. 385 § 2 k.c. Jednak problem poprawnej interpretacji warunków ubezpieczenia często ma miejsce w sądownym orzecznictwie, gdyż wpływ nakazów na prawa i obowiązki stron umowy nie jest już tak sztywny.
Niektóre z ubezpieczeń obowiązkowych sensu stricto, takie jak OC kierowców i OC rolników, charakteryzują się systemem kontroli spełniania nakazu ubezpieczenia co sprawia iż ubezpieczenia te również nie są jednolite. W przypadku ubezpieczeń sensu largo można mówić o jeszcze większym zróżnicowaniu, gdyż część z nich ma związek z nałożonymi ustawowo obowiązkami ubezpieczenia jednak z wyłączeniem występującego w powszechnych ubezpieczeniach obowiązkowych systemu kontroli i karnych opłat z tytułu niespełnienia powinności ustawowej (OC biegłych rewidentów, OC za szkody jądrowe, ubezpieczeni NW sportowców). Cechą charakterystyczną pozostałych ubezpieczeń sensu largo, m.in. OC brokerów oraz OC przewoźników lotniczych, jest powinność spełnienia obowiązku ubezpieczenia jako warunku wstępnego podjęcia określonej decyzji administracyjnej. Niektóre ubezpieczenia obowiązkowe sensu largo obarczone są warunkiem wstępnego zawarcia określonej umowy. Dotyczy to umowy sprzedaży na raty, umowy kredytu oraz umowy leasingu. W przypadku ubezpieczeń obowiązkowych sensu stricto najważniejsze postanowienia określane są w obowiązujących przepisach prawnych, mających przede wszystkim charakter imperatywny, czyli bezwzględnie obowiązujący. Prawa i obowiązki obu stron podpisujących umowę nie mogą ulegać zmianie. Dotyczy to również uzupełniania Może to nastąpić tylko wtedy, gdy przepis prawny na to zezwala.
Przepisy prawne określają również kary za naruszenie prawnego obowiązku zawarcia umowy ubezpieczeniowej. Dotyczy to powszechnych ubezpieczeń obowiązkowych, z wyjątkiem ubezpieczenia OC doradców podatkowych. Sankcją za niedopełnienie obowiązku zawarcia umowy jest opłata karna odpowiadająca trzykrotnej należnej średniej podstawowej rocznej składki ubezpieczeniowej. Opłata
karna wnoszona jest w tym roku kalendarzowym za który osoba fizyczna lub prawna nie dopełniła obowiązku ubezpieczeniowego. Wysokość tej opłaty jest ustalana przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny na okres roku, na podstawie składek stosowanych w pierwszym kwartale tego roku przez zakłady ubezpieczeń, prowadzące dany rodzaj ubezpieczeń obowiązkowych i ogłaszana w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Ministra Finansów, w terminie do dnia 30 stycznia tegoż roku.Pomimo wniesienia opłaty karnej osoba fizyczna lub prawna ma obowiązek podpisania umowy ubezpieczeniowej. Opłata karna wnoszona jest na rzecz UFG. Nie dotyczy to jednak sankcji za nieubezpieczenie budynków, ten rodzaj opłaty karnej wnoszony jest na rzecz dochodu gminy, na terenie której znajduje się budynek.
2.CHARAKTERYSTYKA OBOWIĄZKOWYCH UBEZPIECZEŃ OC KIEROWCÓW
Ubezpieczenie OC kierowców regulują przede wszystkim przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 r w sprawie warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów.
Obowiązek ubezpieczenia obejmuje wszystkich posiadaczy pojazdów mechanicznych w związku z odpowiedzialnością cywilną za szkody powstałe w wyniku użytkowania tych pojazdów. Dotyczy to również wsiadania i wysiadania z pojazdu, czynności wykonywanych bezpośrednio przy załadowaniu i rozładowaniu pojazdu, postoju oraz garażowania czynności związanych z naprawą pojazdu. Z ubezpieczenia OC przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem są zobowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Wysokość wypłacanego odszkodowania uzależniona jest od ustalonej w umowie sumy gwarancyjnej, która nie może być niższa niż równowartość w złotych 600000 Euro. Ilość poszkodowanych osób nie ma wpływu na wysokość odszkodowania wypłacanego za zdarzenie, którego skutki są objęte w ubezpieczeniu.
Ostatecznym terminem spełnienia obowiązkowego ubezpieczenia jest dzień rejestracji pojazdu. Okres zawierania umowy wynosi zazwyczaj 12 miesięcy. Wyjątek stanowią pojazdy rejestrowane czasowo lub też gdy pojazd rejestrowany jest za granica (umowa na czas krótszy). Jeżeli po upływie 12 miesięcy właściciel pojazdu nie powiadomi zakładu ubezpieczeń o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenie jest przedłużane na kolejny rok. Ostateczny termin wypowiedzenia umowy to jeden dzień przed upływem okresu 12 miesięcy.
Właściciel lub kierowca pojazdu mechanicznego zarejestrowanego za granicą, poruszając się tym pojazdem na terytorium Polski musi posiadać dowód ubezpieczenia OC dotyczący poruszania się pojazdem na terytorium tego kraju. Okres zawieranej umowy nie może być krótszy niż 15 dni.
Zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do odpowiedzialności ubezpieczeniowej z chwilą podpisania umowy z posiadaczem pojazdu mechanicznego i wpłaceniu przez niego całości składki lub też jej raty. Umowa zawiera okres odpowiedzialności ubezpieczeniowej zakładu, jej koniec następuje w ostatnim dniu okresu umowy, chyba że posiadacz pojazdu nie powiadomi o wypowiedzeniu umowy co sprawi iż zostanie ona automatycznie na kolejne 12 miesięcy. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 ustala również przepisy związane ze składką ubezpieczeniową, prawami i obowiązkami stron umowy, dochodzeniem roszczeń oraz wypłat odszkodowania, regresem ubezpieczeniowym oraz systemem taryf ubezpieczeniowych
3.CHARAKTERYSTYKA OBOWIĄZKOWYCH UBEZPIECZEŃ BUDYNKÓW
Zasady funkcjonowania obowiązkowego ubezpieczenia budynków reguluje
rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 3 kwietnia 1997 r. Rozporządzenie to zawiera głównie regulacje dotyczące wypełnienia obowiązku ubezpieczenia, zakresu ochrony ubezpieczeniowej , zawarcia umowy, powstania oraz czasu trwania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, składki ubezpieczeniowej i systemu taryf Ubezpieczenie to obowiązuje posiadaczy budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego (mieszkalne i gospodarcze). Właściciel budynku jest zobowiązany do jego ubezpieczenia w dniu pokrycia budynku dachem. Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się od dnia następnego po zgłoszeniu budynku do ubezpieczenia, a kończy z dniem, w którym budynek przestał spełniać warunki do objęcia ubezpieczeniem. Umowa ubezpieczeniowa gwarantuje odszkodowanie za szkody w budynku powstałe wskutek ognia, huraganu, powodzi, gradu, uderzenia piorunu, eksplozji , obsunięcia się ziemi, tąpnięcia, lawiny, a nawet upadku statku powietrznego oraz innych żywiołów i zdarzeń losowych.
Suma ubezpieczenia budynku może odpowiadać:
1) wartości rzeczywistej budynku, przez którą rozumie się wartość w stanie nowym w dniu zawarcia umowy, pomniejszoną o stopień zużycia budynku,
2) wartości nowej - w odniesieniu do budynków nowych oraz takich, których stopień zużycia w dniu zawarcia umowy ubezpieczenia nie przekracza 10%
4.CHARAKTERYSTYKA OBOWIĄZKOWYCH UBEZPIECZEŃ OC ROLNIKÓW
Ubezpieczenie to obowiązuje rolników - osób fizycznych- z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego. Zasady funkcjonowania tego ubezpieczenia określa rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 30 grudnia 1993 r. Umowa ubezpieczeniowa dotyczy odpowiedzialności cywilnej rolnika za szkody powstałe na terytorium Polski z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego. Z ubezpieczenia OC rolników wypłacane jest odszkodowanie w sytuacji gdy rolnik zobowiązany jest do pokrycia szkody powstałej w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, wyrządzonej osobie trzeciej, czynem niedozwolonym, której następstwem jest: śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Na wysokość odszkodowania nie ma wpływu liczba poszkodowanych osób, suma gwarancyjna nie może być niższa od 1 150 000 (dotyczy jednego zdarzenia).
Dowodem spełnienia obowiązku ubezpieczenia OC jest podpisanie umowy z zakładem ubezpieczającym, której czas trwania wynosi zazwyczaj jeden rok kalendarzowy. W przypadku gdy ubezpieczania w ciągu roku zawarta umowa jest ważna do końca roku kalendarzowego. Jeżeli rolnik na jeden miesiąc przed koniec roku kalendarzowego nie powiadomi zakładu ubezpieczeń o wypowiedzeniu umowy, następuje automatyczne przedłużenie umowy o kolejny rok kalendarzowy.
Zakład ubezpieczający rozpoczyna swą odpowiedzialność ubezpieczeniową rolników dzień po podpisaniu umowy. Warunkiem rozpoczęcia odpowiedzialności jest również zapłacenie składki ubezpieczeniowej lub też jej raty.
Podobnie jak w przypadku ubezpieczenia OC kierowców, rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia OC rolników zawiera również przepisy regulujące składkę ubezpieczeniową, prawa i obowiązki stron umowy, dochodzenie roszczeń oraz wypłat odszkodowania, regres ubezpieczeniowy oraz system taryf ubezpieczeniowych.
5.CHARAKTERYSTYKA OBOWIĄZKOWYCH UBEZPIECZEŃ OC DORADCÓW PODATKOWYCH
Przepisy obowiązkowych ubezpieczeń OC doradców podatkowych reguluje rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 lipca 2002. Rozporządzenie to stwierdza iż do ubezpieczenia OC zobowiązane są następujące osoby :
- osoby fizyczne wpisane na listę doradców podatkowych,
- adwokaci, radcowie prawni i biegli rewidenci,
- inne niż wymienione powyżej podmioty zatrudniające doradców podatkowych.
Przedmiotem ubezpieczenia jest odpowiedzialność cywilna ubezpieczonych w zakresie czynności doradztwa podatkowego:
- udzielanie podatnikom, płatnikom i inkasentom, na ich zlecenie lub na ich rzecz, porad, opinii i wyjaśnień z zakresu ich obowiązków podatkowych,
prowadzenie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, ksiąg podatkowych i innych ewidencji do celów podatkowych oraz udzielanie im pomocy w tym zakresie,
sporządzanie w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, zeznań i deklaracji podatkowych lub udzielanie im pomocy w tym zakresie.
Odszkodowanie wypłaca się w granicach ustalonej sumy gwarancyjnej, która uzależniona jest od przychodów z tytułu doradztwa podatkowego. Suma gwarancyjna wynosi równowartość w złotych 10000 euro. Zakład ubezpieczeń jest zwolniony z wypłacenia odszkodowania w przypadku gdy wysokość szkody nie przekracza 500zł. Umowę ubezpieczenia zawiera się na okres 12 miesięcy. Umowa ubezpieczenia ulega przedłużeniu na okres kolejnych 12 miesięcy, chyba, że ubezpieczający , nie później niż 30 dni przed upływem okresu na jaki umowa została zawarta, wypowie ją. Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń ustaje przez rozwiązanie umowy ubezpieczenia wskutek : 1) skreślenia z listy doradców podatkowych, 2) skreślenia z rejestru osób prawnych uprawnionych do wykonywania doradztwa podatkowego, 3) zawieszenia wykonywania czynności doradztwa podatkowego powyżej dwóch miesięcy.
6. INNE UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWE
Wyżej wymienione ubezpieczenia obowiązkowe należą do najważniejszych i najczęściej występujących rodzajów ubezpieczeń. Ponadto do ubezpieczeń obowiązkowych zaliczamy również :
OC podmiotów przyjmujących zamówienia na świadczenia zdrowotne, dotyczy szkód wyrządzanych przy wystawianiu tych świadczeń, minimalna suma gwarancyjna wynosi od 50000 do 200000 zł ,
OC brokerów ubezpieczających i reasekuracyjnych , dotyczy szkód wynikających z niewykonania lub nienależytego wykonania czynności brokerskich ,
OC biegłych rewidentów, dotyczy szkód wynikających z niewykonania lub nienależytego wykonania czynności zawodowych, suma gwarancyjna 20000zł (zakres podstawowy) lub 60000zł (zakres rozszerzony) ,
OC rzeczników patentowych, dotyczy szkód wyrządzonych przy świadczeniu pomocy w sprawach własności przemysłowej, minimalna suma gwarancyjna to równowartość w złotych 50000 euro.
Bibliografia:
Tadeusz Sangowski: Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 2000
Dziennik Ustaw
T.Sangowski: Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 2000, s.160
T.Sangowski: Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 2000, s.160
T.Sangowski: Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 2000, s.161
T.Sangowski: Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 2000, s.163
www.pzu.pl/pzusa/index.html
T.Sangowski: Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 2000, str. 165
Dz. u. Nr 36, poz.220
www.pzu.pl
www.pzu.pl
T.Sangowski: Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 2000, str. 169