Prof. UE dr hab. Janina Harasim

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Katedra Finansów

FINANSE MIĘDZYNARODOWE

- materiały do wykładu

POJĘCIE I RODZAJE KURSÓW WALUTOWYCH

Kurs walutowy - relacja wymienna dwóch walut, cena jednej waluty wyrażona w innej

walucie.

Tabela 1

Czynniki determinujące poziom kursów walutowych

Czynniki ekonomiczne			Czynniki pozaekonomiczne
strukturalne	techniczne	koniunkturalne	polityczne	instytucjonalne	psychologiczne
poziom rozwoju i struktura gospodarki	intensywność i struktura przemian technicznych	tempo wzrostu PKB	stopień stabilizacji politycznej	stosowane rozwiązania sysytemowe	oczekiwania społeczeństwa i świata biznesu
poziom konkurencyj-ności gospodarki	poziom rozwoju zaplecza technicznego funkcjonowa-nia rynków	tempo inflacji	stopień ryzyka politycznego	stopień liberalizacji rynków	poziom ryzyka finansowego
sytuacja w bilansie płatniczym		zmiany stóp procentowych	"szoki polityczne"	stosowana polityka pieniężna, fiskalna
				częstotliwość i sposoby interwencji banku centralnego

Źródło: Opracowanie własne.

Rodzaje kursów walutowych

I Ze względu na zakres ograniczeń dewizowych:

1. Kurs waluty wymienialnej - ustalany na rynku walutowym.

2. Kurs waluty niewymienialnej:

• ustalany administracyjnie,

• kurs czarnorynkowy.

II Ze względu na możliwość wahań:

1. Sztywny (oficjalny).

2. Stały.

3. Zmienny (płynny) - czysty lub kierowany.

III Według zakresu stosowania:

1. Jednolity.

2. Zróżnicowany.

IV Według warunków transakcji:

1. Kasowy (spot)

2. Terminowy (forward).

Ad.II

Kurs sztywny - oficjalny, wyznaczany w sposób administracyjny. Funkcjonuje w kraju, w którym nie istnieje rynek walutowy, a waluta jest niewymienialna.

Kurs stały - funkcjonuje w kraju, w którym istnieje rynek walutowy. Zakłada dwoistość kursów - w systemie kursu stałego władze monetarne wyznaczają poziom kursu bazowego (kurs centralny), natomiast na rynku kształtuje się kurs bieżący, stosowany w transakcjach zawieranych przez banki komercyjne. Bieżący kurs rynkowy może wahać się wokół kursu bazowego tylko w ustalonych granicach wahań (w górę lub w dół). W razie niebezpieczeństwa ich przekroczenia bank centralny jest zobowiązany do interweniowania na rynku walutowym w celu obrony poziomu kursu. Wymaga od krajów słabszych dostosowania się do warunków narzucanych przez kraje silniejsze gospodarczo.

Zalety:

• sprzyjanie dyscyplinie monetarnej w wewnętrznej polityce gospodarczej (wskutek konieczności dostosowania polityki monetarnej do poziomu rezerw dewizowych),

• zmniejszenie ryzyka walutowego w transakcjach z odroczoną płatnością.

Wady:

• konieczność posiadania stosunkowo wysokich rezerw walutowych,

• łatwość przerzucania trudności wewnętrznych innych krajów na kraj stosujący kurs stały,

• konieczność wyboru między stabilizacją kursu walutowego a stabilizacją cen krajowych,

• kurs bazowy rzadko pokrywa się z kursem rzeczywistym (będącym wyrazem aktualnej sytuacji gospodarczej kraju) - ograniczona wartość informacyjna kursu.

Kurs zmienny (płynny) - jest kursem równoważącym podaż i popyt na rynku walutowym. Kształtuje się swobodnie pod wpływem podaży i popytu, nie wymaga od banku centralnego przeprowadzania interwencji na rynku walutowym i interwencje te bądź nie są w ogóle podejmowane (kurs płynny czysty), bądź mogą występować (kurs płynny brudny - kierowany), ale moment ich przeprowadzenia i rozmiar zależą od decyzji banku centralnego.

Zalety:

• pokrywa się z kursem rzeczywistym, jest neutralny w kształtowaniu się konkurencyjności wymiany, dobrze spełnia funkcję informacyjną, pozwala maksymalizować korzyści z wymiany,

• znaczne zmniejszenie rezerw walutowych ( w stosunku do tych, które są potrzebne prze kursie stałym),

• stosunkowo duża swoboda prowadzenia wewnętrznej polityki gospodarczej,

• lepsza ochrona gospodarki przed zaburzeniami koniunkturalnymi za granicą i lepsza jej adaptacyjność do zachodzących zmian.

Wady:

• duże ryzyko związane ze zmianami kursu w przypadku transakcji z odroczoną płatnością,

• większa podatność systemu kursu zmiennego na spekulacyjne ruchy walut.

Ad.III

Kurs jednolity - zalety:

• jest dobrym parametrem rachunku ekonomicznego (pozwala na prowadzenie prawidłowego i jednolitego rachunku ekonomicznego, zarówno eksporterom jak i importerom, umożliwiając zarazem dokonywanie oceny ich działalności),

• umożliwia optymalizację wymiany w przekroju geograficznym i towarowym, pozwalając na jej selektywny rozwój (handel najbardziej opłacalnymi towarami i usługami),

• pozwala na pomiar i ocenę zdolności konkurencyjnej eksporterów na rynkach zagranicznych

• umożliwia wprowadzenie pełnej wymienialności pieniądza krajowego.

System kursów zróżnicowanych - wady:

• zniekształcenie rachunku efektywności wymiany z zagranicą,

• konieczność szerokiego stosowania norm podziału i ochrony (cła, podatki importowe, subwencje eksportowe itp.,

• ma wyraźny charakter protekcjonistyczny i spotyka się z niechęcią partnerów handlowych,

• stosowanie go wymaga wysokich kwalifikacji aparatu sterującego i szerokiego dopływu informacji o warunkach gospodarowania w kraju i za granicą (w przeciwnym wypadku prowadzi do znacznych strat gospodarczych)

Tabela 2

Ewolucja systemu kursowego w Polsce

Data	Zmiana	Przesłanki decyzji
I 1990	Dewaluacja skokowa (46,2 %) Sztywny kurs złotego wobec USD	Kurs walutowy jako kotwica antyinflacyjna
V 1991	Dewaluacja skokowa (16,8 %) Kurs sztywny wobec koszyka 5 walut wymienialnych: USD, DEM, GBP, FRF,CHF	Realna aprecjacja i utrata konkurencyjności
X 1991	System pełzającej dewaluacji (1,8 % miesięcznie)	Ograniczenie inflacji i utrata konkurencyjności międzynarodowej przez polskich eksporterów
II 1991	Dewaluacja skokowa (12 %)	Utrzymanie konkurencyjności
VII 1993	Dewaluacja skokowa (8 %) Tempo dewaluacji pełzającej 1,6 %	Trudna pozycja na rynkach zagranicznych i ograniczenie inflacji
IX 1994	Tempo dewaluacji pełzającej 1,5 %	Zmniejszenie inflacji
XII 1994	Tempo dewaluacji pełzającej 1,4 %	Zmniejszenie inflacji
II 1995	Tempo dewaluacji pełzającej 1,2 %	Zmniejszenie inflacji
V 1995	Wprowadzenie mechanizmu pełzającego pasma wahań o szerokości +(-) 7 % w stosunku do kursu centralnego	Większa swoboda polityki pieniężnej w warunkach napływu kapitału zagranicznego
XII 1995	Rewaluacja złotego (6 %)	Dostosowanie wysokości kursu centralnego do kursu rynkowego
I 1996	Tempo dewaluacji pełzającej 1,0 %	Zmniejszenie inflacji
II 1998	Tempo dewaluacji pełzającej 0,8 % Rozszerzenie przedziału wahań do +(-) 10 %	Zmniejszenie inflacji Dostosowanie polityki kursowej do polityki bezpośredniego celu inflacyjnego Uelastycznienie systemu kursowego
VII 1998	Tempo dewaluacji pełzającej 0,65 %
IX 1998	Tempo dewaluacji pełzającej 0,5 %
X 1998	Rozszerzenie przedziału wahań do +(-) 12,5 %
I 1999	Zmiana składu koszyka walutowego: EUR (55%) i USD (45%)
III 1999	Tempo dewaluacji pełzającej 0,3 % Rozszerzenie przedziału wahań do +(-) 15 %
IV 2000	Upłynnienie kursu złotego	Ograniczenie możliwości spekulacji, wzrost ryzyka kursowego

WYMIENIALNOŚĆ WALUTY - POJĘCIE I RODZAJE

Wymienialność waluty - prawnie zagwarantowana posiadaczowi danej waluty (i faktycznie istniejąca) możliwość jej wymiany, według jego woli i na jego żądanie, na inną walutę.

RODZAJE WYMIENIALNOŚCI

I Pełna.

II Ograniczona:

1. Według zakresu ograniczeń podmiotowych:

• wewnętrzna - dla rezydentów.

• zewnętrzna - dla nierezydentów.

2. Według zakresu ograniczeń przedmiotowych:

• wymienialność wg standardu MFW( art. VIII Statutu MFW)

Jej wprowadzenie wymaga spełnienia trzech warunków:

• wprowadzenia jednolitego kursu walutowego,

• zobowiązania się do niestosowania ograniczeń dewizowych w obrotach bieżących,

• zobowiązania się do równego traktowania wszystkich walut (niestosowania jakikolwiek form dyskryminacji walutowej)

MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY PIENIĄDZA I KAPITAŁU

Pojęcie

Międzynarodowy przepływ pieniądza i kapitału obejmuje te wszystkie transakcje kapitałowe dokonane między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, które powodują zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki narodowej wobec zagranicy, czyli jej pozycji zagranicznej netto. Transakcje tego typu odnotowywane są w bilansie kapitałowym, tworząc część bilansu płatniczego określonego kraju.

Odnotowane przepływy kapitału mogą wynikać z wielu powodów m.in.:

• z zakupu towarów i usług zagranicą

• z tytułu udzielenia lub otrzymania pożyczek zagranicznych, kredytów handlowych i finansowych

• zakładania przedsiębiorstw w jednym kraju przez rezydentów drugiego kraju lub zakupu i sprzedaży zagranicznych papierów wartościowych

Rodzaje

Eksport kapitału prywatnego dokonuje się przede wszystkim na rynkach kapitałowych i mogą w nim uczestniczyć zarówno osoby fizyczne (st. rzadko), jak i prawne (przedsiębiorstwa, instytucje finansowe itp.).

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) BIZ są to długookresowe inwestycje, podejmowane przez przedsiębiorstwo lub osobę fizyczną jednego kraju w przedsiębiorstwo innego kraju, z zamiarem sprawowania nad nim długotrwałej kontroli i czerpania z niego zysku. Przy czym istotą BIZ jest transfer nie tylko kapitału, ale również pracy i wiedzy (technologicznej, marketingowej i organizacyjnej. Przez „długotrwałą kontrolę” rozumie się istnieje długoterminowych relacji pomiędzy inwestorem bezpośrednim i przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji oraz istotny poziom oddziaływania, który daje inwestorowi bezpośredniemu efektywny głos w zarządzaniu przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji. Aby inwestycję uznać za BIZ, minimalny próg zaangażowania kapitałowego inwestora bezpośredniego w przedsiębiorstwie bezpośredniej inwestycji ustalono na poziomie 10%.

Obecnie wyróżnia się dwie podstawowe formy bezpośrednich inwestycji zagranicznych:

• inwestycje typu greenfield - są charakterystyczne dla krajów rozwijających się i polegają na tym, że inwestor zagraniczny buduje od podstaw zakład w kraju goszczącym.

• inwestycje w postaci fuzji i przejęć - dominują w krajach rozwiniętych i następują najczęściej poprzez nabycie kontrolnego pakietu akcji przez jeden podmiot w drugim (przejęcie), lub wspólną decyzję obu podmiotów o połączeniu (fuzja).

Inwestycje portfelowe (zagraniczne inwestycje pośrednie) - inwestycje dokonane przez zakup papierów wartościowych, a nie konkretnego przedsiębiorstwa, dobra materialnego czy intelektualnego bądź usługi. Mają na ogół charakter krótkookresowy, a ich celem jest osiągnięcie zysku wypłacanego dochodu (akcje - dywidenda, obligacje - odsetki) lub - częściej - w postaci różnic cen kupna/ sprzedaży. Na ich wartość dla posiadacza mają wpływ przede wszystkim wahania stóp procentowych oraz kursu walutowego.

Często inwestorzy zainteresowani papierami wartościowymi danego państwa opierają swoje decyzje na tak zwanym ratingu danego państwa. Rating taki jest sporządzany przez niezależne organizacje finansowe i ma za zadanie odzwierciedlenie ryzyka związanego z danym państwem. Żaden papier wartościowy emitowany przez uprawniony podmiot w danym państwie nie może mieć większego ratingu niż obligacja emitowana przez rząd tego państwa. Podobne ratingi sporządzane są dla większych emisji innych podmiotów, np. przedsiębiorstw

Krótkookresowe przepływy pieniądza i kapitału dokonują się przede wszystkim na rynku pieniężnym i walutowym, Zasadniczą ich część stanowi przepływ pieniądza o charakterze spekulacyjnym (hot money). Jest to kapitał krótkoterminowy, którego wielkość zależy od zmian koniunktury, przepływający między różnymi krajami (ośrodkami bankowo-finansowymi świata), tzn. przenoszony przez właścicieli z jednego ośrodka finansowego do drugiego w celach spekulacyjnych (dla wykorzystania różnicy w poziomach stóp procentowych od zainwestowanych środków jako zabezpieczenia przed spodziewanym spadkiem kursów walut).

Przyczynami tego przepływu (przenoszenia) mogą być:

1) poszukiwanie wyższego oprocentowania (dochodu);

2) ucieczka przed spadkiem wartości pieniądza;

3) poszukiwanie bezpiecznego miejsca dla lokaty kapitału.

Przepływy gorącego pieniądza (kapitału wrażliwego na zmiany oprocentowania) mogą pogłębiać nierównowagę bilansów płatniczych poszczególnych państw i destabilizować międzynarodowy system walutowy. Przepływy tego pieniądza nasilają się szczególnie w okresach kryzysów walutowych.

Międzynarodowe przepływy kapitału pożyczkowego - to forma przepływu kapitału, w którą zaangażowane jest państwo. Obejmuje transfery związane z kredytami towarowymi (kredytami na zakup produktów w państwie kredytodawcy) oraz kredytami finansowymi (kredytami nie wiążącymi się z koniecznością nabywania produktów w państwie kredytodawcy). Kredyty związane z rynkiem eurowalutowym (a szczególnie eurodolarowym) udzielane są przez tzw. eurobanki. Przyjmują one i pożyczają wkłady denominowane w walucie innej niż waluta państwa siedziby banku. Najważniejszymi cechami rynku eurowalutowego jest wysokie tempo dokonywania transakcji, znaczące kwoty transakcji (wyrażone w wielokrotności jednego miliona jednostek określonej waluty) oraz standardowe okresy, na które udziela się kredyty, tj. 1, 3, 6 i 12 miesięcy i kredyty długoterminowe. Czasami do tej formy przepływów zalicza się także kredyty kupieckie i bankowe, jednak najczęściej traktuje się je jako odrębne formy m.p.p.i k.

Motywy przepływu pieniądza i kapitału

• Przepływ o charakterze politycznym lub humanitarnym - charakteryzuje się chęcią niesienia zagranicy pomocy w postaci subsydiów oraz zwrotnej pomocy gospodarczej lub konieczność wyrównania zagranicy zawinionych na skutek działań wojennych strat i szkód poprzez zapłatę reparacji i odszkodowań.

• Przepływy o charakterze ekonomicznym - są podporządkowane zasadzie osiągania maksymalnych zysków, w przypadku inwestycji bezpośrednich kluczowe znaczenie mają:

• niższe koszty inwestycji i produkcji za granicą niż w kraju inwestora (m.in. tańsza siła robocza)

• zapewnienie dostępu do źródeł surowców

• względy podatkowe

• istnienie granic dla ekspansji wewnątrz kraju oraz obejście barier celnych

• zdobycie nowych rynków zbytu

• wykorzystanie przewagi technologicznej nad krajem lokaty

• produkcja dla przedsiębiorstwa macierzystego.

W przypadku inwestycji portfelowych główne motywy to:

• wyższa stopa zwrotu z wolnego kapitału wynikająca m.in. z:

- wahań stóp procentowych na rynkach pieniężnych

- wahań kursów walutowych na rynkach walutowych

• chęć dywersyfikacji portfela (geograficznej, walutowej, przedmiotowej itp.)

Korzyści z międzynarodowych przepływów pieniądza i kapitału

I Korzyści dla kraju eksportującego kapitał

1. Przy niewielkim bezrobociu i wysokim stopniu wykorzystania mocy produkcyjnych

- brak negatywnego wpływu na rozmiary produkcji i zatrudnienia w kraju

2. Przy wysokim bezrobociu i wolnych mocach produkcyjnych

• kosztem wzrostu produkcji i zatrudnienia w kraju

II Korzyści dla kraju importującego kapitał

• rozwój gospodarczy

• unowocześnienie gospodarki (nowe technologie, know-how itp.)

• przejęcie nowoczesnych wzorców zarządzania i organizacji pracy

• stworzenie nowych miejsc pracy

Geneza międzynarodowych przepływów pieniądza i kapitału

1. Początki - rozwój handlu zagranicznego

2. Pierwsze formy:

• -prywatny kapitał pożyczkowy (kredyt kupiecki),

• -inwestycje bezpośrednie (np. w średniowieczu faktorie zakładane na obcym terytorium)

3. Rozwój - XIX w.- rewolucja przemysłowa w Europie Zachodniej

Przyczyny eksportu kapitału do I wojny światowej

1. Pozyskanie surowców i innych dóbr oraz rynków zbytu

2. Masowa emigracja ludności na inne kontynenty

3. Brak ograniczeń w wymianie handlowej, obrocie kapitałowym i płatnościach międzynarodowych

Główni eksporterzy kapitału do I wojny światowej

1. Wielka Brytania (1913 r. - 18 mld USD - Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Ameryka Łacińska, Indie)

2. Francja (1913 r. - 9 mld USD - Rosja, inne kraje europejskie)

3. Niemcy (1913 r. - 5,8 mld USD - Austro-Węgry, Rosja, inne kraje europejskie)

Okres międzywojenny

1. Poważne osłabienie ekspansji kapitałowej Europy Zachodniej (przeszkody: kryzys gospodarczy, hiperinflacja, przewlekła depresja)

2. Wzrost roli USA w międzynarodowych przepływach pieniądza i kapitału

Okres po II wojnie światowej

1. Generalne obniżenie dynamiki wzrostu przepływów pieniądza i kapitału

2. Zmiana struktury międzynarodowych przepływów pieniężnych i kapitałowych

3. Dalszy wzrost roli USA w eksporcie kapitału (główny pożyczkodawca)

1945 - 1957 - obniżenie dynamiki przepływów

-restrykcje w handlu światowym i międzynarodowych obrotach kapitałowych

-odbudowa gospodarek po wojnie

-niewymienialność walut

-inflacja

1958 - 1968 - ożywienie w międzynarodowych przepływach pieniądza i kapitału

-okres stabilizacji gospodarczej

-liberalizacja handlu i obrotów kapitałowych

1969 do połowy lat 90. XX w.

-kryzysy walutowe i ekonomiczne

-inflacja

-wzrost restrykcji w przepływach kapitałowych z wyjątkiem ugrupowań integracyjnych (np. EWG)

Zmiany w kierunkach i strukturze przepływów po II wojnie światowej

1. Przesunięcie większości lokat z krajów słabo rozwiniętych do uprzemysłowionych

2. Przewaga lokat w formie inwestycji bezpośrednich (spadek znaczenia inwestycji portfelowych)

3. Pojawienie się nowych form przepływów (np. eksport kapitału państwowego, kapitału międzynarodowych instytucji finansowych)

BILANS PŁATNICZY I PROBLEMY JEGO RÓWNOWAGI

BILANS PŁATNICZY - pojęcie

• Usystematyzowane zestawienie wszystkich wpływów i płatności wynikających z transakcji zawartych z zagranicą w danym okresie

• Odzwierciedla poziom i strukturę obrotów

płatniczych z zagranicą

BILANS PŁATNICZY A BILANS HANDLOWY

• BP wywodzi się z pojęcia BH:

-pierwszy BH - Anglia 1355 r.

-pierwszy BP - Anglia 1767 r.

• BP ma szerszy zakres niż BH

(ten ostatni obejmuje tylko eksport i import towarów za pewien okres)

ZAGADNIENIA ZWIĄZANE ZE SPORZĄDZANIEM BP

1. Pojęcie rezydenta i nierezydenta

2. Zasada dwustronnego ujmowania transakcji

3. Płatność i roszczenie a sposób zestawiania BP

4. Zasada wykazywania wartości towarów na bazie FOB

5. Waluta bilansu

6. Układ bilansu płatniczego

Podmioty dokonujące obrotów z zagranicą

REZYDENT - osoba fizyczna zamieszkała w kraju; osoba prawna, instytucja lub organizacja mająca siedzibę w kraju

NIEREZYDENT - osoba fizyczna nie zamieszkała w kraju; osoba prawna, instytucja lub organizacja niemająca siedziby w kraju

SPOSOBY SPORZĄDZANIA BP

BP sporządzany w układzie brutto

(bilans rozrachunkowy):

• bilans sporządzany na bazie należności i zobowiązań (realnych transakcji ekonomicznych)

• źródło danych: informacje zawarte w SAD, pochodzące z urzędów celnych lub dane z urzędów skarbowych (wymiana wewnątrzwspólnotowa)

BP sporządzany w układzie netto

(bilans płatniczy):

• bilans sporządzany na bazie płatności (faktycznych wpływów i wydatków)

• źródło danych: informacje pochodzące z banków

-

UKŁAD BILANSU PŁATNICZEGO

Rachunek bieżący (obrót towarowy, usługowy,dochody, transfery bieżące)

Rachunek kapitałowy i finansowy (inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe, pozostałe inwestycje, pochodne instrumenty finansowe) Pozycje finansujące (rezerwy walutowe)

POJĘCIE RÓWNOWAGI BP

Równowaga BP występuje wówczas, gdy bilans w analizowanym okresie nie wykazuje ani deficytu, ani nadwyżki

-pojęcie to odnoszone jest zwykle nie do całego BP, ale do tzw. bilansu podstawowego (ang. basic balance)

Długookresowa równowaga BP - stan, w którym krótkookresowe kolejne deficyty bilansu płatniczego kompensują się w zasadzie z jego nadwyżkami

PRZYCZYNY ZAKŁÓCEŃ RÓWNOWAGI BILANSU PŁATNICZEGO

PODSTAWOWE:

• Zmiany w rozmiarach i strukturze dochodu narodowego

• Zmiany w relacji cen krajowych i zagranicznych

INNE:

• Zmiany terms of trade

• Zmiany wysokości stopy procentowej za granicą w stosunku do krajowej

• Klęski naturalne

• Strukturalne zmiany w popycie na towary eksportowane przez dany kraj

• Przyczyny polityczne

MONETARNE KONSEKWENCJE NADWYŻKI BILANSU PŁATNICZEGO

(przy założeniu, że analizujemy rachunek bieżący, w tym głównie obroty handlowe, a kurs walutowy jest stały)

• Presja na wzrost kursu waluty krajowej

• Interwencja banku centralnego w celu obrony kursu walutowego przed rewaluacją (skup walut obcych)

• Zwiększenie płynności krajowego systemu bankowego (wzrost rezerw dewizowych b.c. i rezerw gotówkowych b. komercyjnych)

• Obniżenie stóp procentowych i łatwy dostęp do kredytu

• Wzrost ilości pieniądza w obiegu i wzrost wydatków (w tym wydatków na import)

• Stopniowe zanikanie nadwyżki BP

MONETARNE KONSEKWENCJE DEFICYTU BILANSU PŁATNICZEGO

(przy założeniu, że analizujemy rachunek bieżący, w tym głównie obroty handlowe, a kurs walutowy jest stały)

• Presja na spadek kursu waluty krajowej

• Interwencja banku centralnego w celu obrony kursu walutowego przed dewaluacją (sprzedaż walut obcych)

• Zmniejszenie płynności krajowego systemu bankowego (spadek rezerw dewizowych b.c. i rezerw gotówkowych b. komercyjnych)

• Wzrost stóp procentowych i trudny dostęp do kredytu

• Spadek ilości pieniądza w obiegu i obniżenie wydatków (w tym wydatków na import)

• Stopniowe zanikanie deficytu BP

ŚRODKI PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI BP

1. Procesy przystosowawcze.

2. Środki polityki gospodarczej

3. Środki odcinkowego korygowania równowagi bilansu płatniczego

PROCESY PRZYSTOSOWAWCZE

• Przywracają równowagę BP za pomocą działania mechanizmu rynkowego

(wpływającego na rozmiary i strukturę produkcji i konsumpcji w kraju, a poprzez to na rozmiary i strukturę obrotów zagranicznych)

• Działają w sposób niedyskryminacyjny i nieselektywny

ŚRODKI POLITYKI GOSPODARCZEJ

• Wpływają na całą gospodarkę, w tym na decyzje podmiotów gospodarujących zarówno w sferze produkcji krajowej, jak i transakcji zagranicznych

(z wyjątkiem kursu walutowego, który wpływa głównie na decyzje

w sferze wymiany z zagranicą)

• Mogą mieć charakter selektywny i działać w sposób dyskryminacyjny, ale b. rzadko

ŚRODKI ODCINKOWEGO KORYGOWANIA BILANSU PŁATNICZEGO

• Korygują rozmiary określonych rodzajów obrotów rzeczowych i finansowych z zagranicą

• Mają charakter selektywny i zwykle działają w sposób dyskryminacyjny

ZALETY

• Szybkie i skuteczne przywracanie równowagi

• Znaczne opanowanie spekulacyjnych ruchów kapitału

WADY

• Oparte na arbitralnych decyzjach władzy państwowej (groźba dyskryminacji i pokusa ich obchodzenia)

• Nie usuwają ekonomicznych przyczyn nierównowagi BP

UWARUNKOWANIA WYBORU ŚRODKÓW PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI BP

• Rozmiary i charakter nierównowagi BP

• Źródło deficytu

• Możliwość sfinansowania deficytu z zasobów wewnętrznych i/lub zewnętrznych

• Dostępność poszczególnych środków w danym kraju

CHARAKTERYSTYKA

MIĘDZYNARODOWEGO RYNKU WALUTOWEGO

Przedmiot obrotu - instrumenty finansowe o najwyższym stopniu płynności,

denominowane w jednostkach pieniężnych dwóch krajów

( głównie depozyty bankowe a vista ).

Rynek walutowy :

• miejsce, w którym spotyka się popyt i podaż w/w instrumentów,

• zespół reguł, według których zawierane są transakcje walutowe,

• ogół urządzeń i czynności prowadzących do zawarcia tych transakcji.

Cechy rynku walutowego :

1. Duże rozproszenie - rynek OTC, brak fizycznego centrum przeprowadzania transakcji.

Animatorzy (market makers) tego rynku to:

• firmy brokerskie i dealerskie połączone za pomocą telefonu, teleksu, radia i łączności komputerowej,

• nie bankowe instytucje finansowe,

• niektóre korporacje przemysłowe,

• kantory walutowe, kasy walutowe itp.

2. Międzynarodowy (globalny) charakter i ciągłość przeprowadzania transakcji :

• pracuje 24 godziny na dobę,

• kilka najważniejszych walut rezerwowych jest przedmiotem transakcji we wszystkich ważniejszych ośrodkach.

3. Brak konieczności posiadania przedmiotu transakcji w momencie jej zawarcia.

4. Jednorodność przedmiotu transakcji.

Rys. 1. Struktura rynku walutowego

Źródło: Opracowanie własne.

Transakcja natychmiastowa (spot) jest najprostszym i najpowszechniej wykorzystywanym instrumentem walutowym. Polega ona na zakupie lub sprzedaży określonej ilości jednej waluty za inną walutę, po cenie ustalonej dla terminu realizacji transakcji. Pojęcie termin realizacji używane jest dla określenia dnia, w którym waluty będące przedmiotem transakcji muszą zostać dostarczone we właściwej kwocie na wskazany rachunek bankowy.

Transakcja forward/futures jest zobowiązaniem do zakupu lub sprzedaży określonej ilości jednej waluty za drugą, w wyznaczonym terminie w przyszłości, po kursie uzgodnionym przez strony w momencie zawarcia transakcji

Tabela 3

Porównanie walutowych kontraktów forward z walutowymi kontraktami futures

Cechy	Walutowy kontrakt forward	Walutowy kontakt Futures
Lokalizacja	Banki lub dealerzy	Finansowe giełdy terminowe
Sposób zawierania kontraktu	Telefon/fax.	Na giełdzie podczas sesji
Wielkość kontraktu	Dostosowana do klienta	Wystandaryzowana
Termin dostawy	Dostosowany do klienta	Wystandaryzowany
Partner kontraktu	Znany bank lub dealer	Izba rozliczeniowa
Ryzyko kredytowe	Strony kontraktu	Izba rozliczeniowa
Rozliczenie kontraktu	W terminie uzgodnionym przez bank z klientem	Codziennie rozliczanie przez izbę rozliczeniową
Depozyt zabezpieczający	Nie występuje	Występuje
Dźwignia finansowa	Formalnie nie działa	Bardzo wysoka
Koszty transakcyjne	Wynikające z różnicy kursu zakupu i sprzedaży (spread)	Prowizja brokera ustalana od zamówienia

Źródło: A.Buckley, The Essence of International Money,Prentice Hall, New York 1990, s. 99 za P. Misztal : Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego, Wyd. Difin, Warszawa.,s. 94

Transakcja swap (lub inaczej zwrotnej wymiany walut) polega na zamianie określonej ilości jednej waluty na drugą w oznaczonym terminie realizacji oraz na powtórnej wymianie tychże walut w innym, późniejszym terminie realizacji. Transakcja swap jest parą dwóch odwrotnych, równoważących się transakcji walutowych, wykonanych na dwie różne daty rozliczenia. Pierwsza część kontraktu - pierwsza noga swapa jest realizowana na datę bliższą, druga część - druga noga swapa na datę dalszą.

Rys. 2. Etapy realizacji transakcji swap

W każdej transakcji swap klient zarówno kupuje, jak i sprzedaje tę samą walutę. W zależności od kolejności wykonania powyższych czynności możemy wyróżnić dwa typy transakcji swap, a mianowicie¹⁵⁹:

• „swap out” - polega na sprzedaży waluty A za walutę B, a następnie na zakupie tej samej ilości waluty A za walutę B w późniejszym terminie;

• „swap in” - polega na zakupie waluty A za walutę B, a następnie na sprzedaży tej samej ilości waluty A za walutę B w terminie późniejszym.

Opcja jest umową zawartą między dwiema stronami, w myśl której:

• nabywca opcji ma prawo, ale nie obowiązek, wymiany określonej ilości jednej waluty na drugą, według z góry ustalonego kursu, w terminie wygaśnięcia opcji lub wcześniej;

• wystawca opcji, jeżeli nabywca wykorzysta swoje prawo, jest zobowiązany do wymiany określonej ilości jednej waluty na drugą, według z góry ustalonego kursu, w terminie wygaśnięcia opcji lub wcześniej.

Ceną opcji jest premia. Dla nabywcy premia jest kosztem, który musi on ponieść w zamian za prawo decydowania o sposobie realizacji kontraktu. Dla wystawcy premia stanowi rekompensatę za gotowość do realizacji opcji i zagwarantowanie stałego kursu wymiany w okresie jej obowiązywania. Premia może być wyrażona kwotowo (w punktach) lub procentowo.

Tabela 3

Czynniki wpływające na poziom premii opcji

Czynniki	Opcja call	Opcja put
Bieżąca cena instrumentu bazowego(↑)	wzrost	spadek
Cena realizacji (↑)	spadek	wzrost
Przewidywana zmienność ceny instrumentu bazowego(↑)	wzrost	wzrost
Okres pozostający do realizacji opcji (↑)	wzrost	wzrost
Stopa procentowa (↑)	wzrost	spadek

Rys. 3. Podstawowe typy opcji

Tabela 4

Związek pomiędzy kursem realizacji a kursem rynkowym w kontrakcie opcyjnym

Kurs realizacji	Sprzedający walutę	Kupujący walutę
		opcja PUT	opcja CALL
in-the-money	Kurs realizacji opcji > Kurs rynkowy	Kurs realizacji opcji < Kurs rynkowy
at-the-money	Kurs realizacji opcji = Kurs rynkowy
out-of-the-money	Kurs realizacji opcji < Kurs rynkowy	Kurs realizacji opcji > Kurs rynkowy

Tabela 5

Cechy giełdowych i pozagiełdowych kontraktów terminowych

Cechy	Kontrakty pozagiełdowe	Kontakty giełdowe
Przykłady	Kontrakt forward, swapy, opcje pozagiełdowe	Kontrakty futures, opcje giełdowe
Rynek	Sieć powiązanych ze sobą market makerów wymieniających informacje cenowe i negocjujących transakcje	Zorganizowany rynek (giełdy terminowe) i (lub) giełdy papierów wartościowych
Umowy	Dostosowane do klienta „szyte na miarę”, by sprostać jego potrzebom	Wystandaryzowane kontrakty
Ryzyko	Ryzyko niedotrzymania warunków, ryzyko kredytowe	Zagwarantowane wykonanie kontraktu
Stopień uregulowania rynku	Formalnie nieuregulowany	Uregulowany
Możliwość wyceny kontraktów	Różnie przez rynek - jedne mają przekaz elektroniczny, inne wymagają indywidualnego dowiadywania się ich wyceny	Codzienne rozliczanie i wycena w ciągu dnia przekazywana elektronicznie.

Źródło: P. Misztal: Zabezpieczenie przed ryzykiem walutowym. Wyd. Difin, Warszawa 2002.

PODSTAWOWE KONWENCJE

TRADYCYJNEGO RYNKU WALUTOWEGO

1. Podział walut na waluty bazowe i notowane (kwotowane)

Waluta bazowa :

• waluta, która jest kupowana lub sprzedawana,

• występuje w notowaniu jako wielkość stała ( 1,100 lub 1000 jednostek).

Waluta notowana (kwotowana):

• waluta, za którą kupuje się lub sprzedaje walutę bazową,

• jest wielkością zmienną w notowaniu.

2. Rodzaje notowań

Notowanie proste (bezpośrednie, zwykłe, direct quotation) podaje ile jednostek waluty krajowej płacimy za 1, 100 lub 1000 jednostek waluty obcej, a więc:

• waluta zagraniczna jest walutą bazową,

• waluta krajowa jest walutą kwotowaną.

1 USD = 3, 3605 PLN w Warszawie

Notowanie odwrotne (pośrednie, indirect quotation) podaje ile jednostek waluty obcej płacimy za 1, 100 lub 1000 jednostek waluty krajowej, a więc:

• waluta krajowa jest walutą bazową,

• waluta zagraniczna jest walutą kwotowaną.

1 GBP = 1,4316 USD w Londynie

3. Rozróżnienie kraju zawarcia transakcji od kraju jej rozliczenia

4. Sposób podawania cen - ceny widełkowe (two-way price)

Ceny na rynku walutowym są zwykle wyrażone dwiema liczbami, z których pierwsza oznacza kurs kupna (BID), a druga kurs sprzedaży (OFFER) waluty bazowej.

Zapis pełny 1 USD = 1,1311 - 1,1717 CHF

Zapis skrócony 1 USD = 1,1311 / 17 CHF

1 USD = 1,1311 - 17 CHF

5. Zasada pięciu cyfr

Notowanie kursu walutowego składa się zwykle z pięciu cyfr:

1 EUR = 1,3406 USD

figury pestki

(figures) (pips)

6. Wielkość transakcji

Nie jest standardowa, jak na rynku transakcji nowych, ale często istnieją dolne limity zawierania transakcji :

• rynek międzybankowy - 1 mln USD (zwykle transakcje od 2 do 10 mln USD),

• rynek transakcji z klientami - znacznie mniejszy rozmiar transakcji i znacznie większe zróżnicowanie kwot pojedynczych transakcji

( średnio od 50 tys. USD do 1 mln USD ),

• rynek detaliczny - brak limitów.

7. Konieczność stosowania kursów krzyżowych w bezpośrednim handlu walutami innymi niż USD lub EUR (cross - currency trading)

SPOSÓB OBLICZENIA KURSU TERMINOWEGO

Kurs terminowy forward określa ilość waluty, którą zapłacimy za walutę kupioną lub otrzymamy za walutę sprzedaną w przyszłości. Ustalenie poziomu kursu forward ma miejsce w dniu zawarcia transakcji i wyznacza się go przez skorygowanie kursu natychmiastowego o marżę kursu terminowego. Kurs forward obliczamy według wzoru:

gdzie:

• K_T - kurs terminowy forward,

• K_N - kurs natychmiastowy,

• M - marża kursu terminowego,

• r₂ - wysokość oprocentowania waluty wyżej oprocentowanej,

• r₁ - wysokość oprocentowania waluty niżej oprocentowanej,

• t - liczba dni, których dotyczy transakcja,

• T - liczba dni w roku (może wynosić 360 lub 365 dni).

ZAWIERANIE TRADYCYJNYCH TRANSAKCJI WALUTOWYCH

Obowiązki banku kontaktującego

Profesjonalny bank zgłaszający się po kwotowanie zachowuje się w następujący sposób:

1. Przedstawia się podając pełną nazwę, stosowane skróty, ewentualne symbole, numery itd. oraz lokalizuje swoją siedzibę (miasto).

2. Przekazuje prośbę o kwotowanie tj. podanie wysokości kursów kupna/sprzedaży dla określonej pary walut w określonym typie transakcji.

3. Nie podaje intencji, z jaką zwraca się do banku kwotującego, tj. nie określa czy zamierza kupić czy sprzedać walutę bazową.

4. Po otrzymaniu kwotowania natychmiast informuje czy zawiera transakcję czy rezygnuje z jej zawarcia.

5. Jeśli zawiera - podaje czy zamierza kupić czy sprzedać walutę bazową, podaje kwotę transakcji oraz wydaje dyspozycje płatnicze, związane z jej rozliczeniem.

Profesjonalne zachowanie dealera przeprowadzającego transakcję wymaga bezzwłocznego reagowania na podane kwotowanie, gdyż jego poziom zmienia się bardzo szybko.

Obowiązki banku kwotującego

Profesjonalny bank podający kwotowanie zachowuje się w następujący sposób:

1. Szybko przyjmuje zgłoszenia banku kontaktującego i natychmiast podaje kwotowanie, które powinno być konkurencyjne (tj. o wąskiej marży między kursem kupna i sprzedaży).

2. Nie podaje poziomu kwotowania bankowi, który przekroczył wyznaczony limit transakcji lub istnieje zakaz wykonywania transakcji z tym bankiem (można ewentualnie podać kwotowanie w celach informacyjnych).

3. W razie podjęcia przez bank kontaktujacy decyzji o zawarciu transakcji potwierdza jej przeprowadzenie, podając wszystkie parametry, tj. kwotę waluty bazowej, rodzaj transakcji, datę dostawy waluty oraz wydaje dyspozycje płatnicze, związane z jej rozliczeniem.

Kwotowanie banku kwotującego i reakcję banku kontaktującego należy każdorazowo postrzegać jako wiążące, bezwarunkowe i nieodwołalne zobowiązanie do zrealizowania transakcji na uzgodnionych warunkach.

RYZYKO KURSOWE - POJĘCIE I RODZAJE

Ryzyko kursowe - niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej podmiotu gospodarczego na skutek niekorzystnych zmian kursu walutowego.

RODZAJE RYZYKA

1. Ryzyko ekonomiczne - niepewność co do przyszłej wartości rynkowej firmy, wynikająca z nieprzewidywalnych ruchów kursów walutowych.

2. Ryzyko formalne - ryzyko w ujęciu księgowym, znajdujące odbicie w ewidencji księgowej firmy.

1. Ryzyko transakcyjne - możliwość powstania różnic kursowych na skutek zmiany kursu walutowego między momentem powstania należności /zobowiązania zagranicznego a momentem ostatecznego rozliczenia transakcji (realne straty lub zyski).

2. Ryzyko przeliczeniowe (translacji) - możliwość powstania różnic kursowych na skutek zmiany kursu walutowego między momentem powstania należności /zobowiązania zagranicznego a momentem sporządzenia sprawozdania finansowego np. bilansu (fikcyjne straty lub zyski).

ETAPY PROCESU ZARZĄDZANIA RYZYKIEM KURSOWYM

• Identyfikacja źródeł ryzyka kursowego

• Oszacowanie pozycji walutowej przedsiębiorstwa

• Prognozowanie kursów walut

• Pomiar wielkości ryzyka

• Przyjęcie ogólnej polityki zarządzania ryzykiem w firmie

• Wybór i wdrożenie strategii zabezpieczającej

• Kontrola i ocena podejmowanych działań

ŹRÓDŁA RYZYKA KURSOWEGO W PRZEDSIĘBIORSTWIE

• Wymiana handlowa z zagranicą

• Kontrakty denominowane w walutach obcych

• Finansowanie działalności kredytem walutowym

• Sprowadzanie z zagranicy surowców i materiałów do produkcji

• Inwestowanie nadwyżek finansowych na rynkach zagranicznych

PROGNOZOWANIE RYZYKA

1. Ryzyko ekonomiczne:

• wpływa na przyszłe wyniki,

• może być przewidywane na podstawie planów długoterminowych, obejmujących okres nawet do 10 lat.

2. Ryzyko transakcyjne:

• wpływa na bieżący rachunek zysków i strat,

• przewiduje się je analizując prognozy przepływów pieniężnych;

3. Ryzyko przeliczeniowe:

• ma wpływ przede wszystkim na bilans przedsiębiorstwa,

• można je przewidzieć poprzez sporządzenie próbnego bilansu.

OKREŚLENIE POZYCJI WALUTOWEJ

Pozycja walutowa (foreign exchange position)- zestawienie należności i zobowiązań danego podmiotu w walucie obcej bez względu na termin ich realizacji

Rodzaje:

• zamknięta: należności = zobowiązania (brak ryzyka)

• otwarta (ryzyko występuje):

• długa: należności > zobowiązania

• krótka: należności < zobowiązania

PROGNOZOWANIE KURSÓW WALUT

1. Warunki, które powinien spełnić podmiot prognozujący:

• stworzenie własnego modelu prognostycznego;

• możliwość pozyskania istotnych informacji przed innymi podmiotami;

• umiejętność monitorowania nawet stosunkowo niewielkich krótkoterminowych odchyleń od stanu równowagi na poszczególnych rynkach walutowych;

• zdolność do szybkiego rozpoznania kierunku oraz charakteru rządowych interwencji na rynku walutowym.

2. Metody prognozowania:

• analiza fundamentalna - prognozy długookresowe

• analiza techniczna - prognozy krótkoterminowe

Analiza fundamentalna polega na gruntownym przeanalizowaniu czynników makroekonomicznych, politycznych oraz psychologicznych, które z dużym prawdopodobieństwem wpłyną na zmianę kursu w przyszłości. W analizie fundamentalnej uwzględnia się skutki zmian wyżej wymienionych czynników i przypisuje się tym czynnikom znaczenie oparte na danych historycznych.

Wzrost PKB - wzrost kursu

Wzrost poziomu stóp procentowych - wzrost kursu

Wzrost bezrobocia - spadek kursu

Wzrost inflacji - spadek kursu

Dodatni bilans płatniczy - wzrost kursu

Kraj stabilny politycznie - spadek kursu

Analiza techniczna polega na sporządzaniu krótkoterminowych prognoz na podstawie historycznych notowań kursów walut i wielkości przepływów walutowych na rynku.

Podstawowe założenia:

• ceny walut podlegają trendom,

• rynek jest mechanizmem, który dyskontuje wszystko,

• procesy zachodzące na rynku powtarzają się.

POMIAR RYZYKA KURSOWEGO

Określenie wartości straty na otwartej i niezabezpieczonej pozycji walutowej, którą przedsiębiorstwo może ponieść w przyszłości, w wyniku kupna lub sprzedaży waluty po prognozowanym kursie wymiany.

Techniki pomiaru:

1. wpływ zmiany kursu o x%

2. analiza scenariuszy

3. VAR (Value at Risk)

Ad.1

W metodzie tej przyjmowana jest pewna standardowa miara ruchu w kursach walut, którą odnosi się do dowolnej wielkości pozycji walutowej

Sposób obliczenia:

• wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego = otwarta pozycja walutowa x bieżący kurs wymiany

• wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego po zmianie o x% = otwarta pozycja walutowa x bieżący kurs wymiany po zmianie o x%

• ryzyko walutowe (wpływ zmiany kursu o x% na zysk) =

wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego - wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego po zmianie o x%

Ad. 2

Polega na przeliczeniu poziomu otwartej pozycji walutowej na walutę krajową zarówno po kursie bieżącym, jak i prognozowanym oraz na obliczeniu różnicy pomiędzy otrzymanymi wartościami, która wyznacza wielkość ryzyka na jakie narażone jest przedsiębiorstwo.

Sposób obliczenia:

• wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego =

otwarta pozycja walutowa x bieżący kurs wymiany

• wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu prognozowanego = otwarta pozycja walutowa x prognozowany kurs wymiany

• ryzyko walutowe = wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego - wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu prognozowanego

Ad. 3

Metoda VAR wykorzystuje analizę statystyczną zmienności kursów w przeszłości do oszacowania ryzyka na jakie wystawiona jest otwarta pozycja. Opiera się ona na przesłance, że ryzyko walutowe można mierzyć jako odchylenie standardowe oczekiwanych zysków, pod warunkiem, że zyski te mają rozkład normalny.

VAR określa prawdopodobieństwo straty, jaką można ponieść na otwartej pozycji przy założonym poziomie ufności i danym horyzoncie czasowym. Pokazuje w ilu procentach przypadków osiągniemy stratę finansową na pozycji, jednak nie pozwala na określenie maksymalnej wysokości straty, gdyż nie pokazuje o ile przekroczy ona wartość wyliczoną.

Sposób obliczenia:

1. VAR = otwarta pozycja walutowa x k x dxt
gdzie:

k - mnożnik wyrażający przyjęty poziom ufności,
d - odchylenie standardowe,
t - czas.

Przedsiębiorstwo rozważając wykorzystanie metody VAR jako narzędzia pomiaru ryzyka walutowego powinno wziąć pod uwagę następujące aspekty:

• im wyższy poziom współczynnika ufności, tym wyższa wartość VAR;

• im dłuższy jest rozważany horyzont czasowy, tym wyższa wartość VAR;

• dane historyczne potrzebne do przeprowadzenia obliczeń powinny zostać zebrane w warunkach podobnych do tych warunków, jakie będą panować w przyszłym rozważanym okresie.

Tabela 6

Wpływ zmian kursu walutowego na wyniki finansowe przedsiębiorstwa

	wzrost kursu waluty obcej w stosunku do waluty krajowej	spadek kursu waluty obcej w stosunku do waluty krajowej
Długa pozycja walutowa	Zysk dewizowy	Strata dewizowa
Krótka pozycja walutowa	Strata dewizowa	Zysk dewizowy

Źródło: Opracowanie własne.

POLITYKA ZABEZPIECZEŃ

• Określenie, jaki % pozycji walutowej firma będzie zabezpieczać

• Przyjęcie zasady, że nie dokonujemy transakcji niezgodnych z pozycją walutową przedsiębiorstwa

• Wyznaczenie kursu zapewniającego rentowność sprzedaży

• Podział kompetencji, czyli kto w firmie odpowiada za zabezpieczanie przed ryzykiem kursowym

• Wybór podmiotów - instytucji finansowych, za pośrednictwem których firma będzie realizować transakcje zabezpieczające

CZYNNIKI WPŁYWAJACE NA WYBÓR STRATEGII ZARZĄDZANIA RYZYKIEM WALUTOWYM

• Akceptacja (lub jej brak) kadry kierowniczej dla podjęcia metod zabezpieczenia przed ryzykiem walutowym;

• Charakterystyka przepływów walutowych przedsiębiorstwa: jedno- lub wielokierunkowość przepływów, cykliczność, lub jej brak w przepływach handlowych, stabilność waluty (lub walut) rozliczenia, wielkość transakcji (ekspozycji walutowej), ich stosunek do rozliczeń w walucie krajowej itd.;

• Wpływ ewentualnej zmiany kursów na rentowność działalności przedsiębiorstwa;

• Możliwość szybkiej zmiany cen produktów lub usług w przypadku gwałtownych zmian kursu waluty rozliczeniowej;

• Możliwość szybkiej zmiany rynku zbytu lub zaopatrzenia w przypadku gwałtownych zmian kursu waluty rozliczeniowej;

• Umiejętność/kwalifikacje kadry zarządzącej;

• Możliwość zastosowania wewnętrznych instrumentów zabezpieczających i/lub instrumentów zewnętrznych.

POSTAWA PASYWNA

Bierne ponoszenie ryzyka bez prób jego wyeliminowania lub ograniczenia wskutek:

• nieuświadamiania sobie tego ryzyka

• braku umiejętności oszacowania jego rozmiarów

• nieznajomości technik zabezpieczających

• niedostępności technik zabezpieczających

Brak ingerencji w strukturę walutową obrotów i akceptowanie każdorazowo waluty proponowanej przez kontrahenta zagranicznego

Fundusze rezerwowe tworzone dla zamortyzowania wpływu strat kursowych na wynik finansowy przedsiębiorstwa.

Wady:

• zamrożenie kapitału,

• osłabiają zainteresowanie zmianami kursów walut przyjmowanych jako waluta kontraktu i waluta płatności

POSTAWA AKTYWNA

Podejmowanie działań zmierzających do ograniczenia lub wyeliminowania ryzyka kursowego

Rodzaje strategii zabezpieczających:

1. Strategie defensywne:

• przeciwdziałanie powstawaniu otwartych pozycji walutowych

• pełne zabezpieczanie już powstałych pozycji otwartych (hedging)

2. Strategie ofensywne:

• selektywne przeciwdziałanie powstawaniu otwartych pozycji walutowych

• selektywne zabezpieczanie już powstałych pozycji otwartych

KATEGORIE STRATEGII ZABEZPIECZAJĄCYCH

1. Defensywne - zabezpieczenie wszystkiego:

• typowe dla działu finansowego, który funkcjonuje jako centrum kosztów,

• cel- minimalizacja strat;

2. Pośrednie - zabezpieczenie selektywne;

• typowe dla działu finansowego, który funkcjonuje jako centrum nadwyżki finansowej,

• Cel - zmniejszenie strat i zwiększenie zysków;

3. Ofensywne - zabezpieczenie uznaniowe:

• typowe dla działu finansowego, który funkcjonuje jako centrum zysków,

• cel - maksymalizacja zysku.

INSTRUMENTY ZABEZPIECZENIA SIĘ
PRZED RYZYKIEM KURSOWYM

• Wewnętrzne - wszelkie środki pozwalające na zapobieżenie powstawaniu otwartych pozycji walutowych lub sprowadzenie ich do akceptowalnych rozmiarów dostępne wewnątrz przedsiębiorstwa

• Zewnętrzne - przeniesienie ryzyka walutowego za pomocą odpowiedniego instrumentu na instytucję finansową lub inny podmiot, który jest skłonny to ryzyko podjąć w zamian za odpowiednią opłatę

Tabela 7

Wybrane instrumenty zabezpieczania się przed ryzykiem walutowym

wewnętrzne	zewnętrzne
wybór waluty kontraktu	ubezpieczenie w firmie ubezpieczeniowej
klauzule waloryzacyjne	transakcje forward
leading and lagging	terminowe transakcje walutowe futures
netting i matching	swap walutowy
		opcje walutowe
		inne instrumenty pochodne

INSTRUMENTY WEWNĘTRZNE

WYBÓR WALUTY KONTRAKTU

Waluta kontraktu/płatności	Ryzyko kursowe
waluta kraju importera	eksporter
waluta kraju eksportera	importer
waluta kraju trzeciego	eksporter i importer

KLAUZULE WALORYZACYJNE - umożliwiają stronom kontraktu zmianę cen towarów w takich proporcjach, w jakich od chwili zawarcia umowy do momentu zapłaty za towar zmieni się kurs waluty kontraktu w relacji do wcześniej uzgodnionej innej waluty lub koszyka walut.

Rodzaje klauzul waloryzacyjnych:

• klauzula pełna - zmianie kursu waluty kontraktu w dniu jego płatności towarzyszy proporcjonalna zmiana cen towarów lub wartości kontraktu;

• klauzula kursowa - wartość waluty kontraktu w dniu jego zawarcia przyrównuje się do wartości innej, mocnej waluty w celu ustalenia tzw. wskaźnika bazowego, którego poziom pozostanie niezmienny do ewentualnego przeliczenia różnic wynikających ze zmiany relacji między tymi walutami w dniu płatności;

• klauzula koszyka walut - działa podobnie jak klauzula kursowa z tą różnicą, że wartość waluty kontraktu przyrównywana jest do kilku odpowiednio dobranych walut, które wchodzą w skład tzw. koszyka walut (funkcję koszyka walut może pełnić SDR - pieniądz emitowany przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy);

• klauzula automatyczna z franszyzą - strony kontraktu ponoszą ryzyko tylko do pewnego, z góry ustalonego poziomu. Klauzula z franszyzą zaczyna działać, gdy zmiana kursu waluty kontraktu w stosunku do innej waluty lub koszyka walut przekroczy ustalony w kontrakcie wskaźnik procentowy. Jeżeli wskaźnik zostanie przekroczony wartość faktury korygowana jest o cały % zmiany kursu;

• klauzula rewizji cen - eksporter zastrzega sobie prawo do zmiany ceny towaru w drodze jej powtórnego negocjowania, w przypadku określonego

LEADING AND LAGGING

1. Przedsiębiorstwo spodziewające się deprecjacji waluty krajowej będzie starało się:

• przyspieszyć termin płatności zobowiązań z tytułu importu,

• opóźnić termin wpływu należności eksportowych.

2. Przedsiębiorstwo spodziewające się aprecjacji waluty krajowej będzie starło się:

• przyspieszyć terminu wpływu należności z tytułu eksportu

• opóźnić termin płatności zobowiązań importowych.

KOMPENSATA WEWNĘTRZNA (NETTING)

• Wiąże się z agregowaniem otwartych pozycji walutowych oraz z ograniczaniem liczby transakcji kupna lub sprzedaży walut przeprowadzanych na rynku.

• Analizuje się rzeczywiste i przewidywane przepływy walutowe, zarówno w obrębie grupy kapitałowej, jak i z partnerami z zewnątrz, w celu ustalenia krótkiej lub długiej pozycji netto w każdej z walut w danym okresie.

• Pozwala na redukcję ryzyka walutowego przez zastąpienie wielkości brutto wielkościami netto.

DOPASOWANIE (MATCHING)

• Matching naturalny polega na wiązaniu wpływów i płatności wyrażonych w tej samej walucie obcej w taki sposób, aby były one zbliżone pod względem wartości i czasu występowania.

• Matching równoległy, polega na wiązaniu wpływów i płatności wyrażonych w różnych walutach obcych, dodatnio ze sobą skorelowanych.

• Dopasowanie płatności do wpływów powoduje pełne pokrycie lub zmniejszenie otwartych pozycji oraz eliminuje zbędny obrót na rynku.

INSTRUMENTY ZEWNĘTRZNE

UBEZPIECZENIE RYZYKA KURSOWEGO

Ubezpieczenie w KUKE:

• Przedmiot ubezpieczenia
  Straty eksportera realizującego transakcje eksportowe w EUR z odroczonym terminem płatności do 60 dni, poniesione w wyniku spadku kursu EUR w złotych o więcej niż 2% i o mniej niż 15%.

• Koszt ubezpieczenia

Składki obliczane są na podstawie kwot faktur zgłoszonych przez ubezpieczającego wg stawki, której wysokość zależy od długości kredytu kupieckiego:

• do 14 dni - 0,30%,

• od 15 do 30 dni - 0,50%,

• od 31 do 60 dni - 1,10%.

KONTROLA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM WALUTOWYM

• Powinna dać możliwość sprawdzenia czy przyjęte procedury zarządzania ryzykiem walutowym są stosowane w praktyce we właściwy sposób oraz przynoszą pożądane efekty.

• Raporty kontrolne - powinny zawierać aktualne dane, koncentrować się na kluczowych zagadnieniach, informować o wszystkich przypadkach wystąpienia błędów, wyjaśniać ich przyczyny oraz przedstawiać podjęte działania naprawcze.

31

Należności

w danej walucie

AKTYWA

Zobowiązania w danej walucie

PASYWA

Rys. 4. Długa pozycja walutowa

Należności

w danej walucie

AKTYWA

Zobowiązania w danej walucie

PASYWA

Rys. 5. Krótka pozycja walutowa

Reakcja

na ryzyko

Postawa

pasywna

Postawa

aktywna

Bierne ponoszenie

ryzyka

Tworzenie

rezerw

Strategie

defensywne

Strategie

ofensywne

---