Ajschylos, Oresteja. Trylogia tragiczna, [w:] tegoż, Tragedie, przeł. i oprac. Stefan Srebrny;
Ze Wstępu Stefana Srebrnego:
obrzęd ofiarny i obrzędowy płacz nagrobny, to podstawowy ton brzmiący w wielkiej, wielogłosowej kompozycji, jaką jest jedyna w całości zachowana trylogia Ajschylosa- Oresteja;
wiara w życie pośmiertne duszy zmarłego, w jej moc i jej prawa, w jej niewidzialne uczestnictwo w życiu i losach tych, co pozostali na ziemi, przenika na wskroś atmosferę tego dzieła, podobnie jak przenikała na wskroś życie codzienne ludu, który w roku 458 p.n.e. oglądał to widowisko w ateńskim teatrze Dionizosa;
Ajschylos zbudował konstrukcję, której osią jest zagadnienie moralno-religijne i moralno-społeczne.
-w każdej z części trylogii bardzo ważną rolę odgrywają modlitwy do bóstw (Zeusa, Apollona, Hadesa)!
TREŚĆ:
Trylogii część pierwsza
AGAMEMNON
OSOBY: Agamemnon, Klitaimestra, Aigistos, Kasandra, Herold, Strażnik, Chór starców argejskich, lud, służebne;
-rzecz dzieje się w Argos, przed pałacem Atrydów; Ajschylos podaje didaskalia dla konstrukcji teatru greckiego- tragicznego;
Dwór oczekuje powrotu Agamemnona- włodarza- z wyprawy wojennej (Troja). Klitaimestra- żona Agamemnona wypatruje jego zwycięstwa w znakach wróżebnych i składa już dziękczynne ofiary bogom. Chór komentuje działania na dworze i mówi o tym, co działo się przed wyprawą wielkich wodzów- Agamemnona i Menelaosa. Następnie przybywa Herold z wieściami o zwycięstwie nad Priamem i o rychłym powrocie Agamemnona. Agamemnon powraca wraz z wziętą do niewoli Kasandrą. Klitaimestra wita męża, rozkłada przed nim purpurowy kobierzec. Kasandra prowadzi dialog z Chórem. Lamentuje nad swym niewolniczym losem i wieszczy o śmierci swojej i Agamemnona z ręki Klitaimestry. Wkrótce Klitaimestra zabija męża i niewolnicę. Okazuje się, że uknuła morderstwo wraz z Aigistosem (którego ojciec wygnany został przez swojego brata, a ojca Agamemnona z ziemi Argos).
Trylogii część druga
OFIARNICE
OSOBY: Orestes, Pilades, Elektra, Klitaimestra, Aigistos, Piastunka, Sługa, Odźwierny, Chór służebnic, lud;
-Argos, w głębi pałac Atrydów, na orchestrze mogiła Agamemnona;
Orestes składa pukiel swoich włosów na grobie ojca. Wraz z towarzyszem- Piladesem- kryje się, gdy dostrzega zbliżający się do mogiły orszak kobiet- wśród nich jest Elektra. Siostra rozpoznaje pukiel i mówi o szczęściu, jakim byłoby ujrzenie brata, którego matka oddała pod opiekę Strofiosowi Fokidczykowi. Wtedy z ukrycia wyłania się Orestes. Wraz z siostrą knuje zemstę na matce i Aigistosie.
Nie ujawniając się kołacze do drzwi pałacu. Odźwiernemu mówi, że musi przekazać włodarzom wieści o rzekomej śmierci syna Klitaimestry, oddanemu niegdyś do domu Fokidczyka. Klitaimestra rozpacza po stracie syna, choć, jak dowiadujemy się z dialogu Piastunki i Chóru, pozornie, bo w oczach ma radość z pomyślnej dla jej i Aigista planów wieści. W tych okolicznościach Orestes zabija matkę i jej kochanka. Czyn ten jest uniewinniony w słowach Chóru, bo jest on zemstą z rozkazu ojca i Apollona.
Trylogii część trzecia
EUMENIDY
OSOBY: Apollon, Atena, Orestes, Cień Klitaimestry, Pytia, Chór Erynij, Chór procesyjny, Hermes, Sędziowie, Kapłanki, Lud ateński.
-świątynia Apollona w Delfach, potem świątynia Pallady w Atenach;
Modląca się Pytia zauważa z przerażeniem, że do świątyni wchodzi Orestes, który poszukuje ucieczki od Cienia Klitaimestry i jej Erynij. Apollon błogosławi Orestesowi, usiłuje wygnać Erynie, które pragną odkupienia win matkobójcy (Orestes dokonał zbrodni na swej krwi). Apollon w tej sytuacji wysyła Orestesa do Aten pod sąd Pallady. Atena zdaje sobie sprawę z trudności sporu, dlatego zwołuje sędziów, którzy w sposób demokratyczny mają stanowić o winie. Swój głos bogini oddaje za Orestem, bo sama- jak mówi- nie ma matki, a ojciec jej jest najdroższy. Orest staje się uniewinniony. Sam powierza swoje męstwo i waleczność Atenie i odchodzi wraz z Apollem. Lamentujące Erynie, głoszące zemstę na ludzie ateńskim, próbuje przejednać Atena. Pallada proponuje (i Erynie tę propozycję przyjmują), by okrutne stworzenia pozostały w Atenach, gdzie staną się boginiami łaskawymi- Eumenidami, a każdy Ateńczyk, który nie będzie oddawał im czci zostanie ukarany przez samą Atenę.
Jan Tomkowski, Dzieje literatury powszechnej, Warszawa 2008, s.17.
Ajschylos (525 p.n.e.- 456 p.n.e.) walczył pod Maratonem i Salaminą. W Atenach niezwykle ceniony i wielokrotnie nagradzany, stworzył podstawy greckiej tragedii. To on wprowadził na scenę drugiego aktora podnosząc rangę dialogu scenicznego. Umiał zmierzyć się z tematem współczesnym (Persowie) i światem mitologicznych bóstw.