Temat 2.9. Pasożyty

• Parazytologia - nauka o pasożytach i pasożytnictwie ( gr. Parasitus- współbiesiadnik)

• Jest samodzielną nauką , wyodrębniła się w XIX wieku, istotny wkład wnieśli polscy uczeni- Konstanty Janicki , Witold Stefański.

Podział :

Parazytologia ogólna

• Pasożyty są to organizmy, które wykorzystują inne żywe organizmy jako źródło pokarmu i środowisko życia

• Rozróżnia się:

• Pasożytnictwo przygodne - fakultatywne cechuje nieznaczne uzależnienie pasożyta od żywiciela

• Pasożytnictwo bezwarunkowe -obligatoryjne, z całkowitym uzależnieniem pasożyta od żywiciela

• Pasożytnictwo parateniczne - przebywanie w żywicielu, w którym pasożyt nie przechodzi określonego stadium rozwojowego.

• Umiejscowienie pasożyta :

• Ektopasożyty - żyjące na powierzchni ciała

• Endopasożyty - żyjące wewnątrz narządów i tkanek żywiciela

• Wniknięcie pasożyta do organizmu określa się jako inwazję.

• Rodzaje żywiciela:

• Żywiciel główny - u którego dochodzi do szczególnie intensywnego nasilenia inwazji

• Żywiciel uboczny - u którego następuje mniejsze nasilenie inwazji

• Żywiciel przypadkowy - w którym do inwazji dochodzi tylko w szczególnie sprzyjających warunkach

• W zależności od fazy rozwoju pasożyta wyróżnia się:

• Żywiciela ostatecznego- w których zachodzi końcowy etap rozwoju pasożyta

• Żywiciela pośredniego - u których odbywa się tylko część stadium rozwojowego pasożyta przed osiągnięciem dojrzałości płciowej.

Parazytologia lekarska

• Zajmuje się rolą pierwotniaków pasożytniczych w chorobach ludzi

• Pierwotniaki są to organizmy jednokomórkowe, mikroskopijnej wielkości należące do rożnych grup systematycznych:

• Korzenionóżki

• Orzęski

• Wiciowce

• Zarodnikowce

Systematyka pierwotniaków chorobotwórczych dla człowieka

Grupa systematyczna	Rodzaj	Gatunek	Nazwa choroby	Umiejscowienie Pasożyta
Korzenionóżki Rhizopoda	Entameba	Pełzak czerwonki	Czerwonka pełzakowata	Jelito grube
Orzęski Ciliata	Balantidium	Balantidium okrężnicy	Balantidioza	Jelito grube
Wiciowce Flagellata	Lamblia	Lamblia	Lamblioza	Jelito cienki, głównie dwunastnica( drogi żółciowe, pęcherzyk żółciowy)
		Trichomonas	Rzęsistek pochwowy	Rzęsistkowica	Pochwa lub szyjka macicy, cewka moczowa, przewód moczowy
	Zarodnikowce Sporozoa	Plasmodium	Zarodziec pasmowy Zarodziec ruchliwy Zarodziec sierpowy Zarodziec owalny	Zimnica	Krew, układ siateczkowo- śródbłonkowy
		Toxoplasma	t. gondii	Toksoplazmoza	Wszystkie tkanki, a zwłaszcza macica ciężarna, mózg i opony mózgowe, ośrodkowy układ nerwowy

Pełzak czerwonki - budowa

Ciało pierwotniaka stanowi grudkę cytoplazmy, zróżnicowanej zazwyczaj na dwie warstwy:

• Zewnętrzną - ektoplazmę

• Wewnętrzną - endoplazmę

• Może być otoczone błoną cytoplazmatyczną

• Ruch odbywa się za pomocą wici, nibynóżek, rzęsek lub błony falującej

• Pokarm - większość pierwotniaków pobiera w wyniku osmozy, substancje pokarmowe gromadzone są w wodniczkach odżywczych ( wakuole)nie strawione produkty usuwane są z organizmu bądź w dowolnym miejscu bądź przez otwór zwany cytopyge.

• Oddychanie odbywa się całą powierzchnią ciała

• Pierwotniaki pasożytnicze czerpią energię życiową głównie z rozkładu glikogenu

• Postać wegetatywna pierwotniaka nosi nazwę - trofozoitu

• Rozmnażanie :

• Bezpłciowe = wegetatywne , z reguły w wyniku podziału trofozoitu na dwa lub więcej osobników potomnych

• Płciowe - poprzedzone wytworzeniem dwu osobników płciowych tzw. gamet, które łączą się , tworząc zygotę , która dalej może rozmnażać się przez zwykły podział

Lamblia

Wywołują chorobę zwaną lambliozą - jest to choroba jelita cienkiego oraz dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego

Rezerwuar i źródło zakażenia - człowiek

Drogi i wrota zakażenia - nieprzestrzeganie higieny osobistej i otoczenia

Zapobieganie - przestrzeganie higieny, „czyste ręce” mycie owoców i warzyw, zabezpieczaniu pożywienia przed owadami.

Rzęsistek pochwowy

Wywołują chorobę zwaną rzęsistkowicę - jest to przewlekła choroba układu moczowo- płciowego która przebiega w postaci zapalenia pochwy, cewki moczowej pęcherza moczowego lub napletka

Rezerwuar i źródło zakażenia - kontakt płciowy, kontakt z przedmiotami- wanna, sedesy, bielizna osobista, baseny, kąpieliska

Drogi i wrota zakażenia - nieprzestrzeganie higieny osobistej i otoczenia

Zapobieganie - przestrzeganie higieny, odkażanie wód , kąpielisk .

Helmintologia lekarska

• Jest działem parazytologii lekarskiej, zajmującej się badaniem pasożytów wewnętrznych człowieka zwanych robakami

• Choroby wywołane przez te pasożyty noszą nazwę- robaczyce, a nazwa pochodzi od nazwy robaka np. owsica - od owsika

Systematyka , żywiciele oraz diagnostyka robaków jelitowych człowieka

Gromada	Gatunek	Żywiciel		Miejsce bytowania	Materiał do badań	Elementy diagnostyczne
							Ostateczny	Pośredni
	Przywry	Motylica wątrobowa	Bydło, owca, koza, sarna, zając ( człowiek)	Ślimaki wodolubne	Przewody żółciowe	Kał, żółć, surowica	Jaja, przeciwciała
		Motyliczka	Zwierzęta trawożerne (człowiek)	Ślimaki sucholubne i niektóre gatunki mrówek	Przewody żółciowe	Kał, żółć	Jaja
		Przywra kocia	Człowiek, kot, pies	Ślimaki, ryby słodkowodne	Przewody żółciowe	Kał, żółć	Jaja
	Tasiemce	Bruzdogłowiec szeroki	Człowiek, kot, niedźwiedź, świnia, foka i inne	Skorupiaki i ryby słodkowodne	Jelito cienkie	Kał	Jaja
		Tasiemiec nieuzbrojony	Człowiek	Bydło	Jelito cienkie	Kał	Jaja i człony
		Tasiemiec uzbrojony	Człowiek	Bydło ( człowiek)	Jelito cienkie	Kał	Jaja i człony
		Tasiemiec bąblowcowy	Pies, wilk i inne zwierzęta mięsożerne	Człowiek , owca, bydło	Narządy wewnętrzne - wątroba, płuca, mózg	Surowica	RTG, przeciwciała, test skórny
		Tasiemiec bąblowcowy wielokomorowy	Pies, wilk i inne zwierzęta mięsożerne	Człowiek , owca, bydło	Narządy wewnętrzne - wątroba, płuca, mózg	Surowica	RTG, przeciwciała, test skórny
		Tasiemiec karłowaty	Człowiek Myszy, szczury, zające	Larwy mola mącznego, pcheł, szczurzych i psich	Jelito cienkie	Kał	Jaja

Gromada	Gatunek	Żywiciel Ostateczny Pośredni		Miejsce bytowania	Materiał do badań	Elementy diagnostyczne
Nicienie	Owsik	Człowiek,	Brak	Jelito grube	Zeskrobiny z okolic odbytu	Jaja
		Włosogłówka	Człowiek	Brak	Jelito grube Dolny odcinek jelita cienkiego	Kał	Jaja
		Glista ludzka	Człowiek	Brak	Jelito cienkie	Kał	Jaja i człony
		Węgorek jelitowy	Człowiek	Brak	Jelito cienkie, głównie dwunastnica, jelito grube, płuca, tchawica		Larwy
		Włosień kręty	Człowiek i inne zwierzęta	Świnia i inne zwierzęta	Jelito cienkie - dojrzałe robaki Mięśnie- larwy	Surowica mięśnie	Przeciwciała, larwy
		Tęgoryjec dwunastniczy	Człowiek	Brak	dwunastnica	Kał	Przeciwciała, jaja, test skórny

Cykl rozwoju tasiemca nieuzbrojonego.

Przywry jako pasożyty rzadko wywołują chorobę u człowieka- nie będą omawiane.

Tasiemiec nieuzbrojony.

• Długość tasiemca wynosi 4-12 metrów, szerokość dojrzałych członów 5-7 mm, główka zaopatrzona jest w 4 przyssawki ( nie ma haczyków stąd nieuzbrojony)

• Żywotność - larwy giną w temperaturze 70⁰ C w ciągu 5 minut a w temperaturze - 3⁰ C po 24 godzinach. Jaja tasiemca wykazują zdolność do zarażenia bydła na pastwiskach w ciągu 2 miesięcy.

• Chorobotwórczość - objawy przebiegają najczęściej w postaci zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

• Rezerwuar i źródło zakażenia - człowiek wydalający z kałem jaja tasiemca. Dla człowieka źródłem zakażenia jest mięso zarażonego bydła.

• Drogi i wrota zarażenia - spożycie surowego lub nie dogotowanego mięsa wołowego.

• Rozpoznanie laboratoryjne - badanie kału

• Zwalczanie i zapobieganie - nie wypasanie bydła na pastwiskach użyźnianych kałem lub przypadkowe, spożywanie surowego mięsa.

Akaroentomologia lekarska - nauka o stawonogach bezkręgowych

• acarina - roztocze, entomologia- nauka o owadach

Roztocza - Acarina

• Drobne zwierzęta mikroskopijnych wymiarów, przeważnie lądowe. W większości są to pasożyty zwierząt i roślin. Budowa ciała zwykle owalna, o nie wyrównanym lub całkowicie zatartym podziale na segmenty. Ciało roztoczy okrywa jednowarstwowy naskórek, który wydziela na zewnątrz warstwę chityny, pokrytą szczecinkami. Wszystkie roztocza maja charakterystyczny , o skomplikowanej budowie przedni odcinek ciała -aparat gębowy. Zbudowany jest on z odnóży gębowych- szczękoczułki , przydatki, ułatwiające przebijanie skory ofiary i utrzymywanie się w czasie ssania krwi.

• Rodzaje roztoczy:

- świerzbowiec drążący ludzki

- kleszcz pastwiskowy

Świerzbowiec drążący ludzki.

Mikroskopijne zwierzątka o wymiarach 0,25x0,35 mm białej barwy, żyjące na ciele ofiary. Cykl rozwojowy trwa 10-14 dni. Składają jaja na skórze .

• Chorobotwórczość - świerzb jest choroba rozpowszechnioną w dużych skupiskach ludzkich koszary, więzienie, domy starców, charakteryzuje go różnopostaciowa, swędząca wysypka, z typowym umiejscowieniem, z widocznymi pod lupą kilkunastomilimetrowej długości korytarzami na skórze.

• Rezerwuar i źródło zakażenia - stanowi człowiek lub zwierzę

• Drogi wrota zakażenia- kontakt bezpośredni

• Rozpoznanie laboratoryjne- badanie zeskrobin ze skóry

• Zapobieganie - przestrzeganie zasad higieny osobistej

Kleszcz pastwiskowy

Zwierzątka o wymiarach 3x4 mm. Samica po nassaniu się krwi składa około 1000 jaj i ginie. Z jaj po miesiącu wykluwają się larwy, które napadają swoich żywicieli, by nassać się krwi. Pobieranie krwi trwa 3-6 dni, potem odpadają.

• Chorobotwórczość - kleszcze przenoszą wiele chorób odzwierzęcych np. kleszczowe zapalenie mózgu, gorączka Q, krętkowicę kleszczową, tularemię, brucelozę.

• Rezerwuar i źródło zakażenia - kleszcze zakażają się od zwierząt, mogą przez wiele lat przekazywać chorobotwórcze drobnoustroje następnemu pokoleniu.

• Zapobieganie - opylanie zarośli i dużych lasów

Owady - Insekta

• Owady stanowią najliczniejszą grupę zwierząt pod względem liczby gatunków. Przeszło 700 tysięcy gatunków. Niektóre z nich spełniają bardzo pożyteczną funkcję w zapylaniu roślin.

• Budowa- głowa, tułów i odwłok

• Widliszek - przenosi zimnicę

• Mucha domowa - duża ruchliwość, salmonellozy, dur brzuszny, cholera, WZW, choroby pasożytnicze

• Wesz ludzka - dur plamisty

• Prusak - salmonellozę, pałeczki czerwonki, gronkowce, paciorkowce

• Karaczan wschodni - j.w.

Opracowała : I.Ł. Strona 12 z 12

Parazytologia

Ogólna

• Zajmuje się powiązaniami między pasożytem a żywicielem, które mogą mieć charakter: - biologiczny, ekologiczny, geograficzny, immunologiczny,

morfologiczny, fizjologiczny

Lekarska

• To nauka zajmująca się rolą pierwotniaków pasożytniczych w chorobach ludzi

Helmintologia lekarska

• Bada pasożyty wewnętrznych człowieka

Robaki

1. Płaźnice

- gromady

• Przywry

• Tasiemce

2. Obleńce

- gromada

• Nicienie

Grupy

Akareontomologia lekarska

• Roztoczy

• Owady

Stawonogi bezkręgowe

Roztocza

1. Świerzbowiec drążący ludzki

2. kleszcz pastwiskowy

Owady

1. Widliszek

2. Wesz ludzka

3. Mucha domowa

4. Prusak

---