Podstawowe sKładniki samowiedzy, Kozielecki, r.3
Dekompozycja całości
Strategia atomistyczna - badanie elementarnych zjawisk przy ignorowaniu całości - psychologowie klasyczni (analiza wrażeń zmysłowych) i behawioralni (proste R na izolowane S)
Strategia holistyczna - psychol. humanistyczni badali globalnie osobowość, bez kontroli poszcz. zmiennych, ich analiza sprowadzała się do publicystycznych ogólników, które dalekie były od nauki jako takiej
Strategia dekompozycji-rekompozycji - analiza i synteza są dwiema stronami jednolitego procesu badawczego
faza dekompozycji: psycholog wyodrębnia z całości podstawowe składniki (operacja służy poznaniu całości a nie samych składników - ‼) Poziom dekompozycji jest najtrudniejszy i zależy od celów badacza
faza rekompozycji: psycholog łączy składniki badanej całości; sformułowanie ogólnych praw
Informacje o sobie mogą mieć postać wyobrażeń lub sądów
wyobrażenia - obrazy umysłowe będące analogową reprezentacją rzeczywistych przedmiotów i zdarzeń (analogi, bo odzwierciedlają ciągłość zmian w przedstawianym obiekcie)
sądy - każda myśl, która zdaje sprawę z pewnego stanu rzeczy (z tego, że jest tak a tak, lub z tego, że tak a tak nie jest). Sądy są rodzajem reprezentacji analitycznej. Najważniejszy składnik samowiedzy. Wiedza o sobie jest najczęściej kodowana za pomocą mniej lub bardziej ogólnych sądów
Centralne (osiowe) składniki samowiedzy to 3 rodzaje sądów o własnej osobowości i własnych czynach:
Samowiedza = {sądy opisowe, sądy wartościujące, standardy osobiste}
opisowe to samoopisy, fakty z indywidualnej biografii np. „studiuję psychologię”
wartościujące to samooceny, np. „jestem bardzo krytyczna” - główny przedmiot badań empirycznych
standardy osobiste to życzenia, pragnienia, aspiracje, dotyczące stanu idealnego lub porządanego, np. „muszę lepiej panować nad swoimi emocjami” = „ja idealne” (należy do wiedzy normatywnej)
Ja realne = sądy opisowe + sądy wartościujące
Peryferyczne składniki samowiedzy to:
sądy o regułach generowania wiedzy o sobie - zdaje sprawę za pomocą jakich reguł tworzy przekonania na temat wł.kompetencji (opisowe i normatywne) - rola na wejściu układu
sądy dotyczące reguł komunikowania wiedzy o sobie, decydują o tym jak jednostka prezentuje siebie w środowisku, jak przekształca „ja prywatne” w „ja publiczne”(opisowe i normatywne „powinnam być bardziej szczera z rodzicami”) - rola na wyjściu z układu; regułu publicznej reprezentacji własnej osoby
Do złożonych składników samowiedzy można by zaliczyć ogólną postawę wobec siebie - samoakceptację i poczucie własnej tożsamości. Zależą one od całej struktury samowiedzy
Sądy opisowe, samoopis
Samoopis jest centralnym elementem obrazu własnej osoby (jedynie 7 % wypowiedzi - samooceny)
McGuire, Padawer-Singer - uczniowie w wieku 12 lat o scharakteryzownaie swojej osoby, techniką spontaniczną:
własna aktywność 24% czynniki demograficzne 12%
osoby znaczące 20% samooceny (moralne, fizyczne, intelektualne) 7%
postawy, preferencje 17% charakterystyka fizyczna 5%
sprawy szkoły 15%
- również studenci i ludzie dorośli charakteryzują siebie w kategoriach opisowych
- zależy od metodologii i technik - ‼
- metody spontaniczne - „dwadzieścia twierdzeń” np. - swobodne formulowanie sądów o sobie
McGuire: ludzie formułują przede wszystkim sądy opisowe o cechach dystynktywnych (wyrózniających ich z otoczenia). Np. wiek, pochodzenie może być właściwością dystynktywną, znajdować się w centrum świadomości. Cecha ta (rzadka, mało prawdopodobna) - bardziej informacyjna - (czlowiek jako układ przetwarzania info)
Samooceny
- sądy wartościujące, dotyczą specyficznych cech: właściwości fizyczne (wygląd, zdrowie), cechy osobowości, stosunki z innymi ludźmi (miejsce w rodzinie, atrakcyjność społeczna)
Proces formułowania samoocen
artykulacja ocenianej cechy (dzieli cechę (wymiar) na pewną liczbę kategorii, im większa liczba, tym dokładniej człowiek różnicuje natężenia cechy, tym wyższy poziom artykulacji)
wartościowanie cechy (określa funkcję wartości: liniowa (inteligencja, atrakcyjność osobista) - im wyższe natężenie właściwości, tym wyższa wartość przypisywana; jednowierzchołkowa (osiąga maksimum w środkowym natężeniu cechy osobistej, natężenia ekstremalne są oceniane niżej - wzrost, waga ciała, krytycyzm); w ksztalcie litery U (najniższa wartość ma natężenie środkowe, a najwyższa - natężenie biegunowe właściwości); rodzaj zależy od czynników sytuacyjnych i osobowościowych; RI w wyborze funkcji)
formułowanie ostatecznej samooceny (określenie natężenia swoich cech oraz ich wartości, rolę odgrywają tu funkcje wartości)
Każda cecha może być przedmiotem opisu lub oceny („mam 175cm”, „jestem za wysoka”)
Proces opisu składa się z 2 faz: artykulacji (wyodrębnia natężenia cechy) i formułowania ostatecznego sądu (określa swoje miejsce na skali opisu), bez wartościowania - ‼
Wyznaczniki samoocen
Kępiński: samooceny mają koloryt jasny bądź ciemny
- status społeczno-ekonomiczny
- sytuacja rodzinna
- wyniki swoich działań
- opinia i oceny formułowane przez innych (spontaniczne (pochwała) lub zinstytucjonalizowane (stopnie szkolne); wiarygodne lub nierzetelne; z 1 lub wielu żródeł info)
proces nie jest do końca racjonalny, rola też: emocje, dążenie do obrony wł. osoby, chęć zdobycia aprobaty społ.
Standardy osobiste
= pragnienia dotyczące pożądanych przez jednostkę stanów zewn. i wewn.
Charakterystyka:
Jednostka może posiadać tylko jeden sąd opisowy i jedną samoocenę na dany temat. Inaczej jest ze standardami osobistymi. Człowiek często ma kilka pragnień dotyczących tego samego przedmiotu. Np. możemy mieć dwa standardy, dotyczące stanu idealnego (optymalnego) i stanu przyzwoitego (normalnego). W zależności od okoliczności człowiek dąży do osiągnięcia wyższego lub niższego stopnia.
Pożądane stany uważa się za subiektywnie badziej cenne niż stany aktualne, które są treścią samoocen. W pewnych okolicznościach wartości stanów pożądanych mogą rówoważyć się ze stanami aktualnymi. W tym wypadku człowiek dąży do utrzymania aktualnego obrazu własnej osoby, zamierza zachować status quo.
Badanie standardów osobistych jest trudniejsze niż samooceny i sądów opisowych
Standardy osobiste zależą od:
- rodziny (metody wychowawcze, relacje interpersonalne, system wartości rodziców)
Byrne: standardy przyjmowane przez dziecko zależą od zgodności systemu wartości rodziców, tzn. jeśli matka uważa, że ojciec jest idealny to dziecko będzie przejmować standardy ojca
Gdy wyobrażenia rodziców o „idealnym dziecku” są odmienne, to pragnienia i aspiracje są niestabilne, zmieniają się w zależności od sytuacji
- status społeczno-ekonomiczny (im wyższy, tym większe są aspiracje edukacyjne i zawodowe młodzieży)
- psychopaci mają słabo rozwinięty system standardów osobistych, ich pragnienia są niespójnie i słabo zintegrowane
- tradycja kulturowa (u Japończyków ja idealne jest bardziej złożone niż ja realne)
- nie zawsze zdajemy sobie sprawę ze standardów osobistych, nie zawsze są one reprezentowane w świadomości
Reguły generowania samowiedzy
Samowiedza - zbiór informacji uświadamianych przez podmiot
- część reguł generowania samowiedzy jest znana ludziom
- mogą one być nieadekwatne lub błędne
strategie formułowania sądów:
liniowa (kompensacyjna) - sumowanie info o swoich sukcesach, porażkach, wadach i zaletach, biorąc pod uwagę info i opinie innych formułuje opis lub samoocenę; pozwala sformułować względnie realistyczny obraz siebie
koniunkcyjna - formułuje wysokie samooceny jedynie wtedy, gdy wszystkie info na dany temat są pozytywne; jedno niepowodzenie może spowodować zmianę kolorytu samooceny; stosują ludzie o zaniżonych samooc. (np. neurotycy)
alternatywna - formułuje wysokie samooceny wtedy, gdy co najmniej jedna info na dany temat jest pozytywna (o samoocenie decydują najlepsze momenty w życiu → zawyżone samooceny; bliska psychotykom i przestępcom
- najczęściej - liniowa, choć nie zdają sobie sprawę
- najwięcej o regułach generowania wiedzą ludzie zdolni do autorefleksji, którzy poznają siebie w sposób zamierzony
- prawdopodobnie najskuteczniejszą metodą zmiany obrazu własnej osoby jest kształtowanie nowych, bardziej realistycznych reguł generowania samoocen i standardów osobistych
Reguły komunikowania wiedzy o sobie. Samoprezentacja
Samoprezentacja (system werbalnych wypowiedzi o sobie) zmienia się w zależności od okoliczności, zależy od specyficznych reguł komunikacji:
- faworyzacja własnej osoby - mówi o zaletach, których nie ma
- realistycznie przedstawia swoje wady i zalety
Różnice w samoprezentacji:
Jourard: wypowiedzi o sobie, ich treść, zakres, głębokość, intymność zależą od zmiennych osobowościowych i sytuacyjnych:
dystans psychologiczny między osobą dokonującą samoprezentacji a osobą słuchającą. Im mniejsza jest odległość, im mniej oficjalne są stosunki międzyludzkie, tym większe praw=wo ujawnienia wiedzy o sobie, tym rzadsze robienie gombrowiczowskiej gęby (ty widziany przez innych)
aprobata społeczna - gdy człowiek zabiega o zdobycie uznania i pozytywnej oceny, będzie on przedstawiał siebie w najjaśniejszych kolorach - potrzeba uznania wywołuje zabrązowianie siebie (Schneider) - jeśli wiedzą że są oceniane przez innych, bardziej pozytywnie przedstawiają siebie.
- ludzie dążą do osiągnięcia podobieństwa między sobą a osobą oceniającą (niezgodne z potocznym przekonaniem, że zawsze chcą siebie zaprezentować w najlepszym świetle)
Analiza reguł komunikacji:
- samoprezentacja zależy od sytuacji społecznych, okoliczności (ludzie dążą do różnych celów)
- bezpośrednio zależy od reguł komunikowania wiedzy o sobie, nie wszystkie są reprezentowane w świadomości
- samoprezentacj może znacznie różnić się od samowiedzy
- najpierw wykryć reguły komunikacji, pozwolą one przejść od samoprezentacji (wiedzy powierzchniowej) do samowiedzy głębokiej
Reguły generatywne a reguły komunikacji:
- generatywne są bardzo złożone i można je uznać za rodzaj metawiedzy (autorefleksja)
- reguły komunikacji są dosyć proste.
Łatwiej jest komunikować wiedzę o sobie, niż ją tworzyć
→ różne peryferyczne składniki samowiedzy-→
Formalne cechy sądów osobistych
Waga sądów osobistych:
- waga jest subiektywnym wskaźnikiem znaczenia ludzkich cech
- mają charakter względny (warunkowy) i zmieniają się w zależności od warunków i rodzaju działania
- wagi bezwzględne (uogólnione) - nie tyle zależą od sytuacji, co od struktury osobowości jednostki
- techniki bezpośrednie - kwestionariusze (Sherwooda: ocenia się wagi wielu cech w skali od 0 do 10)
- techniki pośrednie - określenie wag na podstawie analizy zachowań, jak podejmowanie decyzji, przebieg procesów emocjonalnych
- w trakcie spontanicznej wypowiedzi o sobie jednostki zaczynają od cech najważniejszych, póżniej wymieniają cechy o mniejszej wadze. Im cecha bardziej centralna, im wiekszą rolę odgrywa w życiu tym łatwiej można aktualizować w pamięci info na jej temat
Ogólność sądów osobistych:
Teoria osobowości Obuchowskiego - wyróżnia dwa główne układy:
układ konkretny - zbiór info o pojedynczych i szczegółowych przedmiotach oraz zjawiskach. Info te zakodowane w wyobrażeniach i konkretnych pojęciciach nie stanowią zwartego systemu, są zatomizowane. Ale układ pełni funkcje orientacyjne (poznawanie przedmiotów, zdarzeń i rozumienie ich znaczenia w procesie adaptacyjnym). Info zawsze są aktualizowane przez S zewnętrzne. Sądy formułowane w układzie konkretnym są szczegółowe i dotyczą poszcz. zdarzeń w jakie jednostka jest uwikłana. Aktualizacja dzięki stymulacji z otoczenia. Czlowiek współczesny nastawiony tylko na info ekononomiczną i techniczną może pamiętać tylko konkretne zdarzenia ze swego życia
układ abstrakcyjny (hierarchiczny) - całkowicie niezależny, składa się z systemu pojęć i sądów ogólnych, które tworzą okr. strukturę hierarchiczną. Rekonstruuje doświadczenie, tworzy nowe hipotezy i pomysły, bez udziału S zewn. Info w nim zawarte pełnią rolę generatywną. Pozwala na bardziej adekwate i całościowe spojrzenie na świat zewnętrzny, ludzkie zachowanie i własną osobę. Dzięki niemu jednostka może generować ogólne sądy opisowe, ogólne samooceny i ogólne reguły komunikacji. Dzieki autorefleksji i twórczemu mysleniu człowiek przetwarza uogólnioną wiedzę o sobie, zdolny jest formułować na jej podstawie nowe samooceny i standardy osobiste. Samowiedza zakodowana w układzie abstrakcyjnym pełni więc funkcje generatywną
Uwagi końcowe
- centralna kategoria samowedzy - elementy względnie statyczne, pozwalają odpowiedzieć na pytanie jaki człowiek jest i jaki chciałby być
- składniki peryferyczne - proces tworzenia samowiedzy i publiczna prezentacji
- składniki nie zawsze znajdują się w autoportrecie konkretnej jednostki, mogą, ale nie muszą