36.Podstawowe składniki treści utworu

W obrębie treści utworu można wyróżnić 2 zasadnicze zakresy:

1. sferę zjawisk, zobiektyzowaną w stosunku do autora, niejako oderwaną od niego świat przedstawiony

2. sferę, w której dochodzi mniej lub bardziej do głosu autorskie stanowisko zawartość ideowa dzieła

ŚWIAT PRZEDSTAWIONY

1. kombinacja pewnych mniejszych jednostek, z których najbardziej elementarne są motywy: (najmniejsze całostki kompozycyjne utworu)

- motywy dynamiczne (rozwijają świat przedstawiony w czasie)

- motywy statyczne (kształtują przestrzeń przedstawionego świata)

b) 4 rodzaje związków pomiędzy elementami świata przedstawionego:

- związki polegające na następstwie motywów w czasie

- związki przyczynowo-skutkowe

- związki celowościowe, teteologiczne (pewien ciąg motywów podlega jako całość dążeniu do określonego celu)

- związki funkcjonalne (motyw A i motyw B warunkują się wzajemnie, tworząc w tym wzajemnym oddziaływaniu całość wyższego rzędu)

c) główny element świata przedstawionego, warunkujący wewnętrzną spoistość temat utworu

d) zasób elementów, które są dla pisarza budulcem materiał tematyczny (może stanowić pole dla wielu literackich przedsięwzięć, np. postać Prometeusza odnajdujemy w utworze Herberta „Stary Prometeusz”, ale także w dramacie Ajschylosa „Prometeusz w okowach” czy „Prometeuszu rozpętanym” Shelleya)

e) uformowany jako szereg przyczynowo-skutkowy układ zdarzeń rozwijających się w czasie i składających się łącznie na koleje życiowe bohatera lub kilku bohaterów fabuła

f) jednostka podrzędna wobec fabuły; ciąg zdarzeń dotyczących jakiejś określonej postaci wątek

g) skrystalizowana w danym utworze lirycznym koncepcja przeżywania, proponowana niejako przez autora czytelnikom, ustala reguły wiązania i porządkowania motywów świata przedstawionego wzorzec liryczny (analogiczna rola kompozycyjna do schematu fabularnego w powieści)

h) twórca świata przedstawionego, który równocześnie sam jest w takim czy innym stopniu w dziele zaprezentowany podmiot literacki, podmiot dzieła literackiego

- nie należy go utożsamiać z twórcą dzieła, autorem (autor jest podmiotem czynności twórczych, w wyniku których powstaje przedmiot estetyczny, czyli dzieło literackie; autor pozostaje poza dziełem, w świecie realnym)

- to postać skonstruowana w dziele, twór semantyczny, kształtujący się stopniowo w toku narastania wypowiedzi

- w utworze epickim występuje jako narrator, w utworze lirycznym jako podmiot liryczny (lub „ja” liryczne)

- w utworach dramatycznych istnienie podmiotu literackiego jest zatajone

- niekiedy wyraźnie zaznaczony, np. w liryce bezpośredniej albo narracji pierwszoosobowej

- zajmuje postawę interpretacyjną i oceniającą w pewnych utworach stosunek podmiotu literackiego do świata przedstawionego jest w strukturze utworu równoważnikiem stosunku pisarza do otaczającej go rzeczywistości społecznej i historycznej

ZAWARTOŚĆ IDEOWA DZIEŁA

1. obejmuje wszystkie poglądy i oceny pisarza wypowiedziane w utworze

2. główny element, ośrodek krystalizacji, stanowi idea

- zasadnicza koncepcja myślowa dzieła, niejako jego „wyższy sens”, prawda dowiedziona lub tylko sugerowana

- może być traktowana jako wykładnik autorskiej postawy na jakiś temat

- występuje w dwojakiej postaci:

• jako problem zmierzające do obiektywności ujęcie zagadnienia natury moralnej, psychologicznej czy filozoficznej (np. ideą „Granicy” Nałkowskiej jest problem niewspółmierności sądu człowieka o sobie samym i sądów o nim innych ludzi)

• jako tendencja zawsze kierunkowa, nastawiona na określone rozwiązanie i na wywołanie wrażenia, że to właśnie rozwiązanie jest jedynie wartościowe (np. ideą „Dwóch dróg z Humoresek z teki Worszyłły” Sienkiewicza jest tendencją, zmierzającą do wykazania bezspornej wyższości pozytywistycznego inżyniera nad zdemoralizowanym arystokratą).

Treść utworu literackiego stanowi dialektyczną jedność świata przedstawionego i zawartości ideowej (w węższym zakresie: tematu i idei).

---