Kadrowanie i kompozycja obrazu - przewodnik

Z kompozycją obrazu mamy wiele problemów. Czy nie zdarzyło się wam przy oglądaniu wakacyjnych fotosów znaleźć w kadrze elementu kompletnie psującego nastrój, rażącego czy odwracającego wzrok widza od głównego tematu?

Z kompozycją obrazu mamy wiele problemów. Większość naszych zdjęć robimy pod wpływem chwili i prawie nigdy nie mamy czasu na pewne, choćby ogólne zaplanowanie naszego obrazu. Czy nie zdarzyło się wam przy oglądaniu wakacyjnych fotosów znaleźć w kadrze elementu kompletnie psującego nastrój, rażącego czy odwracającego wzrok widza od głównego tematu? Kilka podstawowych informacji z zakresu kompozycji pomoże uniknąć większości błędów pojawiających się w naszych domowych albumach.

Dzisiejsze kanony fotograficzne znacząco różnią się od tych, przyjętych wiele lat temu. Na zdjęciach nawet największych mistrzów nowoczesnej fotografii możemy zaobserwować rozluźnienie panujących przez lata norm. Pojawiają się nowe dotychczas pomijane tematy związane z brakiem estetyki, wykorzystywanie nienaturalnych i odrażających skrótów i zniekształceń. W portrecie pojawiła się moda na przecinanie modela krawędzią zdjęcia w najmniej oczekiwanych miejscach (np. ucinanie fragmentów głowy). Z czasem coraz trudniej nam będzie obłożyć kompozycje fotograficzną jakimikolwiek regułami. Ale jak na razie pewne zasady ogólnie przyjętego poczucia piękna i estetyki obrazu istnieją i należy się do nich w jak największym stopniu stosować.

Sposób w jaki przedstawimy fotografowany temat zależy od wielu czynników. Pierwszym z nich jest motyw, inaczej będziemy traktować kadr w przypadku portretu, ujęcia artystycznego czy martwej natury, a inne są warunki wykonania udanej pocztówki a wakacji.

Poprawna interpretacja kompozycyjna poszczególnych motywów zależy od umiejętności i spostrzegawczości autora. Musi on znaleźć motyw, oddzielić go niejako od obojętnego otoczenia i należycie go skomponować, czyli tak rozłożyć jego części w ramach obrazu, aby zespół linii i plam był miły dla oka, a odpowiednio dobrane oświetlenie stapiało poszczególne części motywu w jedną, pełną plastyki i ekspresji całość. Pojęcia motywu i kompozycji są ze sobą nierozerwalnie splecione. Im piękniejszy jest motyw, tym pozornie mniejszy jest wysiłek kompozycyjny. Jeśli wybieramy niepozorny element musimy się liczyć z koniecznością kombinacji dla uzyskania pożądanego efektu.

Po pierwsze rodzaje kadrów. Ogólnie mamy do dyspozycji trzy możliwe kadry:

poziomy prostokątny

pionowy prostokątny

kwadratowy

Oczywiście w zależności od posiadanego przez nas sprzętu mogą występować różne wielkości. W fotografii analogowej (tradycyjnej) mamy głownie do czynienia z czterema formatami negatywu 24 na 36 mm, 6 na 6 cm, 6 na 7 cm i 6 na 9 centymetrów. Większe zdarzają się w profesjonalnej fotografii w większości studyjnej.

Kolejnymi ważnymi elementami obrazu są punkty, linie i plamy czy to tonalne (w skali szarości) czy barwne. Wrażenie jakie zrobi nasze zdjęcie na obserwatorze w dużej mierze zależy od układu tych detali. Pamiętajmy, że punkt może oznaczać jeden przedmiot lub ich grupę. A linii nie musi tworzyć jednolita kreska, może to być szpaler drzew czy latarnie przy ulicy. Ułożenie tych linii może sugerować stałość kompozycji (linie proste), wielkość, monumentalność (linie pionowe). Skośny układ przedmiotów w obrazie wymusza dynamikę, ruch.

Przyjęło się stosować kompozycję asymetryczną, jako żywszą, bardziej interesującą i tak linia horyzontu nie powinna przecinać kadru na pół. Staramy się unikać pionowych, poziomych czy skośnych linii, odcinających ostro część zdjęcia. Każdy Fotograf, nawet ten początkujący powinien słyszeć o mocnych punktach obrazu. Mowa o punktach przecięcia się pewnych linii w kadrze.

Istnieją trzy takie podziały. Jeden z nich zakłada przecięcie obrazu czterema liniami, dwiema pionowymi i dwiema poziomymi (rys.1 ). Zdjęcie mamy podzielone na trzy równe części zarówno w pionie jak i w poziomie. Podział, tak zwany ?złoty? przewiduje podobnie jak poprzednio również cztery linie, z tym, że odcinki podziału nie są równe (rys.2 ). Mniejsza część odcinka ma się do większej, jak większa do całości. Liczbowo można to przestawić jako 3:5; 5:8; 8:13 itd. Trzeci sposób polega na podziale prostokątnego kadru przekątną, i poprowadzeniu od niej dwóch prostych prostopadłych do pozostałych wierzchołków (rys.3 ). Mocne punkty obrazu te powstały jeszcze zanim narodziła się fotografia. Już malarze umieszczali ważniejsze elementy w tychże miejscach. Trudno powiedzieć czy to oczy obserwatora automatycznie biegną do tych punktów i dlatego autorzy zarówno obrazów czy rysunków, jak i fotografowie wykorzystują je do uwypuklenia pewnych przedmiotów czy to widz przyzwyczaił się prze lata do takiej właśnie formy wskazania zasadniczego przedmiotu kadru.

rys.1 rys.2

Rys.3

Umieszczenie obiektu w jednym z tych punktów gwarantuje nam rozpoznanie przez obserwatora głównego motywu naszego obrazu. Trzeba jednak pamiętać, że wykorzystujemy tylko jeden punkt, umieszczenie większej liczby przedmiotów na wszystkich przecięciach powoduje, że ktoś kto ogląda nasze dzieło błądzi wzrokiem od jednego punktu do drugiego nie wiedząc co wybrać. Oczywiście nie musimy malować na matówce naszego aparatu wspomnianych wyżej miejsc, wystarczy jeśli mniej więcej zapamiętamy gdzie się one znajdują.

W naszych obrazach musimy uwidocznić przewodni motyw kompozycji. Jeżeli sposób ukazania go wzbudza w widzu wątpliwości, czy na pewno to jest główny przedmiot zdjęcia, to możemy uznać je za nieudane. Jeśli uwieczniamy grupę przedmiotów to musimy zadbać aby była ona spójna, tworzyła pewną całość. Musimy za wszelką cenę pilnować porządku w kadrze. Zbyt duża ilość elementów psuje kompozycje, gmatwa i komplikuje, powoduje że to co staraliśmy się pokazać staje się mało przejrzyste.

Jeżeli chcemy aby nasze zdjęcia miały jakąkolwiek wartość estetyczną, musimy jeszcze przed przyłożeniem wizjera naszego aparatu do oka zdawać sobie sprawę z tego co chcemy pokazać widzowi. Kiedy już to wiemy dążymy do zamierzonego celu przy użyciu jak najprostszych sposobów. Chodzi o to, abyśmy nie kombinowali nad zdjęciem godzinami, np. próbując wszystkich możliwych filtrów jakie znajdziemy w torbie.

Prócz zasadniczych przedmiotów znajdujących się na zdjęciu, to znaczy ostrych wyraźnych, pojawiają się często w tle plamy, na tyle duże lub jaskrawe że odwracają uwagę widza od głównego przedmiotu dzieła. Mogą one służyć jako równowaga dla zasadniczego punktu zainteresowania. Mogą wypełniać puste przestrzenie poza tematem. Ale trzeba uważać aby nie zlewały się z głównym tematem. Można nimi "wyważać" obraz. Jeśli główny element umieszczony jest po jednej stronie zdjęcia wówczas pożądane jest umieszczenie jakiejś plamy po jego drugiej stronie aby obraz był równomiernie rozłożony w kadrze.

Z kadrowaniem i kompozycja łączy się także oświetlenie przedmiotu. Jeżeli oświetlimy przestrzenny przedmiot o pewnej fakturze światłem płaskim, rozproszonym to zatracimy jego wypukłość, stanie się on płaski, monotonny i nieciekawy. Ale jeżeli popracujemy odrobinę nad kierunkiem padania światła czy to przesuwając odpowiednio jego źródło lub czekając aż Słońce przesunie się po widnokręgu i aby jego promienie padały pod zadowalającym nas kątem, przedmiot trójwymiarowy za pośrednictwem pasującej gry świateł i cieni zostanie uwypuklony na obrazie, nie zatraci swej przestrzenności.

Trudno jest w ciekawy, poruszający sposób przedstawić np. jesienny las, kiedy niebo spowite jest grubą warstwą chmur, które działają jak ekran rozpraszający lub matówka. Takie zdjęcie zatraci żywość kolorów jesieni, będzie płaskie, smutne i nieciekawe.

I na koniec jeszcze jedna rzecz o której nie wolno wam zapomnieć, przynajmniej przy fotografii klasycznej, trzymajcie pion i poziom. Złudzenie "walenia" się budynków czy drzew na naszym obrazie odstrasza widza. Wszyscy wiedzą, że drzewa prócz wyjątkowych sytuacji rosną prawie idealnie pionowo do góry. Jeżeli robiąc zdjęcie nie mamy zamiaru utrwalić momentu żywej zabawy dzieci na plaży, horyzont i linia wody powinna przechodzić przez obraz poziomo. Kolumny świątyń starożytnych nie mogą wyglądać jakby je powyginał wiatr. Niestety mało który aparat fotograficzny daje możliwość korygowania zniekształceń perspektywicznych. Można je jednak zniwelować w pewnym zakresie przez dobranie odpowiednich obiektywów. Pamiętajmy, że największe przerysowania powodują szkła szerokokątne. Powstaje niemiły efekt wyolbrzymienia przedmiotów znajdujących się blisko aparatu przy znacznym zmniejszeniu planów dalszych.

Jeśli spróbujecie zastosować powyższe reguły w codziennym fotografowaniu efekty waszej pracy twórczej będą dużo lepsze i bez skrępowania będziecie mogli pochwalić się waszymi pamiątkami znajomym i krewnym. Nie będziecie już zawiedzeni oglądając swoje pocztówki mówiąc sobie w duchu: byłoby ładne zdjęcie, gdyby...

autor: Kuba Chełmoński

---