PODZIAŁ EUROPY 1947-1949

1. Polistrategia USA wobec Europy

• Zmiany po II WŚ:

• osłabione GB i Francja (okupacja N, Vichy)

• Niemcy i Włochy pozbawione sił wojsk, upadek gospodarki

• walki narodowowyzwoleńcze w koloniach

• ogólne osłabienie gospodarki Europy

• ZSRR silniejsze politycznie (główny zwycięzca), zniszczenia gospodarcze

• USA wzmocnione (brak zniszczeń wojennych, nowe wpływy w Europie, wzrost techniczny i gospodarczy

• po wojnie problemy z zatrudnieniem zdemobilizwanych żołnierzy USA, zahamowanie gospodarki

doktryna Trumana i doktryna powstrzymywania

• USA próbuje ustanowić prymat polityczny i gospodarczy, wojsko w oparciu o wpływy, bazy wojsk i monopol atomowy, “przewodnictwo światowe”, zatrzymanie komunizmu; doktryna Trumana, plan Marshalla

• doktryna powstrzymania (George Kennan) - powstrzymanie ekspansji ZSRR z pozycji siły

• doktryna Trumana - w oparciu o doktrynę powstrzymania; pomoc wojsk i ekonomiczna krajom zagrożonym przez komunizm; zastosowanie: Grecja, Turcja

• wojna domowa w Grecji

• GB wycofują się z Grecji,

• USA przejmuje udzielanie pomocy;

• wybory w Grecji, komuniści buntują się przeciw monarchii;

• partyzantka komunistyczna (gen. Marcos - Vafiades),

• pomoc greckim komunistom udziela Albania, Jugosławia i Bułgaria;

• USA i Grecja tłumią powstanie;

• 1948 - po konflikcie ze Stalinem Tito wstrzymuje pomoc,

• gen. Marcos usunięty jako zwolennik Tity;

• komuniści pokonani, zmuszeni do emigracji;

• związanie Grecji z USA

• Turcja

• Działania profilaktyczne;

• ZSRR próbuje zrewidować traktat z Monreux (1936, w sprawie Bosforu i Dardaneli) - kontrolę nad cieśninami mają sprawować wszystkie państwa czarnomorskie, a nie tylko Turcja;

• do porozumienia nie doszło na skutek sprzeciwu USA

Plan Marshalla

• plan Marshalla

• szerszy niż doktryna Trumana, wielostronny:

• odbudowa gospodarcza Europy,

• rozszerzenie gospodarczych wpływów USA;

• USA chce przedstawić plan jako inicjatywę Europejską (walor propagandowy, bardziej atrakcyjne);

• narzędzie nacisku na blok wschodni - wybierzcie kapitalizm albo izolację;

• dominacja USA i zahamowanie komunizmu za cenę podziału Europy;

• zaostrzenie konfliktu USA:ZSRR,

• Francja i Włochy po stronie USA;

• Francja i GB forsują “inicjatywę Europejską”,

• konferencja w Paryżu (Francja, GB, Włochy, Portugalia, Irlandia, Grecja, Holandia, Islandia, Belgia, Luksemburg, Szwajcaria, Tur, Dania, Szwecja, Norwegia)

• oficjalne uchwalenie “inicjatywy”;

• ZSRR potępia jako wyraz hegemonizmu USA;

• utworzenie Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej (m.in. zachodnie strefy N);

• USA żąda od państw objętych planem przerwania handlu “towarami strategicznymi” z blokiem wschodnim;

• skutki planu Marshalla - odbudowa gospodarcza (najwięcej otrzymały Niemcy zachodnie), osłabienie tradycyjnych więzów między wschodem a zachodem (m.in. koniec sojuszu Polsko-Francuskiego), wzrost wpływów USA

Integracja Europejska

• początki integracji Europejskiej

• GB nie zgadza się z dualizmem USA-ZSRR,

• próbuje związać kraje Europy po obu stronach kurtyny jako trzecią siłę (Churchill) pod przewodnictwem GB;

• sojusz GB-Francuski w Dunkierce;

• minister spraw zagranicznych GB Ernest Bevin proponuje rozszerzyć sojusz o Beneluks;

• 17 III 1948 - GB, Francja, Holandia, Belgia, Luksemburg podpisują w Brukseli Pakt Unii Zachodniej (Pakt Brukselski) - współpraca gospodarcza, kulturowa, społeczna i wojsk, pomoc w razie agresji;

Powstanie NATO

• ministrowie Bevin i Bidault proponują Marshallowi współpracę wojsk Europejsko-USA;

• Senat USA uchwala “rezolucję Vanderberga” - upoważnia rząd do zawierania sojuszy poza Ameryką w czasie pokoju; USA dąży do wzmocnienia potencjału wojsk poprzez sojuszników

• powstanie NATO - projekty od maja 1948; w czasie kryzysu berlińskiego porozumienie USA- Kanada- Unia Zachodnia - współdziałanie wojsk;

• projekt utworzenia NATO znów jako “inicjatywa Europejska”;

• Norwegia, Dania, Portugalia, Islandia i Włochy zaproszone do paktu;

• traktat waszyngtoński 4 IV 1949 - powstanie NATO;

• ZSRR uznaje za sprzeczny z konferencjami Wielkiej Trójki, Kartą ONZ i sojuszami ZSRR -GB 1942 i ZSRR- Francja 1944;

• pakt zawarty na 20 lat z możliwością przedłużenia,

• przestrzeganie zasad Karty ONZ,

• pokojowe stosunki międzynarodowe,

• wzmacnianie zdolności obronnej,

• konsultacje w razie zagrożeń, pomoc wojsk i inna w razie agresji;

• ratyfikowany przez wszystkie państwa, wszedł w życie 24 VIII 1949

• skutki powstania NATO - dominacja wojsk USA, polityka z pozycji siły względem ZSRR, rynek zbytu dla broni amerykańskiej; członkowie UZ zwracają się o pomoc wojsk do USA, Kongres uchwala pomoc

2. Podział Niemiec

pogłębianie podziału Europy

• traktat z Dunkierki, Pakt Brukselski; w Paryżu powstaje Rada na rzecz Zjednoczonej Europejskiego ; porozumienie Francusko -GB -USA o eksploatacji niemieckiego węgla - zbliżenie Francusko -GB -USA

• sesja londyńska Rady MSZ

• kres współpracy między mocarstwami (grudzień 1947);

• ZSRR popiera jedno państwo Niemieckie, zachód jest za podziałem;

• w Niemczech partia SPD Kurta Schumachera (socjaliści) jest za jednością, CDU Konrada Adenauera (chadecja) za podziałem;

• plan Marshalla działa na korzyść CDU

• po zerwaniu sesji londyńskiej mocarstwa zachodnie zaczynają formować rząd Niemiec zachodnich, istniejące urzędy zyskują uprawnienia rządu, parlamentu etc., plany reformy walutowej

• konferencja londyńska Unia Zachodnia i USA

• uzgodnienie zasad przyszłej konstytucji Niemiec zachodnich i reformy walutowej;

• włączenie Francuskiej strefy okupacyjnej do Bizonii,

• powstaje Trizonia;

• zapowiedź powołania zgromadzenia konstytucyjnego,

• Niemcy zachodnie objęte planem Marshalla;

• ustępstwa terytorialne Niemiec na korzyść Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga

• spotkanie MSZ Czechosłowacji, Jugosławii i Polski w Pradze

• krytyka rozwoju sytuacji,

• potępienie separatyzmu;

• ZSRR proponuje debatę o demokratyzacji, demilitaryzacji, przestępcach wojennych i odszkodowaniach na forum Sojuszniczej Rady Kontroli (marsz. Wasilij Sokołowski),

• Zachód odrzuca, Sojusznicza Rada Kontroli - ostatnie forum 4 mocarstw - rozpada się

Kryzys Berliński

• zaostrzenie sytuacji w Berlinie,

• blokada ekonomiczna strefy ZSRR,

• incydenty graniczne;

• marszałek Sokołowski rozciąga kontrolę na drogi dojazdowe do Berlina Zachodniego, zakłócenia w ruchu, zaopatrzenie idzie drogą powietrzną;

• Zachód przeprowadza reformę walutową bez zgody ZSRR, groźba krachu gospodarczego w strefie ZSRR;

• ZSRR ogranicza ruch pociągów i samochodów między Berlinem a strefami zachodnimi, realizuje własną reformę walutową;

• 24 VI 1948 - blokada Berlina, garnizon Br i USA postawiony w stan gotowości,

• I kryzys berliński 24 VI 1948 - 4 V 1949; ryzyko wybuchu III WŚ,

• Truman otwiera “most powietrzny”;

• demonstracja siły - do Niemiec zachodnich przylatują bombowce B-29 do przenoszenia bomb atomowych;

• konferencja MSZ Polski, ZSRR, Jugosławii, Rumunii, Czechosłowacji, Węgier i Bułgarii w Warszawie:

• konferencja londyńska sprzeczna z decyzjami konferencji poczdamskiej

• Zachód dąży do rozbicia Niemiec, ekspansji i rewizjonizmu;

• postulaty: przywrócić kontrolę 4 mocarstw, demilitaryzacja, utworzenie rządu ogólno niemieckiego, reparacje;

• Zachód nie chce rozmawiać o całych Niemcach, tylko o kryzysie berlińskim;

• ambasadorowie w Moskwie rozmawiają ze Stalinem,

• Stalin: blokada to obrona przed konferencją londyńską,

• warunki zniesienia blokady: wprowadzenie waluty strefy ZSRR w całych Niemczech,

• zaniechanie tworzenia rządu Niemiec zachodnich;

• rokowania; rozwiązanie - dyrektywa do naczelnych dowódców stref okupacyjnych: znieść blokadę, wprowadzić markę radziecką, powołać komisję finansową;

• spotkanie dowódców, rozmowy zerwane, dyrektywa niewykonana;

• próba znalezienia kompromisu poprzez ONZ, ZSRR korzysta z prawa weta

• rozłam w magistracie berlińskim, separatystyczne władze w Berlinie Zachodniego;

• Stalin proponuje negocjacje;

• przedstawiciele ZSRR (Jakow Malik) i USA (Philip Jessup) w ONZ rozmawiają,

• decyzja: zwołać w Paryżu Radę MSZ, znieść ograniczenia obustronnie, koniec kryzysu (4 V 1949)

ostateczny podział Niemiec

• sesja Rady MSZ;

• minister Andriej Wyszyński proponuje: uznać zasadę jedności Niemiec,

• wznowić Sojuszniczą Radę Kontroli, przygotować traktat pokojowy,

• Zachód nie podejmuje decyzji; potwierdzenie porozumienia Malik-Jessup;

• Zachód od lata 1948 wciela separatystyczne postanowienia konferencji londyńskiej,

• prace nad konstytucją Niemiec zachodnich;

• stopniowe rozszerzanie kompetencji władz Niemieckiej;

• 8 V 1949 - komendanci naczelni akceptują konstytucję Republiki Federalnej Niemiec;

• wybory do Bundestagu, prof. Theodor Heuss (FDP - liberałowie) prezydentem, Konrad Adenauer (CDU) kanclerzem;

• powstanie RFN

• sukces USA,

• wzmacnia pozycję polityczną, wojskową i gospodarczą USA w Europie za cenę podziału Niemiec i Europy;

• spadek znaczenia sił komunistycznych i socjalistycznych,

• wzrost sił proamerykańskich, prawicowych i konserwatywnych

• Unia Zachodnia podpisuje statut Rady Europy, udział bierze m.in. RFN

• Niemiecki Kongres Ludowy proklamuje powstanie NRD w strefie radzieckiej; prezydentem jest Wilhelm Pieck (przywódca komunistów), premierem - Otto Grotewohl (SPD - ta część, która zdecydowała się na sojusz z komunistami); bardzo duża zależność od ZSRR

3. Narodziny bloku wschodniego

Cechy wspólne, Jugosławia

• przeobrażenia w Europie Środkowo -Wschodniej i Południowo -Wschodniej -

• kraje wyzwolone przez ZSRR, narzucone wzorce radzieckie,

• wspólnota tworzona odgórnie;

• ZSRR sprzeciwia się ingerencji Zachodu

• podobieństwa między ZSRR a demoludami:

• władza polityczna sprawowana przez partię marksistowską

• centralizacja ustroju społeczno -gospodarczego,

• upaństwowienie środków produkcji i gospodarka planowa

• ideologia “naukowego socjalizmu

• komunizm najwcześniej doszedł do władzy w Jugosławii komuniści głównymi bojownikami przeciw Niemcom,- po wojnie zajmują najważniejsze stanowiska; podobnie w Albanii;

• w innych krajach - walki o władzę, niekiedy nawet zbrojnie

walki o władzę

• Polska

• brak rządu i partii kolaboranckich;

• walka komunistów z obozem prozachodnim (PSL, Stanisław Mikołajczyk) do 1947;

• Mikołajczyk zmuszony do ucieczki,

• terror wobec przeciwników, jednoczenie lewicy pod groźbą represji;

• Bułgaria

• w czasie wojny sprzymierzona z Niemcami;

• opozycyjna partia chłopska i liberalna szybko stłumiona przez komunistów;

• Węgry

• w czasie wojny satelita Niemiec;

• opozycja - Partia Drobnych Rolników (Ferenc Nagy), duże wpływy;

• lato 1947 - ofensywa komunistów, przejęcie władzy;

• Czechosłowacja

• prezydent Edward Beneš, symbol ciągłości władzy;

• luty 1948 - komuniści brutalnie przejmują władzę (hipoteza: ten fakt skłonił USA do gwałtownego zaostrzenia polityki wobec ZSRR)

reformy w demoludach,układy sojusznicze

• nacjonalizacja podstawowych gałęzi gospodarki, system planowy, wzorce radzieckie;

• polityka zagr zorientowana na ZSRR, sojusz i przyjaźń;

• komuniści wchłaniają ruchy socjalistyczne;

• kult Stalina (z wyjątkiem Jugosławii);

• 1949 - zakończenie tworzenia “demokracji ludowej”, budowa socjalizmu na wzór radziecki; eliminacja komunistów postulujących różnorodność dróg do socjalizmu (Gomułka, Laszlo Raik, Trajczo Kostow)

• seria układów sojuszniczych 1945-49,

• wzorowanych na układach o przyjaźni, pomocy i współpracy powojennej

• ZSRR-Czechosłowacja 1943, ZSRR- Jugoosławia 1945,

• ZSRR- Polska 1945 (pomoc wojsk i inna, współpraca powojenna celem zapobieżenia groźbie Niemieckiej lub innej, rozwój stos gospodarczych i kulturowych);

• starania rządów komunistycznych o uznanie międzynarodowe i wyprowadzenie z izolacji;

• bezproblemowo uznane Jugosławii (stosunki GB z Tito) i Czechosłowacji (ciągłość władzy - Beneš );

• sieć sojuszy stabilizuje sytuację w Europie - powstaje zwarty blok ideologiczny, polityczny, wojskowy i gospodarczy, regionalny system bezpieczeństwa zbiorowego

• do 1948 Jugosławia przewodzi zawieraniu sojuszy

• Tito chciał zapobiec niekorzystnym dla Jugosławii decyzjom w sprawie Włoch;

• Tito - jedyny przywódca demoluda, który bierze udział w wielkiej polityce,

• pomysłodawca Kominformu (Biuro Informacyjne - koordynuje międzynarodowe działania komunistów);

• Kominform powołany na naradzie przedstawicieli KC komunistów z Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Jugosławii, Polski, Rumunii, Węgier, Włoch, Niemiec wschodnich i ZSRR w Szklarskiej Porębie IX 1947;

• siedziba Kominformu: do jesieni 1948 Belgrad, potem Bukareszt;

• Tito zbyt aktywny i samodzielny, pogorszenie stosunków Jugosłowiańsko -ZSRR;

• na polecenie Stalina Kominform potępia Tito (VI 1948);

• blokada ekonomiczna Jugosławii, potem zerwanie sojuszy i współpracy przez demoludy

• I 1949 - narada gospodarcza przedstawicieli Bułgarii, Czechosłowacji, Polski, Rumunii, Wegier i ZSRR,

• powołanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej- wymiana doświadczeń gospodarczych

• , wzajemna pomoc w surowcach, żywności, maszynach i urządzeniach;

• pierwsza wielostronna organizacja demoludów;

• dominują interesy ZSRR, lekceważenie praw rynku; później przystępuje też Albania i NRD

13

---