OBJAWY SCHIZOFRENII:
Niezmiernie trudno opisać i sklasyfikować objawy schizofrenii z powodu ich bogactwa. Mogą dotyczyć wielu funkcji psychicznych i różnych przejawów ludzkiego życia. Przedstawmy je w postaci uproszczonego wyliczenia:
urojenia - występują niemal u wszystkich chorych. Najczęściej są to urojenia prześladowcze, które są jednak mało swoiste (występują także w innych chorobach). Charakterystycznymi są natomiast urojenia oddziaływania (zewnętrznego wpływu na chorego, jego ciało, psychikę, myśli lub, przeciwnie, wpływu chorego na jego otoczenie, psychikę i myśli innych ludzi itp.). Do typowych należą też urojenia ksobne, tj. dopatrywanie się związku między neutralnymi faktami i wydarzeniami a osobą chorego. Charakterystyczne są też urojenia polegające na nieprawidłowym odczytywaniu tożsamości innych osób lub poczuciu zmiany tożsamości własnej. Treść urojeń może być jednak niezmiernie bogata, nie ma właściwie tematu, który nie mógłby być treścią sądu urojeniowego. Urojenia schizofreniczne mają pewną strukturę nazywaną paranoidalną, tj. są słabo ze sobą powiązane logicznie i towarzyszy im aura poczucia zasadniczej zmiany świata i tajemniczości.
omamy - występują u około połowy chorych. Najczęściej są to omamy słuchowe, „głosy” komentujące zachowanie chorego lub mówiące do niego, czasem rozkazujące. Mogą to być jednak dźwięki proste, piski, szumy itp. Innego rodzaju omamami są węchowe, smakowe, dotykowe (cenestetyczne). Omamy wzrokowe należą do rzadkości, a ich występowanie w schizofrenii bywa nawet kwestionowane.
objawy katatoniczne - szczególne zaburzenia ruchu i napędu polegające na zahamowaniu albo pobudzeniu z cechami chaotyczności, niedostosowania do sytuacji, często ruch podlegający niespodziewanym zatrzymaniom, „schodkowany” albo płynnym zmianom tempa ruchu. Zaburzenia te sugerują pojawienie się chorobliwej autonomii procesów ruchowych, w wypadku ich nasilenia, zwłaszcza pobudzenia katatonicznego, mogą być uważane za jawny obraz dezintegracji psychiczno-ruchowej.
formalne zaburzenia myślenia - „formalne” tzn. związane z samą strukturą procesu myślenia. Mogą być spostrzeżone i analizowane niezależnie od wypowiadanych przez osobę chorą treści. Należy tu zwłaszcza rozkojarzenie - szczególnego rodzaju niespójność wypowiedzi, ześlizgiwanie się wątków i podążanie za niespodziewanymi dla słuchacza skojarzeniami, a nawet większego stopnia dezintegracja myślenia, bałagan wątków i myśli, zahamowania. Charakterystyczne jest także odsuwanie się w rozważaniach i wypowiedziach od realnych aspektów świata (dereizm) oraz mniejsza efektywność myślenia. Zaburzenia formalne występują u większości chorych.
zmniejszenie aktywności (abulia).
mniejsza reaktywność emocjonalna (anhedonia), ograniczenie ilości kontaktów z ludźmi.
objawy zaburzeń afektywnych - dysforii, depresji, manii.
ROZPOZNANIE SCHIZOFRENII
PIERWSZORZĘDOWE OBJAWY SCHIZOFRENII WEDŁUG K.SCHNEIDERA |
|
Choć niektóre z wymienionych objawów w rzeczywistości występują czasem także poza schizofrenią (np. omamy słuchowe komentujące zachowanie chorego) to jednak objawy wyliczone przez Schneidera są niezmiernie dla schizofrenii charakterystyczne. To właśnie one stanowią o wyjątkowej specyfice zwłaszcza tzw. typu paranoidalnego schizofrenii, najczęstszej postaci tej choroby.
To co jest wspólne dla większości objawów pierwszorzędowych Schneidera to głębokie zaburzenie poczucia granic między swoją osobą (psychiką i ciałem) a otoczeniem, osłabienie albo utrata poczucia autorstwa własnych procesów psychicznych i zachowań, własnej integralności i tożsamości. Stąd dezorganizacja psychiczna związana z objawami pierwszorzędowymi określana bywa jako zaburzenie „jaźni”.
ISTOTA SCHIZOFRENII
*Zaburzenia jaźni („ja”) - zaburzenia poczucia własnej żywotności, autorstwa własnych procesów psychicznych i zachowań, wewnętrznej osobowościowej spójności, granic między sobą a otoczeniem oraz własnej tożsamości. Te niezmiernie głębokie przejawy ludzkiej psychiczności i duchowości w schizofrenii ulegają zmianie i zaburzeniu.
*zaburzenia podstawowe, pierwotne - objawy podstawowe, czyli ściśle związane z procesem podstawowym, uważano m.in. formalne zaburzenia myślenia (myślenie autystyczno-niezdyscyplinowane, dereizm), spadek ogólnego potencjału energetycznego i inne.
*podział wszystkich objawów schizofrenii na dwie główne grupy: pozytywne/negatywne
Objawy pozytywne to objawy dla psychiki nowe, jak urojenia, omamy i przejawy tzw. dezorganizacji. Objawy negatywne to objawy o charakterze raczej deficytowym, jak zobojętnienie, areaktywność, formalne zaburzenia myślenia.
PODTYPY SCHIOFRENII
Tradycyjnie wyróżnia się kilka podtypów schizofrenii, jednak postaci te nie są całkowicie odrębne, różnią się bowiem tylko przewagą pewnych grup objawów. W ciągu wieloletniego chorowania postaci te mogą przechodzić ponadto jedna w drugą. Oto one:
schizofrenia paranoidalna - postać z przewagą urojeń i omamów (w Polsce 65% rozpoznań).
schizofrenia katatoniczna - głównie z zaburzeniami ruchu jak pobudzenie, osłupienie (w Polsce ok. 2% rozpoznań).
schizofrenia hebefreniczna - dominuje silna dezorganizacja myślenia i mowy, chaotyczność, zmienność emocjonalna i zachowań z niewielką tylko obecnością urojeń i omamów (w Polsce 0.5% rozpoznań).
schizofrenia niezróżnicowana - gdy nie można rozpoznać żadnego z powyższych typów ze względu na brak przewagi charakterystycznych objawów zespołu (w Polsce 1.3%).
schizofrenia rezydualna - nowe stosunkowo pojęcie. Objawy choroby są tu stabilne, o niewielkim nasileniu, nawet szczątkowe (w Polsce 18% rozpoznań).
schizofrenia prosta - pojęcie pochodzące jeszcze od E. Bleulera, kontrowersyjne. Ma oznaczać taki przebieg choroby, w którym nie ujawniają się objawy wytwórcze (omamy i urojenia). Istotą ma być postępujący, bardzo powolny proces „obniżania się linii życiowej”, wycofywania się, izolacji, utraty celów i dziwacznych zachowań. Mają tu więc występować jedynie te objawy, które bywają nazywane negatywnymi czy osiowymi. Rozpoznanie takiego typu choroby jest rzadkie (w Polsce 1%), a jego rzeczywiste występowanie jest podawane w wątpliwość.
PRZEBIEG SCHIZOFRENII
FAZA PRZEDCHOROBOWA
Do cech i zachowań okresu przedchorobowego mogą należeć np. trudności w kontaktowaniu się z innymi ludźmi, izolowanie się, pewien chłód emocjonalny, ekscentryczność, nadmierna wrażliwość, nieufność, nadmierne zaprzątnięcie swoimi wewnętrznymi przeżyciami i myślami. Przyszli chorzy częściej też odznaczają się niższą inteligencją, mogą wykazywać deficyty poznawcze (uwagi, pamięci) i koordynacji wzrokowo-ruchowej, gorzej się uczą, a ich zachowanie częściej sprawia kłopoty rodzicom.
ZWIASTUNY (PRODROMY)
Objawami zwiastunowymi mogą być:
objawy natrętne (obsesyjno-kompulsyjne) albo mało swoiste objawy bólowe, osłabienie i zaburzenia żołądkowo-jelitowe
obniżenie lub labilność nastroju, drażliwość
zaburzenia snu
zwiewne nastawienia ksobne i prześladowcze, podejrzliwość, zniekształcenia postrzegania
odczucia typu depersonalizacji i derealizacji
czasem objawy lękowe podobne do nerwicowych
niezwyczajne dla tej osoby zachowania, dziwaczne lub niezgodne z obyczajowymi albo społecznymi normami
nowe absorbujące zainteresowania zagadnieniami filozoficznymi, religią, abstrakcyjnymi ideami, okultyzmem
dziwaczna treść wypowiedzi, dziwaczne pomysły i idee, nietypowe doznania percepcyjne
KLINICZNY POCZĄTEK CHOROBY I JEJ DALSZY PRZEBIEG
Od momentu pojawienia się objawów choroby można wyodrębnić 4 fazy chorobowe: fazę ostrego epizodu, remisji, nawrotu (kolejnego epizodu) i fazę późnej stabilizacji.
a) faza ostrego epizodu
60-70% zachorowań następuje przed 30 r.ż. Objawy narastać mogą szybko (przez kilka, kilkanaście dni) albo miesiącami a nawet latami. Jednak u 2/3 chorych od momentu ujawniania się pierwszych objawów do ich pełnego rozwinięcia upływa nie więcej niż pół roku. Rozwijanie się objawów może być trudne do dostrzeżenia dla chorego i jego rodziny. Obliczono, że średni czas, jaki upływa do podjęcia leczenia, to dwa lata. Może on oczywiście bardzo się indywidualnie różnić. Rola rodziny i otoczenia chorego bywa tu ogromna. Objawy występujące w czasie ostrego epizodu, to halucynacje (omamy), urojenia, lęk, zaburzenia formalne myślenia, dezorganizacja działania, pobudzenie motoryczne lub osłupienie, objawy deficytowe jak apatia, osłabienie woli, utrata wigoru i inicjatywy,
b) remisja
Za remisję uważa się stan zdecydowanej poprawy stanu zdrowia, w którym objawy choroby są nieobecne albo ujawniają się w łagodniejszym stopniu, tak że nie wpływają znacząco na funkcjonowanie chorego. Mimo rzeczywistej lub względnej nieobecności choroby mogą występować w tej fazie problemy z pełnieniem ról społecznych, problemy psychologiczne związane z faktem zachorowania i reakcjami otoczenia. Inne utrudnienia mogą wiązać się z występowaniem objawów ubocznych przewlekłej farmakoterapii.
c) nawrót
U większości osób dochodzi do nawrotu choroby. Za dość typową sytuację można uważać pojawianie się kolejnych epizodów psychotycznych w odstępach 2-4 lata. Przebieg choroby może być jednak bardzo różny. Możliwe, że w około 5-15 proc. przypadków nie dochodzi do nawrotu choroby, bywa też tak, że po pierwszym rzucie psychozy następuje kilkunasto- albo kilkudziesięcioletnia dobra remisja. Objawy choroby w kolejnych rzutach często są podobne jak w okresie pierwszego epizodu, mogą się różnić siłą i długością trwania. Może też być jednak i tak, że w okresie nawrotu choroby ujawnią się inne, nie występujące wcześniej objawy.
d) faza późnej stabilizacji
Co najmniej cześć badań wskazuje, że u wielu osób przebieg choroby schizofrenicznej łagodnieje w okresie po 50 r. ż..