Hormony i witaminy - rola w regulacji metabolizmu komórek, tkanek, narządów, układów.

ENDOKRYNOLOGIA
nauka o narządach, gruczołach endokrynnych, czyli dokrewnych, wytwarzających hormony, ich wpływie na organizm, leczeniu chorób powodowanych nadczynnością lub niedoczynnością.

• Przysadki mózgowej

• Tarczycy

• Grasicy

• Trzustki

• Nadnerczy

• Gonad

Regulacja hormonalna współdziała z czynnością

• układu nerwowego ośrodkowego i obwodowego, wegetatywnego, regulującego układ mięśni szkieletowych

• układu immunologicznego

HORMONY PRZYSADKI

1. Somatotropina (STH) hormon wzrostu
   - wzrost i rozmnażanie komórek, działanie anaboliczne umożliwiające rozwój ciała w dzieciństwie i pokwitaniu, rozwój masy mięśniowej podczas ćwiczeń fizycznych.

2. Tyreotropina (TSH)
   - kieruje funkcją tarczycy

3. Kortykotropina (ACTH)
   - stymuluje nadnercza do wytwarzania
   * glikokortykosteroidów - kortyzolu
   * mineralokortykosterydów - aldosteronu
   * hormonów płciowych - w okresie menopauzy/ andropauzy

4. Gonadotropina (FSH, LH)
   - czynność gruczołów płciowych

5. Wazopresyna (ADH)
   - hormon antydiuretyczny

6. Oksytacyna
   - hormon porodowy

7. Prolaktyna
   - hormon pobudzający laktację

HORMON WZROSTU rola fizjologiczna

• Wpływ na wytwarzanie somatomedyn (IGF) odpowiedzialnych za efekt anaboliczny

• Wpływ na gospodarkę białkową, tłuszczową i węglowodanową

• Pobudza wzrost tkanek w okresie dzieciństwa, współdziała z hormonami kory nadnerczy, tarczycy, płciowymi

• Wydzielany w nadmiarze powoduje akromegalię

OŚ PODWZGÓRZE - PRZYSADKA - TARCZYCA

Działanie hormonów tarczycy T₃ i T₄ - kontrola aktywności metabolicznej wszystkich tkanek przez geny białka odpowiedzialne za oddychanie komórkowe

• Przyswajanie tlenu, produkcja ciepła, szybkość podstawowej przemiany materii

• Synteza i degeneracja białek

• Synteza i utlenianie tłuszczów (Ch)

• Transport jonów w wątrobie i mięśniach

• Wykorzystanie witamin

• Rozwój OUN i wzrost dzieci

• Regulacja funkcji endokrynnych

HORMONY TARCZYCY

TSH tyrozyna tyreoglobulina + jod mono i dwujodotyronina

hypotyreoza	eutyreoza	hypertyreoza
- niedoczynność * wole proste (brak jodu), tyroidektomia całkowita - wole Hashimoto - substytucja T4 tabletki na czczo dożywotnio		- nadczynność - guzki gorące

TYROKSYNA leczenie substytucyjne
- początkowa dawka 12,5 - 25 - 50 µg/d
- następnie indywidualnie 50 - 150 µg/d

Preparaty tabletki Eutyrox, Letrox usuwają objawy niedoczynności

• Osłabienie, senność, przewlekłe zmęczenie, poczucie zimna, obrzęk śluzowaty twarzy, podudzi

• Zmniejszenie apetytu, zwiększenie masy ciała

• Skóra sucha, szorstka, włosy rzadki, matowe, łamliwe, paznokcie kruche,

• Szybki rozwój miażdżycy, kretynizm

Działanie niepożądane

• Tachykardia

• Dusznica bolesna

• Podwyższone RR (cisnienie)

• Bóle głowy

• Biegunka

• Liczne interakcje z lekami

TARCZYCA - PRZYTARCZYCE
- homeostaza wapnia
* kalcytonina (Wit D) / parathormon (sole wapnia)
- regulacja gospodarki wapniowo - fosforanowej
- wskazanie - leczenie osteoporozy, stany po złamaniach kości

INSULINA
hormon białkowy produkowany w trzustce

• Działa antagonistycznie do glukagonu i kortyzolu

• Działa anabolicznie

• Obniża podwyższone stężenie glukozy we krwi

• Najsilniejszy aktywator procesu lipogenezy (syntezy kwasów tłuszczowych), pobudza rozwój tkanki tłuszczowej za pomocą wielu mechanizmów

CUKRZYCA
Hiperglikemia - powyżej stanu normalnego (>120 mg/Dl)

• Typ I
  - genetyczny
  - autoimmunologiczny
  - leczenie - insulina + dieta

• Typ II
  - hyperinsulinemia + insulino oporność komórek
  - spadek receptorów błonowych, transporterów w komórkach
  - leczenie: dieta, doustnie leki hipoglikemizujące, insulina

• Cukrzyca ciężarnych
  - leczenie: insulina + dieta

ŚPIĄCZKA KETONOWA

• Utrata przytomności

• Zapach acetonu z ust

• Zaburzenia oddechowo - krążeniowe

• Niewydolność nerek

• Osłabienie napięcia mięśni

• LECZENIE TYLKO W SZPITALU iv insulina krótkodziałająca + płyny elektrolitowe

INDEKS GLIKEMICZNY POSIŁKU
- wskaźnik ile z danego produktu wchłonie się glukozy

SKUTKI NIEDOBORU INSULINY

Upośledzony wzmożony wzrost
transport glukozy katabolizm rozpadu
do komórek białek tkanki tłuszczowej

Podwyższony poziom wzrost stężenia wzrost stężenia
cukru we krwi, aminokwasów kwasów tłuszczowych
nasilona diureza, we krwi, utrata we krwi, nasilona ketoza
zwiększona utrata związków
elektrolitów azotowych z moczem

Silne odwodnienie i kwasica ketonowa

DOUSTNE LEKI HIPOGLIKEMIZUJĄCE

• Zwiększające wydzielanie insuliny z trzustki
  - pochodne sulfonylomocznika
  - pochodne kwasu benzoesowego
  - pochodne fenyloalaniny

• Zwiększające wrażliwość wątroby i tkanek obwodowych na działanie insuliny
  - biguanidy
  - tiazolidinediony (glitazony)

• Hamujące wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego
  - inhibitory alfa - glikozydazy

Tych trzech grup leków nie stosuje się gdy cukrzyca typu II i gdy nie jest stosowana dieta.

Pochodne sulfonylomocznika to największa grupa leków hipoglikemizujących.

METFORMINA - należy do biguanid, powoduje utrudnienie procesu przetwarzania glukozy oraz hamuje wytwarzanie ATP w komórkach, powstaje w zamian mnóstwo pirogronianów i mleczanów czyli substancji kwaśnych. Zmniejsza insulino oporność, powoduje obniżenie masy ciała. Przedawkowanie grozi kwasicą mleczanową, uszkodzeniem OUN.

OBJAWY HIPOGLIKEMII
poniżej 2,5 mM (45 mg/ dL)

• Bladość skóry, intensywne pocenie się

• Drżenie rak i nagłe uczucie osłabienia

• Silne uczucie głodu, kołatanie serca

• Pogorszenie procesu widzenia, rozdrażnienie, zachowania agresywne, bole głowy

• Zasłabnięcie z utratą przytomności (objawy jak przy upojeniu alkoholowym)

POWIKŁANIA CUKRZYCY

• Mikroangiopatia - uszkodzenie małych naczyń
  - siatkówki - retinopatia ślepota
  - nerek - nefropatia niewydolność, mocznica
  - nerwów - neuropatia zaburzenia czucia

• Mikroangiopatia - uszkodzenie dużych naczyń
  - choroba niedokrwienna serca
  - przewlekłe niedokrwienie OUN udary, demencja
  - stopa cukrzycowa martwica, zakażenie, amputacja

NADNERCZA

• Kora
  - mineralokortykosterydy - aldosteron
  - hormony płciowe
  - glikokortykosterydy - kortyzol

• Rdzeń
  - adrenalina
  - noradrenalina

Hormony uwalniane w stanie stresu tkankowego, umożliwiają krótkotrwałą aktywację procesów metabolicznych, utrzymanie krążenia, znaczne zużycie tlenu i związków energetycznych.

GLIKO - KORTYKO - STEROIDY
leki o strukturze kortyzolu, ale zmodyfikowanym działaniu

Powodują działanie:

• Stabilizują naczynia krwionośne - p/obrzękowo

• Przeciwzapalnie - zmniejszają powstawanie prostaglandyn i leukotrienów

• Immunosupresyjne - zmniejszają powstawanie p/ciał, limfocytów T i B

• Metaboliczne - zwiększenie glikemii (cukrzyca), wzrost lipidów, spadek białek

• Osłabienie procesu odnowy komórkowej narządów

• Przy alergii p/zapalnie, p/obrzękowo

Przedawkowanie powoduje

• Zaburzenia psycho - neurologiczne

• Twarz księżycowatą, osteoporozę

• Łagodne nadciśnienie i przerost serca

• Otyłość wisceralna

• Zaniki mięśniowe, rozstępy skóry, plamice naczyniowe, teleangiektazje

Glikokortykosteroidy powodują rozpad białek, dezaminację białek, a gdy nie ma białek to glukoza i tłuszcze muszą się gdzieś ulokować - brzuch - otyłość wisceralna. Pacjent jest mniej aktywny, ma rozregulowany system , w nocy nie śpi, w dzień odsypia, ma odwapnienie kości, naczynie zniekształcone, zaburzenia skóry (ścieńczenie).

Korhydrol - przy zagrożeniu życia zawsze podaje się dożylnie! - wstrząs anafilaktyczny, astma oskrzelowa, obrzęk płuc, przełom tarczycowy, nadnerczowy, choroby wysokogórskie

Glikokortykosteroidy wskazania:

• Sytuacja pierwotna i wtórna niedoczynność kory nadnerczy wynikające z zagrożenia zycia - pilne

• Leczenie chorób o podłożu zapalnym i immunologicznym
  - choroby alergiczne skóry (AZS, pokrzywka, wyprysk)
  - stan po przeszczepie narządów
  - choroby tkanki łącznej
  - astma oskrzelowa, katar sienny

Działania niepożądane:

• Stosowane w dawkach fizjologicznych (substytucje) nie powodują działań niepożądanych ( metabolicznych i somatycznych) - gdy wycina się nadnercza przy nagłej sytuacji należy podać sterydy, jak u cukrzyków cukier

• Krótkotrwałe działanie, stosowanie dużych dawek Gs powoduje działanie przemijające - odstawiać lek powoli

• Długotrwała Gs-terapie zmniejszenie wydzielania ACTH wtórna niedoczynność

• Miejscowe skórne: ścieńczenie/ zanik naskórka i skóry właściwej, rozstępy (uszkodzenie kolagenu i elastyny), teleangiektazje, hirsutyzm (nadmierne owłosienie skóry zależne od androgenów), zmiany przymieszkowe trądzikopodobne = trądzik posterydowy

HORMONY PŁCIOWE
cholesterol pregnenolol androgeny

FSH aromataza

Progesteron estrogeny, występują w:
- jajnikach, tkance mięśniowej,
- tkance tłuszczowej, skórze

Estrogen, estradiol, etynyloestradiol

• Rozwój cech płciowych
  - drugorzędnych - narządów płciowych
  - trzeciorzędnych - żeńska budowa ciała
  - czwartorzędowe - żeńska psychika i libido

• Cykliczne zmiany endometrium i lepkości śluzu szyjkowego

• Działanie anaboliczne - wątroba, kości, mięśnie

• Hamowanie rozrostu i wydzielania gruczołów łojowych

• Obniżenie oporu naczyń obwodowych - niskie ciśnienie tętnicze, żylaki

• Wzrost stężenia - zatrzymanie wody i sodu - obrzęki

• Zwiększenie białek wiążących hormony płciowe, wzrost trans kortyny, wzrost HDL, wzrost czynników krzepnięcia zakrzepica

• Wzrost ilości rec. 5-HT migrena, labilność RR

Gestageny - progesteron i pochodne testosteronu

Progesteron = hormon ciążowy

• zmniejszona kurczliwość macicy

• zwiększone oddychanie matki - zwiększenie tlenu dla płodu

• Zwiększenie lepkości śluzu szyjkowego

• Zwiększone tworzenie gruczołów wydzielniczych w sutkach

• Zmniejszenie ilości rec. Estrogenowych

• Hamuje uwalnianie LH hamowanie owulacji

• Hamuje wzrost endometrium, zwiększa fazę wydzielniczą złuszczanie = miesiączka

• Zwiększone działanie estrogenów na kości

Hormonalne środki antykoncepcyjne

• Doustne
  - jednoskładnikowe (nie stosuje się już)/ dwuskładnikowe
  - jednofazowe/ dwufazowe/ trójfazowe

• Wewnątrzmaciczne - wkładki z gestagenem

• Pozajelitowe gestageny implanty Sc

• „pigułka po” zawiera - lenonorgestrel 0,75 mg 12-72 h po

Mifepriston antagonisto - agonista rec. progesteronowego.

Androgeny, testosteron rola fizjologiczna

• Spermatogeneza - wytwarzanie plemników

• Wykształcenie II - IV rzędnych cech płciowych - budowa ciała, owłosienie, libido, wysokość głosu

• Wpływ anaboliczny - wzrost apetytu wzrost masy mięśniowej, kostnej

• Zwiększona produkcja erytrocytów

Działania niepożądane:

• Nadmierny rozrost tkanek powodujący przeciążenie serca, uszkodzenie naczyń niewydolność krążenia i zatorowość

• Produkty metabolizmu sterydów anabolicznych przez wpływ na rec. Estrogenowe, progesteronowi i kortykosterdyowe powodują:
  - nienaturalny rozrost piersi u kobiet i mężczyzn
  - zaburzenia libido, agresywne zachowanie, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia snu
  - przyspieszone starzenie się niektórych narządów

FITOHORMONY
roślinne substancje działające podobnie jak hormony ludzkie

• Strączki, elementy pęcherzowe roślin i nasiona roślin

• Występują w dużej ilości w nasionach roślin; stożkach wzrostu łącznie z substancjami niezbędnymi do wzrostu i rozmnażania komórek

• Są wykorzystywane do produkcji „żywności funkcjonalnej” lub leczeniu uzupełniającym w okresach rekonwalescencji, wahań hormonalnych oraz pokwitania, menopauzy

• Działają na receptory hormonów słabo pobudzając (częściowo agonistycznie, zaś w nadczynności częściowo ej blokują (częściowi antagoniści).

---