Temat 1 - Przedmiot, działy i zadania kryminologii oraz metody badań kryminologicznych

• pojawianie się już w kulturze świata starożytnego pierwszych koncepcji dotyczących natury ludzkiej i przestępczości /głównie o charakterze demonologicznym/

• pierwsze próby uzasadniania społecznych i biologicznych czynników wpływających na zachowanie się ludzi w okresie Odrodzenia - Oświecenia /A.Frycz-Modrzewski, Monteskiusz, Beccaria/

• narodziny kryminologii jako nauki zajmującej się analizą przestępstwa, warunkujących je czynników, jego uwarstwień strukturalnych, dynamiki - przypadają na wiek XIX

• pierwsze informacje statystyczne dotyczące przestępstwa opracowane w 1827r. przez Belga A.Queteleta i A.Guerry'a we Francji w 1833r.

• po raz pierwszy użycie terminu „kryminologia” przez francuskiego antropologa P.Topinarda

• pierwsza praca zatytułowana „Criminologia” autorstwa prawnika włoskiego R.Garofalo w 1885r.

• dalszy rozwój kryminologii pod koniec XIX w. związany z rozkwitem nauk przyrodniczych, które dają początek „Antropologii Kryminalnej” (głównie za sprawą badań włoskiego psychiatry i antropologa C.Lombroso i jego następców)

• rozwój kryminologii, związany z odrzuceniem determinizmu antropologii kryminalnej na rzecz badania socjologicznych uwarunkowań przestępczości i dewiacji (głównie początek XX w.)

• wiek XX do chwili obecnej

- rozwój kryminologii rozszerzający zakres przedmiotowy nauki znacznie wykraczający poza badania etiologiczne.

KRYMINOLOGIA (crimen, łac. - przestępstwo, zbrodnia; logos, gr. - nauka) - nauka o przestępstwie

Według A.Gaberle,J.Błachut, A.Krajewskiego

• KRYMINOLOGIA to nauka społeczna zajmujaca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat przestępstwa jako szczególnej formy zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako zjawiska społecznego, a także osoby sprawcy przestępstwa jak również ofiary przestępstwa a także instytucji i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości

Według Witolda Świdy:

• KRYMINOLOGIA jest to nauka empiryczna należąca do grupy nauk o zachowaniu się człowieka w społeczeństwie, której przedmiotem są przestępstwo, przestępca i przestępczość ujmowane jako zjawiska społeczne pod kątem widzenia ich struktury, dynamiki, przyczyn je powodujących i czynników usuwających, hamujących, czy uniemożliwiających powstanie i rozwój tych zjawisk.

Według Brunona Hołysta:

• KRYMINOLOGIA jest nauką o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o ich zapobieganiu, a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej.

DZIAŁY KRYMINOLOGII

• SYMPTOMATOLOGIA KRYMINALNA

/FENOMENOLOGIA/

• ETIOLOGIA KRYMINALNA

• PROFILAKTYKA KRYMINOLOGICZNA

• FUNKCJONOWANIE SYSTEMU

SPRAWIEDLIWOŚCI KARNEJ

SYMPTOMATOLOGIA KRYMINALNA

/FENOMENOLOGIA/

Formy objawowe przestępczości:

• Dynamika i struktura przestępczości

• Geografia kryminalna

• Sposoby popełniania przestępstw

• Niektóre elementy organizacji świata przestępczego

ETIOLOGIA KRYMINALNA

Badanie przyczyn przestępczości w tym m.in.:

• Badania osobowości przestępcy

• Czynniki determinujące zachowania przestępne

• Uwarunkowania motywacyjne

PROFILAKTYKA KRYMINOLOGICZNA

• Opracowanie środków zapobiegania przestępczości.

/dział ten obejmuje różnorodne zagadnienia dotyczące systemu wychowania i oświaty, treści kultury, funkcjonowania środków upowszechniania informacji, skuteczności polityki karnej, samoobrony obywateli itp./.

FUNKCJONOWANIE SYSTEMU SPRAWIEDLIWOŚCI KARNEJ

• Dział koncentrujący swą uwagę głównie na zagadnieniu polityki karnej (polityka ścigania, sądowego wymiaru, rodzaju sankcji karnych), jak również na problematyce funkcjonowania i organizacji wymiaru sprawiedliwości i prokuratury

KORELACJA KRYMINOLOGII Z INNYMI NAUKAMI

• Z prawem karnym materialnym

• Z prawem karnym wykonawczym

• Z kryminalistyką

• Z prawem karnym procesowym

• Z wiktymologią kryminalną

• Z psychologią

• Z socjologią

• Z pedagogiką

• Z naukami medycznymi /głównie z psychiatrią, neurologią i endokrynologią/

• Z farmacją

• Ze statystyką

• Z innymi naukami /np. ekonomią polityczną, cybernetyką, polityką społeczną/

RODZAJE I METODY BADAŃ KRYMINOLOGICZNYCH

Celem badań kryminologicznych jest tworzenie uogólnień teoretycznych, a także sformułowanie dyrektyw praktycznych, odnoszących się do zapobiegania przestępczości.

Rodzaje ogólnych badań kryminologicznych:

• Badania w zakresie symptomatologii kryminalnej (fenomenologii)

• Badania w dziedzinie etiologii kryminalnej

• Badania dotyczące założeń i funkcjonowania systemu profilaktyki kryminologicznej

RODZAJE BADAŃ KRYMINOLOGICZNYCH ZE WZGLĘDU NA PRZEDMIOT BADAŃ:

• Badania indywidualne /idiograficzne/

• Badania monograficzne

• Badania indywidualne (idiograficzne) zmierzają do wykrycia wszelkich okoliczności związanych z jednostkowym faktem /Studium przypadku (case study) np. pojedynczy człowiek (przestępca) pojedyncze przestępstwo/.

Celem takich badań, ze stanowiska kryminologicznego, jest odnalezienie czynników kryminogennych kryjących się zarówno w osobowości sprawcy, jak i w zespole warunków, w których żył i żyje, a także w rozmaitych faktach bezpośrednio bądź pośrednio związanych z zachowaniem przestępnym. Dalszym celem takich badań bywa zwykle poszukiwanie środków terapeutycznych, które powinny być stosowane wobec sprawcy.

W badaniach jednostkowych może znaleźć zastosowanie badanie anamnestyczne mające na celu możliwie pełne ustalenie biografii osobniczej i społecznej jednostki oraz badania typu katamnestycznego (zwłaszcza w kontekście prognozy) polegające na śledzeniu dalszych losów przestępcy w odstępach czasowych zwykle co 5 lat.

1. Badania monograficzne - badania wielopłaszczyznowe, ich celem jest możliwie wszechstronny opis pewnego zbioru, zdarzenia czy przypadku, uwzględniający wiele zmiennych i sytuacji oraz zachodzących między nimi relacji.

Ze względu na ekonomikę oraz ogólne możliwości stosuje się tutaj najczęściej metodę badań reprezentacyjnych /metoda próbkowa/.

Polega ona na badaniu tylko pewnej reprezentatywnej dla całości części czy grupy osób (przestępców, przestępstw lub ich ofiar). Podstawową sprawą jest tutaj właściwy dobór spraw, przypadków, przestępstw czy przestępców, by były one reprezentatywne dla całości. Ma ona głównie zastosowanie w badaniach diagnostycznych i prognostycznych.

RODZAJE BADAŃ KRYMINOLOGICZNYCH ZE WZGLĘDU NA CEL BADAŃ:

• Badania diagnostyczne

• Badania eksplanacyjne (wyjaśniające)

• Badania prognostyczne

• Badania diagnostyczne mają na celu stwierdzenie, czy w badanym obiekcie występują lub jak często występują interesujące nas zjawiska. Badaniem diagnostycznym jest badanie przestępczości na danym terenie w pewnym czasie, jak też np. badanie inteligencji sprawców, sposobu popełniania przestępstw;

• Badania eksplanacyjne polegają na wykryciu zależności między interesującymi nas zmiennymi. Podstawowym pytaniem w badaniach tego typu jest pytanie o przyczyny. Badania eksplanacyjne dotyczą głównie etiologii przestępstw;

• Badania prognostyczne mają na celu przewidywanie zdarzeń w przyszłości lub przewidywanie procesu przekształceń przedmiotu naszych zainteresowań. Prognozy mogą dotyczyć zarówno struktury przestępstw, jak i zachowań pojedynczych ludzi, zjawisk patologicznych itp. Najczęściej stosowanymi metodami w prognozowaniu kryminologicznym są ekstrapolacja, oceny ekspertów (opinia indywidualnego eksperta, metoda „delficka”, brainstorming czyli „burza mózgów”) i modelowanie.

METODY /TECHNIKI/ STOSOWANE W BADANIACH KRYMINOLOGICZNYCH

• metody statystyczne - polegają na wykorzystaniu osiągnięć statystyki dla potrzeb kryminologii (w zależności od rodzaju badań mogą służyć do prowadzenia zbiorów danych, ich weryfikacji i analizy, sprawozdawczości statystycznej, prognozowania itp.)

Sprawozdawczość statystyczną prowadzoną przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości nazywa się statystyką kryminalną (statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa i penitencjarna).

• obserwacja polega na szukaniu i znajdywaniu w spostrzeżeniach odpowiedzi na pewne z góry postawione pytania. W badaniach kryminologicznych wyróżnia się:

1. obserwację uczestniczącą, czyli spostrzeganie planowe, którego dokonuje jednostka będąca na równi z innymi uczestnikami obserwowanych procesów /udział w badacza w normalnych działaniach grupy, przejmowanie roli jej członka/;

2. obserwację nieuczestniczącą, czyli taką, w której badacz obserwuje zachowanie ludzi, będących członkami określonych grup, „z zewnątrz” /sam nie staje się członkiem żadnej grupy/;

3. lustrację, czyli wielostronne, zwykle zespołowe badanie określonych faktów, charakteryzujących interesujące nas środowisko pod określonym względem. Zespołowy charakter pracy pozwala na eliminowanie zakłóceń i zniekształceń spowodowanych przez pojedynczych obserwatorów;

4. eksperyment polegający na zbadaniu wpływu pewnego rodzaju bodźców na zachowania się jednostek bądź grup. Bodźce są wytwarzane „sztucznie”, celowo i w sposób zapewniający kontrolę.

Wywiady i kwestionariusze

1. Kwestionariusz wywiadu - jest pewnego rodzaju rozmową i pozwala na uzyskanie informacji pogłębionych, uwzględniających całą gamę indywidualnych „zabarwień”. Wywiad może mieć charakter bezpośredni (przeprowadzany z np. samym przestępcą, ofiarą) oraz pośredni (zbieranie informacji o przestępcy od innych osób). Ze względu na możliwości przeprowadza się go w stosunku do niewielkiej grupy badanych osób;

2. Kwestionariusz ankiety - pozwala na ustalenie opinii czy postawy osób (zwykle większej grupy), które chcemy zbadać. Kwestionariusz ankiety składa się z wykazu standaryzowanych pytań i odpowiedzi (pytania są z góry ustalone i zaplanowane w odpowiedniej kolejności, odpowiedzi zaś opracowane w sposób nie wymagający komentarza lub pozostawiający pewien manewr w przypadku pytań otwartych);

3. Badania panelowe, czyli sondaże powtarzane. Polegają one na przeprowadzeniu wywiadu bądź ankiety z tą samą osobą kilkakrotnie, w pewnych odstępach czasu (np. po roku). Stosowane są przede wszystkim do zbadania zmian, postaw, nawyków, opinii, zachowań w czasie. Pozwalają określić czynniki warunkujące proces zmian i formy zależności między zmianami w czasie. Np. badanie panelowe wśród więźniów mające na celu ustalenie zmiany ich zachowań i postaw w trakcie czy po odbyciu kary.

4. Kwestionariusz socjometryczny - stosowany w badaniach, które mają na celu ustalenie stopnia i sposobu oddziaływań na siebie członków określonych grup społecznych. Na podstawie informacji uzyskanych za pomocą kwestionariusza socjometrycznego można określić strukturę, zależności między podgrupami, pozycję w grupie, stopień zwartości grupy itp. Stosuje się go najczęściej w grupach izolowanych uzyskując informację o charakterze nieformalnej ich struktury, może dostarczyć wskazówek do takiego manipulowania składem grupy, aby był optymalny ze względu na zamierzone cele.

• Wykorzystanie dokumentów - jest to odmiana obserwacji pośredniej mająca na celu zebranie możliwie jak największej ilości danych o osobie czy zdarzeniu na podstawie różnego rodzaju dostępnych dokumentów (mających charakter formalny, urzędowy ale też nieformalny) np. materiały pamiętnikarskie, dokumenty statystyczne , prasa, akta sądowe i prokuratorskie, listy, biografie, materiały źródłowe o charakterze monograficznym, dokumentacja urzędowa, lekarska i inne w zależności od możliwości, charakteru i zakresu badań.

• Badania psychologiczne - odgrywają istotną rolę w ustalaniu etiologii zachowania przestępczego. Stosuje się tutaj testy psychologiczne służące do poznawania procesów i cech psychicznych oraz osobowości badanego na podstawie uzyskiwanych od niego odpowiedzi słownych lub ruchowych na zestawy odpowiednio dobranych i wystandaryzowanych pytań lub zadań manualnych. Np. test Ravena, Rorschacha, inwentarz osobowości Eysencka i in.

• Analiza stanu zdrowia - wyniki badań fizycznego i psychicznego stanu zdrowia są cennym źródłem informacji o sprawcy czynu przestępnego, pokrzywdzonym i świadkach. Badania stanu cielesnego mają na celu ustalenie ewentualnych zaburzeń najważniejszych czynności ustroju (zwłaszcza funkcjonowania gruczołów wydzielania dokrewnego).

Analiza stanu zdrowia

• Badania psychiatryczne mają swoje implikacje głównie karno-procesowe. Badania te skierowane na sprawcę przestępstwa można podzielić na trzy grupy. Pierwsza to informacje dotyczące przebiegu życia (dane środowiskowe, czynniki dziedziczone, ewentualne choroby, leczenie psychiatryczne), druga grupa dotyczy wiadomości na temat okoliczności czynu, motywów i sposobu działania przestępnego. Trzecia grupa informacji pochodzi z obserwacji zachowania się sprawcy w toku procesu karnego, w trakcie którego mogły ujawnić się anormalne cechy jego osobowości.

• Badania sposobów komunikowania się przestępców - obejmują zagadnienia z zakresu kryminologii, semiologii, teorii komunikacji, lingwistyki i socjolingwistyki. Z punktu widzenia kryminologii najistotniejsza będzie analiza semantyczna kodów przestępczych, mająca na celu ich zdekodowanie. Zadaniem kryminologii jest naukowe opracowanie materiału będącego efektem badań nad gestami, elementami mimiki, specyficznego języka itp.

KIERUNKI ZASTOSOWANIA I WYKORZYSTANIA WIEDZY KRYMINOLOGICZNEJ

• USTALANIE CZYNNIKÓW ENDOGENNYCH I EGZOGENNYCH WARUNKUJĄCYCH PRZESTĘPCZOŚĆ

• KSZTAŁTOWANIE POLITYKI KRYMINALNEJ PAŃSTWA I POGLĄDÓW SPOŁECZEŃSTWA NA PRZESTĘPCZOŚĆ

• WYKORZYSTANIE W PRACY POLICJI

---