K5 - o różnych racjonalnościach w pedagogice współczesnej, różne wykładnie hasła „bądź krytyczny”

1. Racjonalność adaptacyjna i emancypacyjna jako dwie odmienne perspektywy interpretacji świata

1. Słowa kluczowe

- wiedza milcząca (cicha, implicitna, ukryta, uprezdnia, głęboka, aprioryczna, przedwiedza, przedrozumienie, przedsądy, warunki możliwości doświadczenia, ukryty język wiedzy, transcendentalne ramy doświadczenia) - wiedza funkcjonująca każdorazowo w tym co organizuje, obecna w poglądach bezpośrednio jawnych określając ich sens i podstawę, ale nie wprost wypowiadana; złożona z dwu nie sprowadzalnych do siebie racjonalności;

- a priori

- racjonalność jako struktury sensotwórcze - określony zbiór założeń oraz praktyk społecznych które pośredniczą w sposobie w jakim jednostka lub grupa odnosi się do szerszego społeczeństwa; u podstaw każdego typu racjonalności leży zbiór interesów które określają jak odzwierciedla się świat; wiedza, przekonania, oczekiwania oraz nastawienie które określają daną racjonalność zarówno warunkują jak i są warunkowane przez doświadczenie w jakie wkraczamy; jedynie takie doświadczenia stają się znaczące w obszarze danego typu racjonalności którym nadaje on ważność (giroux)

- praca i interakcja jako dwie społeczno-kulturowe formy życia - będące źródłem racjonalności

• Praca - działanie instrumentalne - wyznacza strukturalne ramy racjonalności adaptacyjnej

• Interakcja - działanie komunikacyjne - wytwarza racjonalność emancypacyjną

- działania komunikacyjne

- tradycja metafizyczna teleologicznego odnoszenia się człowieka do świata i siebie samego - źródłem racjonalności adaptacyjnej i emancypacyjnej leżących na dwu biegunach wspólnej całości, porządku czynu

- kategorie instrumentalne

- kategorie momentalistyczne

- kategorie indywidualistyczne

2. Racjonalność adaptacyjna i emancypacyjna analizowana w planie: porządek wartości, kategorie opisu świata, założenia interpretacyjne, wizja świata i podtrzymujące ją przeświadczenia

	Racjonalność adaptacyjna	Racjonalność emancypacyjna
porządek wartości	- pochodzą z perspektywy działania instrumentalnego; - są bezpośrednio zakorzenione w świecie przedmiotowych; - wymierne, przeliczalne; - są łatwo widoczne i osiągalne dla każdego - daje poczucie bezpieczeństwa i stabilności - aprobata stanu zastanego, nastawienie na konsumpcję	- wywodzą się z perspektywy działania komunikacyjnego; - nie są wymierne; - ujawniają się na bieżąco w trakcie dialogu; - wartością jest otwieranie się na to co nowe, wypowiadanie się we własnym imieniu; - są to wartości personalne, moralne, duchowe, nie mają prostego zakorzenienia w przedmiotach; - źródłem wartości jest życie człowieka postrzegane w kategoriach zmiany;
kategorie opisu świata	- momentalizm (koncentrujemy sie na tych zdarzeniach i okolicznościach które okazują się ważne tu i teraz, świat to zamknięta całość ograniczona w czasie przez ramy jego działania, przez jasno określony początek i cel dzialania); - indywidualizm (świat postrzegany jako zbiór obiektów których sens jest zrelatywizowany względem naszych potrzeb); - instrumentalizm (wymiar który powoduje że wszystko co nas otacza spostrzegamy z punktu pytania o rolę jaką obiekty tworzące nasze otoczenie mogą odegrać w naszym działaniu); - kultura (zbiór istniejących zbiorów zachowań, zbiór sprawdzonych reguł, działań oraz sposobów interpretowania świata umożliwiających i ułatwiających funkcjonowanie w nim) - inni ludzie (ujmowani i oceniani z punktu widzenia roli jako mogą odegrać w realizacji zamierzonych celów; ujmowany jest jako przedmiot sprzyjający realizacji określonych celów bądź czynnik utrudniający ich osiąganie); - własna osoba i własne życie (człowiek sam siebie traktuje instrumentalnie jako przedmiot ułatwiający bądź utrudniający osiąganie utylitarnych wartości, życie traktowane również jako wartość instrumentalna, rozwój jako doskonalenie się w rolach); - wiedza (wiedza książki kucharskiej, oczekujemy od niej odpowiedzi na pytania jak? za pomocą jakich środków?)	- procesualizm (to czego doświadczam dzisiaj istniało kiedyś jest dzisiaj i będzie w przyszłości); - wspólnotowość (świat jest wspólnie ustanawiany w zbiorowym działaniu); - komunikacja (każdy z obszarów rzeczywistości którego doświadczamy powołany jest do istnienia jako świat znaczący dzięki komunikacji, moje uczestnictwo w świecie jest tym pełniejsze im szerszy jest mój udział w ustalaniu się wspólnego rozumienia tego świata); - kultura (traktowana jako zbiór możliwych i zmieniających się interpretacji rzeczywistości); - inni ludzie (partnerzy dialogu, drugi człowiek to osoba dysponująca swoistym doświadczeniem, rozumiejąca świat na swój sposób, potrzebujemy drugiego aby poszerzyć własne rozumienie świata); - własna osoba (życie jako dobro aktualnie wartościowe, człowiek szuka w swym życiu autonomicznego sensu, człowiek jest świadom własnej duchowej wolności, ma możliwość wybierania; możliwość wyboru i możliwość tworzenia własnego wew. świata to warunek spełniania swego człowieczeństwa); - wiedza (nie kończący się proces poznawania świata, wiedza nie ma instruować a pomagać w podejmowaniu decyzji, ma wyjaśniać świat i odsłaniać możliwości bycia w tym świecie, jest refleksją nad ludzkim działaniem)
założenia interpretacyjne	- założenie o oczywistości, uporządkowaniu i niekwestionowanej realności kulturowo zdefiniowanego świata (świat jest takim jakim go postrzegam; niedostrzeganie warunkowego charakteru własnej wiedzy, zawieszenie wątpliwości); - założenie o typowości sytuacji, motywów, celów, środków działania oraz racjonalności innych ludzi (inni ludzie rozumieją świat podobnie jak my; wspólne poczucie normalności)	- założenie o nieoczywistości i konwencjonalności kulturowo zdefiniowanego świata (kulturowo zdefiniowany świat nie istnieje realnie w taki sam sposób jak sama rzeczywistość, nie ma rzeczywistości obiektywnej w ogóle, obiektywność świata nie jest nam dana, a wciąż na nowo odkrywana i tworzona przez nas samych, ludzki świat zależy od wypracowanych wcześniej kulturowych narzędzi), - założenie o niepowtarzalności sytuacji, motywów i działalności innych ludzi (każdy człowiek dysponuje swoistym poczuciem normalności, nie ma pełnej możliwości odczytania intencji drugiej osoby)
wizja świata i podtrzymujące ją przeświadczenia	Świat - zbiór przedmiotów wymagających technicznego rozporządzania wizja świata oczywista, nie pozwalająca na wątpliwości, jest to możliwe dzięki posłuszeństwu, jakie okazujemy nakazom interpretacyjnym wytwarzanym przez racjonalność adaptacyjną, przejawy posłuszeństwa to: - poczucie ontologicznej oczywistości - istniejący świat niezależnie od człowieka - pragmatyzacja sensu - uniwersalnym motywem poznawczym opanowanie świata - dwuwartościowa logika, - uznawanie deterministycznej natury wszelkich zjawisk - przyczynowość i celowość - fundamentalizm światopoglądowy, - przedkrytyczna samorządność - bezkrytyczna	świat - rzeczywistość sensów, świat jest rzeczywistością zawsze interpretowaną i wedle tej interpretacji istniejący (posiadający sens), wizja świata podtrzymywana jest przez - poczucie ontologicznej nieoczywistości - świat staje się, wyłania - przeświadczenie o dialogicznej strukturze sensu - sens ma charakter językowy - wielowartościowa logika, - indeterminizm, - antyfundamentalizm, - krytyczną samoświadomość - refleksja nad przedrozumieniem

3. Dwie racjonalności a refleksja o wychowaniu

- milcząca wiedza działania edukacyjnego to dwie racjonalności i konflikt między nimi - sposób obecności racjonalności w życiu edukacyjnym, otwartość na obie racjonalności w rzeczywistości edukacyjnej, świadomość wychowawców konfliktu racjonalności, sposoby rozwiązywania

- racjonalności a pedagogika - stopień uczestniczenia racjonalności w profesjonalnie uprawianej pedagogice, wytwarzanie odrębnych pedagogik czy łączenie się w jednej strukturze,

2. Opis racjonalności (krytyk) adaptacyjnej, emancypacyjnej, hermeneutycznej

1. Słowa kluczowe

- racjonalność (krytyka) adaptacyjna

• techniczna

• oparta na Zasadach kontroli i pewności

• Obserwacja i technika punktami wyjściowymi dla praktyki teoretycznej

• Wiedza wolna od wartości - obiektywna i neutralna, złożona z pojęć a priori

• Linearność - przyczyna i skutek

- racjonalność demaskatorska

- racjonalność (krytyka) emancypacyjna

• Oparta na zasadach krytyki (tego co ograniczające i deprymujące) i działania (sprzyjanie indywidualnej wolności i pomyślności)

- presumpcje

- wiedza typu know how

- racjonalność (krytyka) hermeneutyczna

• Zainteresowanie rozumieniem komunikacyjnych oraz symbolicznych wzorów interakcji, które kształtują indywidualne i intersubiektywne znaczenie

• Znaczenie - nieustannie negocjowane przez ludzi, wzajemnie tworzących i definiujących istotne zasady, które kształtują interakcję

• Odpowiedniość, intencjonalność, intersubiektywność

- egzegeza - badanie i krytyczna interpretacja tekstów; sztuka rozumienia i wykładnia ukrytych w utworach prawd, alegorii, symbolicznych kodów sensów; poznawanie warstwy metaforycznej

- tekst - wszelkie świadectwa, ślady naszej sensotwórczej obecności w świecie (mit, religia, nauka, sztuka, wiedza potoczna, codzienne i odświętne zwyczaje) i formy zrozumiałości świata (konkretne działania poszczególnych ludzi i grup społecznych, organizacja i instytucje życia zbiorowego)

2. Istota każdej z trzech racjonalności (krytyk); co się w każdym przypadku krytykuje

- Adaptacyjna

• krytyka potoczna zdroworozsądkowa;

• najbardziej popularny typ krytyki;

• uzyskuje wyłączność, staje się monopolistką;

• zakłada przedkrytycznie jakąś fundamentalną ideę dobra, jakieś gotowe wyobrażenie pożądanego stanu rzeczy;

• krytyka mimo tego że jest zachowawcza nie jest wcale pojednawcza;

• jest bezkompromisowa, jednoznaczna w swych ocenach, uwolniona od wątpliwości;

• być krytycznym oznacza: troszcz sie o zgodność tego co jest z tym co być powinno, zapobiegaj dewiacjom, krytykuj wszelkie przejawy zła czyli sprzeciwiaj się, nie zgadzaj, wyrażaj negatywną opinię, porównuj i dokonuj oceny

- Emancypacyjna

• zradykalizowana odmiana krytyki oświeceniowej;

• jest wyraźnie spokrewniona z tradycją krytyki jako krytyki ideologii;

• jest ona w równym stopniu krytyką wiedzy co i społecznej organizacji życia określonej przez strukturalne ramy tej wiedzy;

• krytyka tego typu zadanie swe widzi w wyzwalaniu ludzi od niejawnych dla nich źródeł zniewolenia a źródeł tych szuka w tych formach życia społecznego które krępując swobodę jednostki ukrywają ten fakt i utrudniają jego rozpoznanie;

• powołaniem tej krytyki jest zatem demistyfikować panowanie, przemoc i wyzysk ukrywające się pod pozorem obiektywności i racjonalności; wydobywać na jaw, uświadomić wszystkie siły które na nas działają i w ten sposób (przez uświadomienie i poddanie kontroli) wyzwolić sie od nich

• człowiek wolny, w pełni rozporządzający sam sobą - oto jej cel;

• bądź krytyczny oznacza: nie przyjmuj niczego na wiarę, nie ufaj oczywistościom, miej odwagę powiedzieć nie nawet poglądom i sposobom myślenia powszechnie uznanym za nienaruszalne i prawdziwe, kieruj sie własnym rozumem i swoją wolą, myśl samodzielnie, mów od siebie i za siebie (we własnym imieniu), docieraj do źródeł własnych myśli, każda z nich bowiem zawsze odwołuje się do czegoś czego nie jesteśmy do końca świadomi

- Hermeneutyczna

• pod pewnymi względami podobna ale pod innymi ważnymi - odmienna od emancypacyjnej;

• różnica podstawowa z niej wynikają wszystkie pozostałe polega na tym że krytyka poprzednia związana jest z emancypacją a hermeneutyczna z interpretacją;

• krytyka jest tu refleksją nad tym co zakryte;

• łączy sie z refleksją nad tym co niedopowiedziane i wspólnie z nią stanowi nieodłączny składnik wszelkiej interpretacji (wg gadamera);

• poznanie uwikłane jest w koło hermeneutyczne (emancypacyjna - w porządku liniowym);

• krytyka jest niezbywalnym elementem rozumienia świata i własnego w nim istnienia (dla emancypacji - narzędziem ulepszania świata i wiedzy o nim);

• zadanie krytyki - próba odnowienia, pełniejszego odczytania śladów naszego bytowania;

• intencja krytyki - nie ulepszanie świata ale czynienie go zrozumiałym;

3. Próba zestawienia ze sobą trzech racjonalności i uzasadnienia naszych preferencji dla każdej z nich

3

www.nonameuwb.eu