Pod kierunkiem
Prof. dr hab. Stanisława Literskiego
Opracowały:
Alicja Chowaniec
Marlena Stock
Pod redakcją:
Marleny Stock
Florian Znaniecki ( 1882 - 1958 )
Florian Znaniecki
“Człowiek mądry to człowiek, który ceniąc różnorodne systemy kulturalne, umiejąc stosować różnorodne sprawdziany wanżości, ceni kułturę w ogóle w całym jej bogactwie i rónżorodności i pozytywnie się interesuje jej trwaniem i rozwojem” ( Znaniecki 1974 str.351 )
Biografia
Florian Znaniecki urodził się dnia 15 stycznia 1882r. w Świątnikach pod Włocławkiem ( w byłym zaborze rosyjskim). Jego rodzicami byli Leon i Amelia z domu Holz. Ojciec pełnił funkcję administratora majątku ziemskiego. Rodzina Znanieckich wywodzi się - według starej tradycj rodzinnej - od Wawrzyńca Znanieckiego ze Znaniecza herbu Lubicz. Florian był jednym z trojga dzieci państwa Znanieckich - miał dwie siostry: Jadwigę i Amelię ( obydwie dożyły szczęśliwie zakończenia II wojny światowej, a zmarły w niewielkich odstępach czasowych po śmierci Floriana ). Rodzeństwo pobierało nauki u guwernantów w domu rodzinnym. Duży nacisk kładziono na naukę języków obcych. Znaniecki władał kilkoma językami: francuskim, niemieckim, rosyjskim, łaciną i greką, natomiast znajomość angielskiego, włoskiego i hiszpańskiego posiadł drogą samokształcenia. ” Sam nauczyłem się angielskiego mając szesnaście lat gdyż, chciałem czytać w oryginale Szekspira i Byrona ” ( Dulczewski , 1984, str.23 ).
Przypuszczalnie ok.1985 r. rozpoczął naukę w gimnazjum rosyjskim w Warszawie, gdzie mieszkał. Pochłonięty literaturą piękną oraz działalnością konspiracyjną w kółkach samokształceniowych powtarzał rok nauki, a maturę zdawał eksternistycznie w jednym z częstochowskich gimnazjów, a jej wyniki były wręcz przeciętne. W tym okresie jego pasją była literature, Znaniecki pisał wiersze, a jego twórczość została nawet wyróżniona przez fakt zakwalifIkowania jego utworu: " Do Prometeusza " do antologii poezji polskiej. Drugą pasją była działalność społeczna w konspiracyjnych zespołach samokształceniowych, pozwoliła Florianowi Znanieckiemu na rozwój w dziedzinie filozofii i historii. Po zdanej maturze zapisał się na filozofie w carskim uniwersytecie warszawskim na filozofię - jednak karierę studencką zakończył w pierwszym semestrze - został wydalony ze szkoły za udział w proteście przeciwko ograniczaniu swobód akademickich.
W tamtym okresie Znaniecki utrzymywał rozległe kontakty z młodzieżą ziemiańską i arystokratyczną, ułatwione dzięki jego herbowemu rodowodowi, które zerwał jednak dość nagle i idąc śladami wielu Polaków postanowił wyemigrować z kraju.
Prawdopodobnie w 1904 r. Znaniecki przybył do Szwajcarii, a jego pobyt tam trwał krótko, choć był burzliwy. Zawiązał z przyjacielem spółkę usługowo - artystyczną, niestety zakochał się w jego żonie. Aby uwolnić się od kłopotliwej sytuacji i ratować przyjaźń upozorował utonięcie w jeziorze i wyjechał nagle do Francji, gdzie zaciągnął się do Legii Cudzoziemskiej. Doznał tam kontuzji nogi i po krótkiej służbie wrócił do Francji.
Dzięki znakomitej znajomości języka nie miał problemów ze znalezieniem pracy zarobkowej. Pełnił funkcję redaktora literackiego czasopisma "Nice Illustree", następnie wyjechał do Paryża, gdzie objął stanowisko sekretarza Stowarzyszenia Artystów Rosyjskich, związał się nawet z trupą cyrkowo-teatralną.
Od roku 1905 r. Florian Znaniecki przebywał w Szwajcarii, gdzie kontynuował studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Genewskiego. Następnie przeniósł się na Uniwersytet w Zurychu i jednocześnie podjął pracę bibliotekarza w Muzeum Narodowym Polskim. Był to niezwykle ważny okres w jego życiu, ponieważ praca ta łączyła się z prowadzeniem studiów nad emigracją i praktycznie oznaczała jego pierwszą działalność zawodową. Zawarł też związek małżeński z koleżanką ze studiów - Emilią Szwejkowską. Krótko po ślubie zaszła ona w ciążę, a małżonkowie uzgodnili, że do czasu narodzin dziecka Emilia pojedzie do Smoleńska - do domu swoich rodziców i spędzi tam również okres niemowlęctwa potomka. Uwolniony od obowiązków rodzinnych Florian Znaniecki mógł się zajać wyłącznie nauką.
Właśnie w tym okresie nastąpiło zainteresowanie się socjologią, miał też możliwość uczęszczać na zajecia u takich profesorów jak: Rauh, Durkheim, Lalande, Belot i innych. Pod kierunkiem profesora Rauh'a zaczął pisać dysertację doktorską, której pisanie musiał przerwać z powodu śmierci swojego promotora.. Konieczność znalezienia nowego , oraz brak pieniędzy miał wpływ na decyzję Znanieckiego o powrocie do kraju i kontynuowaniu dysertacji doktorskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1910 r. uzyskał tam tytuł doktora.
Wkrótce po promocji doktorskiej udał się do Warszawy, a jego ambicje kierowały się głównie w kierunku osiągnięcia pozycji naukowej w środowisku filozoficznym. Zapisał się do Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, gdzie wygłaszał odczyty .Należy nadmienić, że odczyty na posiedzeniach Towarzystwa były wygłaszane przez takie osobistości jak : Jan Łukaszewicz, Tadeusz Kotarbiński czy Władysław Tatarkiewicz. Dla Znanieckiego był to okres intensywnych badań i studiów filozoficznych, w tym okresie napisał m.in.: - " Etykę filozoficzną i naukę o wartościach moralnych " : wypowiedział się w tej rozprawie na temat uznania faktu moralnego jako wartości.
Twórczość naukowa Floriana Znanieckiego spotkała się z życzliwym przyjęciem i powszechną aprobatą w środowisku naukowym i w środowisku warszawskiej inteligencji.
Prawdopodobnie ok.1910 r. Znaniecki rozpoczął pracę w Towarzystwie Opieki nad Wychodźcami - była to organizacja, która udzielała wszechstronnych porad i pomocy dla osób decydujących się na opuszczenie kraju. W tym okresie zebrał ogromne ilości materiałów dotyczące migracji polskiej, był także inicjatorem badań polegających na wykorzystywaniu danych statystycznych i personalnych w pracach (ankiety, wywiady dziennikarskie, nawiązywanie kontaktówz ciekawymi ludźmi, korzystanie z życiorysów i ankiet )
W roku 1913 Florian Znaniecki spotkał po praz pierwszy Williama L Thomasa, który przybył do Polski w celu zgromadzenia dokumentów o warunkach życia polskiej ludności wiejskiej i przyczynach jej emigrowania do Ameryki. Rezulatem ich spotkań i dyskusji było zaproszenie Znanieckiego do Chicago, gdzie Thomas prowadził działalność naukową. W lipcu l914 r. Florian Znaniecki wraz z żona opuścili kraj, na parę dni przed wybuchem pierwszej wojny światowej.
Współpraca z amerykańskim socjologiem i pobyt w Ameryce wywarła dominujący wpływ na dalszą karierę naukową i historię życia Znanieckiego. Początkowo miał być tylko asystentem Thomasa odpowiedzialnym za dostarczenie materiałów do pracy i pomoc w ich tłumaczeniu, ale po napisaniu ponad 200 - stronnicowego wprowadzenia historycznoetnograficznego na temat kultury polskich chłopów i ich organizacji społecznej oraz napisaniu specjalnego wstępu metodologicznego prezentującego założenia i koncepcje badawczo-naukowe przyszłego dzieła zwanego " Notą metodologiczną ", Znaniecki stał się równoprawnym współautorem " Chłopa polskiego " i przede wszystkim twórcą metody autobiograficznej.
Również w życiu osobistym nastąpiły w tym czasie zasadnicze zmiany. Znaniecki, który na krótko po przyjeździe do Ameryki owdowiał, zawarł ponownie związek małżeński z Eillen Markley, która została jego towarzyszką życia, oraz stała się jednocześnie wsparciem w prowadzeniu badań naukowych.
Po sześcioletnim pobycie w Ameryce, Znaniecki wrócił do Polski i objął Katedrę Filozofii na nowo powstałym Uniwersytecie Poznańskim, którą już w nowym roku akademickim przemianował na Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury. Okres " poznański ", trwający do wybuchu drugiej wojny światowej, był najobfitszym twórczo etapem życia naszego uczonego. Niewątpliwie jego zasługą było rozpowszechnienie i rozwój socjologii w Polsce, która przedtem była nauką mało znaną, znajdującą się w cieniu filozofii i psychologii. W tym czasie, napisał wiele znanych dzieł i artykułów jak np. " Wstęp do socjologi " , " Social Actions ", " Upadek cywilizacji zachodniej ", " Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości ", " Socjologia wychowania ", " Miasto w świadomości jego obywatel i" i wiele innych, wykształcił również wielu przyszłych wybitnych socjologów działających i znanych zarówno w kraju jak i zagranicą, Teodora Abla, Stanisława Andrzejewskiego, Sanisława Kowalskiego, Tadeusza Szczurkiewicza, Józefa Chałasińskiego, Jana Szczepańskiego i wielu innych. To on wyodrębnił socjologię jako samodzielny kierunek studiów na Wydziale Humanistycznym i był twórcą Polskiego Instytutu Socjologicznego, który programowo zajmować się miał m.in. zbieraniem i opracowywaniem wszelkich materiałów aktualnych i historycznych, dotyczących życia społecznego Polski, oraz innych krajów, wydawaniem prac naukowych z socjologii teoretycznej i stosowanej, publikacją polskiego fachowego czasopisma socjologicznego, oraz utrzymywaniem stosunków dla wymiany materiałów, współpracy w badaniach i wydawnictwach z instytucjami i towarzystwami w kraju i zagranicą. Zgodnie z programem pracy PIS uruchomił Znaniecki w 1930 roku wydawanie pierwszego czasopisma naukowego poświęconego wyłącznie socjologii pod nazwą " Przegląd socjologiczny ", kwartalnika będącego organem Polskiego Instytutu Socjologicznego, który ukazywał się do1939 roku. Wydając " Przegląd socjologiczny " przyczynił się do wzmożenia działalności naukowej i publikowania dorobku całego środowiska socjologicznego w Poznaniu.
Wybuch wojny w 1939 r przeszkodził Znanieckiemu w ukończeniu przygotowanej do druku " Historii socjologii ", Pomimo tego, że lipiec i sierpień spędził w Ameryce zdecydował się na powrót do Polski bez względu na niebezpieczeństwa związane z sytuacją w kraju. Do Polski już nie dojechał. Powrócił po pewnym czasie do Nowego Jorku i pozostał tam już do końca życia. Eillen, która wraz z córka znajdowała się w chwili wybuchu wojny w Polsce po wielu perypetiach ( m.in.pobyt w obozie ewakuacyjnym w Poznaniu ) w roku 1940 spotkała się z mężem w Stanach Zjednoczonych.
Do 1940 roku wykładał w Nowym Jorku, a od 1941 roku zamieszkał w Urbana -Champaing ( Stan Illinois ); w 1942 r. został obywatelem amerykanskim i profesorem socjologii na University of Illinois, gdzie nauczał do swojej śmierci. W latach 1953 - 1954 był przewodniczącym Amerykanskiego Towarzystwa Socjologicznego. Zmarł w 1958 roku w Urbana - Champaign.
Dorobek naukowy
Florian Znaniecki był jednym z głównych przedstawicieli socjologii humanistycznej. Międzynarodową sławę przyniosła mu praca napisana wspólnie z Williamem Thomasem - „ Chłop polski w Europie i Ameryce ”. Znaniecki wysunął postulat rozpatrywania zjawisk społecznych jako aktualnego lub potencjalnego przedmiotu czyichś czynności (zasada współczynnika humanistycznego). Zgodnie z tym postulatem socjolog powinien patrzeć na rzeczywistość " oczyma jej uczestników " ( podejście subiektywne ), nie zaś " absolutnego obserwatora ", ( podejście obiektywne ). Znaniecki jako jeden z pierwszych socjologów zastosował metodę badania dokumentów osobistych, takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki, w ten sposób analizował polskich emigrantów, przebywających w Stanach Zjednoczonych. Był zwolennikiem punktu widzenia, który nazwał " kulturalizmem ". Sądził, że socjologia powinna zajmować się wytworami kultury, ponieważ jest ona nauką o kulturze. Kultura która się różni nie tylko od przyrody ( natury ), ale także od świadomości jednostkowych. Zdaniem Znanieckiego rzeczywistość składa się z wielu porządków: fizyczno - przyrodniczego, jak również psychicznego, społecznego i idealnego. Sformułował zasadę " współczynnika humanistycznego ", wedle której zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności. Dlatego tak wielki nacisk kładł na doświadczenia i poglądy jednostek.
Według Znanieckiego przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy , które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne.
Wyodrębnił on cztery układy zamknięte:
czyny spoleczne- najprostsze układy społeczne, takie jak prośba czy powitanie. W każdym czynie można wyodrębnić następujące elementy: osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.
.stosunki spoleczne - aby zaistniały, potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np. obowiązki bądź przywileje.
grupy spoleczne- czyli każde zmieszanie ludzi, które w świadomości tych ludzi stanowi odrębną całość, czyli pewien układ odosobniony.
osobowosci spoleczne- kształtujące się pod wpływem kręgu społecznego.
W dziele ” Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości ” Znaniecki określił następujące typy osobowości:
Florian Znaniecki opublikował w Polsce następujące dzieła :
„ Zagadnienie wartości w filozofii ” ( Warszawa 1910 )
„ Humanizm i poznanie ” ( Warszawa 1912 )
„ Upadek cywilizacji zachodniej ”, Szkic z pogranicza filozofii kultury i socjologii, ( Poznań 1921 )
„ Wstęp do socjologii ”, ( Poznań 1922 )
„ Socjologia wychowania ”, ( Tom I Warszawa 1928, Tom II Warszawa 1930 )
„ Miasto w świadomości jego obywateli ”, ( Poznań 1932 )
„ Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości ”, ( Lwów-Warszawa 1934 )
„ Nauki o kulturze ”, ( Cultural Sciences. Their Origin Development, wyd. polskie Warszawa 1971)
„ Chłop polski w Europie i Ameryce ”, ( The Polish Peasant in Europe and America, wyd. polskie Warszawa 1976 )
„ Społeczne role uczonych. Pisma wybrane ”, ( The Social Role of the Man of Knowledge, wyd. polskie Warszawa 1984 )
„ Pisma filozoficzne ” ( Tom I Warszawa 1987, Tom II Warszawa 1991 )
„ Współczesne narody”, (Modern Nationalities, wyd. polskie Warszawa 1990 )
„ Rzeczywistość kulturowa ”, ( Cultural Reality, wyd. polskie Warszawa 1990)
„ Społeczna rola studenta uniwersytetu” (The Social Role of the University Student, wyd. polskie Poznań 1997 )
Florian Znaniecki teorię działań ludzkich uważał za podstawę dla badań kultury, szczególnie zaś teorię działań społecznych. Poszukiwał możliwości ograniczenia czynników destrukcyjnych dla systemów kulturowych i społecznych, a pobudzenia tendencji twórczych. Spuścizna Floriana Znanieckiego swym zasięgiem ogarnia dziedziny daleko szersze aniżeli socjologia, którą wszakże uważał za podstawową naukę o kulturze. Tradycji i tożsamości socjologii polskiej, nadał nie tylko naukowy, lecz także instytucjonalny kształt . Myśl autora Nauk o kulturze pozostaje wciąż aktualna w wymiarze teoretyczno - analitycznym, metodologicznym, diagnostycznym, a także prognostycznym w odniesieniu do przemian kulturowych i społecznych oraz kształtowania się społeczeństwa światowego, którego był jednym z pierwszych badaczy. Do głównych problemów analizowanych przez Floriana Znanieckiego należały: podstawy dialogu międzykulturowego, konflikty i współpraca międzynarodowa w Europie i świecie oraz aksjologia procesów cywilizacyjnych. Dorobek Floriana Znanieckiego obejmuje zarówno obszar mikrosocjologii, mezosocjologii, makrosocjologii i socjologii globalnej.
Bibiografia
Dulczewski Zygmunt , Florian Znaniecki życie i dzieło, Poznań 1984
Szacki Jerzy, Znaniecki , Warszawa 1986
Znaniecki Florian, Socjologia wychowania, Tom I Warszawa 1928, Tom II Warszawa 1930
Znaniecki Florian , Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości , Warszawa 1974
Znaniecki Florian , Chłop polski w Europie i Ameryce, Warszawa 1976
Znaniecki Florian , Społeczne role uczonych , Warszawa 1984
