ŁOBOCKI MIECZYSŁAW - Podstawowe problemy wychowania
Pojęcie wychowania i jego cechy
Wychowanie -jako proces, jest utożsamiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka, przez co rozumie się szczególne wywieranie wpływu na zmiany czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu.
Wychowanie jest przede wszystkim dokonywaniem zmian w osobowości człowieka lub w jego rozwoju.
W definicjach wychowania pojawia się rozłam. Część pedagogów uważa wychowanie za ogół oddziaływań, które mają na celu przygotowanie do życia w społeczeństwie. Jednak pojawił się osąd, że podejście takie uprzedmiotawia wychowanka i pozbawia go samodzielności. Dlatego drugim postulatem jest nacisk na rozwój umiejętności w wychowanku do samodzielnego podejmowania decyzji, wypełniania zadań i do samowychowania.
W wychowaniu istotna rolę spełnia także aktywność wychowanka. Dlatego wychowawca powinien zaniechać podejmowania za uczniów decyzji, gdy wychowankowie są już do tego zdolni.
Cechy wychowania:
Złożoność
Intencjonalność
Interakcyjność
Relatywność
Długotrwałość
ZŁOŻONOŚĆ - zachowanie człowieka jest uzależnione od uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych (osobistych). Czynniki zewnętrzne przechodzą również przez uwarunkowania wewnętrzne (przez system wartości, potrzeby wychowanka). Dlatego wychowanie również podlega takiemu mechanizmowi.
Wychowanie dostarcza wychowankowi nowych norm. Normy te muszą zostać dopasowane do wcześniej już istniejących, do wytworzonych we wnętrzu ucznia wcześniej. Również te normy z przeszłości muszą się teraz „dopasować” do nowo przyswajanych norm.
INTENCJONALNOŚĆ - wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować w działalności wychowawczej. Cele te mogą być nieświadome (np. tradycja rodzinna realizowana przez rodziców w wychowaniu dziecka).
Najbardziej elementarnym celem wychowania jest nie szkodzić wychowankowi.
Przy określaniu celów należy pamiętać o realnych możliwościach wychowanka oraz o konieczności pozostawienia mu wyboru stylu życia.
INTERAKCYJNOŚĆ - proces wychowania ma miejsce w warunkach współdziałania ze sobą wychowawcy i wychowanka. Każdy jest zarówno podmiotem jak i przedmiotem oddziaływań. Wychowanek nie jest tylko biernym odbiorcą, ale jest równoprawnym partnerem w procesie wychowania.
Proces wychowawczy jest tym bardziej skuteczny im częściej wychowanek jest aktywny i im częściej wychowawca ma na uwadze tą aktywność ucznia.
Również wychowawca zmuszony jest do ciągłego rozwoju i samodoskonalenia się.
Interakcja zawiera się również w kontaktach wychowanka z rówieśnikami, jest to warunkiem umożliwiającym samowychowanie.
RELATYWNOŚĆ - polega na przewidywaniu skutków oddziaływań wychowawczych. Na ogół na charakter twierdzeń i hipotez. Trzeba pamiętać że żadne przewidywanie nie jest w 100% pewne. Wychowawca nigdy nie jest z wychowankiem sam, tak jak rzeźbiarz ze swoim dziełem. Na wychowanka wpływa mnóstwo innych czynników z zewnątrz.
Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem socjalizacji, czyli ogółem wpływu otoczenia, kultury i środków masowego przekazu.
Nie jest możliwe stwierdzić co jest w wychowanku wpływem socjalizacji, a co wpływem wychowania przez wychowawcę.
C.A. Helvetius - sztuka wychowania jest ściśle związana z formą rządów w państwie.
R. Miller - wychowanie to interwencja w proces socjalizacji.
DŁUGOTRWAŁOŚĆ - człowiek podlega przemianom własnej osoby w ciągu całego życia. Długotrwałość zakłada dokonywanie zmian nie tylko w osobowości wychowanków, lecz także w wychowawcy.
Długotrwałość niesie także konieczność systematyczności.
Związek między wychowaniem a opieką
Wg. H. Radlińskiej wychowanie to wspomaganie dzieci w ich spontanicznym rozwoju. Natomiast opieka pojawia się tam, gdzie normalny rozwój jest niemożliwy lub utrudniony poprzez np. choroby, zaburzenia psychofizyczne, samotność. Może być sprawowana wobec dzieci i młodzieży, ale także wobec dorosłych.
Opieka jest sprzężona z wychowaniem, bo odpowiada za umożliwianie prawidłowego przebiegu procesu wychowawczego.
A. Kelm twierdzi oprócz tego że związek opieki z wychowaniem zachodzi bez względu na jej rodzaj (czy są choroby, zagrożenie itd.)
Opieka nie obejmuje tylko sfery materialno-rzeczowej, ale również zaspokajanie potrzeb psychiczno-emocjonalnych.
H. Radlińska - wychowanie i opieka przeplatają się w tak wysokim stopniu że można mówić wyłącznie o procesie opiekuńczo-wychowawczym.
Termin „wychowanie opiekuńcze” nie jest precyzyjny” ponieważ zakłada możliwość istnienia wychowania nieopiekuńczego, a to jest niemożliwe. Wychowanie nie jest możliwe bez zapewnienia wychowankowi elementarnych warunków życia.
Również opieka nie może istnieć bez wychowania. Postulat ten odnosi się także do wychowanków upośledzonych fizycznie i umysłowo.
Nie wszyscy pedagodzy popierają takie stanowiska.
Z. Dąbrowski - opieka poprzedza wychowanie. Opieka zapewnia ciągłość istnienia gatunku ludzkiego, a wychowanie przekazywanie najszerzej pojętego dorobku kulturowego.
Należy jednak pamiętać że wychowanie pozbawione bezpośrednio lub pośrednio opieki byłby działaniem znacznie zubożałym i z pewnością mało skutecznym.
Cele i zadania wychowania
Cele wychowania są zawsze wyrazem określonych wartości, w imię których są głoszone. Muszą uwzględniać pozycję jaką zajmuje wychowanek w hierarchii społecznej.
Cele odsłaniają czym dla wychowawcy jest i powinien być człowiek, jaką ma misję do spełnienia i jaki jest w ogóle sens jego egzystencji.
Za cele można obrać pożądane cechy osobowości takie jak uczciwość, sprawiedliwość, pracowitość. Jednak zachodzi niepewność czy cechy te są wartościami same w sobie.
Cele wychowania dzielimy na dwie kategorie:
KONCEPCJA TRADYCYJNA - zakłada wiele celów, które łączą się w całość. Każdy cel ma prawie taką samą wartość, co prowadzi to zagubienia się wychowawcy.
Nie pozostawia się wychowankowi miejsca na osobistą odpowiedzialność, zrozumienie, wszystko zachodzi mechanicznie według ustalonych wcześniej metod. Czasem w skutek zbyt gorliwego realizowania celów dochodzi do sprzeciwu wychowanków.
Zakłada iż człowiek z natury jest tak bogaty wewnętrznie że wystarczy pobudzać i ukierunkowywać jego rozwój. Polega na chodzeniu obok wychowanka i wspomaganiu go w rozwoju. Zapobiega się w ten sposób narzuceniu celów których realizacja jest przez wychowanka niemożliwa. Życie samo pokazuje które cele są najważniejsze i które SA najodpowiedniejsze dla danego wychowanka. Koncepcję tą popierali psychologowie humanistyczni.
W. Brezinka - Aspekty w ramach których rozpatrywane jest wychowanie:
Rozwojowy
Społeczny
Kulturowy
Religijny
ASPEKT ROZWOJOWY - wspomaganie dzieci w ich rozwoju fizycznym i psychicznym. Widać tu szczególnie opiekuńczą funkcję wychowania. Ochrona dziecka przez niszczącym wpływem otoczenia, ale także pozostawienie mu wolności i swobody.
ASPEKT SPOŁECZNY - przystosowanie wychowanka do warunków i sytuacji w jakich będzie żył i pracował. Wychowanek ma naśladować wzory wychowawców. Należy pamiętać jednak że żadna społeczność nie jest więcej ważna niż każda jednostka z osobna.
ASPEKT KULTUROWY - umożliwianie dzieciom przyswajania materialnego i duchowego dorobku ludzkości. Wychowankowie powinni wzbogacić wewnętrznie swoją osobowość. Kładzie siętu nacisk na wykształcenie w wychowanku wewnętrznej ciekawości i samodzielnego poznawania dorobku kulturowego.
ASPEKT RELIGIJNY - umożliwianie odpowiedzi na problemy egzystencjonalne, pomaganie w chwilach rozczarowań i cierpień moralnych. Wprowadzenie dzieci w życie wartościowe, zapewniające poczucie bezpieczeństwa i znalezienie sensu własnej egzystencji.
Za jeden z głównych celów wychowania należy uznać altruizm. Chodzi tu o miłość bliźniego. Szczególnie nabiera on znaczenia jeśli uzna się że w altruizmie zawierają się wszystkie niemal pozostałe cechy człowieka stanowiące o jego człowieczeństwie.
Ważne jest też uwzględnienie transcendentnego wymiaru człowieka.
Altruista posługuje się wartościami które może „mieć” by coraz pełniej „być”.
Celem wychowania jest także wskazanie wychowankowi sensu jego egzystencji. Należy jednak pamiętać że sens życia jest taki sam dla każdego. Dlatego w procesie wychowania występuje daleko idąca tolerancja i wyrozumiałość cudzych poglądów.
Wychowanie w świetle teorii osobowości
Teoria osobowości to zbiór założeń odnoszących się do zachowań człowieka umożliwiających przewidywanie i zakładanie.
TEORIA BEHAWIORYSTYCZNA
Przeżycia wewnętrzne jednostki są jej sprawą osobistą i nie powinny interesować innych ludzi. Wszelkie zachowanie człowieka jest jedynie reakcją na bodźce z zewnątrz. R = (f)S
Znając rodzaj bodźców z łatwością można przewidzieć reakcję i odwrotnie.
Wychowanie polega głównie na manipulowaniu nagrodami i karami
TEORIA HUMANISTYCZNA
TEORIA PSYCHOSPOŁECZNA (m.in. K. Horney)
3