Antropologia

10.01.2010

Religia

* Religia jest jednym z najintymniejszych przeżyć jednostki jednak jest doświadczana publicznie (w grupie, społeczności - aby mówić o religii musi być grupa)

* Wraz z mitologią i magią religia jest elementem sfery sacrum, należy do sakralnej sfery życia ludzkiego

* Jest przeciwstawna profanum

* Religie są charakterystyczne dla wszystkich kultur i społeczeństw

* Aktualnie następuje laicyzacja społeczeństw

* Rozpatruje się religię zawsze jako organizację społeczną

* Religia tworzy coś w rodzaju instytucji

* Jest to coś więcej niż świadomość społeczna

* Pełni różne funkcje społeczno - kulturowe

* Odpowiada na różne potrzeby (moralne, etyczne)

* Pełni funkcję światopoglądowotwórczą

* Kładzie się nacisk na przynależność do grupy religijnej, mniejsze znaczenie ma manifestowanie poglądów (utożsamianie się z grupą religijną)

Cechą charakterystyczną ludzkości jest ujmowanie świata w sposób dwoisty na sacrum i profanum:

Sacrum - sfera nadprzyrodzona, bardziej wartościowa od profanum, sfera, do której należy dążyć

Profanum - jest drogą do dojścia do sacrum

Sacrum - cechą charakterystyczną jest tajemnica, tajemniczość

* tajemnica

* wiara (że sacrum istnieje, może być wspomagana objawieniami, wiedza nie jest konieczna, nie trzeba udowadniać)

Granica między sacrum a profanum jest jasna dla nas (nasz krąg kulturowy), ale w innych społeczeństwach jest to granica niewyraźna, skomplikowana (społ. tradycyjne)

Te dwie sfery są od siebie współzależne, sacrum jest traktowana jako wtórna do profanum (najpierw była profanum potem sacrum, najpierw ludzie doświadczali tylko profanum wraz z rozwojem człowieka, gdy człowiek zaczął myśleć abstrakcyjnie

I. profanum (by przetrwać) sacrum (zaczęli analizować rzeczywistość) już słabsza profanum tym silniejsza sacrum (współzależność) - wiąże się z tym że człowiek zaczął zadawać pytania, szukał odpowiedzi. Jeśli nie mógł znaleźć odpowiedzi w profanum to szukał odpowiedzi w sacrum, człowiek musi mieć odpowiedź dlatego tak się dzieje.

W sacrum ogromne znaczenie odgrywają działania symboliczne (np. fetysze, przedmioty w których mieszka bóstwo). Symbolika jest skonstruowana na wzór danej kultury

Realne skutki działan i symbolika - działania symboliczne np. błogosławieństwo, przyjmowanie komunii czyli Jezusa, uważanie symboli za autentyczne działania

Cechy religii:

* Obiekt kultu

* Społeczność religijna (grupa ludzi o tych samych poglądach religijnych

* Specyficzny religijny rytuał, ceremonia (są związane z kultem, oddawaniem czci), składanie ofiar, przebłagania

* Instytucjonalizacja (pełni określoną funkcję np. szaman - pośredniczy, kontaktuje się z sacrum)

* Doktryna: teologia

* Ustrój kościoła (dot. wielkich globalnych religii)

* Stosunek religii do innych sfer życia (np. gospodarka, polityka, życie obyczajowe, moralne)

Geneza religii (3 czynniki):

1. Przyrodniczy - zależność człowieka od środowiska naturalnego (np. nie rozumiejąc burzy oddawano jej cześć sądząc że to jest przemawianie boga, nie mogli tego racjonalnie wytłumaczyć w profanum - umieszczono w sferze sacrum; oddawanie czci tęczy, wierzono w południcę (udar słoneczny)

2. Społeczny - odzwierciedla określony układ stosunków, relacji społecznych

3. Psychologiczny - człowiek dąży do poznania rzeczywistości, szuka odpowiedzi, jeśli nie znajdzie w profanum to w sacrum (ostatecznie: taka wola boga)

Typy religii:

1. Naturalne - społeczeństwo tradycyjne, związane ze środowiskiem naturalnym, treści z życia przyrodniczego,

zasady religijne połączone z zasadami przetrwania grupy, pojęcie świętej tradycji

2. Założone - dot. społeczeństw nowoczesnych, życie kulturowe często z zewnątrz (z migracji), czynnik historyczny (danej społeczności w kontekście religii)

Klasyfikacja religii:

1. Zasięg występowania

* plemienne

* narodowe (judaizm, hinduizm)

* światowe, globalne (chrześcijaństwo, islam, buddyzm)

2. Obiekt kultu

* politeistyczne

* monoteistyczne

* ateistyczne (?)

3. Sposób powstania

* pierwotne (naturalne) animizm, fetyszyzm

* założone, chrześcijaństwo, buddyzm, islam, konfucjonizm

Homosapiens = homoreligiosus - człowiek istotą religijną

Dlaczego oddajemy cześć bogom?

* Zjednanie przychylności

* Poczucie tajemniczości (zadziwienia)

* Poszukiwanie sensu życia, wartości życia

*Wierzenia religijne charakteryzują się pozaświatowością, mimo to jest pragmatyczna (tzn. ważniejsze by religia zaspokajała potrzeby wiernych, nie odpowiadała kryteriom wiedzy, nauki, logiki)

* W sferze sacrum nie muszą obowiązywać prawa fizyki

* Sacrum - doświadczenie nadprzyrodzoności, trans, podniecenie, praktyki ekstatyczne poprzez sen, wyciszenie (poczucie spokoju wewnętrznego), pokora wobec sacrum

* Potrzeba wyjaśniania początków świata

* Udział w życiu bogów (dawało pełnię człowieczeństwa) - udział w sferze sacrum, naśladowano zachowania bogów, odtwarzano - powstały rytuały

Postrzeganie religii:

1. Ewolucjonizm

* uważano, że na początku był ateizm (niesprecyzowana istota bóstwa, brak sfery sacrum)

* potem pojawił się fetyszyzm - wiązał się ze sprawowaniem władzy nad tymi bóstwami zamieszkującymi w przedmiotach

* kult przyrody, totemizm - wiara że określony gatunek zwierząt, roślin jest naszym przodkiem

* szamanizm - pośrednictwo kapłanów w kontakcie z sacrum

* idolatria - nadawanie bóstwu postaci, kształtu

* antropomorfizm - bóstwa otrzymują cechy ludzkie, podobieństwo do ludzi (cechy fizyczne, charakteru)

* teizm - wyraźnie określona idea bóstwa

2. Dyfuzjonizm

Schmidt - propagował monoteizm pierwotny

* na początku uznawano jednego boga, stwórcę

* zaczął się oddalać od ludzi

* ludzie zaczęli potrzebować pośredników do boga

* powstają pomniejsze bóstwa

* dały początek bogom pogańskim

3. Funkcjonalizm

R. Brown - porównywał systemy społeczeństwa do organizmu:

* układ rozrodczy - pokrewieństwo

* system trawienny - gospodarka

* system nerwowy - polityka

* system krążenia - religia

Pokrewieństwo

Pokrewieństwo - to więź społeczna, której podstawą może być filiacja (urodzenie, pochodzenie) albo małżeństwo (kontekst powinowadztwa). Więź ta pociąga wzajemne prawa i obowiązki, które wynikają z tego pokrewieństwa.

* Powinowadztwo także rozpatrywane jako pokrewieństwo poprzez małżeństwo

* Powinowadztwo czasem rozróżniane od pokrewieństwa (biologicznego)

* Czasem definicja pokrewieństwa włącza powinowadztwo (tylko filiacja jest brana pod uwagę)

* W definicjach antropologicznych nie wyłącza się powinowadztwa

* Definicja pokrewieństwa to według niektórych badaczy tanatologia (masło maślane)

* Pokrewieństwo należy do powszechników kulturowych (w różnych formach, ale występuje we wszystkich kulturach)

* Podstawową jednostką pokrewieństwa jest rodzina mała, w której jednostka kształtuje swoje relacje z pozostałymi krewnymi; w rodzinie tez uczymy się terminologii

Badania nad pokrewieństwem, problemy:

* Określenie podstawy pokrewieństwa

* Określenie co jest elementarną jednostką pokrewieństwa np. rodzina czy jednostka

- krąg krewniaczy; centrum stanowi jednostka

- grupa krewniacza; nie ma jednostki w centrum

* Klasyfikacja systemów pokrewieństwa

* Określenie funkcji pokrewieństwa (odzwierciedla układ stosunków, dziedziczenie, sukcesja, władza)

* Terminologia pokrewieństwa

- stryjek - brat ojca (stryjenka)

- wujek - brat mamy (wujenka)

Najważniejsze jest określenie charakteru pokrewieństwa - czy tylko filiacja, czy też powinowadztwo

Wspólnota krwi - związek między krewnymi (tylko pochodzenie), nie obejmuje osób spowinowaconych (Morgan). Termin wspólnota krwi został włączony jako kategoria kulturowa (Malinowski), dodano także powinowadztwo.

Stopień pokrewieństwa:

I. Rodzice - dzieci

Adopcja

* Termin pokrewieństwa fikcyjnego

* Uzyskanie statusu krewniaczego nie poprzez urodzenie i nie poprzez małżeństwo

* W społecznościach tradycyjnym jest rozpowszechniona

* Znana od zawsze

* Najczęściej przyczyną adopcji jest niemożność posiadania własnych dzieci, obada przed tym, że linia wymrze, nie będzie miał kto dziedziczyć

* Regulowanie prawne nowej relacji - czasy współczesne

* Społeczeństwo tradycyjne; akt adopcji poprzez rytuał przejścia - imitowano scenę porodu (dziecko wychodziło spod sukni kobiety)

* Adopcja faktem kulturowym, nie biologicznym - uzyskała takie prawa jak biologiczne

* Obowiązuje ją także tabu kazirodztwa (poprzez uznanie społeczne)

Pokrewieństwo fikcyjne

Pokrewieństwo obrzędowe w ramach fikcyjnego:

* Braterstwo krwi - stosunki krewniacze zostają nawiązane przez obustronną wymianę substancji cielesnych przez osoby niespokrewnione (wymieniają się krwią)

* Kumostwo - bycie chrzestnym (więź pomiędzy chrzestnymi)

* Chrześniactwo - pokrewieństwo o charakterze religijnym

3

---