Rana - przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych organizmu ( skóra, błony śluzowe), na skutek urazu mechanicznego, chemicznego,termicznego.
Niebezpieczeństwo ran polega na :
- możliwości dostania się zakażenia
- utraty krwi i płynów ustrojowych
- uszkodzenia narządów, kości, nerwów
Podział ran:
a) ze względu na charakter otworów zewnętrznych:
- o brzegach regularnych(gładkich): np. rąbana, cięta i kłuta
- o brzegach nieregularnych : np. kąsana, szarpana, miażdżona
- poszczałowa : * styczna
* ślepa
*postrzałowa
b) ze względu na lokalizację anatomiczną człowieka, np. w brzuchu, głowie
c) ze względu na ciężkość zranienia :
- lekkie
- średnio ciężkie
- ciężkie
- śmiertelne
d) ze względu na ilość ran :
- pojedyncze
- mnogie
- miksty(mieszane)
e) ze względu na
charakterystykę ran :
- otarcie
- płatowe
- cięta
- kłuta
- rąbana
- gładka
- miażdżona
- tłuczona
-zatruta
-szarpana
- kąsana ( może mieć charakter kłutej, szarpanej, miażdżonej)
- poszczałowa
DRaną nazywamy uszkodzenie tkanek miękkich organizmu, połączone z przerwaniem skóry lub błony śluzowej oraz krwawienie. Wyróżniamy trzy rodzaje ran:
- Rany mechaniczne
- Rany termiczne
- Rany chemiczne
Rany mechaniczne dzielą się na:
* Cięte
* Kłute
* Szarpane
* Miażdżone
* Kąsane
* Postrzałowe
Rany postrzałowe możemy podzielić na:
* Styczne
* Ślepe
* Przelotowe
Rany cięte - zadawane są ostrymi przedmiotami, typu nóż, siekiera, szkło i blacha. Brzegi rany są gładkie, rozległe i rozchodzą się. Silne krwawienie towarzyszące ranie wypłukuje bakterie, zmniejszając ryzyko zakażenia. Głębokość rany bywa różna, zależy to od tego jakim narzędziem została zadana rana.
Rany kłute - zadawane są ostro zakończonymi przedmiotami, typu sztylet, drut, bagnet, gwóźdź, igła, dłuto i widły. Rana jest bardzo głęboka, zajmuje niewielką powierzchnię ciała. Brzegi rany są blisko siebie. Rana zadana w okolicach klatki piersiowej i jamy brzusznej powoduje krwotoki wewnętrzne. Zadana w okolicach serca powoduje śmierć.
Rany szarpane - zadawane są narzędziami będącymi w ruchu lub kanciastymi i zakrzywionymi przedmiotami, typu haki, gwoździe i inne. Brzegi rany są nierówne, poszarpane, rozciągnięte lub podwinięte, mało krwi. Widoczne są ubytki tkanek. Kształt rany jest nieregularny. Może wystąpić wstrząs pourazowy.
Rany miażdżone - powstają w wyniku silnego urazu tępym narzędziem. Całe są wypełnione skrzepłą krwią i chłonką, a także często zawierają ciała obce, takie jak: strzępy ubrania, włosy, grudki ziemi. Brzegi rany są nieregularne, mało krwawiące. Otaczające tkanki są zmiażdżone, obrzmiałe, niedokrwione lub obumarłe. Może wystąpić wstrząs pourazowy.
Rany kąsane - zadawane są przez zwierzęta domowe lub dzikie. Rana ta może przybrać charakter i wygląd rany kłutej lub szarpanej.
Rany postrzałowe - zadawane są pociskami z broni palnej oraz odłamkami min, granatów, bomb itp.
Rana postrzałowa styczna - to taka rana, gdzie uszkodzona jest zewnętrzna powierzchnia ciała. Przybiera wygląd rany szarpanej.
Rana postrzałowa ślepa - posiada wlot, kanał, a pocisk lub odłamek tkwi wewnątrz naszego ciała.
Rana postrzałowa przelotowa - posiada wlot, kanał i wylot. Ma wygląd rany szarpanej.
definicja rany i podział ran
RANA CIĘTA - powstaje w wyniku działania ostrego, tnącego narzędzia(nóż, brzytwa), ma najczęściej przebieg prosty, nie sięga głęboko. Brzegi rany ciętej są gładkie, równe a otaczające tkanki nieuszkodzone. Przy przecięciu tętnic powierzchniowych obficie krwawi. Po chirurgicznym zaopatrzeniu rana cięta goi się dobrze z pozostawieniem niedużej blizny.
RANA RĄBANA- powstaje w wyniku działania ciężkiego narzędzia o ostrej krawędzi ( siekierka, tasak), godzącego z dużą siłą - prostopadle lub skośnie do powierzchni ciała. Ma charakter rany ciętej, ale jest od niej większa i głębsza. Powoduje rozległe uszkodzenia tkanek głębiej położonych.
RANA KŁUTA - powstaje w wyniku działania w głąb
ostro zakończonego narzędzia ( bagnet, nóż, pręt, gwóźdź).Charakteryzuje się niedużym otworem wkłucia i sięgającym w głąb wąskim kanałem ( bardzo niebezpieczne są rany klatki piersiowej i brzucha) .Czasem występuje otwór wykłucia, wtedy kiedy narzędzie przeszyje ciało na wylot. Rana kłuta obficie krwawi na zewnątrz w momencie usuwania narzędzia zadającego ranę. Następnie w skutek zamknięcia wąskiego kanału rany, krwawienie zewnętrzne może ustać, ale krew może nadal wynaczyniać się wewnątrz rany. Krwawienie wewnętrzne oraz obecność ciał obcych w głębi rany sprzyja rozwojowi zakażenia. To z kolei może utrudniać gojenie rany i doprowadzić po zagojeniu do utworzenia rozległej blizny.
RANA SZARPANA - powstaje w wyniku działania zakrzywionego narzędzia o tępej krawędzi (hak, bosak), godzącego skośnie lub stycznie do powierzchni ciała. Ma nieregularny kształt i poszarpane, nierówne brzegi. W głębi rany widać niekiedy strzępy oderwanych tkanek. W skutek zakażenia wywołanego przez obecność, zniszczonych, obumarłych tkanek rana goi się źle i pozostawia dużą bliznę.
RANA TŁUCZONA - powstaje w wyniku działania tępego narzędzia (młotek, kamień, cegła) godzącego z dużą siła prostopadle do powierzchni ciała. Charakteryzuje się nierównością brzegów otartych z naskórka, nieregularnym kształtem oraz uszkodzeniem otaczających komórek.( stłuczenie, obrzęk, siniec)
RANA MIAŻDŻONA - powstaje w wyniku najsilniejszego urazu( tępe narzędzie godzące z dużą siłą prostopadle do powierzchni ciała, przygniecenie, przejechanie, upadek z wysokości na twarde podłoże) Charakteryzuje się bardzo silnym bólem , niewielkim krwawieniem(z miażdżenie tkanek) oraz częstym rozległym uszkodzeniem okolicznych okolicznych leżących głębiej tkanek ( złamanie lub zmiażdżenie kości)
RANA KĄSANA- powstaje w wyniku ugryzienie przez człowieka lub zwierzę. Tkanki są zwykle poszarpane, z rana goi się źle w skutek zakażenia bakteriami z jamy ustnej.
RANA ZATRUTA- powstaje w skutek ukąszenie przez jadowite węże lub owady. Charakteryzuje się jednoczesnym uszkodzeniem tkanek i wprowadzeniem do nich trujących substancji.
RANA POSTRZAŁOWA - jest wynikiem wzajemnego oddziaływania pocisku i uszkodzonych tkanek ustroju. Cechą charakterystyczną ran postrzałowych jest obecność zmian morfologicznych morfologicznych czynnościowych czynnościowych tkankach odległych od pierwotnego kanału rany. Około 40% ran postrzałowych współistnieje ze złamaniem kości.
Rany postrzałowe :
- przestrzałowi - charakteryzuje się występowaniem otworu wlotowego kanału rany i otworu wylotowego.
- ślepe - charakteryzuje się występowaniem otworu wlotowego i kanału rany, który kończy się ślepo pociskiem,
- styczne - przebiegające w postaci bruzdy po powłokach ciała ( pocisk nie wnika w głąb)
UDZIEANIE PIERWSZEJ POMOCY POSZKODOWANYM
RANY
Rany należą do najczęszczych uszkodzeń urazowych i w większości powstają w następstwie nieszczęśliwych wypadków. Niektóre zranienia wymagają natychmiastowego opatrzenia z uwagi na stan zagrożenia życia. Inne natomiast nie zagrażają życiu, wymagają jedynie doraźnej pomocy, co wcale nie znaczy, że można je lekceważyć. Nieprawidłowe postępowanie oraz błędy i zaniedbania mogą prowadzić do ciężkiego zakażenia, powodować wielkie cierpienie, a niekiedy trwałe kalectwo.
Rany, ich charakterystyka i sposoby gojenia
Nie ma zapewne człowieka, który uniknąłby w swoim życiu skaleczenia, stłuczenia lub pokąsania. Niebezpieczeństwo rany polega na możliwości wytworzenia żakażenia utraty krwi i płynów ustrojowych, uszkodzenia leżących w
jej zakresie narządów, naczyń, narwów i kości. Oceniając ranę, zwraca się uwagę na jej umiejscowienie, wielkość, kształt oraz wygląd brzegów i głębokość. Brzegi rany mogą być gładkie, równie ale też nie równe, postrzępione, stłuczone, poszarpane itd. Każdą ranę uważa się za zakażoną. Towarzyszy jej zwykle ból i krwawienie. Brzegi rany mogą być oddalone od siebie. Ból w okolicy rany, jego nasilenie po zranieniu zależą w dużej mierze od rozległości rany, narzędzia, które je wywołało, a także od unierwienia danej okolicy ciała. Narzędzia ostre, działające szybko wywołują mniejszy ból, narzędzia tępe- większy ból wpływa na ogólny stan poszkodowanego i jest czynnikiem wstrząsorodnym. Krwawienie w większym lub mniejszym stopniu towarzyszy każdemu zranieniu. Rozmiary krwawienia zależą od rozległości i głębokości rany, oraz od liczby, rodzaju i przekroju uszkodzonych naczyń krwionośnych. Silne krwawienie może zagrażać życiu rannego, natomiast każde w połączeniu z bólem pogłębia wstrząs. Rozejście się brzegów rany jest spowodowane zawartością włókien elastycznych w skórze. Rozwartość brzegów rany jest zależna od ułożenia rany w stosunku do włókien sprężystych. Równoległe ułożenie sprzyja gojeniu się rany (brzegi nie rozchodzą się). Fakt ten wykorzystuje chirurgia plastyczna. Zakażenie rany może być spowodowane drobnoustrojami, znajdującymi się na skórze poszkodowanego czy przedmiocie raniącym lub przez zetknięcie się rany z otoczeniem. Obok niewidocznych bakterii mogą znajdować się w niej ciała obce w postaci ziemi, części ubrania, obuwia itp.
Dla ratowania najważniejsze jest ustalenie, czy zranienie spowodowało lekkie czy ciężkie uszkodzenie organizmu, jaki jest stan ogólny poszkodowanego, jaka jest potrzebna najpilniejsza pomoc, a także czy rodzaj rany nie kryje w sobie dalszych niebezpieczeństw. Rany dzieli się w zależności od przyczyny zranienia i charakterystycznych cech na kilka rodzajów. Oto one:
Otarcia powstają przy stycznym działaniu na skórę przedmiotu o szorstkiej powierzchni. Często w takiej ranie znajdują się drobne ciała obce. Krwawienie bywa niewielkie, lecz rana jest bolesna w następstwie uszkodzenia zakończeń nerwowych. Rana pokrywa się obfitym wysiękiem.
Rany cięte powstają w skutek działania przedmiotów ostrych. Są zwykle ranni linijnymi o gładkich brzegach. Silne krwawienie towarzyszące ranie wypukuje bakteria, zmniejszając niebezpieczeństwo zakażenia. Głębokość rany bywa różna. Zdarza się, że raniące narzędzie, zatrzyma się dopiero na kości, przecinając wszystkie tkanki miękkie.
Rany płatowe powstają wtedy, gdy uraz mechaniczny zadziałał stycznie do powierzchni skóry i wskutek tego płat skóry został oderwany lub wisi na jej fragmęcie. Częste są rany płatowe palców, powstające na przykład podczas pracy w kuchni.
Rany rąbane powstają wskutek działania ciężkiego ostrego narzędzia, np. tasaka, siekiery, szabli. Czasem może dojść do całkowitego odrąbienia (amputacji) części a nawet całych kończyń. Dotyczy to zwłaszcza wypadków komunikacyjnych, w wyniku którego ulegają urazom najczęściej kończyny dolne. Natomiast w wypadkach przemysłowych urazy częściej dotyczą kończyn górnych (szczególnie palców).
Rany kłute powstają w wyniku działania z dużą siłą ostro zakończonych przedmiotów (np. sztylet, drut, bagnet, gwóźdź, widły). Otwór rany jest mały, krwawienie zewnętrzne niewielkie, natomias kanał drążący może być głęboki. Krwawienie wewnętrzne bywa obfite a bakterie, które przenikły w głąb stają się przyczyną zakażenia. Szczególnie groźne są rany w okolicy klatki piersiowej (uszkodzenia płuca, otrzewnej, jelit, narządów miąszowych), oraz w obrębie kończyn (przecięcie pni nerwowych, większych naczyń krwionośnych, uszkodzenie stawów).
Rany tłuczone powstają w wyniku działania tępego lub narzędzia o tępych krawędziach (np. uderzenie kamieniem, młotkie, drągiem czy też w wyniku upadku). Rany takie mają brzegi zgniecione, lub stłuczone z krawymi podbięgnięciami i obrzękami. Krwawienie jest skąpe, postrzępione ponieważ naczynia krwionośne uległy zgniecieniu. Stłuczone tkanki łatwo obumierają, co przy równoczesnym zanieczyszczeniu rany stanowi duże zagrożenie zakażeniem.
Rany miażdżone powstają w wyniku silnego urazu tępym narzędziem. Całe są wypełnione skrzepłą krwią i chłonką, a także zawierają ciała obce, np. strzępy ubrania, włosy, grudki. Brzegi są nieregularne, mało krwawiące. Otaczające tkanki są zmiażdżone, obrzmiałe, niedokrwione, lub obumarłe. Może nastąpić upośledzenie czynności mięśni, niewydolności narządów które doznały urazu lub wstrząsu.
Rany szarpane czyli darte powstają w konsekwencji rozciągnięcia i rozerwania tkanek pod wpływem zadziałania stycznych względem powierzchnii ciała przedmiotów kanciastych lub zakrzywionychi tępych (np. haki, gwoździe, sanki). Mają brzegi nierówne, poszarpane, rozciągnięte lub podwinięte, mało broczące krwią. Są zabrudzone w momencie urazu kurzem, błotem, rdzą, smarem, ziemia itd. Stanowią one dość często występujący rodzaj ran.
Rany postrzałowe mogą być wywołane pociskami broni palnej, odłamkami min, granatów, bomb itp. W przypadku postrzału rana wylotowa jest mała i gładka. Na jaj brzegach można czasami stwierdzić ślady prochu. Rana wylotowa jest znacznie większa, o postrzępionych brzegach. Mogą być widoczne tkanki i odłamki kostne, zmiażdżone i krwawe podbięgnięcia. Bywają często uszkodzone również nerwy, naczynia krwionośne oraz narządy wewnętrzne, co może powodować dużą utratę krwi.
Rany postrzałowe dzieli się na:
Styczne: występuje uszkodzenie powierzchniowe skóry; wyglądem przypominają ranę poszarpaną;
Przestrzałowe: mają wlot, kanał postrzałowy i wylot;
Ślepe: mają wlot i kanał postrzałowy, pocisk tkwi wewnątrz ciała
Zniszczenie tkanek głębokich oraz pierwotne zakażenie rany stwarzają warunki szczególnie dogodne do rozwoju bakterii, zwłaszcza beztlenowców. Dlatego rany postrzałowe należy traktować jako rany szczególnie niebezpieczne dla życia ludzkiego i trzeba liczyć z możliwością groźnych powikłań. Gojenie ran zazwyczaj przegiega samoistnie. W zależności od rodzaju rany, jej rozmiaru, stopnia zakażenia, obecności ciał obcych lub zanieczyszczeń oraz zakresu pierwszej pomocy wyróżnia się trzy sposoby gojenia ran:
Przez rychłozrost
Przez ziarninowanie
Pod strupem
Gojenie się przez rychłowzrost (doraźne) przebiega sztbko i bez powikłań. Następuje w sytuacji pomyślnej, gdy brzegi rany są gładkie, przylegają do siebie, a rana jest cysta (nie zakażona). Jeśli rana jest zakażona, i znajdują się w niej strzępy tkanek niezdolnych do życia, wówczas organizm przystępuje do oczyszczania ran. Rana ropieje. Dopiero po oczyszczeniu następuje mnożenie komórek i wypełnianie rany nową tkanką, zwaną ziarniną. Jest to proces powolny. W ostatecznym wyniku powstaje blizna, która jest znacznie szersza niż w gojeniu doraźnym.
Gojenie się pod strupem. Na powierzchni rany powstaje niekiedy skorupa, utworzona z zasłej krwi, chłonki, obumarłej tkanki itp. Tę skorupę nazywa się strupem. Pod strupem odbywa się proces gojenia, który przypomina gojenie doraźne lub przez ziarninowanie. Po pewnym czasie strup odpada i ukazuje się zagojona świerza blizna. Szybkość gojenia się rany zależy od:
Umiejscowienia rany
Ukrwienia
Napinania blizny
Czynnika raniącego
Czasu i sposobu opatrzenia rany
A także od czynników natury ogólnej
ZAKAŻENIA I ICH OBJAWY
Drobnoustroje mogą przenikać do rany z przedmiotu raniącego lub podczas zetknięcia się rany z odzieżą, podłożem albo na skutek wtórnego zanieczyszczenia uszkodzonych tkanek. Niektóre drobnoustroje znajdują się na powierzchni skóry i w powietrzu, ale w zwykłych warunkach zachowania ciagłości powłok są nieszkodliwe. Najczęstsze są zakażenia bakteriami ropotwórczymi. Przenikanie zarazków do rany opóźnia gojenie się jej i sprzyja powstawaniu blizny. Ropiejące miejscowe zakażenie może się rozprzestrzenić na cały organizm, powoduje zakażenie krwi. Towarzyszą mu pulsujący bol w rani i jej okolicy, zaczerwienienie, goraczka i wystąpienie czerwonych smug biegnących od rany. Znacznie groźniejsze od ropnego zakażenia są opwikłania w postaci róży przyrannej. Róża jest ostrym stanem zapalnym skóry i tkanki podskórnej. Drobnoustroje przenikają w jej głąb przez ranę. Skóra w miejscu wniknięcia staje się żywoczerwona, obrzęknięta. Okoliczne węzły chłonne ulegają powiększeniu i często są bolesne. Występują także bóle głowy, uczucie rozbicia, dreszcze i gorączka do 400 C. Spośród licznych bakteri beztlenowych właściwości wykazują zwłaszcza dwie: zgorzel gazowa i tężec .
ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA
Zakażeniom ran można zapobiec przez stosowanien aseptyki.
W aseptyce do wyjałowienia przedmiotów, mających jakikolwiek kontakt z raną, stosuje się czynniki fizyczne, takie jak wysoka temperatura połączona z wysokim ciśnieniem i energia promienista. Do odkażenia niektórych narzędzi i instrómentów stosuje się środki chemiczne o działaniu bakteriobójczym. Wyjałowienie materiału opatrunkowego domowym sposobem można uzyskać przez gotowanie w wodzie i prasowaniem gorącym żelazkiem minimum 15 min. Ponieważ narzędzia tnące podczas gotowania ulegają stopieniu, dezenfekujemy je, zanurzając w 70% roztworze spirytusa na 30 min. W razie pilnej konieczności gdy się nam bardzo spieszy, można je poddać wysokiej temperaturze, np.opalić nad płomieniem. Rana zakażona wymaga wyjałowienia bakteriologicznego, czyli antyseptyki. W antyseptyce stosuje się środki, które skutecznie działają na zarazki, ale nie drażnią i nie uszkadzają tkanki ciała. Przy drobnych skaleczeniach można zastosować wodę i zwykłe mydło, a do przemywania brzegów i okolic ran- wodę utlenioną, riwanol, jodynę.
KRWOTOKI
Krew jest szczególnie ważnym płynem ustrojonym. Spełnia wielorakie funkcje tylko wówczas, gdy płynie w naczyniach krwionośnych. Przy uszkodzeniu naczynia krwionośnego następuje jej utrata, która grozi nawet śmiercią w bardzo krótkim czasie. Aby zapobiec utracie krwi, niezbędne jest zatamowanie jej wypływu i zapobieganie dalszym powikłaniom.
Rodzaje krwotoków:
Krwotok może byćnastępstwem urazu lub pęknięcia zminnego chorobowo naczynia, którego ściana nie wytrzymała ciśnienia krwi. Krwawienie rozpoznaje się po ilości i sposobie wyplywania krwi z rany( wypływanie, sączenie lub pulsujące tryskanie krwi z rany). W zależności od źródła krwawienia wyróżnia siękrwotoki: tętnicze, żylne i z naczyń włosowatych- miąższowe. Jeżeli krew wypływa na zewnątrz, krwotok nosi nazwę zewnętrznego, jeżeli gromadzi się wewnątrz ciała lub tkanek, jest krwotokiem wewnętrznym. Podbiegnięcia krwiste noszą nazwę siniaków. Wylewy krwi do tkanek powodujące wytwarzanie grubościennej jamy nazywa się krwiakiem. Krwotok tętniczy charakteryzuje się pulsującym w rytm skurczów serca wypływaniem krwi jasnoczerwonej( kolor krwi można ustalić przy świetle dziennym). Panujące w tetnicach ciśnienie i uderzenia; fal krwi; utrudniają tworzenie się skrzepów zamykających naczynie. Uszkodzenie nawet małej tętnicy może być niebezpieczne dla życia.
W krwotoku żylnym krewo zabarwieniu ciemnoczerwonym wypływa ciągłą strużką. Krwotoki z mniejszych żył mogą ustać same w skutek zaczopowania rany skrzepem. Najczęściej jednak występuje mieszany typ krwawienia tętniczo- żylny.
Krwotok miąższowy powstaje w wyniku uszkodzonej większej liczby naczyń włosowatych, zdarcia i oddzielenia się skóry, przerwania mięśni lub zranienia narządów miąższowych( wątroba, śledziona, nerki), które mogą być groźne dla życia. W krwawieniach miąższowych krew spływa z całej uszkodzonej powierzchni.
Nie ma zapewne człowieka, który uniknąłby w swoim życiu skaleczenia, stłuczenia lub pokąsania. Niebezpieczeństwo rany polega na możliwości wytworzenia żakażenia utraty krwi i płynów ustrojowych, uszkodzenia leżących w jej zakresie narządów, naczyń, narwów i kości. Oceniając ranę, zwraca się uwagę na jej umiejscowienie, wielkość, kształt oraz wygląd brzegów i głębokość. Brzegi rany mogą być gładkie, równie ale też nie równe, postrzępione, stłuczone, poszarpane itd. Każdą ranę uważa się za zakażoną. Towarzyszy jej zwykle ból i krwawienie. Brzegi rany mogą być oddalone od siebie. Ból w okolicy rany, jego nasilenie po zranieniu zależą w dużej mierze od rozległości rany, narzędzia, które je wywołało, a także od unierwienia danej okolicy ciała. Narzędzia ostre, działające szybko wywołują mniejszy ból, narzędzia tępe- większy ból wpływa na ogólny stan poszkodowanego i jest czynnikiem wstrząsorodnym. Krwawienie w większym lub mniejszym stopniu towarzyszy każdemu zranieniu. Rozmiary krwawienia zależą od rozległości i głębokości rany, oraz od liczby, rodzaju i przekroju uszkodzonych naczyń krwionośnych. Silne krwawienie może zagrażać życiu rannego, natomiast każde w połączeniu z bólem pogłębia wstrząs. Rozejście się brzegów rany jest spowodowane zawartością włókien elastycznych w skórze. Rozwartość brzegów rany jest zależna od ułożenia rany w stosunku do włókien sprężystych. Równoległe ułożenie sprzyja gojeniu się rany (brzegi nie rozchodzą się). Fakt ten wykorzystuje chirurgia plastyczna. Zakażenie rany może być spowodowane drobnoustrojami, znajdującymi się na skórze poszkodowanego czy przedmiocie raniącym lub przez zetknięcie się rany z otoczeniem. Obok niewidocznych bakterii mogą znajdować się w niej ciała obce w postaci ziemi, części ubrania, obuwia itp.
Dla ratowania najważniejsze jest ustalenie, czy zranienie spowodowało lekkie czy ciężkie uszkodzenie organizmu, jaki jest stan ogólny poszkodowanego, jaka jest potrzebna najpilniejsza pomoc, a także czy rodzaj rany nie kryje w sobie dalszych niebezpieczeństw. Rany dzieli się w zależności od przyczyny zranienia i charakterystycznych cech na kilka rodzajów. Oto one:
Otarcia powstają przy stycznym działaniu na skórę przedmiotu o szorstkiej powierzchni. Często w takiej ranie znajdują się drobne ciała obce. Krwawienie bywa niewielkie, lecz rana jest bolesna w następstwie uszkodzenia zakończeń nerwowych. Rana pokrywa się obfitym wysiękiem.
Rany cięte powstają w skutek działania przedmiotów ostrych. Są zwykle ranni linijnymi o gładkich brzegach. Silne krwawienie towarzyszące ranie wypukuje bakteria, zmniejszając niebezpieczeństwo zakażenia. Głębokość rany bywa różna. Zdarza się, że raniące narzędzie, zatrzyma się dopiero na kości, przecinając wszystkie tkanki miękkie.
Rany płatowe powstają wtedy, gdy uraz mechaniczny zadziałał stycznie do powierzchni skóry i wskutek tego płat skóry został oderwany lub wisi na jej fragmęcie. Częste są rany płatowe palców, powstające na przykład podczas pracy w kuchni.
Rany rąbane powstają wskutek działania ciężkiego ostrego narzędzia, np. tasaka, siekiery, szabli. Czasem może dojść do całkowitego odrąbienia (amputacji) części a nawet całych kończyń. Dotyczy to zwłaszcza wypadków komunikacyjnych, w wyniku którego ulegają urazom najczęściej kończyny dolne. Natomiast w wypadkach przemysłowych urazy częściej dotyczą kończyn górnych (szczególnie palców).
Rany kłute powstają w wyniku działania z dużą siłą ostro zakończonych przedmiotów (np. sztylet, drut, bagnet, gwóźdź, widły). Otwór rany jest mały, krwawienie zewnętrzne niewielkie, natomias kanał drążący może być głęboki. Krwawienie wewnętrzne bywa obfite a bakterie, które przenikły w głąb stają się przyczyną zakażenia. Szczególnie groźne są rany w okolicy klatki piersiowej (uszkodzenia płuca, otrzewnej, jelit, narządów miąszowych), oraz w obrębie kończyn (przecięcie pni nerwowych, większych naczyń krwionośnych, uszkodzenie stawów).
Rany tłuczone powstają w wyniku działania tępego lub narzędzia o tępych krawędziach (np. uderzenie kamieniem, młotkie, drągiem czy też w wyniku upadku). Rany takie mają brzegi zgniecione, lub stłuczone z krawymi podbięgnięciami i obrzękami. Krwawienie jest skąpe, postrzępione ponieważ naczynia krwionośne uległy zgniecieniu. Stłuczone tkanki łatwo obumierają, co przy równoczesnym zanieczyszczeniu rany stanowi duże zagrożenie zakażeniem.
Rany miażdżone powstają w wyniku silnego urazu tępym narzędziem. Całe są wypełnione skrzepłą krwią i chłonką, a także zawierają ciała obce, np. strzępy ubrania, włosy, grudki. Brzegi są nieregularne, mało krwawiące. Otaczające tkanki są zmiażdżone, obrzmiałe, niedokrwione, lub obumarłe. Może nastąpić upośledzenie czynności mięśni, niewydolności narządów które doznały urazu lub wstrząsu.
Rany szarpane czyli darte powstają w konsekwencji rozciągnięcia i rozerwania tkanek pod wpływem zadziałania stycznych względem powierzchnii ciała przedmiotów kanciastych lub zakrzywionychi tępych (np. haki, gwoździe, sanki). Mają brzegi nierówne, poszarpane, rozciągnięte lub podwinięte, mało broczące krwią. Są zabrudzone w momencie urazu kurzem, błotem, rdzą, smarem, ziemia itd. Stanowią one dość często występujący rodzaj ran.
Rany postrzałowe mogą być wywołane pociskami broni palnej, odłamkami min, granatów, bomb itp. W przypadku postrzału rana wylotowa jest mała i gładka. Na jaj brzegach można czasami stwierdzić ślady prochu. Rana wylotowa jest znacznie większa, o postrzępionych brzegach. Mogą być widoczne tkanki i odłamki kostne, zmiażdżone i krwawe podbięgnięcia. Bywają często uszkodzone również nerwy, naczynia krwionośne oraz narządy wewnętrzne, co może powodować dużą utratę krwi.
Rany postrzałowe dzieli się na:
Ř Styczne: występuje uszkodzenie powierzchniowe skóry; wyglądem przypominają ranę poszarpaną;
Ř Przestrzałowe: mają wlot, kanał postrzałowy i wylot;
Ř Ślepe: mają wlot i kanał postrzałowy, pocisk tkwi wewnątrz ciała
Zniszczenie tkanek głębokich oraz pierwotne zakażenie rany stwarzają warunki szczególnie dogodne do rozwoju bakterii, zwłaszcza beztlenowców. Dlatego rany postrzałowe należy traktować jako rany szczególnie niebezpieczne dla życia ludzkiego i trzeba liczyć z możliwością groźnych powikłań. Gojenie ran zazwyczaj przegiega samoistnie. W zależności od rodzaju rany, jej rozmiaru, stopnia zakażenia, obecności ciał obcych lub zanieczyszczeń oraz zakresu pierwszej pomocy wyróżnia się trzy sposoby gojenia ran:
Ř Przez rychłozrost
Ř Przez ziarninowanie
Ř Pod strupem
Gojenie się przez rychłowzrost (doraźne) przebiega sztbko i bez powikłań. Następuje w sytuacji pomyślnej, gdy brzegi rany są gładkie, przylegają do siebie, a rana jest cysta (nie zakażona). Jeśli rana jest zakażona, i znajdują się w niej strzępy tkanek niezdolnych do życia, wówczas organizm przystępuje do oczyszczania ran. Rana ropieje. Dopiero po oczyszczeniu następuje mnożenie komórek i wypełnianie rany nową tkanką, zwaną ziarniną. Jest to proces powolny. W ostatecznym wyniku powstaje blizna, która jest znacznie szersza niż w gojeniu doraźnym.
Gojenie się pod strupem. Na powierzchni rany powstaje niekiedy skorupa, utworzona z zasłej krwi, chłonki, obumarłej tkanki itp. Tę skorupę nazywa się strupem. Pod strupem odbywa się proces gojenia, który przypomina gojenie doraźne lub przez ziarninowanie. Po pewnym czasie strup odpada i ukazuje się zagojona świerza blizna. Szybkość gojenia się rany zależy od:
Ř Umiejscowienia rany
Ř Ukrwienia
Ř Napinania blizny
Ř Czynnika raniącego
Ř Czasu i sposobu opatrzenia rany
Ř A także od czynników natury ogólnej
rany
vulnus apertum - rana otwarta
vulnus caesum/vulnus scissum - rana rąbana
Rana rąbana - rana ta powstaje w wyniku działania ciężkiego narzędzia o ostrej krawędzi (siekiera, tasak), godzącego z dużą siłą - prostopadle lub skośnie do krawędzi ciała. Ma charakter rany ciętej, ale jest od niej większa i głębsza. Powoduje rozległe uszkodzenia tkanek głębiej położonych.
vulnus conquassatum - rana miażdżona
Rana miażdżona (łac. Vulnus conquassatum) - rana powstająca na skutek silnie działającego tępego urazu. Poddane nadmiernemu ciśnieniu tkanki powodują rozerwanie naczyń krwionośnych i tworzenia się głębokiego krwiaka. Brzegi rany są z reguły nieregularne i najczęściej zanieczyszczone. Może również dojść do zmiażdżenia tkanki kostnej. Stwarza szczególnie duże zagrożenie zakażeniem.
vulnus contusum - rana tłuczona
Rana tłuczona (łac. Vulnus contusum) - rana powstająca na skutek uderzenia tępym przedmiotem głównie prostopadle do powierzchni ciała z bardzo dużą siłą. Jej charakterystyczne cechy to nierówność brzegów otartych z naskórka, nieregularny kształt oraz uszkodzenie otaczających tkanek tj. krwiak, stłuczenie, obrzęk.
vulnus ictum - rana kłuta
Rana kłuta (łac. Vulnus ictum s. punctatum) charakteryzuje się bardzo małą powierzchnią widoczną na skórze i poważnymi nieraz uszkodzeniami wewnętrznymi ciała. Jest ona głęboka i w jej wyniku mogą ulec uszkodzeniu narządy wewnętrzne, które mogą się skończyć późniejszymi powikłaniami (np. przebicie ścięgna może spowodować jego dożywotnią niesprawność, przebicie mięśnia może spowodować uszkodzenie żyły lub tętnicy, czego wynikiem może być wewnętrzny wylew lub krwotok, a przebicie takich narządów jak serce lub wątroba może być przyczyną śmierci).
vulnus incisivum/vulnus sectum - rana cięta
Rana cięta (łac. Vulnus incisivum lub sectum) to rana powstająca na skutek działania przedmiotów ostrych (najczęściej noży), jednak w odróżnieniu od rany kłutej jest ona zadana poprzez przeciągnięcie ostrza po powierzchni skóry, a nie wbicia. Rany cięte mogą być różnej szerokości i głębokości, czasami może dojść do przecięcia ścięgna. Wszystkie rany należy opatrzyć w celu zapobiegawczym. Najczęściej używanym środkiem jest woda utleniona. Jodyna może służyć jedynie do posmarowania skóry wokół rany. Jeżeli rana jest poważna, a krwawienie bardzo obfite należy zastosować opatrunek uciskowy, oraz zgłosić się do lekarza. By rana krwawiąca zrastała się zszywa się brzegi lub zakłada klamry. Samodzielnie można użyć pasków do zamykania ran.
vulnus lobatum - rana płatowa
vulnus laceratum - rana szarpana
Rana szarpana (łac. Vulnus laceratum) - rana powstająca w wyniku działania zakrzywionego narzędzia o tępej krawędzi (hak, bosak), godzącego skośnie lub stycznie do powierzchni ciała. Ma nieregularny kształt i poszarpane, nierówne brzegi. W głębi rany widać niekiedy strzępy oderwanych tkanek. Wskutek zakażenia wywołanego przez obecność zniszczonych, obumarłych tkanek rana goi się źle i pozostawia dużą bliznę.
vulnus morsum - rana kąsana/gryziona
Rana kąsana morsum s. morsufactum - rana spowodowana ugryzieniem (ukąszeniem) przez zwierzę (najczęściej dzikie). Postać zewnętrzna rany jest często odwzorowaniem szczęki zwierzęcia (zespół ran kłutych) lub w niektórych przypadkach jest to rana szarpana.
W powyższym przypadku należy niezwłocznie upewnić się, czy dane zwierzę było szczepione przeciw wściekliźnie. Jeżeli nie było, lub nie ma na to całkowitej pewności, należy podać poszkodowanemu zastrzyk surowiczny przeciw wściekliźnie.
vulnus occultum - rana ukryta/rana wewnętrzna
vulnus perforans/vulnus penetrans - rana drążąca
vulnus sclopetarium - rana postrzałowa
Rana postrzałowa (Vulnus sclopetarium) - rana powstająca na skutek działania pocisków z broni palnej lub odłamków pocisków, min, granatów, bomb itp.
Wyróżnić można trzy rodzaje ran postrzałowych:
styczna - powstała wskutek uszkodzenia zewnętrznej powierzchni ciała przez pocisk lub odłamek; wyglądem przypomina ranę szarpaną,
ślepa - powstała wskutek działania pocisku lub odłamka, który naruszył skórę i tkanki wewnętrzne tworząc ranę wlotową i kanał a następnie utkwił wewnątrz ciała,
przelotowa - powstała wskutek działania pocisku lub odłamka, który naruszył skórę i tkanki wewnętrzne tworząc ranę wlotową (mniejszą) i kanał a następnie opuścił ciało tworząc dodatkowo ranę wylotową (większą).
vulnus transfigens - rana przeszywająca/przenikająca na wylot
vulnusculum - mała ranka draśnięcie/otarcie
Otarcie (łac. excoriation) - rana, która powstaje na skutek kontaktu skóry z szorstką powierzchnią (ściana, asfalt, chodnik); to szereg ran dartych (szarpanych) różnej głębokości i powierzchni uszkadzających naskórek i tkanki pod nim leżące. Rana szczypie, boli. Krwawienie z całej powierzchni rany nie jest zbyt obfite. Rana goi się źle (ropnieje ze względu na obecność ciał obcych).
vulnus veneatum - rana zatruta