PRAWNE PODSTAWY UDZIELANIA POMOCY
Prawny obowiązek udzielenia pomocy jest określony artykułem 164 kodeksu karnego. Przesłankom obowiązku udzielenia pomocy jest zgodnie z kodeksem karnym jest zaistnienie sytuacji konieczności. Obejmuje to wypadki, katastrofy lub nagłe pogorszenie w przebiegu choroby. Nie odgrywa tu roli czy ofiara jest sama winna swemu krytycznemu położeniu. Stąd obowiązek udzielenia pomocy obejmuje również niedoszłych samobójców. Obowiązek udzielenia pomocy ma jednak pewne ograniczenia: należy wziąć pod uwagę nie tylko bezwzględną konieczność ratowania ale i obiektywną możliwość. Zgodnie z duchem prawa konieczność udzielania pomocy istnieje wówczas gdy jej zaniechanie stwarza niebezpieczeństwo powstania dalszych szkód. Określa to pogorszenie choroby, wystąpienie bólów lub śmierć rannego lub chorego. Ratowanie jest wymagane wówczas gdy nie wiąże się ze zbyt wielkim ryzykiem. Wymagane jest natomiast pogodzenie się z ewentualną stratą materialną lub niewielkim narażeniem na uszkodzenie cielesne nieporównywalne do niebezpieczeństwa grożącego ofiarom wypadku. Ratownikowi nie wolno udzielając pomocy zaniedbać swoich ważnych obowiązków służbowych na dróżnikowi kolejowemu czy kontrolerowi lotów opuszczać stanowiska pracy. Od kogoś kto ma kwalifikacje w udzielaniu pierwszej pomocy żąda aby nie tylko ratował poszkodowanych w nagłych wypadkach stosując ogólnie przyjęte metody. Wymaga się od niego, „aby jego pomoc była możliwie najlepsza i wykonana w sposób najbardziej skuteczny”. Jeśli ratownik ma fachowe przygotowanie nabyte w czasie szkolenia powinien je praktycznie zastosować. Ma szczególny obowiązek zastosowania w pełni swojej wiedzy tak aby udzielona przez niego pomoc miała cechy pomocy kwalifikowanej. Ratownik jest zobowiązany do stosowania każdej znanej mu metody jeśli w danym przypadku sytuacja tego wymaga.
CYWILNO PRAWNE SKUTKI UDZIELANIA POMOCY
W przypadku udzielania pomocy powstają dwa przeciwstawne aspekty odpowiedzialności cywilno prawnej: z jednej strony ratownik może przedstawić roszczenia wobec poszkodowanego, lecz z drugiej strony również poszkodowany może żądać od ratownika zadośćuczynienia. Sprawa wymaga wyjaśnień. Prawo cywilne udzielanie pierwszej pomocy kwalifikuje jako „niezlecone wykonanie zadania”. Wykonawca niezleconego zadania odpowiada za szkody powstałe w wyniku niewłaściwie wykonanych czynności jedynie wtedy gdy te szkody są następstwem rozmyślnego lub wyraźnie niedbałego wykonania zadania. Wyraźnego zaniedbania dopuszcza się ten kto w okolicznościach wymagających szczególnej dbałości narusza ten nakaz w rażący sposób nie zwracając uwagi na to co w danym przypadku powinno być oczywiste dla każdego rozsądnego człowieka i nie stosując najbardziej prostych rozwiązań. Postępowanie lekarzy lub wyszkolonych w udzielaniu pierwszej pomocy ratowników będzie bardziej surowo oceniane niż postępowanie osób przypadkowych postronnych. Ratownik może żądać odszkodowania za stratę poniesioną w trakcie udzielania pomocy np. zabrudzone ubrania itp. Podobnie może to dotyczyć naruszenia zdrowia jeśli zostało ono narażone podczas ratowania.
KARNE SKUTKI UDZIELANIA POMOCY.
Prawo wypowiada się zasadniczo tylko w sprawie zaniechania udzielenia niezbędnej pomocy, nie zajmuje natomiast stanowiska w przypadkach niewłaściwego jej udzielenia. Prawnie można występować tylko na podstawie obowiązujących przepisów. Gdy ofiara wypadku umiera w wyniku doznanych obrażeń, nie udzielający pomocy ratownik nie może być ukarany za uszkodzenie ciała lub spowodowanie śmierci, a jedynie za zaniechanie udzielenia pomocy. Jeżeli więc przypadkowy przechodzień nie udzieli pierwszej pomocy ofierze wypadku drogowego, może ponieść konsekwencje prawne jedynie za zaniechanie, zgodnie z art. 164 k.k., choć na skutek braku pomocy ranny umrze. Jeśli natomiast ratownik, udzielając pomocy spowoduje uszkodzenie ustroju lub śmierć ofiary na skutek rażącego zaniedbania bądź umyślnie, będzie odpowiadał za spowodowanie wspomnianych fatalnych konsekwencji swojego działania.
Zaniedbaniem w zrozumieniu prawa jest nie przestrzeganie wymaganej staranności, do której jest się zobowiązanym i można jej dopełnić w konkretnych warunkach na miarę osobistych możliwości. Dlatego też przy określaniu zaniedbania bierze się pod uwagę okoliczności danego przypadku, a w szczególności konieczność pośpiechu. Właśnie przy nagłym wypadku okoliczności te nierzadko utrudniają pracę ratownika. Często istnieje równocześnie niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia drugiej osoby, co zmusza ratownika do szybkiego rozstrzygania i działania. W tych warunkach może łatwo dojść do niedopełnienia wszystkich czynności i zachowania największej troskliwości zalecanej przez przepisy prawne w przypadkach, gdy chodzi o ratowanie zdrowia i życia. Kto opanował jednak przyjęte zasady udzielania pierwszej pomocy, z pewnością nie popełni zaniedbania. Zarzut poważnego zaniedbania nie ma zastosowania wówczas, gdy ktoś zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą i przekonaniem udziela pomocy w nagłym wypadku kierując się nabytymi wiadomościami i doświadczeniem, choć później rozważając sprawę w spokoju uzna swoje postępowanie za niewłaściwe lub nawet szkodliwe. Może dziać się podobnie wówczas, gdy szkoda powstała dlatego, iż ratownik pragnął unikać ryzyka związanego z grożącym mu niebezpieczeństwem. Nie można uznać za uszkodzenie ciała spowodowane zaniedbaniem porażenia poprzecznego na skutek uszkodzenia kręgosłupa u nieprzytomnej ofiary wypadku, którą ratownik przeniósł na miejsce, gdzie były możliwe do wykonania czynności mające ochronić rannego przed skutkami zakrztuszenia lub bezdechu. Prawodawca oczekuje ponadto, że zostaną spełnione absolutnie wszystkie możliwości ratunku, nawet jeśli wykonane w tym celu czynności mogą się okazać później bezcelowe lub nawet szkodliwe. Znany prawnik Bockelman następująco sformułował problemy prawne, mające zastosowanie również dla ratownika, w swojej pracy „Problemy lekarskie w aspekcie prawa karnego”.
„ Zastosowanie jakiegoś środka dającego bodaj nadzieję, jest tam gdzie grozi śmierć zawsze słuszniejsze niż nie uczynienie niczego. Osąd wydający śle ex ante (przedtem) słuszny pozostaje niepodważalny nawet, jeśli okaże się ex post (potem), że wybór środka przyniósł w efekcie zamiast zażegnania - przyspieszenia zgonu. Prawo nie wymaga, aby rezygnować z ostatniej szansy nawet wówczas, gdy zamierzona czynność może zawieść. Przeciwnie, oczekuje, że zostanie ona wykorzystana”.
Łańcuch ratunkowy.
Życie człowieka oraz prawidłowe funkcjonowanie wszystkich narządów i układów w organizmie pozostaje w ścisłym związku z niezaburzoną przemianą materii w poszczególnych komórkach. Niezbędnym jednak tego warunkiem jest dostateczny dowóz tlenu i substancji odżywczych do poszczególnych komórek, niezmienny skład wewnętrzny organizmu i stała temperatura ciała. Czynności organizmu decydujące o przeżyciu nie mogą ulec zaburzeniu, ponieważ ich wypadnięcie stwarza poważne zagrożenie życia. Nazywamy je w związku z tym czynnościami życiowymi lub witalnymi. Do tych czynności zalicza się:
czynność oddechową
czynność serca i krążenia krwi
regulacja składu płynów ustrojowych.
Zaburzenia czynności oddechowej i krążenia w krótkim czasie powodują stan krytyczny gdyż organizm ma bardzo mały zapas tlenu. Zaburzenia w gospodarce wodno-elektrolitycznej też w rezultacie stwarza poważne zagrożenie wywierając wpływ na czynność oddechową i krążenia. Biorąc to wszystko pod uwagę staje się zrozumiałe Ahnefeid - dlaczego w swojej definicji nagłego przypadku uznaje jako podstawę rozpoznanie zaburzenia oddechu i krążenia. „Doraźnej pomocy wymaga pacjent u którego w wyniku urazu (zranienia) lub groźnego dla życia ostrego zachorowania dochodzi do zaburzenia ważnych życiowo czynności (witalnych) tj. oddychania, akcji serca i krążenia”. To samo dotyczy sytuacji gdy stan pacjenta budzi obawę wystąpienia wyżej wymienionych zaburzeń lub obserwowane są ich początki. Przypadki wymagające doraźnej pomocy są wynikiem:
ciężkich uszkodzeń ciała występujących na skutek wszelkiego rodzaju nieszczęśliwych wypadków
groźnych dla życia ostro występujących zachorowań
zatruć (zatrucia celowe, samobójcze)
W każdym nagłym wypadku należy przystępować do udzielania pomocy już na miejscu. Winna ona być nastawiona na rozpoznanie, usunięcie przyczyn i chronienie żywotnych czynności organizmu. Czynności te nazywamy pomocą doraźną, której zadanie to utrzymanie czynności życiowych, niedopuszczenie do pogorszenia stanu pacjenta. Ostre stany chorobowe, którym towarzyszą ciężkie zaburzenia czynności ustrojowych oraz bóle nie stanowiące jednak groźby dla czynności życiowych określa się mianem nagłych sytuacji. Odróżnienie nagłego przypadku od nagłej sytuacji jest niekiedy bardzo trudne nawet dla doświadczonego ratownika czy pracownika pogotowia. Dlatego też każdą sytuację nagłą, gdy nie można wykluczyć ponad wszelką wątpliwość ewentualność zaburzenia czynności życiowych kwalifikujemy jako nagły przypadek. Kolejne etapy udzielania pomocy tworzą jakby ogniwa jednego łańcucha opieki nad chorym. Zgodnie z modelem opracowanym przez czerwony krzyż przebieg udzielania pomocy w nagłych wypadkach lub innych nagłych sytuacjach można przedstawić w postaci łańcucha złożonego z 5 ogniw. Jest to wzór „łańcucha ratunkowego'.
1 2 3 4 5
czynności doraźne
wezwanie pomocy
pierwsza pomoc
transport
pomoc lekarska
Ad. 1 Czynności doraźne. Zasadniczym celem łańcucha ratunkowego jest udzielenie na miejscu pomocy i późniejsze zapewnienie w możliwie najkrótszym czasie kwalifikowanej pomocy lekarskiej. Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest niedopuszczenie do powstania dodatkowych ciężkich komplikacji do czasu przybycia pogotowia. W przypadkach nagłych konieczne jest niezwłoczne przystąpienie do akcji ratunkowej już w pierwszych minutach po wypadku lub wystąpieniu choroby. Wartość udzielenia pierwszej pomocy jest na tyle efektywna na ile efektywne jest najsłabsze ogniwo. Czynności ratujące życie zwane są pomocą doraźną. Na czynności doraźne ratujące życie składa się:
ewakuacją ofiar z okolicy zagrożenia
resuscytacja, reanimacja
opanowanie groźnego krwawienia
ułożenie na boku
walka ze wstrząsem
zabezpieczenie miejsca wypadku
Ad. 2 Wzywanie pomocy. Już podczas rozpoczęcia pierwszych czynności ratowniczych druga osoba powinna równocześnie wzywać pomoc. Wzywanie pomocy nie może przerywać wykonywanych czynności ratunkowych jeśli, nie można inaczej trzeba zaczekać z wezwaniem pomocy dopóki nie zostaną wykonane zasadnicze czynności doraźne. Wzywając pomoc najlepiej posłużyć się przyjętym schematem zawierającym informacje o pięciu szczegółach;
gdzie się to stało (konieczne jest podanie dokładnych danych o lokalizacji nieszczęśliwego wydarzenia)
co się wydarzyło (rodzaj wypadku lub schorzenia)
ile jest ofiar wypadku
jakie są uszkodzenia ciała (w żadnym wypadku od osoby udzielającej pomocy nie żąda się ustaleń dokładnego rozpoznania, należy jednak zastanowić się czy stan pacjenta stanowi zagrożenie jego życia i ustalić zasadnicze groźne objawy). Prawidłowy meldunek wzywającego pomocy powinien np. brzmieć; zranienie głowy z utratą przytomności, ranny oddycha samoistnie, tętno wyczuwalne na szyi i nadgarstku.
kto wzywa pomocy
Ad. 3 Pierwsza pomoc. Czas który minie do chwili przybycia pogotowia należy wykorzystać na zastosowanie zabiegów ratujących życie i innych czynności z zakresu pierwszej pomocy. W odróżnieniu od czynności doraźnych, kolejne czynności nie są już traktowane jako bezpośrednio ratujące życie lecz stwarzające warunki do uniknięcia dalszych uszkodzeń ciała, bólu i późniejszych powikłań. Są to np. ułożenie prawidłowe pacjenta, unieruchomienie prowizoryczne złamań, opatrzenie ran.
Ad. 4 Transport. Zasadniczo ratownik nie powinien transportować chorego swoim środkiem transportu. Transport rannych czy z ostrymi zachorowaniami powinien w zasadzie być dokonywany przez pogotowie ratunkowe.