DEFINICJA STRUKTURY SPOŁECZNEJ
Pojęcie struktury wywodzi się z łacińskiego struere - "kontruować". Na gruncie naukowym pojęcie to ma pokazać, że chodzi o uchwycenie trwałych całości złożonych z elementów traktowanych jako części określonego układu; struktura nie redukuje się do części składowych.
W socjologii pojęcie struktury społecznej pokazuje, że społeczeństwo jest określoną konstrukcją, nieobserwowalną całością.
Przy definiowaniu struktury społecznej należy brać pod uwagę kontekst. W antropologii (Radcliffe-Brown) struktura społeczna to sieć złożonych stosunków, których podmiotami są ludzie. Definicje socjologów i antropologów mogą się różnić; antropologowie badali tradycyjne społeczności pierwotne a socjologowie współczesne. Dla antropologów ważniejsza była analiza form (zwłaszcza form pokrewieństwa), a dla socjologów była ważna treść tych form.
Definicje antropologiczne: Definicja struktury społecznej wg Firtha (antropolog) mówi, że istotą tego pojęcia są relacje społeczne, które warunkują zachowania członków społeczeństwa; brak tych relacji powodowałby, że społeczeństwo nie mogłoby funkcjonować w obecnej postaci. Nadel (antropolog) uważał, że struktura społeczna jest uporządkowanym układem i jest niezmienna, zmianie ulegają tylko jej części. Różnice w definicjach są nawet między stanowiskami antropologów.
Definicje socjologiczne: w tych definicjach aspekty formalne podkreślające rolę stosunków i więzi są zrównoważone przez wskazanie konkretnych procesów i zjawisk.
Sorokin - definiuje strukturę społeczną jako przestrzeń społeczną zwracając uwagę na usytuowanie jednostek i kreatywną rolę stosunków społecznych. Struktura społeczna to uniwersum ogółu ludności. Pozycja społeczna jednostki jest sumą wszystkich stosunków, które łączą ją z wszystkimi innymi grupami i z członkami tych grup. Wszystkie grupy i pozycje społeczne tworzą system współrzędnych, w którym można zidentyfikować pozycje jednostek.
Ossowski - struktura społeczna jest systemem, który daje się sprowadzić do 3 kategorii stosunków: zależności wynikających z podziału pracy (funkcji); zależności jednostkowych (przywileje posiadania środków przymusu względem innych); stosunków więzi, dystansów i antagonizmów społecznych.
Definicje w teoriach kapitału społecznego: najbardziej wnikliwe.
Nan Lin - struktura społeczna jest złożona z zestawu pozycji z którymi związane są różne wielkości cenionych zasobów; pozycje tworzą hierarchiczny układ ze względu na przypisany im stopień kontroli i dostęp do zasobów; istnieją reguły i procedury korzystania z zasobów, które kształtują zachowania jednostek zajmujących pozycje. Wskazuje też na czynniki sprawcze (normy) i konsekwencje (zachowania jednostek).
Przedmiotem sporu są elementy struktury społecznej - czy są nimi jednostki, pozycje, kategorie społeczne, role, grupy.
Perspektywy sposobów definiowania struktury społecznej:
1. Przeciwstawienie perspektywy holistycznej podejściu mikrostrukturalnemu (czy bardziej właściwa jest perspektywa globalna czy poziom jednostek).
Ujęcie holistyczne - ewolucjonistyczna koncepcja Lenskiego (próba całościowej rekonstrukcji procesów rozwoju analizując od strony dynamiki struktur społecznych-ujęcie transformacji transformacji struktury społecznej jako kolejnych stadiów rozwoju ludzkości), makrosystemowe podejście Parsonsa (przesunięcie akcentu z dynamiki na funkcje, w centrum uwagi jest ład. Struktura społeczna jest stabilna dzięki procesom regulującym przydział jednostek do określonych pozycji i ról, ważna jest dystrybucja nagród za wykonywanie pozycji i ról)
Ujęcie mikrostrukturalne - perspektywa elementarnych zachowań jednostek, które układają się w określony wzór, który jest podłożem struktury społecznej (Homans, Coleman). Zwrócenie uwagi na mechanizmy psychologiczne.
2. Przeciwstawienie uniwersalizmu (używanie kategorii o wysokim poziomie abstrakcji) historyzmowi (osadzenie kategorii w konkretnych realiach). Teoria Parsonsa jest sformułowana przy użyciu uniwersalistycznych pojęć; teoria Lenskiego jest wyrażona przy użyciu wyznaczników przestrzenno-czasowych.
Inni reprezentanci historyzmu - Marks, Weber.
Inni reprezentanci uniwersalizmu - Mead, Coleman, Homan. Charakterystyczną cechą uniwersalizmu jest ujmowanie rzeczywistości w języku sformalizowanych pojęć (przykład: Blau - jego zdaniem struktura społeczna jest tożsama ze zróżnicowaniem społecznym; charakteryzuje się ją za pomocą parametru nominalnego wyznaczającego płaszczyznę podziału na kategorie wyodrębnione według różnych kryteriów oraz hierarchicznego - gradacja).
3. Przeciwstawienie obiektywnych i świadomościowych wyznaczników struktury społecznej.
Teorie Blaua i Parsonsa:według Parsonsa strukturę społeczną spaja system norm i wartości warunkujący orientacje życiowe jednostek), a dla Blaua spaja go podział pracy, procesy demograficzne i mechanizmy instytucjonalne istniejące niezależnie od woli jednostek. Większość teorii jednak odwołuje się do zjawisk i obiektywnych i świadomościowych.
4. Różnica między rozumieniem struktury społecznej jako faktu istniejącego realnie i istniejącej jedynie w umyśle badacza. Dla większości jednak struktrua społeczna istnieje realnie. Inaczej jednak uważał C.L. Strauss - wg niego struktura społeczna jest konstruowana przez badacza by lepiej zrozumieć zasady rządzące rzeczywistością społeczną.
5. Przeciwstawienie dynamiki i stałości. Pomimo tego, że cechą struktury społecznej jest brak nagłych zmian nie powinno się lekceważyć roli dynamiki. Dynamika nie pokrywa się ze stanowiskiem historycznym.
NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE A SPRAWIEDLIWOŚĆ:
Występowanie nierówności oznacza, że jedni ludzie mają pewnych rzeczy więcej od innych co powoduje nierówność pozycji. Charakterystyką nierówności jest zróżnicowanie dochodów, władza, prestiż, styl życia i kultura. Inna klasyfikacja nierówności dotyczy modeli nierówności przypisanych do odpowiadających im koncepcji sprawiedliwości społecznej. Modele pogodzenia nierówności ze sprawiedliwością:
1. Każdy człowiek podlega tym samym regułom i powinien być karany w ten sam sposób niezaleznie od pochodzenia społecznego, narodowości, wyznania czy płci.
2.. Każdy człowiek powinien miec równe szanse osiągania pozycji i dóbr, a nierówności są dopuszczalne tylko w tym stopniu w jakim są wynikiem niejednakowego wysiłku, zdolności i własnych zasług (teoria merytokracji - za zasługi są przydzielane nagrody, to one powodują nierówności).
3. Merytokracja jest niesprawiedliwim systemem, który nie zaspokaja satysfakcjonująco klas niższych bo wyrównanie szans nie zapobiega nierównościom warunków życiowych. Jest to system, który oferuje ludziom równość szans by usytuować ich w hierarchii. Wysunięto więc postulat równości warunków - każda jednostka powinna w tym samym stopniu uczestniczyć w podziale dóbr, niezależnie od swoich nakładów, talentu, zasług, zdolności.