SOCJOLOGIA

Struktura społeczna.
Polska po transformacji 1989

POLSKA PRZED TRANSFORMACJĄ 1989

OD SPOŁECZEŃSTWA AGRARNEGO DO PRZEMYSŁOWEGO

1945-1989. GŁÓWNE PROCESY :

Intensywna odgórna industrializacja

Urbanizacja



Szybki rozwój starych i nowych ośrodków miejskich



Rosnąca przewaga ludności miejskiej



Upadek tradycyjnej kultury chłopskiej i robotniczej



Wzrost wskaźników skolaryzacji



Intensywna ruchliwość społeczna (horyzontalna i wertykalna)

Nacjonalizacja prywatnego kapitału i reforma rolna

Biurokratyzacja i ideologizacja życia społecznego i

gospodarczego

POLSKA PRZED TRANSFORMACJĄ

1989

STRUKTURA SPOŁECZNA 1945 - 1989:

Ideologiczny model socjalistycznej struktury klasowej



„dwie klasy i jedna warstwa”



klasy: robotnicza i chłopska (własność środków produkcji)



warstwa: inteligencja (praca fizyczna vs. Umysłowa)

Model socjologiczny - Sześć warstw społeczno-zawodowych:

1.

inteligencja

2.

menedżerowie najwyższego szczebla

3.

urzędnicy

4.

przedsiębiorcy

5.

robotnicy (wykwalifikowani, częściowo wykwalifikowani,

niewykwalifikowani)

6.

.chłopi (chłopi-własciciele, chłopo-robotnicy, pracownicy w

państwowych gospodarstwach rolnych)

POLSKA PO TRANSFORMACJI 1989

WYGRANI I PRZEGRANI:

Przegrani:



Robotnicy – szczególnie wielkoprzemysłowa klasa robotnicza



Chłopi



Pracownicy dawnych PGR, zlikwidowanych w początkach lat

90



Ci ze „starych przedsiębiorców”, którzy prosperowali w

gospodarce socjalistycznej, ale nie potrafili przystosować się do

wymogów gospodarki wolnorynkowej



Niewykształcona młodzież

Wygrani:



Inteligencja – ci, którzy przekształcili się w specjalistów



Dawna “nomenklatura”, która stała się częścią nowej klasy

właścicieli.



Przedsiębiorcy - szczególnie w początkach transformacji



Dobrze wykształceni

POLSKA PO TRANSFORMACJI 1989

PROCESY PRZEMIAN W STRUKTURZE SPOŁECZNO-ZAWODOWEJ



Zmiany stosunków własnościowych – rośnie klasa właścicieli

rekrutująca się - obok starych właścicieli - z dawnej inteligencji i

robotników wykwalifikowanych.



Powstanie

„podklasy”

(underclass)

–

składającej

się

z

bezrobotnych, rodzin niepełnych oraz o bardzo niskim standardzie

życiowym, obejmująca ok.10% społeczeństwa



Spadek (o ok. 30%) liczby robotników wykwalifikowanych –

część z nich zasila klasę właścicieli, część przeszła do underclass



Niewielkie zmiany wśród ludności wiejskiej. Zanik kategorii

typowej dla systemu socjalistycznego – chłopo-robotników.



Wzrost liczby pracowników usług i urzędników średniego

szczebla.

POLSKA PO TRANSFORMACJI 1989

MEGATRENDY 1989 - 2008:

1. Wzrost zróżnicowania dochodów i poziomu

życia

2. Konwergencja do makrostruktur społeczeństw
rynkowych.
Powstanie dwóch nowych klas: underclass i klasy
średniej

POLSKA

PO

TRANSFORMACJI

1989.

Megatrendy.

1. WZROST ZRÓŻNICOWANIA SPOŁECZNEGO

Polaryzacja, bieguny nędzy i bogactwa, obok underclass istnieje
też nieliczna elita finansowa.



Udział w dochodach ogólnych

1990 2002

10% najbiedniejszych

4%

2%

10% najbogatszych

21%

26%



Wskaźnik kwintylowy:
stosunek 20% górnych dochodów do 20% dolnych dochodów
1984

1993 1998 2004 2006

3,11:1

5,77:1 6 : 1

7,33 : 1 6,36 : 1

POLSKA PO TRANSFORMACJI 1989.

Megatrendy

.

2. KONWERGENCJA DO MAKROSTRUKTUR SPOŁECZEŃSTW
RYNKOWYCH. POWSTANIE NOWYCH KLAS: UNDERCLASS I

KLASA

ŚREDNIA

Underclass (podklasa)



„Stara” bieda (pochodząca jeszcze z socjalizmu ale szybko rosnąca

po 1989)



„Nowa” bieda (bezrobocie)

Aspekty underclass: deprywacja materialna i marginalizacja



Wykluczenie społeczne: kiedy wzrost gospodarczy jest możliwy

bez zwiększania zatrudnienia, liczne grupy ludzi stają się ludźmi

zbędnymi i nie stają się nawet rezerwowa siłą roboczą



Wzrost merytokracji pogłębia nierówności szans na rynku pracy



Transmisja ubóstwa



Reprodukcja

struktury

społecznej,

zmniejszenie

międzypokoleniowej ruchliwości społecznej

POLSKA PO TRANSFORMACJI 1989.
Megatrendy

.

Klasa średnia - przedsiębiorcy

Rozwój sektora prywatnego 1987

1989 1991

2004



PKB (udział%)

-

28,6

41,7

73



Zatrudnienie (udział%)

5,5

44

50,2

74



Firmy prywatne (mln)

-

0,83

1,5

3.5

POLSKA PO TRANSFORMACJI 1989.

Megatrendy

.

Hierarchia prestiżów zawodów w Polsce 2004:



1.

Profesor wyższej uczelni



2.

Górnik



3.

Pielęgniarka



4.

Nauczyciel



5.

Lekarz



7.

Rolnik



9.

Inżynier w fabryce



11.

Robotnik wykwalifikowany



13.

Sędzia



14.

Kierowca autobusu



17.

Sprzątaczka



18.

Księgowy



19.

Sprzedawca



20.

Właściciel małego sklepu



21.

Dyrektor fabryki



22.

Prawnik



24.

Przedsiębiorca, właściciel dużej firmy



25.

Doradca podatkowy



28.

Robotnik rolny



29.

Urzędnik biurowy



30

Makler giełdowy



31.

Pracownik budowlany bez kwalifikacji



34.

Minister, członek parlamentu

POLSKA PO TRANSFORMACJI 1989.
Megatrendy

Autoidentyfikacja klasowa czyli „Do jakiej klasy

należysz?” (%)

1997 2004



Klasa wyższa

3,2

2,8



Klasa średnia

63,2

59,2



Klasa niższa

27,6

35,4



Trudno powiedzieć

6

2,5

POLSKA PO TRANSFORMACJI 1989.

Megatrendy

STRUKTURA KLASOWA W POLSCE WSPÓŁCZESNEJ



KLASA WYŻSZA – właściciele wielkich firm, kadra

zarządzająca najwyższego szczebla;



KLASA WYŻSZA-ŚREDNIA – specjaliści, prawnicy, pozostali

menedżerowie

dużych

i

średnich

firm,

inżynierowie

najwyższego szczebla, profesorowie wyższych uczelni;



KLASA ŚREDNIA – “białe kołnierzyki”, kierownicy średniego

szczebla, przedsiębiorcy, „stara inteligencja”;



KLASA

PRACUJĄCA

–

robotnicy

wykwalifikowani,

niewykwalifikowani



KLASA NIŻSZA – trwale zdeprecjonowani (bezrobocie,

bankructwo, poważna choroba)

POLSKA PO TRANSFORMACJI 1989.
Megatrendy

Zmiany na rynku pracy społeczeństwa ponowoczesnego:

1. Mniejsze zapotrzebowanie na proste prace fizyczne, większe

na prace wymagające wyższych kwalifikacji i wiedzy

2. Zacieranie się podziału na prace fizyczne i umysłowe
3. Oddzielenie własności od zarządzania
4. Wzrost zróżnicowania w obrębie kategorii społeczno-

zawodowych

5. Szybkie przekształcenia rynków rozwiniętych: konieczność

ciągłej adaptacji; elastyczne formy zatrudnienia; wzrost
ruchliwości wewnątrz pokoleniowej;

6. Obawa utraty pracy;

podział na mniej/bardziej zagrożonych bezrobociem;
mniej/bardziej elastycznych;
mających mniejsze/większe możliwości osiągnięcia stałego
zatrudnienia

Nierówności społeczne w świetle
antropologicznych badań poborowych 1965,
1986,1995

Związek wzrostu z takimi cechami położenia społecznego jak

wykształcenie i zawód rodziców, miejsce zamieszkania i liczba

rodzeństwa

1.

Im wyższe wykształcenie rodziców i prestiż ich zawodu, im
mniej dzieci w rodzinie, im większa miejscowość – tym
wyższy wzrost

2.

Między

1965

a

1995

podniesienie

poziomu

cywilizacyjnego, polepszenie jakości życia, ale nie
zmniejszyło się społeczne zróżnicowanie

3.

W ciągu 30 lat zmieniła się kolejność siły oddziaływania
czynników:

zmalała

rola

dzietności,

wzrosła

rola

wykształcenia matki

4.

Utrzymuje się znaczne upośledzenie cywilizacyjne wsi.
Synowie rolników dopiero w 1995 osiągnęli wzrost jaki 20
lat wcześniej mieli synowie wielkomiejskich ojców z
wyższym wykształceniem