Prawo administracyjne - najogólniej mówiąc, zespół norm prawnych, regulujących działalność państwa o charakterze administracyjnym.
Nauka administracji - interesuje się natomiast badaniem prawidłowości występujących w administracji rzeczywistej; zajmuje się opisem takiej administracji. Opis ten ma oczywiście obiektywny charakter.
Polityka administracyjna - ma za zadanie oceniać poszczególne instytucje administracyjne i wysuwać na tej podstawie określone postulaty, czy wnioski de lege ferenda
Administracja publiczna tworzy w Polsce pewien system. Na system ten składają się dwie podstawowe struktury: administracja państwowa (rządowa) i administracja samorządowa. Obie powyższe części mają na celu wykonywanie zadań z zakresu administracji publicznej. Istnieją jednak też między nimi różnice o charakterze strukturalnym, kompetencyjnym czy organizacyjnym.
STRUKTURY ADMINISTRACJI
I. Organy administracji rządowej można ze względu na terytorialny zasięg działania podzielić na
organy naczelne
organy centralne
organy terenowe
.
Obszar działania organów naczelnych i centralnych obejmuje cały kraj. To jest ich cecha wspólna. Istnieją też oczywiście różnice. Najważniejsza z nich sprowadza się do tego, ze organy naczelne tworzą rząd, a organy centralne nie wchodzą w skład rządu.
Organy naczelne mają następujące cechy (oprócz tworzenia składu rządu):
1. Są one powoływane przez Prezydenta (bezpośrednio lub po wyborze przez Sejm),
2. Są organami zwierzchnimi wobec innych organów,
3. Ponoszą one odpowiedzialność konstytucyjną i polityczną.
Art. 147 Konstytucji wskazuje organy naczelne. Są to:
Rada Ministrów,
Prezes Rady Ministrów,
ministrowie,
przewodniczący określonych w ustawie komitetów
Centralny organ administracji rządowej to zwykle szef jednostki podlegającej Radzie Ministrów (np. Komitet Obrony Kraju), Prezesowi Rady Ministrów (np. Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, Komisja Papierów Wartościowych), czy też ministrowi (np. Prezes Krajowego Urzędu Pracy). Organ taki jest jednak utworzony zawsze na podstawie szczególnej ustawy. Szef takiej jednostki nie wchodzi w skład Rady ministrów, nie ma więc rangi ministra, jednakże przepisy zrównują czasem jego pozycję z pozycją ministra (por. np. art. 5 § 2 pkt 2 kpa). Trzeba stwierdzić, że liczba organów centralnych jest znaczna, a ich status prawny - zróżnicowany. W tym miejscu warto jeszcze wskazać na uprawnienia, jakie posiada minister resortowy wobec organów centralnych. Są one określone a art. 34, 34a, 35 ustawy z dnia 8 VIII 1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów. Wśród tych kompetencji można wymienić: powoływanie i odwoływanie kierowników takich jednostek, organizacja kontroli sprawności działania, efektywności gospodarowania, nadzór i kontrola, wydawanie wytycznych i poleceń (mających wiążący charakter).
Terenowe organy administracji rządowej. Do tej grupy należy zaliczyć formalnie wojewodę, organy administracji zespolonej pod zwierzchnictwem wojewody a także organy administracji niezespolonej.
Wojewoda to organ administracji ogólnej w województwie. Jest on przedstawicielem Rady Ministrów w województwie (w tej roli odpowiada on za wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa), a także zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej w województwie. Inne role wojewody sprowadzają się do tego, że jest on także organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego (na zasadach określonych w ustawach o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatu i o samorządzie województwa), organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym.
Pod zwierzchnictwem wojewody nastąpiło zespolenie kilkunastu terenowych organów administracji specjalnej - określonych służb, inspekcji i straży. Wojewoda jako zwierzchnik zespolonej administracji rządowej kieruje nią i koordynuje jej działalność, zapewnia warunki do skutecznego jej działania i ponosi odpowiedzialność za rezultaty jej działania. Do tych organów zaliczyć można m.in. Państwową Straż Pożarną, Policję Państwową, Inspekcję Ochrony Środowiska, Inspekcję Handlową, Inspekcję Sanitarną, Inspekcję Farmaceutyczną, Inspekcję Budowlaną. Kierowników tych organów powołuje wojewoda (za wyjątkiem komendanta wojewódzkiego Policji i komendanta Państwowej Straży Pożarnej). Poza tym zespolenie przejawia się w tym, że organizację wojewódzkiej administracji zespolonej określa statut urzędu wojewódzkiego. Zespolenie uzewnętrznia się również w płaszczyźnie kompetencyjnej: zadania i kompetencje wojewody są wykonywane przez wojewódzkich inspektorów lub komendantów, którzy działają w imieniu wojewody z ustawowego upoważnienia (chyba że działają we własnym imieniu).
Organy administracji niezespolonej to z kolei terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwemu ministrowi oraz kierownicy państwowych osób prawnych i kierownicy innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej na obszarze województwa. Organy te pozostają więc poza zwierzchnictwem wojewody. Organy te wymienione są w załączniku do ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie (Dz. U. nr 91, poz. 577 z późn. zm.). Można tu wymienić m.in.: dyrektorów izb skarbowych, naczelników urzędów skarbowych, inspektorów kontroli skarbowej, dyrektorów okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych, dyrektorów okręgowych urzędów miar i naczelników obwodowych urzędów miar, dyrektorów urzędów morskich, dyrektorów urzędów statystycznych.
Na system administracji publicznej składają się w Polsce ponadto struktury samorządu terytorialnego. Samorząd terytorialny to forma decentralizacji administracji publicznej. W przypadku decentralizacji ustawodawca dzieli kompetencje na poszczególne szczeble struktury organizacyjnej kraju. Organ zdecentralizowany posiada prawem chronioną samodzielność
Konstytucja RP stanowi, że podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina (art. 164 ust. 1). Samorząd terytorialny jest zbudowany na trzech poziomach (gmina, powiat, województwo).
Podział zadań:
własne
zlecone
Zadania własne gmin i powiatów:
szkolnictwo,
służba zdrowia,
samorząd dysponuje majątkiem od Skarbu Państwa, obraca nieruchomościami,
odpowiedzialność za stan dróg
- II - za parki, zieleń miejską,
prowadzenie budownictwa komunalnego, społecznego
zaopatrzenia w media, wodociągi, kanalizację,
Gmina jest najważniejsza bo jest najbliżej obywatela (zasada subsydiarności). Powiat i województwo robią to z czym sobie gmina nie poradzi (zasada pomocniczości). Każda jednostka samorządu terytorialnego to osoba prawna, posiada swe organy.
Gmina to jednostka samorządu terytorialnego powołana ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (tytuł zmieniony na ustawę o samorządzie gminnym przez art. 10 pkt 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1998 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrożeniem reformy ustrojowej państwa (Dz.U.98.162.1126) z dniem 1 stycznia 1999 r). Gmina stanowi wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium, mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Gmina posiada osobowość prawną, wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własna odpowiedzialność; natomiast samodzielność gminy podlega sądowej ochronie. Gmina wykonuje zadania własne (zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej) oraz zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów. Zadania z zakresu administracji rządowej gmina może wykonywać również na podstawie porozumienia z innymi organami administracji rządowej.
Organami gminy są: rada gminy i zarząd gminy.
Rada gminy to organ uchwałodawczy i kontrolny. Do niej należą podstawowe kompetencje zastrzeżone na rzecz samorządu terytorialnego. Rada podejmuje uchwały o różnym charakterze prawnym. Może również kontrolować działalność zarządu i gminnych jednostek organizacyjnych.
Zarząd natomiast to organ wykonawczy. To właśnie na zarządzie spoczywa główny ciężar bieżących prac.
Szczególną rolę sprawuje przewodniczący zarządu gminy - wójt, burmistrz, prezydent miasta. Kieruje on sprawami gminy, reprezentuje ją na zewnątrz i co najważniejsze - może wydawać decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej. Z tego zatem względu można ten podmiot potraktować jako organ gminy. Zresztą jest on tak potraktowany w kodeksie postępowania administracyjnego - art. 5 § 2 pkt 6.
Wójt - wybierany w wyborach powszechnych, jest przełożonym pracowników UG.
W jednostkach pomocniczych gminy działają również ich organy. I tak w sołectwie jest to zebranie wiejskie (organ uchwałodawczy) i sołtys (organ wykonawczy); organem sołectwa nie jest natomiast rada sołecka. W dzielnicy/osiedlu organami są: rada i zarząd, na którego czele stoi przewodniczący.
Współdziałanie gmin na zewnątrz może być realizowane na sposoby:
tworzenie związków międzygminnych (kilka gmin). Związek posiada osobowość prawną, przejmuje zadania od gmin i je realizuje. Może być tworzony na czas określony i nieokreślony.
Stowarzyszenie gmin - rodzaj zrzeszania się obywateli.
Porozumienia - instytucja, która odpowiada rodzajowi umowy.
Sesja - polega na ustalaniu porządku obrad, na sesjach Rada Gminy podejmuje uchwały.
Uchwała - to sposób złożenia oświadczenia woli.
Powiat
Problematykę samorządu powiatowego uregulowano w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. nr 91, poz. 578 z późn. zm.). Powiat to lokalna wspólnota samorządowa, którą tworzą z mocy prawa mieszkańcy powiatu. Powiat posiada osobowość prawną. Samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne (o charakterze ponadgminnym) w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gminy.
Organy powiatu to rada powiatu i zarząd powiatu.
Rada to organ stanowiący i kontrolny. W art. 11 ustawy o samorządzie powiatowym wymieniono 11 spraw, które należą do wyłącznej kompetencji rady powiatu.
Organ wykonawczy powiatu to zarząd ze starostą na czele. Zarząd wykonuje uchwały rady powiatu i zadania powiatu określone przez prawo.
Szczególną role odgrywa starosta, który kieruje bieżącymi sprawami powiatu, reprezentuje go na zewnątrz, i może wydawać decyzje administracyjne w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do powiatu. Art. 5 § 2 pkt 6 kpa określa go jako organ powiat
Województwo natomiast to regionalna wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy województwa. Województwo to także największa jednostka zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej. Podobnie, jak w przypadku gminy i powiatu, województwo posiada osobowość prawną, a jej samodzielność jest prawnie chroniona. Do zakresu działania samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, nie zastrzeżonych ustawami na rzecz innych organów administracji publicznej. Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa, która jest określana przez programy wojewódzkie.
Organami samorządu województwa są: sejmik województwa i zarząd województwa.
Sejmik to organ stanowiący i kontrolny województwa. Do wyłącznej właściwości sejmiku należy m.in. uchwalanie strategii rozwoju województwa oraz wieloletnich programów wojewódzkich, a także "Priorytetów współpracy zagranicznej województwa". Sejmik podejmuje również uchwały w sprawie powierzenia zadań samorządu województwa innym jednostkom samorządu terytorialnego oraz w sprawie uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej.
Zarząd województwa to z kolei organ wykonawczy. Wykonuje on zadania należące do samorządu województwa, nie zastrzeżone na rzecz sejmiku i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych - jest to tzw. domniemanie kompetencji zarządu województwa. Przewodniczącym jest Marszałek.
Szczególną rolę odgrywa przewodniczący zarządu - marszałek województwa. Kieruje on bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz. Może również wydawać decyzje administracyjne w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej. Podobnie jak wójt/burmistrz/prezydent miasta i starosta jest on organem samorządu terytorialnego w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania administracyjnego (5 § 2 pkt 6)
Środki finansowe województwa pochodzą z:
UE, tzw. Środki pomocowe
Kontrakt wojewódzki - umowa zawierana między samorządem wojewódzkim a Radą Ministrów.
Kontrola i nadzór w administracji publicznej.
Kontrola dzieli się na:
wewnętrzną - sprawowaną przez organ administr. swoich jednostek (wobec siebie)
zewnętrzną - wykonywaną przez różne podmioty stojące poza strukturą administracyjną. Kontrolę tą sprawuje Parlament, NIK.....
społeczna - fundacja helsińska
Kompetencje nadzorcze:
środki informacyjno - doradcze - kompetencje umożliwiające sprawdzanie działalności, rolą jest także pomoc fachowa (doradztwo)
środki stricte nadzorcze - kompetencje korygujące - bezpośrednia ingerencja w podmiot nadzorowany
merytorycznie - umożliwiają wpływ na czynności organu nadzorowanego
personalnie - umożliwiają dalsze funkcjonowanie podmiotowi nadzorowanemu
Kryterium kontroli:
legalności - zgodności z prawem
celowości - czy działanie było celowe, rzetelne, zasadne, skuteczne.
Regionalna Izba Obrachunkowa RIO - powołana do kontroli i nadzoru w sprawach finansowych: gmin, powiatów, województw.
Kolegium Regionalne Izb Obrachunkowych - działa w ramach RIO.