GADY

Gady to gromada kręgowców której największy rozkwit przypadł na erę mezozoiczną, z 18 rzędów gadów obecnie żyją tylko cztery, pozostałe wymarły w końcu ery mezozoicznej. Współczesne gady należą do czterech rzędów: żółwie, krokodyle, hatterie i gady łuskonośne, które dzielą się na dwa podrzędy: jaszczurki i węże, łącznie współcześnie żyje do 7000 gatunków.

Skóra gadów jest sucha, z małą ilością gruczołów, pokryta jest rogowymi łuskami. Współczesne gady są zwierzętami zmiennocieplnymi (temperatura ich ciała jest zależna od temperatury otoczenia), natomiast stałocieplnymi były prawdopodobnie niektóre kopalne gady naczelne: pterozaury i dinozaury. Są zwierzętami, w przeważającej liczbie gatunków, lądowymi.

Zapłodnienie wewnętrzne, wykluwający się z jaja osobnik podobny jest do dorosłych, brak formy larwalnej. Jaja składane na lądzie są zabezpieczane przed wysychaniem i zaopatrzone w dużą ilość substancji odżywczych, z dwiema błonami płodowymi. Większość gatunków ma jaja otoczone pergaminowatymi osłonkami, u niektórych są twarde wapienne skorupki np.: u żółwi, krokodyli, gekonów. Gady należą do zwierząt wybitnie ciepłolubnych, najliczniej występują w strefie tropikalnej i subtropikalnej.

Systematyka gadów nie jest ostatecznie ustalona.

Serce zbudowane jest z dwóch przedsionków i komory podzielonej niepełną przegrodą z wyjątkiem krokodyli u których przegroda jest pełna. Gady są jajorodne i jajożyworodne, a nieliczne są żyworodne.

BUDOWA CIAŁA

Budowa morfologiczna: Części ciała - głowa, szyja, tułów, ogon Dwie pary kończyn wolnych typu lokomocyjnego o planie budowy takim samym jak u płazów (jednak występują tu różnorodne rozwiązania - beznogie węże i uskrzydlone pterozaury) Wzmocnienie kośćca i muskulatury Zmiana ustawienia kończyn względem korpusu - częściowe podciągnięcie pod ciało (u żółwi nadal szeroko na boki; u gat. Wodnych przednie kończyny przekształcone w płetwy) Pokrycie ciała: Wielowarstwowy nabłonek rogowaciejący tworzący płytkowate twory zachodzące na siebie dachówkowato Zrogowacenia przyjmują postać łusek albo tarcz część wolna łuski jest pochodzenia naskórkowego, a część zanurzona - łącznotkankowego ciało wielu gadów jest jaskrawo ubarwione brak gruczołów w powłokach ciała (czasami nieliczne zapachowe i jadowe) możliwość przebywania w środowiskach hypertonicznych Szkielet: 1. Osiowy żuchwa gadów zbudowana z licznych kości (6-7) staw żuchwowy tworzy kość stawowa - od strony żuchwy i kość kwadratowa od strony mózgoczaszki uzębienie homodontyczne (u niektórych brak, np.: żółwie -pokrywy rogowe zwane dziobem) czaszka gadów kopalnych połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym odcinek szyjny: pierwszy kręg - dźwigacz (pierścień kostny), którego trzon zrósł się z trzonem drugiego kręgu obrotnika tworząc tzw. wyrostek zębowy (ząb obrotnika); umożliwia to obracanie głową; ogólna liczba kręgów w odcinku szyjnym - 7 kręgosłup gadów dziel się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy piersiowy - kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra sięgają mostka tworząc klatkę piersiową) lędźwiowy - kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra krótsze o ograniczonej ruchomości, nie łączą się z mostkiem) krzyżowy kręgi (2) zlewające się w kość krzyżową (skrócone silnie żebra zrastają się z miednicą) ogon - kręgi oddzielone warstwami tkanki łącznej (w momencie zagrożenia silny skurcz mięśni może doprowadzić do jego oderwania - autotomii) pierwsze gady posiadały kręgi dwuwklęsłe współczesne - przodowklęsłe (wytworzenie stawów jamowych) u żółwi w odcinku szyjnym - tyłowklęsłe 2. Obręczy i kończyn pojawienie się dwunożności (podciągnięcie tylnych kończyn pod ciało i wykształcenie kości skokowej; wzmocnienie stawu biodrowego i miednicy - rozrost kości obręczy miednicowej) możliwość lotu - podstawę powierzchni lotnej tworzył IV-ty palec na którym był rozpięty fałd skórny Układ mięśniowy: zwiększenie masy mięśniowej wzrost liczby włókien mięśniowych pojawienie się mięśni oddechowych umożliwiających poruszanie klatką piersiową Układ oddechowy: powiększenie powierzchni wymiany gazowej (podzielenie płuc na komory pęcherzykowate) usprawnienie mechaniki wietrzenia płuc (rytmiczne ruch klatki piersiowej) u krokodyli i gekonów silne mięśnie krtani - możliwość wydawania dźwięków warany posiadają oskrzela prowadzące do płuc powstałe z rozgałęzień tchawicy Układ krążenia: dwa przedsionki i dwie komory (ale przegroda międzykomorowa jest niecałkowita) zredukowanie zatoki żylnej mniejsze rozmiary krwinek Układ rozrodczy i wydalniczy: nerki - parzyste, fasolowate narządy wytwarzany w nerkach mocz dostaje się do moczowodu wtórnego (powstałego z uchyłka kloaki) u żółwi i jaszczurek końcowy odcinek rozszerza się w pęcherz moczowy nefrony nie kontaktują się z jamą ciała, a jedynie przefiltrowują krew w kłębuszkach naczyniowych silna resorpcja wody przez ściany kloaki gady wydalają kwas moczowy zapłodnienie wewnętrzne prącia ukryte w kloace i tylko podczas kopulacji wynicowywane na zewnątrz duże jaja otoczone skórzastymi osłonkami (niekiedy wysycane węglanami wapnia) jaja bogate w żółtko (brak stadium larwalnego) błony płodowe - owodnia, omocznia i kosmówka nieliczne jajożyworodne, np.: jaszczurka żyworódka i żmija zygzakowata Układ pokarmowy i odżywianie: większość mięsożerna Układ nerwowy i narządy zmysłów: niewielkie mózgowie kresomózgowie znacznie silniej wykształcone i podzielone na półkule międzymózgowie nakrywa w ścianie bocznej następuje rozwój kory nowej - niewielki obszar istoty szarej międzymózgowie w szczytowej części tworzy szyszynkę; powstaje trzecie oko - ciemieniowe śródmózgowie - dobrze rozwinięte móżdżek - pokryty istotą szarą - korą móżdżku rdzeń przedłużony - esowato wygięty - cecha charakterystyczna wszystkich owodniowców 12 par nerwów czaszkowych wzrok - najlepiej rozwinięty zmysł gadów; mechanizm akomodacji ulega zmianie - zmiana kształtu elipsoidalnej soczewki; oko osłonięte przez trzy powieki górną, dolną i pionową - migotkę węch rozwój narządu Jacobsona słuch i równowaga - brak ucha zewnętrznego, w jamie gębowej funkcjonuje kolumienka - kostka słuchowa homologiczna ze strzemiączkiem płazów, trąbka Eustachiusza łączy jamę uch środkowego z gardłem; w uchu wewnętrznym występują trzy kanały półkoliste i niewielki kanał ślimaka, jego centralną część zajmuje płytka sącznotkankowa z leżącym na niej nabłonkiem narządu Cortiego słabo rozwinięte narządy czucia skórnego dobrze rozwinięty narząd smaku - komórki smakowe na języku i podniebieniu Podsumowanie: czworonożność płucodyszność występowanie klatki piersiowej skóra pokryta grubym rogowaciejącym naskórkiem brak gruczołów skórnych dwa obiegi krwi oraz serce zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór, zredukowana zatoka żylna zachowanie dwóch łuków aorty pięć odcinków kręgosłupa czaszka połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym pełna ruchomość głowy żuchwa złożona z kilku kości (do 7), staw żuchwowy tworzą kość kwadratowa i stawowa pojawienie się kory nowej 12 par nerwów czaszkowych zapłodnienie wewnętrzne, pojawienie się błon płodowych brak termoregulacji, ektotermia

3

Tomasz Tomaszewski kl. 2G

---