W skład chem.wody morskiej wchodzą: sole, mikroelementy, rozp.gazy,materia org.mniej lub bardziej rozpuszczona w wodzie.Woda morska jest solanką o przeciętnym zaso. ok. 35‰, czyli 35g soli w kg H2O.W skład soli wchodzą:Cl sodu, Cl magnezu,siarczan Mg,siarczan wapnia,siarczan potasu, węglan wapnia i bromek magnezu. Oprócz soli nieorg.woda morska zawiera większość pierwiastków występujących w przyrodzie w znikomo małych ilościach. Do najważniejszych z nich należą:brom,węgiel,krzem,azot,fosfor,jod,żelazo miedź,ołów,uran,wanad,srebro,złoto,rad.Obok soli imikroelemen ważnym składnikiem chem.są gazy rozp. w wodzie. Najważniejszymi są O2 i CO2 mają one wpływ na życie w morzu i w oceanie.Ważnymi składnikami wody morskiej są aminokwasy i kw.tłuszczowe,węglowo dany, witaminy, enzymy i antybiotyki pochodzące z przemiany materii i rozpadu ///Pow,objęt.,połaczenia.Oceany od południa połączone są wielkim pierścieniem wód oceanicznych okalających konty nent Antarktydy zwany Wielkim Oceanem Połud.Natomiast od północy oceany połączone są M. Arktycznym.Granice między oceanami w głównym zarysie wyznaczają kontynenty.Powierzchnia:Spokojny 165,25 - 179,68 z morzami Atlan tycki 82,22-106,20 Indyjski 73,44 - 74,92 Wszechocean 320,91 - 360, 80 Objętość: Spokojny 707,555 - 723,699 z morzami Atlan tycki318,078-352,827 Indyjski 291,030-291,945 Wszechocean 1,316,663 -1,368,471/// Morza wcho dzące w skład poszcz.oceanówMorze to akwen będący czę ścią oceanu, zwykle przylegający do lądu,oddzielony od otwa rtego oceanu półwyspem, wyspą lub archipelagiem wysp, podwodnym wzniesieniem,itp.Atlantyk: M.Baffina, M.Labra dorskie,M.Grenlandzkie,Norweskie,Północne, Irlandzkie, Cel tyckie,Wedella,Śródziemne,Liguryjskie,Wreńskie, Jońskie Adriatyckie,Egejskie,Marmara, Czarne,Azowskie,Barentsa, Białe,Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie,Czukockie Beuforta,Lincolna, Arktyczne,Karaibskie,Bahama,Bałtyckie O.Spokojny:Żółte,Japońskie,Ochockie, Beringa, Bellinghausena, Amundsena,Rossa,Tasmana,Fidżi,Koralowe, Salomona, Nowogwinejskie, Filipińskie, Jawajskie,Bali,Celebes, Sulu, Flores Sawu,Banda,Seram,Halmahera,Moluckie O.Indyjski: M.Arabskie,Lakszadiwskie,Andamańskie,Timorskie, Ara- fara,Mowsona,Davisa,Mac Keenziego,Czerwone Bałtyk liczy około 400 tys. km2, jest wiec morzem małym, równym w przybliżeniu 1/900 części wód wszechoceanu.Jest również morzem płytkim o głębokości wynoszącej przeciętnie 55m a maksymalnie niewiele przekraczającej 250m w najrozleglejszych swych basenach Gotlandzkim i Botnickim. W pewnym stopniu odbiega on swym charakterem od pełnych,otwartych mórz, głównie z powodu małej głębokości, słabego zasolenia wód i śródlądowego zasolenia.Bałtyk jest morzem śródziemnym półno Europy.Otoczony Półwyspem Skandynawskim i brzegami środkowej i wschodniej Europy, pozostaje w łączno ści z wodami wszechoceanu przez skomplikowany rejon cieś nin, jakimi są Bełty,Sund,Kattegat, Skagerrak;W oparciu o topografię dna i zarysy brzegów wyróżnić można w Bałtyku trzy główne baseny: południowy-Basen Bornholmski,środkowy-Basen Gotlandzki i Basen Botnicki///Gęstość wody mor skiej-zależy nie tylko od temp.,ale także od zasolenia. Gęst- ość wody morskiej zwiększa się także wraz z rosnącym z głębokością ciś.hydrostatycznym///Wielkie formy dna ocea nicz-Szelf-to stosunkowo płytkowodna, przylegająca do lądu część dna morskiego będąca w sensie strukturalno-geologi-cznym jego przedłużeniem,względnie wyrównana, w większo ści przypadków z reliktową rzeźbą subaeralną,świadczącą o stosunkowo niedawnym zatopieniu przez morze przybrzeżnego lądu. Powierzchnia to 7,8% pow. dna oceanu.Stok kontynentalny - względnie wyrównana powierzchnia szelfu kończy się wyraźnym załamaniem i przechodzi w bardziej stromo nachylone dno, nazywane stokiem lub skłonem konty nentalnym. Rozpoczyna się na krawędzi szelfu i sięga od 2 do 3,5 tys. metrów głębokości,średnie nachylenie waha się od 4 do 7'. Zdarzają się również stromizny o nachyleniu do 30'.Podłoże stoku kontynentalnego - wał utworzony z osadów opadających po stoku.Łoże oceanu - ok. 80% powierzchni dna oceanu. Występują wzniesienia, obszary płaskie i równiny. Baseny oceaniczne-o głeb.3000-6000m,oddzielone od siebie grzbietami i wzniesieniami zajmują 73,1% powie- rzchni morskiej.Te abysalne równiny o dużych rozmiarach są szczególnie dobrze rozwinięte w zach.części Atlantyku, nato miast we wschodniej części są wprawdzie liczne,ale też znacznie mniejsze.Rów oceaniczny - są to szczeliny zwykle łukowatego kształtu, których głębokość przekracza 6000m. Zazwyczaj towarzyszą łukom wyspowym po ich zewnętrznej stronie. Zajmują 1% dna oceanu - występują tam gdzie są silne ruchy tektoniczne lub wulkaniczne.///Małe formy dna oceaniczne-Pojedyncze góry podwodne i guyoty- pojedyncze góry podwodne podnoszą się z dna na wysokość 1-5km.Mają one grzbiety niewyrównane,zazwyczaj kopulaste,co świad- czy o tym,iż nigdy nie osiągnęły powierzchni morza.Guyoty to samotne góry podwodne charakter.zupełnie płaskie szczyty ścięte niegdyś falami,gdy góra wystawała ponad poziom morza.Góry podwodne jak i guyoty są podmorskimi stożkami wulkanicznymi. Stoki ich są bardziej strome niż na lądzie,gdyż krzepnięcie lawy w morzu było szybsze.Guyoty pokryte są najczęściej utworami koralowymi.Im guyoty są starsze tym znajdują się głębiej.Wokół podstawy tych stożków wy- tworzyły się większe obniżenia w dnie morskim,co świadczy o wgniataniu dna na skutek ciężaru stożka.Na Pacyfiku znajduje się ok.10 000górpodwodnych i guyotów.Rafy koralowe i atole-zajmują ok.10mln km2 dna wszechoceanu,przeważnie w morzach ciepłych w pasie równikowym. Rozwój raf i atoli zależy przede wszystkim od głębokości, temp.wody,zasolenia i dopływu wód rzecznych.Najlepiej rozwijają się korale w przypowierzchniowej warstwie wody do głęb.50m,w czystej wodzie.Atole są najbardziejpospolitym typem raf koralowych i występują przede wszystkim na Pacyfiu.Atoli jestok.330,z czego ponad połowa przypada na archipelag Tuamotu.///Osady denne,char-Dno mórz i oceanów pokrywa gruba warstwa osadu,powstała na skutek trwającej wiele milionów lat sedymentacji produktów pocho dzenia mineralnego i organicz.Jej grubość wynosi od kilku dziesięciu do kilkuset metrów.Biorąc za podstawę genezę osadów,wyróżnia się osady litogeniczne, biogeniczne,kosmo geniczne i hydrogeniczne.///Osady litogeniczne-to główneprodukty wietrzenia i rozdrabniani skał.Pod względem ilościowym przeważają one zdecydowanie nad pozostałymi rodzajamiosadów.Najwięcej zwietrzałych,drobnych cząste czek skalnych nanosi wiatr oraz dostarczają rzeki.Materiał osadowy odkłada się głównie w pobliżu brzegów,skąd tran sposrtują do prądy morskie.Im dalej od brzegu ,tym rozmiary ziarn są mniejsze.Osady litogeniczne występują głównie wstrefie szelfu i na skłonie kontynentalnym.Dość grubą war stwą zalegają także u podnóża skłonu kontynentalnego, zsu wając się po jego pochyłości,bądź opadając jako składnik prądów zawiesinowych.///Osady biogeniczne-są pochodzenia organicznego i zawierają głównie węglan wapnia (CaCO3)oraz krzemionkę(SiO2) stanowiące w przeszłości podstawowy składnik okryw organizmów roślinnych i zwie rzęcych.Węglan wapnia to pozostałość po otwornicach,a krze mionka-po okrzemkach i promienicach Związki te wykorzystywały także niektóre grupy glonów.Najgrubszą warstwę osady te tworzą w głębokich partiach oceanów.///Osady hydrogeniczne-powstały w wyniku reakcji chem., zachodzących w wodzie.Wiele z nich tworzy konkrecje polimetaliczne - niereguralne grudki o średnicy od 2do12cm.Niektóre zawierają bardzo cenne i poszukiwane metale (np. miedź, ni-kiel,mangan.molibden,złoto,wolfram,wanad,kobalt) Przeszkodą uniemożliwiającą ich wydobywanie jest zbyt duża głębokość na jakiej zalegają(4000-6000m).///Metody ozna- czania zas.wody.morskiej-W dowolnej próbie wody ocea- nicznej jony występują w stałych wzajemnych proporcjach, co umożliwia oznaczenie zasolenia na podstawie pomiaru stężenia tylko jednego składnika, zazwyczaj jest to jon chlor kowy, a ze względu na to, że składniki soli mają gęstość większą od wody, gęstość wody oceanicznej zwiększa się wraz ze wzrostem zasolenia. Metody oznaczania zasolenia wody morskiej:przez odparowanie, za pomocą kaloryme tru, aerometrem, metodą chemiczną(azotan srebra 5‰ = 1, 8 0655xCl‰),za pomocą salinometru (na powierzchni wody),za pomocą sondy hydrologicznej CTD (w głębi) ///Powierzchniowe zasolenie zmienia się wraz z szerokością geograficzną od poniżej 35‰ w strefie równikowej, do ponad 36‰ w szerokościach zwrotnikowych i poniżej 34‰ w szerokościach arktycznych. Ma na to wpływ ilość opadów atmosferycznych i intensywność parowania z powierzchni wody. Średnie zasolenie oceanów:Atlantyk -35,4‰ , Pacyfik - 35‰, Indyjski - 34,8‰.Zasolenie w warstwie powierzchniowej jest ściśle związane z procesem parowania i wraz z jego zwiększeniem się występuje wzmożona koncentracja soli.///Rozkład zasolenia w morzach- W rozkładzie zasolenia udział mają także prądy powierzchniowe i głębino- we, przenosząc olbrzymie masy wód, powodują mieszanie się ich, zapobiegając powstawaniu obszarów o narastającym lub malejącym zasoleniu. Dzięki temu od lat utrzymuje się na kuli ziemskiej stały dla poszczególnych stref klimatycznych stopień zasolenia wód oceanicznych. Zmiany zasolenia nastę pują wraz z głębokością. Sięgają one kilkuset metrów i nie przekraczają 1‰. W strefie równikowej np. zasolenie na głę bokości 1000m jest większe zaledwie o 0.5‰ niż w wodach powierzchniowych, a w strefie podzwrotnikowej różnica ta wynosi 0,8‰. Głębokość na której kończą się zmiany zaso lenia nazywamy na haloklinią.Zasolenie Bałtyk - zasolenie zmniejsza się stopniowo od cieśnin Duńskich 18‰ aż do wschodnich części zatoki Fińskiej 1 ‰. Termiczna i zaso leniowa struktura wód jest wielowarstwowa. Wyróżnia się górną izohalinową warstwę wód wysłodzonych i dolną izoter miczną warstwę wód pochodzenia oceanicznego./// Źródła ciepła wody mors- Głównym źródłem ciepła powierzchniowej warstwy wody jest promieniowanie słoneczne. Średnia roczna temperatura wód powierzchniowych oceanu wynosi 17,4'C (na półkuli N 19,2'C, na półkuli S 16'C) i jest o trzy stopnie wyższa od temperatury lądów. Wody powierzchniowe Pacyfiku mają średnią roczną temperaturę 18,3'C. Indyj skiego 17'C i Atlantyku 16,9'C. Wartość średniej rocznej temperatury wód powierzchniowych zmienia się od +35'C w zatokach i morzach strefy równikowej do -1,9'C w morzach strefy polarnej.///Właściw.cieple wody morskiej-różnią się w małym stopniu od właściwosci wody destylowanej. Doty-czy to np.wsp.rozszerzalności objętościowej(dla wody mors kiej jest on nieco wyższy niż dla destylowanej),przewodnic- twa cieplnego i ciepła właściwego(obie wielkości dla wody morskiej są nieco niższe niż dla wody destylowanej) Ciepło właściwe wody morskiej można obliczyć za pomocą empiry cznego wzoru podanego przez Kuwaharę: c=1,005-S+ 0,000 1098 S2- 0,000001324 S3,w którym to wzorze S oznacza zasolenie wody.Wreszcie ciepło parowania wody morskiej w przedziale temperatur pomiędzy 00 a 300C określa wzór Q=596-0,52t (cal/gram), w którym t jest temperaturą wody ///Bilans cieplny-Ilość ciepła jaką woda morska pobiera i oddaje, biorąc od uwagę całość wód oceanicznych w średnim rocznym ujęciu równoważy się, czyli suma zysków i strat odpowiadają sobie. Pobieranie ciepła polega na absorpcji energii promieniowania słonecznego i bezpośrednim przeję- ciu od atmosfery, kiedy jej temperatura jest wyższa od temp wody. Dopływ innej energii cieplnej jest znikomy i pochodzi z kondensacji pary wodnej, ciepła płynącego z wnętrza ziemi i ciepła tarcia płynącej wody, ciepła pochodzącego z proce- sów biochemicznych i innych.Wszystkie najważniejsze pro- cesy odbierania i oddawania ciepła zachodzą na powierzchni wody. Qs=Qr+Qe+Qn Qs-oznacza ilość ciepła otrzymywanego przez wodę z promieniowania Słońca i tła nieba,Qb-ilość ciepła oddawanego atmosferze na skutek wypromieniowania, Qh-ilość ciepła oddawanego przez wodę drogą unoszenia do atmosfery,a Qe-ilość ciepła oddawanego atmosferze na skutek parowania wody.Powierzchnia wody morskiej otrzymuje ciepło(Qs)głównie drogą absorpcji promieniowania słonecznego, szczególnie promieni czerwonych i podczerwonych, których natężenie może się zmieniać dość znacznie w zależ ności od pór roku. pewne ilości ciepła dostarczają również takie źródła jak niektóre procesy chemiczne i przemiany promieniotwórcze pierwiastków radioaktywnych zawartych w wodzie morskiej oraz lokalnie procesy adiabatyczne. //////Przyrządy do pomiaru temp.wody-Butle Nansena i termometry odwracalne.Do butli Nansena przytwierdzone są meta lowe rury do umieszczania w nich termometrów odwracalnyc Jeden z termometrów osłonięty jest przed działaniem ciś.hyd rostatycznego szklaną rurką,drugi zaś nieosłoniety i służy jako głębokościomierz.Termometry odwracalne mają zbiorni ki rtęci na obydwu końcach(większy u dołu,mniejszy u góry) połączone ze sobą kapilarną rurką wyskalowaną co 0,10C na termometrze głównym i co 1,00C na termomet. Pomocnicznym .Batytermografy mają czujniki mechaniczne i sondy elektroniczne.///Proces zamarzania wody-Powstawanie lodu zależy od warunków cieplnych i zasolenia wody.Przy prze- ciętnym zasoleniu 35‰ woda zamarza w temperaturze -1,9'C. W wyniku ochłodzenia i wzrostu zasolenia wody podczas zamarzania wzrasta gęstość wody tak dalece, że na- stępuje opadanie wody w głąb i w obszarach antarktycznych i arktycznych formuje się w ten sposób woda przydenna, która przemieszcza się dalej ku innym basenom. ///Lody pochodzenia morskie-to góry lodowe schodzące do morza z lądolodu i lód morski(pak lodowy)powstający z bezpośredniego zagrzania morza. Góry lodowe-to wielkie bryły lodu pochodzenia lodowcowego dryfujące w wodach oceanów. Powstają one na skutek odłamywania się, sięgających daleko w morze lub zwisających z wysokich brzegów jęzorów lodowców. Większość gór lodowych „rodzi się” w okresie letnim./Lód morski tworzy się w wyniku zamarzania wierzchniej warstwy mórz. Oprócz niego na morzach i oceanach występuje lód rzeczny i lód lądowy///Pochodzenie gazów w wodzie-głównymi składnikami gazowymi wody morskiej są azot(ok.64%) i tlen (ok.34%).Spośród innych gazów w największych ilościach występuje CO2 i siarkowodór .Największe znaczenie z gazów znajdujących się w wodzie ma tlen, dzięki któremu istnieje w niej życie oraz przebiegają procesy utleniania i gnicia obumarłych szczątków organicznych. W oceanach najwięcej tlenu zawierają zimne wody podbiegunowe. Wraz ze wzrostem temp., w miarę zbliżania się do równinka jego ilość stopniowo maleje. Z innych gazów występujących w wodach morskich na uwagę zasługuje siarkowodór. Gaz ten powstaje w wyniku beztlenowego rozkładania substancji białkowych zawartych w opadających szczątkach organicznych. Przy jego dużej koncentracji, spowodowanej brakiem pionowej wymiany wód, przy dnie tworzy się środowisko beztlenowe i życie zamiera./// Rozp. gazów w wodzie-zdolność rozpuszczania gazów przez wodę zależy od jej temp., zasolenia oraz ciś. atmosferycznego wzrost temp., i zasolenia wody a mniejsza jej zdolność do rozp. gazów, natomiast zwiększa ją wzrost ciś. atmosferyczne. /Rozkłady tlenowe (poziome, pionowe) PION-rozmieszczenie O2 w oceanie(w strefie wód ciepłych i zimnych)najwięcej jest na powierzchni ale wystep. też na większych głębokościach O2 dostaje się na duże głębokości na skutek przemieszczania się zimnych warstw wody do biegunów.///Akustyka środowi wodnego-właściwości akustyczne wody morskiej w niewielkim stopniu zależne są od jej zasolenia, odgrywają one jednak ważna rolę w całokształcie właściwości fiz. wody i procesów w niej zachodzących. Woda jest ośrodkiem bardzo dobrze przewodzącym fale akustyczne. Prędkość tych fal w wodzie znacznie przewyższa prędkość głosu w powietrzu.//// Podstawy teorii falowania-Falowanie jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech mórz i oceanów. Jest ono zjawiskiem niezmiernie istotnym dla nawigacji, budownictwa morskiego, ochrony brzegów(umacnianie wybrzeża przez be- tonowe klocki. Morze nie tylko „odgryza ląd” ale także dobudowuje niski ląd np. mieżeja Wiślana. Falowanie jest specyficznym rodzajem ruchu cząsteczki wody związanym z siłą ciężkości i lepkością wody. Tworzą się w ten sposób siły tarcia a te z kolei wzbudzają określone ruchy cząsteczek wody.Tak powstają fale poprzeczne na powierzchni wody zwane też falami powierzchniowymi .Inny jest mechanizm powstawania f. podłużnych wywołanych podwodnymi trzęsieniami ziemi, drganiami akustycznymi.///Falowanie powierzchniowe jako ruch cząsteczek-falowanie morza to zaburzenie powierzchniowej warstwy wody objawiające się wielo krotnym jej odkształceniem w pionie. Podczas falowania poszczególne fale przesuwają się po powierzchni, natomiast cząsteczki wody biorące udział w tym procesie wykonują ruchy po orbitach. ////Granulometria osadów-podział osadów morskich opiera się na średnicy ich ziarn oraz stopniu spoi- stości.Wyróżnia się osady grubookruchowe,luźne sypkie i spoiste.Do osadów grubookruchowych zalicza się: Ⴗbloki-odłamki skał(ponad100cm.śred);Ⴗgłazy-duże,średnie i drobne (10-100cm),Ⴗkamienie i otoczaki-duże średnie i drobne(1-10) wypełniają one często,podobnie jak żwiry,piaski i inne osady przestrzenie pomiędzy blokami i głazami,Ⴗżwiry-grube(5,0- 10mm),średnie(2,5-5,0mm)drobne(1,0-2,5mm)Do osadów luźnych sypkich zalicza się Ⴗpiaski-grube(0,5-1,0mm)średnie (0,25-0,5)drobne(0,1-0,25) piasek pylasty(0,05-0,1mm)Do osadów spoistych zalicza się Ⴗpiasek mulisty(0,10-0,25mm) muł piaszczysty(0,05-0,1)muł drobny(0,01-0,05mm)muł gli- niasty(poniżej 0,01mm)///Rozkład termiczny w Bałtyku-bardzo zróżnicowanymi warunkami termicznymi cechuje się M.Bałtyc.,którego rozciągłość południkowa wynosi ponad 1000km.Latem w jego części południowej temp.wody prze- kracza 180C,natomiast z Zatoce Botnickiej sięga zaledwie 10-130C.Podobnie jest zimą-podczas gdy w części południowej wynosi ona 2-30C,to na północy morze to jest już z reguły zamarznięte.///Rozkład termiczny w morzach-O temp.wód morskich decyduje głównie szerokość geograficzna i warunki lokalne.Najcieplejsze są morza śródziemne niskich szeroko- ści geograficznych.W położonym w głębi kontynentu M.Czer wonym temp.wody sięga latem 320C,a zimą 250C.W zatoce Perskiej latem wynosi 300C,a zimą 220C.Nieiwle niższe temp. mają niektóre rozgrzane i płytkie zatoki szerokości podzwrot- nikowych.Najchłodniejsze jest M.Arktyczne i morza przylega jące do Antarktydy./// Fale tsunami są to ogromne, pojedyn- cze, kilkunastometrowej wysokości fale wywołane najczęś- ciej przez trzęsienia ziemi, albo wybuchy podwodnych wulka nów. Fale inaczej zwane sejsmicznymi powodują docierając do brzegu kontynentów ogromne zniszczenia. Fale cyklo nalne spowodowane są wirami powietrza o dużej prędkości do 200 km/h. Najczęściej występuje między 5 a 20' szeroko- ści geograficznej obydwu półkul. Falowanie to jest złożone ze względu na występowanie ruchu wirowego i postępowego. Fale tworzą się w oku cyklonu, krzyżują się , nachodzą na siebie, a po opuszczeniu jego rozchodzą się powoli zamiera- jąc.///Falowanie powierzchniowe ruch cząsteczek-Falowa- nie morza to zaburzenie powierzchniowej warstwy wody obja wiające się wielokrotnym jej odkształcaniem w pionie.Podcz falowania poszczególne fale przesuwają się po powierzchni, natomiast cząsteczki wody biorące udział w tym procesie wykonują ruchy po orbitach.///Ruch cząst.wody na wodzie głebokiej-Podczas falowania na głębokiej wodzie cząsteczki wody poruszają po orbitach kołowych,ustawionych pionowo i równolegle do kierunku przemieszczania się fal.Kierunek tych cząsteczek wody jest zgodny z kierunkiem fal.Najwię- ksze ruchy kołowe wykonują cząsteczki na orbicie najwyższej,stanowiącej grzbiet fali.Wraz z głębokością średnice orbit maleją i na określonej głębokości,zależnej od długości fali,falowanie zanika.///Rodzaje pływów-Pływ-okresowe wznoszenie się i opadanie powierzchni oceanu i zbiorników z nim połaczonych,wynikające z przyciągania grawitacyjnego Księżyca i Słońca.Siła przyciągająca jest równomiernie rozło żona na powierzchni Ziemi.Pływ dobowy-gdy w okresie doby raz pojawia się woda wysoka i raz niska,są obserwowane głównie na O.Spokojnym u wybrzeży Azji i Nowej Gwinei.Występują one również w Zat.Meksyk.Ich okres wy- nosi 24h i 50min.P.półdobowy-odznacza się dwoma wysoki- mi i dwoma niskimi poziomami wody w ciągu doby, wysoko ści kolejnych wysokich lub niskich poziomów wody są sobie w przybliżeniu równe.W poszczególnych punktach pływy osiągają wysokości wyższe lub niższe zależnie od sekwencji pływów syzygijnych i kwadraturowych,kolejne pływy wyso- kie i niskie mogą więc różnić się od siebie.P.półdobowe wy- stępują często wzdłuż atlantyckiego wybrzeża USA.Ich okre wynosi 12h i 25min.P.mieszany-może mieć charakter zarówno pł.półdobowych jak i pł.dobowych. Nierówność dobowa może osiągnąć różne wartości dla kolejnych pły- wów wysokich i niskich.Pływy mieszane mają zwykle okres 12h i 25min co odpowiada pływom półdobowym mogą jednak mieć również okresy dobowe.Jest to pływ najbardziej powszechny na kuli ziemskiej występuje on m.in.wzdłuż zachodniego wybrzeża USA,Japonii.P.księży- cowy-składowa pływu wywołana działaniem siły przyciągania Księżyca P.słoneczny-składowa pływu wywo- łana przyciąganiem mas wodnych przez Słońce. P.kwadra- turowy-pływ o minimalnej wysokości, występujący wów- czas gdy Księżyc znajduje się w kwadraturze( na osi prosto padłej do linii łączącej Ziemię za Słońcem)w pierwszej i trzeciej kwadrze.P.równikowy-pojawiający się dwukrotnie w miesiącu gdy Księżyc znajduje się nad równikiem chara- kteryzuje się minimalną nierównością dobową.P.syzygijny- pływ o maksymalnej wysokości,występuje co dwa tygodnie gdy Księżyc jest w nowiu lub w pełni P.tropikalny-pływ występujący dwukrotnie w ciągu miesiąca,kiedy położenie Księżyca wykazuje maksymalną deklinację północną lub południową w stosunku do równika.Występuje w strefach tropikalnych gdzie pływy ociągają różnice dobowe.///Klasy fikacja mórz w zależności od połaczenia z oceanem-Ze względu na usytuowanie w stosunku do lądu,wyróżnia się morza przybrzeżne i śródziemne.Morza przybrzeżne przyle- gają z jednej strony do lądu a z drugiej łączą się bezpośrednio z wodami oceanu.Wśród nich wyróżnia się morza otwarte i zamkniete.Morza otwarte(np.M.Norweskie i M. Arabskie)przechodzą bezpośrednio w ocean,a zamknięte(m.in.M.Karaibskie,M.Japońskie,i M.Ochockie)oddziela od otwartego oceanu np.wyspa,półwysep lub kilka wysp. Morza śródziemne są natomiast otoczone lądem i tylko cieśniny łączą je z otwartym oceanem.Właściwości fizycz- ne ich wód różnią się od właściwości wód oceanicznych. Morza śródziemne znajdujące się w granicach tego samego kontynentu są nazywane morzami wewnątrzkonty.(np.M. Bałtyckie,M.Czarne lub M.Azowskie)natomiast położone między dwoma kontynetnami-morzami międzykontyn(m.in. M.Śródziemne i M.Czerwone)///Ruch cząsteczek wody na wodzie płytkiej-płytkowodzie to pojęcie względne i oznaczaakwen,którego głębokość jest mniejsza od połowy dł.fali.Płytkowodziem dla długich fal oceanicznych mogą być np.wody,które są głębokie dla fal wiatrowych.Gdy fala znajdzie się na płytkowodziu,kołowy ruch cząsteczek po orbitach zmienia się na eliptyczny.Ilość odkształconych orbit zależy od długości fali i głębokości wody.Największym odkształceniom ulegają orbity znajdujące się najniżej,a cząsteczki będące tuż przy dnie wykonują jedynie poziome ruchy oscylacyjne.Na płytkowo- dziu oprócz zmian w kształcie orbit,następuje także zmiany zewnętrznych parametrów fal.Stają się one krótsze i zwiększa się wysokość ich części grzbietowej w stosunku do całkowitej wysokości W efekcie znacznie wzrasta ich stromość.W wyniku tarcia o dno zmniejsza się także ich prędkość,a część fal zostaje dopędzona i pochłonięta przez inne fale.///Zmiany zachodzące w fali w strefie przybrzeżnej-W płytkiej strefie przybrzeżnej często następuje załamywanie się fal-tarcie o dno powoduje,że dolne ich części nie nadążają za górnymi i te,tracąc oparcie,opadają do przodu.Zjawisko to nosi nazwę przyboju,a strefa gdzie się to odbywa-strefy przyboju.W strefach przyboju o małym spadku występuje załamanie spływowe-napływające fale tracą energię na długim odcinku,a woda na ich czele tworzy wał o niewielkiej tylko wysokości.Niekiedy obserwuje się dwie strefy przyboju-jedną dalej od brzegu na pograniczu wody głębokiej i płytkiej i drugą bliżej niego,w miejscu gdzie uspokojona już nieco fala wchodzi na płyciznę.Na pełnym morzu zjawisko podobnego jak w strefie przyboju załamywania fal zdarza się podczas silnych sztormowych wiatrów,kiedy to górne części fal nie tylko mają większą prędkość niż dolne,ale są także rozrabniane i porywane przez wiatr.Niekiedy prędkość wiatru jest tak duża,że porywane cząsteczki wody,pędząc nad wzburzoną powierzchnią,wywołując wrażenie zamieci śnieżnej. -1- 1.Wszechocean to całość wód oceanicznych na kuli ziemskiej wraz z przyległymi do nich morzami. Z 510 mln km2 pow. globu zajmuje ona 361 km2, co stanowi 71%. Na półkuli półno. przypada na nie 61%, a na połud. aż 81% powierzchni.2.W skład chem. wody morskiej wchodzą:sole,mikroelementy,rozp. gazy,materia org.mniej lub bardziej rozpuszczona w wodzie. Woda morska jest solanką o przeciętnym zasoleniu ok. 35‰, czyli 35g soli w kg H2O.W skład soli wchodzą:chlorek sodu,chlorek magnezu,siarczan magnezu,siarczan wapnia,siarczan potasu, węglan wapnia i bromek magnezu.Oprócz soli nieorg.woda morska zawiera większość pierwiastków występujących w przyrodzie w znikomo małych ilościach. Do najważniejszych z nich należą:brom,węgiel,krzem,azot,fosfor, jod,żelazo,miedź,ołów,uran,wanad,srebro,złoto,rad.Obok soli i mikroelemen ważnym składnikiem chem. są gazy rozp. w wodzie.Najważniejszymi są O2 i CO2 mają one wpływ na życie w morzu i w oceanie.Ważnymi składnikami wody morskiej są aminokwasy i kw.tłuszczowe,węglowodany,witaminy, enzymy i antybiotyki pochodzące z przemiany materii i rozpadu.3.Falowanie to zaburzenie powierzchniowej warstwy wody objawiające się wielokrotnym jej odkształceniem w pionie.Podczas falowania poszczególne fale przesuwają się po powierzchni,natomiast cząsteczki wody biorące udział w tym procesie wykonują ruchy po orbitach.Rodz. ruchu fal:południowy,poprzeczny,orbitalny. Rodz. fal:głębokowodna-występuje na głębokości większej od połowy długości fali.Płytkowodna - występuje na głębokości płytszej od połowy długości fali. Parametry fali:prędkość - długość drogi przebytej przez nią w jednostce czasu, długość-odległość pomiędzy dwoma sąsiadującymi z sobą grzbietami,okres - oznacza upływ czasu pomiędzy przejściem dwóch kolejnych grzbietów fali, stromość-stosunek jej wysokości do długości,amplituda,wysokość - to różnica wysokości pomiędzy doliną, a grzbietem,kierunek,front - to prosta przebiegająca wzdłuż grzbietu fali i prostopadła do jej kierunku ruchu,częstotliwość - to odwrotność okresu fali (liczba fal w określonym czasie) 4..Oceany od południa połączone są wielkim pierścieniem wód oceanicznych okalających kontynent Antarktydy zwany Wielkim Oceanem Południowym. Natomiast od północy oceany połączone są Morzem Arktycznym.Granice między oceanami w głównym zarysie wyznaczają kontynenty. Powierzchnia:Spokojny 165,25 - 179,68 z morzami Atlantycki 82,22 - 106,20 Indyjski 73,44 - 74,92 Wszechocean 320,91 - 360, 80 Objętość: Spokojny 707,555 - 723,699 z morzami Atlantycki 318, 078 - 352, 827 Indyjski 291, 030 - 291, 945 Wszechocean 1,316,663 - 1,368,471 2.W dowolnej próbie wody oceanicznej jony występują w stałych wzajemnych proporcjach, co umożliwia oznaczenie zasolenia na podstawie pomiaru stężenia tylko jednego składnika, zazwyczaj jest to jon chlorkowy, a ze względu na to, że składniki soli mają gęstość większą od wody, gęstość wody oceanicznej zwiększa się wraz ze wzrostem zasolenia. Metody oznaczania zasolenia wody morskiej:przez odparowanie, za pomocą kalorymetru, aerometrem, metodą chemiczną (azotan srebra 5‰ = 1,80655 x Cl‰), za pomocą salinometru (na powierzchni wody), za pomocą sondy hydrologicznej CTD (w głębi) 3. Parametry fali: prędkość - długość drogi przebytej przez nią w jednostce czasu, długość - odległość pomiędzy dwoma sąsiadującymi z sobą grzbietami, okres - oznacza upływ czasu pomiędzy przejściem dwóch kolejnych grzbietów fali, stromość - stosunek jej wysokości do długości, amplituda, wysokość - to różnica wysokości pomiędzy doliną, a grzbietem, kierunek, front - to prosta przebiegająca wzdłuż grzbietu fali i prostopadła do jej kierunku ruchu, częstotliwość - to odwrotność okresu fali (liczba fal w określonym czasie) .
3. Morze to akwen będący częścią oceanu, zwykle przylegający do lądu, oddzielony od otwartego oceanu półwyspem, wyspą lub archipelagiem wysp. Atlantyk: M. Baffina, Labradorskie, Grenlandzkie, Norweskie, Północne, Irlandzkie, Celtyckie, Wedella, Śródziemne, Liguryjskie, Wreńskie, Jońskie, Adriatyckie, Egejskie, Marmara, Czarne, Azowskie, Barensa, Białe, Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie, Beuforta, Lincolna, Arktyczne, Karaibskie, Bahama, Bałtyckie O. Spokojny: Żółte, Japońskie, Ochockie, Beringa, Bellinghausena, Amundsena, Rossa, Tasmana, Fidżi, Koralowe, Salomona, Nowogwinejskie, Filipińskie, Jawajskie, Bali, Celebes, Sulu O. Indyjski: M. Arabskie, Lakszadiwskie, Andamańskie, Timórskie, Arafara, Mowsona, Davisa, Mac Keenziego, Czerwone 2.Powierzchniowe zasolenie zmienia się wraz z szerokością geograficzną od poniżej 35‰ w strefie równikowej, do ponad 36‰ w szerokościach zwrotnikowych i poniżej 34‰ w szerokościach arktycznych. Ma na to wpływ ilość opadów atmosferycznych i intensywność parowania z powierzchni wody. Średnie zasolenie oceanów: Atlantyk - 35,4‰, Pacyfik - 35‰, Indyjski - 34,8‰ 3.Zjawisko falowania opiera się na trochoidalnej teorii falowania. Większość fal powstaje na skutek tarcia pomiędzy wodą i wiatrem wiejącym nad jej powierzchnią. Tarcie to wprawia wodę w ruch w wyniku czego powstaje fala, która wznosi się tym wyżej, im siła wiatru jest większa. Występują również fale powstałe na skutek podwodnego trzęsienia Ziemi, wybuchu wulkanu, lub podwodnych osuwisk (tsunami). Fale powstają również w następstwie oddziaływania pływów. -4- 1.Morza dzielimy na: przybrzeżne (zewnętrzne, przyległe, poboczne, skrajne) z jednej strony do lądu, a z drugiej łączą się z oceanem - morza otwarte(Norweskie, Arabskie), zamknięte(Karaibskie, Japońskie, Ochockie, oddzielone np. wyspą, półwyspem lub kilkoma wyspami) Śródziemne są otoczone lądem i tylko cieśniny łączą je z otwartym oceanem. Morze wewnątrzkontynentalne np. M. Bałtyckie, Czarne, Azowskie. Morza międzykontynentalne np. Śródziemne, Czerwone. Wyróżniamy również morze wydzielone z wód oceanu przebiegiem prądów morskich np. M. Sargassowe 2.W rozkładzie zasolenia udział mają także prądy powierzchniowe i głębinowe, przenosząc olbrzymie masy wód, powodują mieszanie się ich, zapobiegając powstawaniu obszarów o narastającym lub malejącym zasoleniu. Dzięki temu od lat utrzymuje się na kuli ziemskiej stały dla poszczególnych stref klimatycznych stopień zasolenia wód oceanicznych. Zmiany zasolenia następują wraz z głębokością. Sięgają one kilkuset metrów i nie przekraczają 1‰. W strefie równikowej np. zasolenie na głębokości 1000m jest większe zaledwie o 0.5‰ niż w wodach powierzchniowych, a w strefie podzwrotnikowej różnica ta wynosi 0,8‰. Głębokość na której kończą się zmiany zasolenia nazywamy na haloklinią. 3.W płytkiej strefie przybrzeżnej często następuje załamanie się fal - tarcie o dno powoduje że dolne ich części nie nadążają za górnymi i te, tracąc oparcie opadają do przodu. Zjawisko to nosi nazwę przyboju, a strefa gdzie się to odbywa - strefy przyboju. Na małym spadku dna napływające fale tracą energię na długim odcinku a woda na ich czele tworzy wał o niewielkiej tylko wysokości.Załamanie spływowe, załamanie przelewowe, refrakcja - równoległe do brzegu układanie napływających ukośnie fal, dyfrakcja fal - zakrzywienie się wokół napotkanej przeszkody, tłucznie - fale uderzające o siebie z różnych stron, prądy przydenne (litoralny, poprzeczny) -5- 1.Cieśniny Duńskie 42,659 km2 Bałtyk Właściwy 384,703 km2 Baseny Bałtyku: południowy - Basen Bornholmski środkowy - Basen Gotlandzki północny - Basen Botnicki Zatoki: Pomorska, Gdańska, Ryska, Fińska, Botnicka Zalewy: Szczeciński, Wiślany, Kuroński 2.Bałtyk - zasolenie zmniejsza się stopniowo od cieśnin Duńskich 18‰ aż do wschodnich części zatoki Fińskiej 1 ‰. Termiczna i zasoleniowa struktura wód jest wielowarstwowa. Wyróżnia się górną izohalinową warstwę wód wysłodzonych i dolną izotermiczną warstwę wód pochodzenia oceanicznego. M. Śródziemne - ma duże zasolenie gdyż leży w podzwrotnikowej szerokości geograficznej, jest mało zasilane rzekami, a parowanie przeważa nad opadami. Zasolenie wzrasta w miarę oddalania się od cieśniny Gibraltarskiej. Występuje zaleganie zimnej i słonej wody powierzchniowej opadającej w okresie zimowym na dno i nie mieszającej się z wodami O. Atlantyckiego. 3.Powstają wówczas, gdy nad powierzchnią morza w pewnej odległości od siebie ułożą się dwa układy różnych ciśnień atmosferycznych. Elementy takiej fali zależą nie tylko od czynników atmosferycznych, ale i od rozmiarów, kształtu i głębokości basenów wodnych. W fali sejszowej wszystkie cząstki wody wykonują ruchy w jednym rytmie, ale rozpiętość ich wachań jest w każdym punkcie fali inna, największa na końcach, malejąca w kierunku ich środka. -6- 1.Jest to wykres obrazujący proporcje rozmieszczenia wzniesień terenu i głębin morskich określonego obszaru Ziemi. Krzywa hipsograficzna różni się nieznacznie od tej przed chwilą podanej, a spowodowane jest to dokładniejszymi danymi używanymi do jej wyznaczania. 2. Ilość ciepła jaką woda morska pobiera i oddaje, biorąc od uwagę całość wód oceanicznych w średnim rocznym ujęciu równoważy się, czyli suma zysków i strat odpowiadają sobie. Pobieranie ciepła polega na absorpcji energii promieniowania słonecznego i bezpośrednim przejęciu od atmosfery, kiedy jej temperatura jest wyższa od temperatury wody. Dopływ innej energii cieplnej jest znikomy i pochodzi z kondensacji pary wodnej, ciepła płynącego z wnętrza ziemi i ciepła tarcia płynącej wody, ciepła pochodzącego z procesów biochemicznych i innych. Wszystkie najważniejsze procesy odbierania i oddawania ciepła zachodzą na powierzchni wody. Qs=Qr+Qe+Qn Qr - wypromieniowanie Qe - parowanie Qn - unoszenie do atmosfery 3.Fale tsunami są to ogromne, pojedyncze, kilkunastometrowej wysokości fale wywołane najczęściej przez trzęsienia ziemi, albo wybuchy podwodnych wulkanów. Fale inaczej zwane sejsmicznymi powodują docierając do brzegu kontynentów ogromne zniszczenia. Fale cyklonalne spowodowane są wirami powietrza o dużej prędkości do 200 km/h. Najczęściej występuje między 5 a 20' szerokości geograficznej obydwu półkul. Falowanie to jest złożone ze względu na występowanie ruchu wirowego i postępowego. Fale tworzą się w oku cyklonu, krzyżują się , nachodzą na siebie, a po opuszczeniu jego rozchodzą się powoli zamierając. -7- 1.Szelf - to stosunkowo płytkowodna, przylegająca do lądu część dna morskiego będąca w sensie strukturalno-geologicznym jego przedłużeniem, względnie wyrównana, w większości przypadków z reliktową rzeźbą subaeralną, świadczącą o stosunkowo niedawnym zatopieniu przez morze przybrzeżnego lądu. Powierzchnia to 7,8% pow. dna oceanu. Stok kontynentalny - względnie wyrównana powierzchnia szelfu kończy się wyraźnym załamaniem i przechodzi w bardziej stromo nachylone dno, nazywane stokiem lub skłonem kontynentalnym. Rozpoczyna się na krawędzi szelfu i sięga od 2 do 3,5 tys. metrów głębokości, średnie nachylenie waha się od 4 do 7'. Zdarzają się również stromizny o nachyleniu do 30'. Podłoże stoku kontynentalnego - wał utworzony z osadów opadających po stoku. Łoże oceanu - ok. 80% powierzchni dna oceanu. Występują wzniesienia, obszary płaskie i równiny. Rów oceaniczny - są to szczeliny zwykle łukowatego kształtu, których głębokość przekracza 6000m. Zazwyczaj towarzyszą łukom wyspowym po ich zewnętrznej stronie. Zajmują 1% dna oceanu - występują tam gdzie są silne ruchy tektoniczne lub wulkaniczne. 2.Sztuczne satelity - oprócz mierzenia temperatury śledzą rozwój sytuacji pogodowej nad wodą. -butle Nansena -odwracalne termometry -batytermografy -sondy elektroniczne 3. 0,1-1s - fale kapilarne 1-30s - grawitacyjne 30s-5min - intergrawitacyjne 5m-12h - sejsmiczna, cyklonalna, sejsza 12-24h - pływowe -8- 1.Wzniesienia (mielizny, ławice, stoki, guyoty - stożki ścięte, progi, rafy koralowe) Zagłębienia (głębie - Gdańska, rynny, kaniony) 2.Głównym źródłem ciepła powierzchniowej warstwy wody jest promieniowanie słoneczne. Średnia roczna temperatura wód powierzchniowych oceanu wynosi 17,4'C (na półkuli N 19,2'C, na półkuli S 16'C) i jest o trzy stopnie wyższa od temperatury lądów. Wody powierzchniowe Pacyfiku mają średnią roczną temperaturę 18,3'C. Indyjskiego 17'C i Atlantyku 16,9'C. Wartość średniej rocznej temperatury wód powierzchniowych zmienia się od +35'C w zatokach i morzach strefy równikowej do -1,9'C w morzach strefy polarnej. 3.Pływy są wynikiem grawitacyjnego przyciągania Słońca i Księżyca przy czym siła pływotwórcza Księżyca jest dwukrotnie większa od siły pływotwórczej Słońca. Okres pływów 12h i 25min. Pływy o największej wysokości w nowiu i pełni (pływ syzygijny) zaś pływy o małej wysokości w 3 i 4 kwadrze. Księżyc przyciąga masy wody na części Ziemi zwróconej w jego stronę, powodując przypływ. Odpływ powstaje w tych częściach Ziemi, na które nie oddziałuje w tym momencie przyciąganie Księżyca. -9- 1.Ukształtowanie dna Atlantyku nosi wszystkie typowe cechy morfologii dna oceanów. Występują tu wszystkie podstawowe elementy ukształtowania dna oceanicznego, a więc dobrze rozwinięte i miejscami szeroko rozbudowane szelfy, długie stoki kontynentalne, liczne formy basenowe i potężnie rozbudowane formy grzbietowe z wieloma drobniejszymi rozgałęzieniami. Najbardziej charakterystycznym i istotnym elementem jest olbrzymi podwodny łańcuch wzniesień. Biegnie on prawie dokładnie wzdłuż osi oceanu od Islandii aż po 55 równoleżnik. Mało jest na Atlantyku rowów głębinowych. Jeden z nich ciągnie się wzdłuż wysp Antylskich, gdzie jako Rów Puerto Rico osiąga max głębokości 9210m, drugi położony na dalekim południu już w obszarze Antarktyki, koło wysp Sandwich nosi tą samą nazwę so wyspy (8264m głębokości). O. Atlantycki to najpłytszy z oceanów. 2.Temperatura wód oceanicznych obniża się wraz z głębokością, z wyjątkiem obszarów arktycznych, gdzie wzrasta. Do głębokości kilkudziesięciu metrów i do ok. 100m w średnich szerokościach geograficznych powierzchniowa warstwa wody jest jednorodna termicznie. Poniżej, temperatura wody gwałtownie zaczyna spadać (termoklina) do głębokości 1000-1200m. Środek termokliny przypada zwykle w pobliżu izotermy 8-10' i leży na głębokości 500-1000m. Termoklina kończy się tam, gdzie temperatura wody spada poniżej +5'C. Poniżej 1500m temperatura wody jest prawie stała. 3.Fala pływu wchodząca do zbiornika skręca w pod wpływem siły Coriolisa w prawo (na półkuli południowej w lewo)potem opływa stronę przeciwległą i wypływa wzdłuż lewego brzegu. Mniej więcej na środku zbiornika znajduje się punkt, wokół którego fala obraca się, w którym poziom wody nie zmienia się, nazywany punktem amfidromicznym. -10- 1.Ogólne cechy morfologii dna Oceanu Indyjskiego wyznaczone są układem wzniesień, które dzielą cały zbiornik na szereg basenów. Główny ciąg wzniesień stanowi Grzbiet Środkowoindyjski ciągnący się od zachodnich wybrzeży Płw, Indyjskiego w kierunku południowym po Wyspy Nowy Amsterdam i St. Paul. Grzbiet ten dzieli O. Indyjski na dwie dosyć różniące się pod względem ukształtowania dna części - wschodnią i zachodnią. Część wschodnia głębsza i bardziej jednolita, ale też i bardziej monotonna upodabnia się raczej do Pacyfiku, część zachodnia natomiast urozmaicona liczniejszymi grzbietami i basenami oraz morzami zbliżona jest cechami dna do Atlantyku. 2.Powstawanie lodu zależy od warunków cieplnych i zasolenia wody. Przy przeciętnym zasoleniu 35‰ woda zamarza w temperaturze -1,9'C. W wyniku ochłodzenia i wzrostu zasolenia wody podczas zamarzania wzrasta gęstość wody tak dalece, że następuje opadanie wody w głąb i w obszarach antarktycznych i arktycznych formuje się w ten sposób woda przy denna, która przemieszcza się dalej ku innym basenom. 3.Natężenie pływów księżycowych jest zmienne przez działanie pływotwórcze Słońca. Gdy środki Księżyca, Ziemi i słońca znajdują się na jednej prostej i gdy siły pływotwórcze Księżyca i Słońca sumują się, wówczas przypływ osiąga swoje maksimum. Jest to przypływ syzygijny. Występuje on w czasie pełni i w nowiu Księżyca. Wciągu doby księżycowej występują dwa pływy syzygijne o nierównych wysokościach. Wysokość pływu jest większa gdy Ziemia w czasie swojego ruchu dookoła Słońca znajduje się w peryhelium, a Księżyc w czasie obrotu dookoła Ziemi znajduje się w perygeum. Wysokość przypływu wynosi wówczas 1,46, jeżeli za 1 przyjmiemy wysokość fali wywołanej wyłącznie działaniem Księżyca. -14- 1.Osady biogeniczne możemy podzielić na trzy podgrupy: osady krzemionkowe, węglanowe, krzemionkowo-węglanowe. Na podgrupę osadów krzemionkowych składają się: osady okrzemkowe 29,3 mil km2, osady okrzemkowo-radiolariowe 10,2 mil km2, osady krzemionkowo-gąbkowe. Na podgrupę osadów węglanowych składają się: osady otwornicowe 140,3 i kokolitowo-otwornicowe, osady pteropodowo-otwornicowe 2,8, koralowo-glonowe 5,5, muszlowe i mszywiołowe 1,7 mil km2. Na podgrupę osadów krzemionkowo-węglanowych składają się: osady okrzekmowo-otwornicowe, radiolariowo-otwornicowe. 2. W morzach w których pionowa konwekcja termiczna nie sięga dna, ilość tlenu poniżej pynokliny jest bardzo mała. Wpływ na to ma temperatura i zasolenie, które wzrastając zmniejszają zawartość tlenu i ciśnienie atmosferyczne, które zwiększa ponadto zdolność mieszania się wód morskich z oceanicznymi tj. w jakiej odległości występuje od oceanów, jakie mają z nimi połączenie. 3.Wody cięższe opadają, a lżejsze o tej samej objętości wznoszą się. Zmiany gęstości zachodzą głównie w warstwie powierzchniowej, a ich podstawową przyczyną jest zmniejszająca się temperatura, oraz rzadziej zasolenie wód. Proces zapadania się zimnych wód odbywa się na dużą skalę przede wszystkim na obszarach antarktycznych i arktycznych. Antarktyczna woda przydenna przenoszona jest na wschód do O. Indyjskiego i Pacyfiku. Na półkuli północnej w głębiny oceanu spływa głębinowa i przydenna woda Oceanu Atlantyckiego. Przechodzi ona daleko na półkulę południową, wchodząc klinem między Antarktyczną wodę przydenną, a Antarktyczną wodę pośrednią. W Oceanie Spokojnym przenoszone są z Atlantyku. W O. Indyjskim wody głębinowe poniżej 2000m mają charakter zbliżony do wód pacyficznych. -15- 1.Są pochodzenia organicznego i zawierają głównie węglan wapnia, oraz krzemionkę. Stanowiące w przeszłości podstawowy składnik okryw organizmów roślinnych i zwierzęcych, pozostałość po otwornicach, a krzemionka po okrzemkach i promienicach (także niektóre glony). Najgrubszą warstwę osady te tworzą w głębokich partiach oceanów. 2.Pionowy rozkład tlenu w morzach wykazuje pewną prawidłowość. Powierzchniowe warstwy oceanu mają bezpośredni kontakt z atmosferą i dzięki temu, że są stale mieszane przez wiatr, ich nasycenie tlenem jest dość równomierne. Bezpośrednio pod powierzchnią zachodzi fotosynteza, w trakcie której jest wydzielony tlen, dlatego jego stężenie bywa w tej strefie wysokie. Poniżej tej strefy stężenie tlenu rozpuszczonego w wodzie morskiej saczyna maleć wraz z głębokością. Minimum stężenia tlenu występuje na głębokości 1000-1500m. Poniżej nasycenie wód tlenem znowu zaczynaa rosnąć, osiągająć mniej więcej stałą wartość utrzymującą się do dna. 3.Prądy kompensacyjne. Niższy poziom wody w porównaniu z oceanem ma większość mórz szerokości zwrotnikowych. Wynika to z intensywnego parowania oraz niskich opadów i słabego zaopatrywania przez rzeki np. M. Śródziemne zasilane wodami Atlantyku przez Cieśninę Giblartalską (wody tego morza są słone i ciężkie, napływ w warstwie powierzchniowej). Odwrotny kierunek mają prądy kompensacyjne w cieśninach łączących oceany z morzami o wyższym poziomie wody. W warstwie powierzchniowej wypływa z nich woda rozcieńczona wodami słodkimi, natomiast dołem wpływa woda o większym zasoleniu i gęstości np. w Bałtyku. 2.Góry lodowe, to wielkie bryły lodu pochodzenia lodowcowego dryfujące po oceanach, których tylko 1/7 wystaje nad pow. wody. Na półkuli północnej głównym źródłem powstawania gór są lodowce Grenlandii, Wyspy Ellsmere'a, oraz lodowce ziemi Franciszka Józefa, Ziemi Północnej, Ziemi Baffina, Spitsbergenu i Nowej Ziemi. Wynoszone są na Atlantyk prądem Labradorskim. Zasięg spływu kończy się koło Nowej Finlandii. Na półkuli południowej głównym obszarem źródłowym gór lodowcowych jest Antarktyda. Liczba gór lodowych jest mniejsza niż na północy lecz są bardzo duże, ich długość przekracza 100km, a wysokość 200m. Niesione są dryfem wiatrów zachodnich. 3. -Nakładanie się prądów np. pływowego na powierzchniowy powodując duży wzrost prędkości. -Odchylanie się prądów spowodowane siłą Coriolisa bezwładnością mas wody i tarciem -Wiatry wiejące od lądu powodują odpływanie wód i powstaje upwelling -Gęstość wody -Różnica w poziomie - występują prądy kompensacyjne -13- 1. Osady litogeniczne - pochodzenie lądowe osady biogeniczne - z organizmów żywych osady hydrogeniczne - wytrącone z wody tlenki metali osady kosmogeniczne - pył kosmiczny, meteoryty 2.W wodzie morskiej znajdują się gazy pobrane z powietrza, gazy pochodzące z procesów chemicznych i biologicznych, zachodzących na dnie oceanu i w samej masie wody, oraz gazy z wulkanów podmorskich. Zawartość rozpuszczonych w wodzie morskiej gazów (tlen, dwutlenek węgla, siarkowodór, amoniak, azot i inne) zależy głównie od intensywności falowania i pionowego mieszania się oraz wymiany wody z sąsiednimi akwenami. Rozpuszczalność gazów w wodzie morskiej zmniejsza się wraz ze wzrostem temperatury i zasolenia. Tlen zapewnia utlenianie ogólnej masy produktów organicznych i mineralnych w wodzie. Bierze udział w procesie oddychania i rozkładu gnilnego. Dwutlenek węgla pośrednio zapewnia stabilność życia organizmów morskich. Bierze udział w tworzeniu szkieletów wapiennych i pancerzy organizmów żywych. 3.Prądy O. Atlantyckiego: Południoworównikowy, Brazylijski, Zachodni (Dryft), Falklandzki, Benguelski, Gujański, Zatokowy, Północnorównikowy, Północnoatlantycki, Kanaryjski, Labradorski. Prądy O. Indyjskiego: sezonowe dryfty monsunowe, Południoworównikowy, Agulhas, Zachodni. Prądy Pacyfiku: Oja-siwo, Kuro-siwo, Wschodnioaustralijski, Północnopacyficzny, Kalifornijski, Północnorównikowy, Równikowy Prąd Wsteczny, Południoworównikowy, Zachodni.
Rafy koralowe-są stenoholinami,pełnomorskie zasolenie,ciepłolubne,optimum 24-28°C,zabójcze spadki pon.15°C,szkodliwe pow.29°C.Nie lubią zawiesiny,zasypywane bronią się wydzielając śluz.Giną gdy intensywność zamulania przekracza zdolność do samooczyszczania.wymagają dostępu do światła,przep- ływ wody→warunek zdobywania pokarmu.Są biernymi drapieżnikami łowiący- mi plankton.Wymagają twardego podłożą,występ.w postaci kolonii.Pojedynczy koraloweic-Fungia.Szkielet dochodzący do 30cm średnicy i 5cm grubości.Występ.głębiej lub płycej na rafie./Węglan wapnia→budowa szkieletu,woda morska.Szkielet koralowców zbud.jest z aragonitu-ta forma jest podatna na niszczące działanie wody morskiej,ochroną szkieletu jest osłona z żywych tkanek polipów.Org.współbudujące-same raf nie tworzą,ale dzięki posiadaniu muszli,pancerza,itp.Halimeda,Milllepora,Tubipora,TridacnaOrg.niszczące-nisz- czą szkielety rafy lub osłaniające szkielet polipy.;-gąbki Clionidae;-kaczenica Lithotrya;-ślimaki Coralliophila;-rozgwiazd Acanthaster planci.Org.”obojętne” dla rozwoju raf-takie które ni niszczą ani nie współbudują szkieletu rafy.;-ukwiał Stoichactis i Discosoma,Eunice viridis.Rodzaje raf-rafy przybrzeżne-rosną od brzegu nawet do 1,5km.rafy barierowe-rosną równolegle do brzegu,w pewnej od niego odległości.Pomiędzy brzegiem a grzbietem rafy występ.głęb.kanał zwany laguną. Atole-to rafy o kształcie otwartego pierścienia z laguną pośrodku.Znaczenie-ochrona brzegów morskich,atrakcja turystyczna,źró dło dochodu Zagrożenia ze str.człowieka-zamulanie,nadmierna eksploatacja,za nieczyszczenia toksyczne:pestycydy Namorzyny-to formacja roślinna złożona z drzew i krzewów słonoroślowych porastających tropikalne wybrzeża mórz i oceanów.Występ.-w osłoniętych zatokach,ujściach rzecznychChar.środ-podłoże lasu namorzynowego zbud.jest z drobnocząsteczkowych osadów o silnej kohezji powierzchnia osadu może być pokryta mikroflorą(kolonijne sinice,okrzemki) Przystosowanie-duże stężenie soli w drewnie,narządy wydalające nadmiar soli występ.po obu stronach liści i na ogonku liścia,brak korzeni palowych(korzenie podporowe wyrastające z pni i gałęzi nad osadem i rozgałęziające się po wejściu z osad,-brak kontaktu z toksycznym podłożem Fauna namorzy-to bogaty zespół zwierząt wodnych lub amfibiotycznych(słono i słodkowodnych)oraz lądowych(gł.nadrzewnych)-sinice-pąkle-małże;tropikalne ostrygi i omułki-amfibiotyczny rak miękkoodwłokowy,podskoczki mułowe,kraby z rodzaju Uca. Bentos-org.zamieszkujące dno zbior.wodnych.:-fitobentos(rośliny)i zoobentos (zwierzęta)epifauna-org żyjące na pow.osadu dennego infauna-org. Bytujące pod jego pow.Dno twarde to gł.podłoże skaliste,konstrukcje hydrotechniczne, przedmioty zanurzone w wodzie(np.wraki)jest to podłoże stabilne,umożliwia bytowanie org.osiadłym.Zoobentos to wyłącznie epifauna,infauna to niewielka grupka organizmów.//Bentos dna twardego org. osiadłe-trwale przytwredzone do podłoża,np.specjalne subst.umożliwiające”przykleje się do podłoża”gąbki,mszywioły.Często są to subst.wysycone węglanem wapnia,pąkle, małże ostrygi.Wiele gatunków wytwarza włókna ze specjalnej subst.zwanej bisiorem,którymi przytwierdza się do podłoża:omułki,”domki”-wieloszczety osiadłe. Org.leżące-są to org.przez większość czasu spoczywają na dnie,jednak nie przytwierdzone do niego,posiadają zdolność ruchu,ale korzystają jedynie np.w czasie ucieczki.:strzykwy,przegrzebki. Org.aktywnie poruszajęce się- ślimaki,szkarłupnie,jeżowce kroczą na igłąch,strzykwy skurcze całego ciała, skorupiaki ruchliwe odnóża. Hyperbentos-zdolność ograniczonego pływania, większość czasu spędzają na dnie,a pływają z reguły na krótkich odcinkach i w pobliżu dna.;krewetki,kraby,słimaki nagoskrzelne,ośmiornice. Infauna-to org. Borujące-zdolność wwiercania się w skały i inne rodz.podłoża np.drewno.gąbki, jeżowce,świdrak okrętowy Flora-
|
11