Charakterystyka obszarów działalności państwa, pracodawców i pracowników dotyczących bhp i ochrony zdrowia człowieka w środowisku pracy, ujęte w ramach krajowego systemu ochrony pracy w Polsce.
Każdy z nas będąc pracownikiem bądź pracodawcą, chce jak najlepiej spełniać swe obowiązki i korzystać ze swoich praw, które zapewnia mu państwo. Są one zawarte w Kodeksie pracy, który powinien być podstawą do ich egzekwowania. Istnieje również krajowy system ochrony pracy w Polsce, który ma sprawować pieczę i nadzór nad pracownikiem, pracodawcą oraz prawami, zasadami i normami ustalonymi przez państwo.
Ochrona pracy to całokształt norm prawnych oraz środków badawczych, organizacyjnych i technicznych, których celem jest ochrona praw pracownika, a przede wszystkim jego życia i zdrowia przed czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi w środowisku pracy. Ma na celu stworzenie pracownikowi optymalnych warunków pracy z punktu widzenia ergonomii, fizjologii i psychologii pracy. Wszystkie te czynniki mają zapewnić osobie pracującej bezpieczeństwo i higienę w miejscu pracy.
Podstawowym warunkiem realizacji zobowiązań państwa w zakresie zapobiegania wypadkom i zagrożeniom dla zdrowia, związanym z pracą lub występującym w trakcie pracy, jest stworzenie sprawnie funkcjonującego systemu zapewniającego bezpieczeństwo i ochronę zdrowia w procesie pracy. Obszarami, których ona bezwzględnie dotyczy są: ochrona pracy kobiet, ochrona pracy młodocianych, ochrona prawa do urlopu, ochrona norm czasu pracy, ochrona prawa pracownika do wynagrodzenia.
Obszary działalności państwa, pracodawców i pracowników dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia człowieka w procesie pracy, ujęte są w ramach krajowego systemu ochrony pracy, który można sprowadzić do dwóch następujących zagadnień:
Narzędzi ekonomicznych, takich jak: system ubezpieczeń społecznych, system ulg podatkowych, system preferowanych kredytów bankowych, system restrykcji ekonomicznych i finansowych pracodawców.
Instytucji zarządzających systemem i inicjujących stanowienia jego praw.
System ochrony pracy na pierwszym miejscu stawia człowieka i jego zdrowie, w związku z tym na pojęcie ochrony pracy składają się pewne gwarancje prawne, które są zawarte w Kodeksie Pracy i stanowią o tym, w jaki sposób pracodawca i pracownik mają być przygotowani do pracy bezpiecznej, niestanowiącej zagrożenia dla zdrowia i życia pracownika.
Jeśli chodzi o obowiązki pracodawcy to ponosi on główną odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Jest również zobowiązany do zapewnienia takich warunków, a w szczególności:
- organizowania pracy w sposób bezpieczny i higieniczny,
- zapewnienia sprawnych środków ochrony indywidualnej,
- dbania o pomieszczenia w miejscu pracy i odpowiedniego ich wyposażenia,
- zapewnienia przestrzegania w zakładzie pracy przepisów i zasad bhp,
- zapewnienia wykonywania nakazów, decyzji wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
- zapewnienia wykonywania zaleceń społecznego inspektora pracy oraz lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę w zakładzie pracy.
Obowiązki pracodawcy wynikające z Kodeksu Pracy:
Dz.II (Podstawowe zasady prawa pracy)
- Art. 11 - Pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika
- Art. 14 - Pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych
- Art. 15 - Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy
- Art. 16 - Pracodawca, stosownie do możliwości i warunków, zaspokaja bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników.
Dz. IV (Obowiązki pracodawcy i pracownika)
- Art. 94- Pracodawca jest obowiązany w szczególności:
1) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami
2a) organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie
4) zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bhp
8) zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników.
Obowiązki pracodawcy są prawami pracowników.
Głównym obowiązkiem pracownika natomiast jest: przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych.
Trzeba nadmienić i koniecznie dodać, że same prawa i obowiązki dotyczące bezpieczeństwa w pracy, wymienione w Kodeksie Pracy nie są wystarczające. Konieczny jest nadzór nad ich przestrzeganiem. W tym miejscu pojawia się rola dla Państwa (pomijając tą, dotycząca ustalenia samych przepisów).
Państwowy nadzór nad warunkami pracy jest związany z czynnikami zewnętrznymi, takimi jak: sytuacja społeczno - ekonomiczna pracodawców i wynikająca z niej relacja pracodawca - pracobiorca pracy, szeroko rozumiana kultura pracy. Dzięki tym aspektom i odpowiedniemu na nie spojrzeniu będzie możliwa optymalna efektywność inspekcji, odpowiednia strategia i kierunki działania organów nadzoru i kontroli warunków pracy oraz sukcesywne ukierunkowanie działań organów kontroli w procesie nadzoru.
Wynika z tego, iż niezbędne jest systematyczne doskonalenie i intensyfikowanie działalności kontrolnej stanu bhp w przedsiębiorstwach przez: odpowiednio przygotowane i wyspecjalizowane organy nadzoru i kontroli warunków pracy, związki zawodowe oraz służbę bhp.
Jeśli chodzi o państwowe organy nadzoru i kontroli pracy, to możemy wymienić:
Państwową Inspekcję Pracy (PIP) - jest organem powołanym prze Marszałka Sejmu po zasięgnięciu opinii Rady Ochrony Pracy, do sprawdzania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności zasad i przepisów bhp, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie określonym w ustawie. Jednostkami PIP są Główny Inspektorat Pracy oraz okręgowe inspektoraty pracy.
Państwową Inspekcję Sanitarną - wyspecjalizowana instytucja wykonująca zadania z zakresu zdrowia publicznego, poprzez sprawowanie kontroli i nadzoru nad warunkami higieny w rożnych dziedzinach ż - wyspecjalizowana instytucja wykonująca zadania z zakresu zdrowia publicznego, poprzez sprawowanie kontroli i nadzoru nad warunkami higieny w rożnych dziedzinach życia. Inspekcja gromadzi również dane epidemiologiczne dotyczące niektórych chorób.
Urząd Dozoru Technicznego - jest państwową osobą prawną realizującą zadania związane z wykonywaniem dozoru technicznego w zakresie ustalonym w ustawie o dozorze technicznym i aktach wykonawczych tej ustawy. Dozór techniczny to działalność zmierzająca do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania urządzeń technicznych, które mogą stwarzać zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, mienia lub środowiska.
Urzędy górnicze i inne państwowe organy nadzoru
Społeczny nadzór nad warunkami bhp
Straż pożarna
Prokuratura