21. Proszę omówić ustawę o prowizorium budżetowym.

Gdy zachodzą okoliczności uniemożliwiające RM uchwalenie projektu ustawy budżetowej może ona skierować do Sejmu projekt ustwy o prowizorium budżetowym. W wyjątkowych przypadkach może ona określać dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok.

Ustawa ma charakter tymczasowy (w praktyce polskiej - kwartał). Traci moc z chwilą wejścia w życie ustawy budżetowej albo wraz z upływem okresu, na jaki została uchwalona.

Do projektu ustawy o prowizorium stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące ustwy budżetowej (wyłączna inicjatywa RM, RM uchwala i wraz z uzasadnieniem przedstawia Sejmowi do dnia 30 września poprzedzającego rok budżetowy)

RM zobowiązana przedstawić Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania prowizorium.

22. Jaki akt prawny stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa, jeśli nie zostanie uchwalona ustawa budżetowa ani ustawa o prowizorium budżetowym?

W przypadku gdy ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie zostaną ogłoszone przed dniem 1 stycznia, to do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy:

  1)   podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi projekt ustawy budżetowej

  2)   obowiązują stawki należności budżetowych oraz składki na fundusze celowe w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok budżetowy.

W przypadku gdy podstawą gospodarki finansowej państwa jest ustawa (lub projekt ustawy) o prowizorium budżetowym na określoną część roku, a przed upływem terminu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym nie zostanie uchwalona ustawa budżetowa - podstawą również projekt ustawy budżetowej

23. Proszę omówić etapy prac nad założeniami do ustawy budżetowej.

Kompetencje w zakresie planowania budżetowego - Minister Finansów.  

Fazy planowania budżetowego: 

- opracowanie przez Ministra Finansów założeń projektu budżetu państwa na rok następny i - - przedstawienie go Radzie Ministrów;

- organizację prac nad projektem ustawy budżetowej przez Mini­stra Finansów;

- przygotowanie materiałów do projektu ustawy budżetowej przez dysponentów części budżetowych;

- przygotowanie projektu ustawy budżetowej wraz z uzasadnie­niem przez Ministra Finansów;

- przedłożenie projektu ustawy budżetowej przez Ministra Finansów Radzie Ministrów do uchwalenia.

Przedstawienie przez Ministra Finansów założeń projektu budżetu państwa na rok następny:  

- brak w ustawie o finansach publicznych terminu przedłożenia założeń,

- brak zakresu i charakteru tych założeń oraz

- roli Rady Ministrów w tej fazie prac budżetowych.

 W konsekwencji ustaleń w tym zakresie można dokonać jedynie w sposób doktrynalny,

biorąc pod uwagę praktykę budżetową. Wynika to stąd, że założenia projektu budżetu obejmują:

1. priorytety ekonomiczne i spo­łeczne, którymi kierowano się ustalając limity wydatków budżetowych,

2. prognozy makroekonomiczne dotyczące produktu krajo­wego brutto, cen, stopy

procentowej, kursu walutowego, bilansu płatniczego, zatrudnienia i bezrobocia oraz wynagrodzeń w gospodarce narodowej;

3. przewidywane wielkości dochodów i wydatków budżetowych;

4. wielkość przewidywanego deficytu budżeto­wego oraz sposoby jego pokrycia;

5. zasady ustalania limitów wy­datków dla poszczególnych części budżetu.  

Z ustawy o finansach publicznych wynika obowiązek przedstawienia łącznie z

założeniami projektu budżetu wykazu jednostek sektora rządowego, których

plany przychodów i wydatków Minister Finansów zamierza objąć projektem budżetu.

Termin przedłożenia przez Ministra Finansów założeń projektu budżetu. 

Brak ustawowego terminu. Z uwagi na fakt, że założenia po­przedzają prace nad opracowaniem projektu ustawy budżetowej oraz nad uchwaleniem projektu ustawy budżetowej przez Radę Mi­nistrów i zgłoszenie przez nią tego projektu Sejmowi do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy, należy przyjąć, że termin przedstawienia założeń musi być odpowiednio wcześniejszy (np. początek drugiego kwartału).

Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczegółowych zasad, trybu i terminów opracowania i prezentacji Ministrowi Finansów materiałów niezbędnych dla przygotowania projektu ustawy budżetowej.  

Rozporządzenie to jest wydawane każdego roku i dotyczy opracowania projektu budżetu państwa na rok następny. Wśród wymaganych materiałów znajdują się m.in. plany rzeczowe zadań realizowanych ze środków budżetowych oraz projekty planów dochodów i wydatków poszczególnych części budżetowych.

 Na podstawie wytycznych zawartych w rozporządzeniu Ministra Finansów odbywają się prace budżetowe, które umożliwiają sporządzenie przez Ministra Finansów całościowego projektu ustawy budżetowej.  

- Negocjacje.

- W stosunku do projektów przedkładanych przez niektórych dysponentów części budżetowych, wskazanych w art. 83 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, Minister Finansów ma obowiązek włączenia ich do projektu ustawy budżetowej w proponowanej przez nich wielkości. Tylko niektóre jednostki mają prawo do samodzielnego projektowania swoich dochodów i wydatków, a Minister Finansów ma obowiązek włączenia ich do projektu ustawy

budżetowej. Natomiast Sejm nie musi uchwalać tych wielkości w proponowanych wersjach.

24. Proszę omówić etapy prac nad projektem ustawy budżetowej.

- Założenia projektu budżetu państwa przedstawia na posiedzeniu RM Minister Finansów

- Minister Finansów określa w drodze rozporządzenia szczegółowy sposób, tryb i terminy opracowania materiałów, w tym:

* planów rzeczowych zadań realizowanych ze środków budżetowych

* projektów planów dochodów i wydatków poszczególnych części budżetowych

* kwotę wartości kosztorysowej inwestycji wieloletniej

* wykazu inwestycji i programów wieloletnich

* wykazu wydatków związanych z realizacją Wspólnej Polityki rolnej oraz programów i projektów dofinansowanych ze środków pochodzących z UE

* wzory formularzy

- Minister Finansów przedstawia RM projekt ustawy na rok następny wraz z uzasadnieniem oraz włącza do projektu ustawy dochody i wydatki (tzw. świętych krów): Kancelarii Prezydenta, Senatu, Prezydenta RP itd.

- RM uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedstawia Sejmowi w terminie do 30 września roku poprzedzającego

- art 119 Konstytucji - Sejm rozpatruje projekt ustawy w 3 czytaniach. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy przysługuje posłom i RM. Sposób procedowania określa regulami w Sejmie. Główną rolę w procesie prac sejmowych ma Komisja Finansów Publicznych. Sejm uchwala ustawę budżetową zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy liczby posłów (min 230)

- ustawę budżetową uchwaloną przez Sejm, zgodnie z art. 121 ust. 1 K, przekazuje Senatowi, który może w terminie 20 dni uchwalić poprawki

- uchwałę Senatu odrzucającą ustawę lub poprawkę uważa się za przyjętą jeśli Sejm nie odrzuci jej zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy liczby posłów

- uchwaloną ustaw Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP, który podpisuje w ciągu 7 dni i zarządza jej ogłoszenie w Dz.U.

- Przed podpisaniem ustway budżetowej Prezydent może wystąpić do Trybunały Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z K. Jeśli TK stwierdzi zgodność to Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy.

- Ma to istotne znaczenie w kontekście 4-miesięcznego terminu na uchwalenie budżetu pod groźbą skrócenia kadencji Sejmu.

25. Proszę scharakteryzować elementy uzasadnienia do projektu ustawy budżetowej.

Do projektu ustawy budżetowej dołącza się uzasadnienie zawierające w szczególności:

  1)   główne cele polityki społecznej i gospodarczej;

  2)   założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa kolejne lata, dotyczące prognozy:

1. produktu krajowego brutto i jego składowych, w tym:

-  wielkości eksportu netto,

-  popytu krajowego, w tym konsumpcji prywatnej i zbiorowej,

-  nakładów brutto na środki trwałe,

b)  poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych,

c)  kursu walutowego,

d)  przeciętnego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej,

e)  poziomu zatrudnienia i bezrobocia,

f)  salda obrotów bieżących;

  3)   przewidywane wykonanie budżetu państwa za rok budżetowy poprzedzający rok budżetowy, którego dotyczy projekt ustawy budżetowej;

  4)   omówienie projektowanych:

a)  przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków budżetowych,

b)  przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych,

c)  zestawień określonych w art. 99 ust. 2 pkt 8 i 9 (wykaz wieloletnich limitów zobowiązań w kolejnych latach realizacji Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 oraz programów operacyjnych wraz z wykazem wieloletnich limitów wydatków realizowanych w ich ramach, a także ⁸¹⁾ Art. 99 ust. 2 pkt 8 zmieniony przez art. 1 pkt 31 lit. b) tiret czwarte ustawy z dnia 8 grudnia 2006 r. (Dz.U.06.249.1832) zmieniającej nin. ustawę z dniem 29 grudnia 2006 r.

zestawienie programów i projektów realizowanych ze źródeł zagranicznych i funduszy UE, w podziale na poszczególne okresy realizacji);

  5)   omówienie przewidywanego salda i długu sektora finansów publicznych;

  6)   omówienie wielkości środków własnych Unii Europejskiej oraz środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej;

  7)   informacje o udzielonych przez Skarb Państwa kwotach poręczeń i gwarancji, według przewidywanego wykonania na koniec roku budżetowego poprzedzającego rok budżetowy, którego dotyczy projekt ustawy budżetowej;

  8)   kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

  9)   zestawienie zadań, w ramach planowanych kwot wydatków, wraz z opisem celów tych zadań, mierników wykonania oraz przewidywanych wieloletnich kosztów finansowych związanych z ich realizacją.

26. Proszę wymienić i omówić funkcje budżetu państwa.

- Funkcje ekonomiczne:

* redystrybucyjna - budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego; działalność redystrybucyjna budżetu polega zatem na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej. W ramach redystrybucyjnej działalności państwo dokonuje też korekty bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych. Wyrazem tego są transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych, funduszów ubezpieczeń społecznych itp.

* stabilizacyjna ( wyrównawcza) - polega na stworzeniu warunków skłaniających poszczególne podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli na bieżącym sterowaniu za pomocą instrumentów budżetowych procesami gospodarczymi.

* alokacyjna - z punktu widzenia treści ekonomicznej, funkcja ta, w pełni pokrywa się z funkcją redystrybucyjną, związana jest z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr społecznych.

* fiskalna - jej istota polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych.

* bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań. Znaczenie tej funkcji rośnie w przypadku stosowania parametrycznego systemu zarządzania.

* kontrolna - w przybliżeniu polega na wykorzystywaniu gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych do kontroli celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetowej.

* kredytowa - jej istota sprowadza się do ustalenia czy państwo ma zdolność kredytową.

- Funkcje polityczne:

* ustrojowa - budżet państwa jest przede wszystkim narzędziem zachowania danego ustroju społeczno - gospodarczego, jest atrybutem władzy.

* demokratyczna - istota tej funkcji polega na zainteresowaniu społeczeństwa opracowywaniem i wykonywaniem budżetu i wpływie na to.

- Funkcje ekonomiczno-polityczne:

* Kontrolno-koordynacyjna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych

* Kredytowa - budżet informuje, czy państwo posiada zdolność kredytową

* Planowania - zestawienia dochodów i wydatków budżetowych, bez cechy planowości nie ma budżetu.

* Administracyjna - zmiana zakresu działania organów państwowych, związaną z tym redukcję sił pracujących przez przegrupowanie i reorganizację urzędów przez zmianę zasad ich postępowania itd.

27. Proszę scharakteryzować podziałki klasyfikacji budżetowej.

Określona przez prawo finansowe klasyfikacja budżetowa cechuje się następującymi kryteriami:
a) kryterium podmiotowe - oznacza podział budżetu na określone części, za których realizację odpowiada właściwy organ państwowy np.:Kancelaria Sejmu, Ministerstwo Gospodarki
b) kryterium przedmiotowe - oznacza podział dochodów i wydatków według ekonomicznych gałęzi gospodarki narodowej np. Oświata i Wychowanie
c) kryterium rodzajowe - pozwala szczegółowo określić charakter wydatków z budżetu i formy wpływów dochodów budżetowych.

W Polsce w obowiązującej klasyfikacji budżetowej występują podziałki do których zalicza się:
części - podziałka o charakterze podmiotowym, oznacza organ państwowy np. organy władzy, organy kontroli i sądownictwa, naczelne i centralne organy administracji rządowej, wojewodowie.
dział - podziałka o charakterze przedmiotowy oznacza dział gospodarki np.: Rolnictwo, Transport, Handel Zagraniczny,
rozdział - jest podziałką podmiotową i bardziej szczegółowym charakterze. Rozdziały są tworzone w ramach działów, np.: w dziale Oświata i Wychowanie tworzy się dział Szkoły podstawowe
paragraf - tworzony jest w rozdziałach, w sposób szczegółowy określa formę pobierania dochodów i rodzaj wydatkowania
pozycja - określa jedynie rodzaj wydatków w ramach paragrafu, jest tworzona dobrowolnie

28. Proszę wymienić i omówić rodzaje wydatków budżetowych.

Wydatki budżetu państwa dzielą się na:

I. Wydatki bieżące - obejmują:

* subwencje ogólne dla jst

* dotacje

* wynagrodzenia i uposażenia oraz składki do nich naliczane,

* inne świadczenia na rzecz osób fizycznych

* zakupy towarów i usług

* inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetwych lub realizacją ich statutowych zadań

Dotacjami są, podlegające szczególnym zasadom rozliczania, wydatki budżetu państwa przeznaczone na:

  1)   finansowanie lub dofinansowanie:

a)  zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,

b)  ustawowo określonych zadań, realizowanych przez jednostki inne niż jst

c)  bieżących zadań własnych jst,

d)  zadań zleconych do realizacji jednostkom nie zaliczanym do sektora finansów publicznych oraz fundacjom i stowarzyszeniom,

e)  kosztów realizacji inwestycji, zwane dalej "dotacjami celowymi";

  2)   dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu, zwane dalej "dotacjami podmiotowymi";

  3)   dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowanych według stawek jednostkowych, zwane dalej "dotacjami przedmiotowymi";

3a)  realizację programów, projektów i zadań finansowanych z udziałem środków pochodzących z funduszy UE - zwane dalej "dotacjami rozwojowymi";

⁸⁸⁾ Art. 106 ust. 2 pkt 3a:

- dodany przez art. 1 pkt 35 ustawy z dnia 8 grudnia 2006 r. (Dz.U.06.249.1832) zmieniającej nin. ustawę z dniem 29 grudnia 2006 r.

- zmieniony przez art. 5 pkt 2 ustawy z dnia 7 listopada 2008 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (Dz.U.08.216.1370) z dniem 20 grudnia 2008 r.

  4)   dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnej ustawie;

  5)   pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych.

II. Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa obejmują w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami

III. Wydatki majątkowe obejmują:

* wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie do spółek prawa handlowego

* wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje clowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji

29. Proszę wymień i scharakteryzować rodzaje dochodów budżetowych.

Dochodami budżetu państwa są środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych. Jednak nie wszystkie środki, które są pobierane przez państwo i wpływające na rachunki budżetu państwa są dochodami budżetowymi. Do dochodów budżetowych nie zalicza się wpływów z prywatyzacji majątku skarbu państwa. Zalicza się je natomiast do przychodów budżetu, które mogą służyć na finansowanie deficytu budżetowego lub mogą być przeznaczone na inne cele. Obok wpływów z prywatyzacji do przychodów zaliczyć można również przychody jednostek organizacyjnych (np. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, czy funduszy celowych) i zaliczanych do sektora finansów publicznych osób prawnych prowadzących odpłatną działalność jak np. szkoły wyższe.

Szerszy i bardziej szczegółowy podział dochodów budżetowych prezentuje art. 96 ustawy o finansach publicznych, gdzie do dochodów budżetu państwa zalicza się przede wszystkim:

* Podatki i opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, funduszów celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych;

* Cła;

* Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;

* Dywidendy;

* Wpłaty z zysku Narodowego Banku Centralnego;

* Wpłaty z nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;

* Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

* Dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnych charakterze składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

* Odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

* Odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;

* Odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

* Grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;

* Spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;

* Inne dochody publiczne.

Można się spotkać również z innymi podziałami dochodów budżetu państwa:

- bezzwrotnych (za które nie uzyskuje się żadnego bezpośredniego świadczenia zwrotnego ze strony państwa, zaliczamy przede wszystkim wpływy z podatków, ceł i opłat) i zwrotne (zaliczane pożyczki krajowe i zagraniczne, gdzie skarb państwa jest zobowiązany do spłaty długu wobec kredytobiorcy).

- podatkowe można podzielić na dochody z podatków pośrednich i bezpośrednich takie jak np. podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier, podatek dochodowy od osób fizycznych czy podatek dochodowy od osób prawnych.

- niepodatkowe, do których zalicza się opłaty, wpływy z ceł, dywidendę, wpłaty z zysku NBP, grzywny, mandaty i inne kary pieniężne.

- krajowe, czyli podatki, cła

- zagraniczne takie jak zagraniczne pożyczki, czy też odsetki od udzielonych pożyczek

30. Proszę wymienić rodzaje rezerw tworzonych w budżecie państwa oraz podmioty, które nimi dysponują.

Rezerwy - środki umieszczone w budżecie po stronie wydatkowej, ale w odrębnych częściach budżetowych, z których nie można dokonywać bezpośrednio wydatków. Ich ostateczne przeznaczenie nie jest w pełni określone w ustawie, ale dookreślane w toku wykonywania budżetu przez dysponentów rezerw. Służą uelastycznieniu budżetu.

Rodzaje rezerw i ich dysponenci:

- rezerwa ogólna:

* może być przeznaczona w toku wykonywania budżetu na jakiekolwiek rodzaje wydatków budżetowych,

* nie można jednak przeznaczyć jej na zwiększenie wydatków uprzednio zmniejszonych w wyniku dokonania przeniesień wydatków (ograniczenie wyłączone w razie stanu wojennego, stanu wyjątkowego lub stanu klęski żywiołowej na terytorium całego lub części państwa)

* obligatoryjna, musi być utworzona w budżecie państwa, jednakże w wysokości nie wyższej niż 0,2% wydatków budżetowych

* dysponentem jest Rada Ministrów

* RM może upoważnić Prezesa RM i Ministra Finansó do dysponowania tą rezerwą do określonej wysokości kwot

- rezerwa celowa:

* wykorzystywana co do zasady na cel, dla którego została utworzona

* wyjątek - Minister Finansów może, po uzyskaniu pozytynej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu, dokonać zmiany przeznaczenia rezerwy

* fakultatywna

* może być tworzona:

1# na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu;

2# na wydatki, których realizacja uwarunkowana jest zaciągnięciem kredytu w międzynarodowej instytucji finansowej;

3#  na wydatki związane z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej oraz programów i projektów realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej;

4# gdy odrębne ustawy tak stanowią.

* suma rezerw celowych z pkt 1 i 4 nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu

* dysponentami są podmioty wskazane w rozporządzeniu Ministra Finansów (mogą to być kierownicy jednostek, Minister Sprawiedliwości dla sądownictwa, właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie)

---