WESELE PRZYCZYNY KLĘSKI POWSTANIA
Stanisław Wyspiański należy do młodopolskich kontynuatorów tradycji romantycznej. Pozostając w tradycji modernistycznych prądów europejskich, stworzył dramat swoisty, nacechowany indywidualizmem, wnoszącym do jego struktury pierwiastki nowe, niespodziewane. Takim dziełem stało się “Wesele”. Genezę dramatu stanowiło zgodnie z tytułem- wesele w podkrakowskich Bronowicach, po ślubie poety Lucjana Rydla z córką tamtejszego gospodarza Jadwigą Mikołajczykówną. Wesele to odbyło się w nocy z 20 na 21 listopada 1900 roku w domu Tetamjerów. Polska znajdowała się wówczas pod zaborami i dlatego wiele przedmiotów znajdujących się w utworze ma znaczenie symboliczne. Bronowicka chata to obraz i symbol ówczesnej Polski. Duże znaczenie odgrywa również złoty róg. Jest on symbolem mocy narodu, woli walki i ducha bojowego. Jednak pomimo wielu starań weselnicy nie usłyszeli jego głosu, ponieważ Gospodarz zaspał, a Janek zgubił go. Wyspiański pisząc “Wesele” zwrócił uwagę na didaskalia, które są istotną częścią utworu. Rozmieszczone w niej przedmioty odpowiadają poszczególnym warstwom społecznym: wieniec dożynkowy, barwne wstążki, pióra, skrzynia wyprawna - to Polska wiejska; zapalona menora - przywołuje Żydów; biurko zarzucone papierami - inteligencję; szable, flinty, pasy podróżne - szlachtę w bronowickiej chacie nie zabrzmiał złoty róg - symbol rozpoczęcia walki, gdyż ówczesne społeczeństwo było zbyt różne. Pod maską pozornej przyjaźni “miastowych” i chłopów kryje się wzajemna nieufność i wrogość. Chłopi w “Weselu” są środowiskiem niejednolitym, dzielą ich różnice majątkowe, poglądy, zróżnicowany jest również ich stosunek do sprawy narodowej. Część chłopów jest ustosunkowana do niej obojętnie, inni dalej w panach upatrują swoich odwiecznych wrogów, a jeszcze inni są przekonani o sile mas chłopskich i o potrzebie kierowania tą siłą przez inteligencję. Dlatego rola przywódcy zostaje powierzona Gospodarzowi, który zapoczątkował małżeństwa ludzi pochodzących z jego sfer z chłopami i przez to stał się łącznikiem między tymi dwoma klasami społecznymi. Jednak okazał się on człowiekiem nie mającym poczucia odpowiedzialności i kiedy przychodzi decydujący moment, waha się i wycofuje, dając złoty róg wiejskiemu chłopu. Niejednolita jest również postawa chłopów wobec inteligencji: od początkowej akceptacji i obojętności do wrogości. Podkreślić można również stosunek chłopów do własnej tradycji. Są świadomi własnej siły i wartości. Warstwa inteligencka całkowicie różni się od świata chłopskiego. Zafascynowani są tężyzną fizyczną mieszkańców wsi, folklorem, nie dostrzegają godności chłopów i poczucia własnej wartości. Dramaturg odnosił pozory chłopomanii oraz poruszył ważny problem możliwości zjednoczenia się społecznego w imię wyższych celów. Panowała wzajemna nieufność i uprzedzenie, echa dawnych konfliktów klasowych. Te dwa światy nic nie łączyło, wszystkie dzieliło, co trafnie podkreślił Wyspiański słowami Radczyni: “Wyście sobie, a my sobie każdy sobie rzepką skrobie”. Głównym tematem w “Weselu” był problemem walki narodowo - wyzwoleńczej. Wyspiański uważał, iż walka o wolność byłaby możliwa tyko wówczas, gdyby istniało wzajemne zrozumienie między chłopami i inteligencją. W dramacie jednak tej współpracy brak. Wzajemny stosunek chłopów i inteligencji uważał autor za problem dość złożony. Inteligenci i chłopi żyli we wrogich wzajemnie światach. W takiej sytuacji powstanie zbrojne było niemożliwym do podjęcia zarówno przez jednych, jak i przez drugich. Inteligenci, w których myśleniu pokutowały przemądrzałe relikty szlachetczyzny, roztopili ideę niepodległości w poetycznym widzeniu świata, zaś potężne chłopstwo, to siłą ślepa, niezdolna do samodzielnego działania. Próba zorganizowania wspólnej walki skończyła się niepowodzeniem. Panowie nie potrafili kierować chłopami, Polska była dla nich “wielką rzeczą” jedynie w słowach, nie mieli oni twórczej siły ani programu działania. Chłopski przedstawiciel - Janek zaprzepaścił szansę wolnościowego zrywu marząc o “pawich piórach”. W wymowie tego epizodu stawianiem własności prywatnej ponad sprawami publicznymi i narodowymi.