Istota agrobiznesu

Procesy transformacji gospodarki żywnościowej w Polsce, zapoczątkowane u schyłku lat osiemdziesiątych uwolnieniem cen rolnych, spowodowały głębokie zmiany własnościowe i organizacyjne całego rolnictwa i wywołały szczególne mechanizmy dostosowawcze podmiotów gospodarczych do warunków rynkowych. Zaistniały jednocześnie zjawiska regresu ekonomicznego objawiającego się spadkiem produkcji i wyraźnym ograniczeniem popytu na produkty żywnościowe oraz liberalizacji gospodarki, która umożliwia swobodny przepływ towarów i kapitałów oraz stworzyła możliwości rozwoju różnych szczegółowych działalności gospodarczych na terenach wiejskich. Szczególną rolę w tych zjawiskach ekonomiczno-społecznych odgrywa kompleks gospodarki żywnościowej przyjmujący nazwę agrobiznesu, który poprzez wielostronny rozwój powiązań gospodarczych przedsiębiorstwa rolniczego z jego otoczeniem rynkowym kreuje nową rzeczywistość o dynamicznej i zmiennej strukturze. Agrobiznes to złożone pojęcie ekonomiczne wyprowadzone z analizy historii gospodarki rolnej i jej powiązań z resztą gospodarki narodowej i określające część systemu gospodarczego związaną z wytwarzaniem, przetwórstwem i dystrybucją żywności. Agrobiznes obejmuje trzy główne agregaty lub podzespoły ekonomiczne:

1. zespół zaopatrzenia, w którym znajdują się wszystkie przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe i usługowe wytwarzające środki do produkcji rolnej od maszyn, nawozów mineralnych i pasz przemysłowych do linii technologicznych pozyskiwania mleka czy oprogramowania komputerowego analiz opłacalności produkcji; w zespole tym funkcjonują także liczne firmy usługowe, doradcze i badawcze dostarczając rolnictwu wiedzy technologicznej czy nowinek organizacyjno-ekonomicznych: w ramach tego agregatu działają również producenci środków produkcji dla przemysłu rolno-spożywczego;

2. zespół rolnictwa czyli farmingu - bezpośredniego wytwarzania surowców rolniczych, jest najbardziej spektakularnym i strategicznie chronionym działem agrobiznesu;

3. zespół przetwórstwa i obrotu rolnego to zespół podmiotów gospodarczych zajmujących się skupem płodów rolnych, przemysłowym przerobem surowca rolniczego, magazynowaniem artykułów żywnościowych ,handlem i gastronomia zaopatrujących indywidualnego konsumenta.

Schemat struktury agrobiznesu:

Inwestycje w agrobiznesie warunkiem rozwoju gospodarczego wsi polskiej

Przemiany ostatnich kilkunastu lat, jakie dokonały się w polskiej gospodarce stworzyły konieczność wdrożenia programów dostosowawczych również w rolnictwie. Okres adaptacji polskiego rolnictwa do gospodarki rynkowej będzie procesem długotrwałym. Przyszło nam żyć w okresie niezwykle ważnym i doniosłym, kiedy to należy określić jakie ma być optymalne usytuowanie polskiego rolnictwa w stosunku do Unii Europejskiej, do której zamierzamy dołączyć oraz do gospodarki światowej. Niezbędna staje się więc zmiana charakteru środowiska wiejskiego w kierunku jego wielofunkcyjnego rozwoju. Konieczne jest więc poczynienie inwestycji mających na celu przeobrażenie zaniedbanej gospodarki rolnej. Inwestycje według „Nowej Encyklopedii PWN” to „nakłady dokonywane w celu stworzenia lub zwiększenia środków trwałych, które przyczyniają się do wytworzenia dla przyszłego spożycia strumienia dóbr i usług; (...) Inwestycje wiążą się w sposób konieczny z poświęceniem na rzecz konsumpcji w przyszłości zarówno bieżącej konsumpcji, jak i produkcji dóbr inwestycyjnych służących produkcji dóbr konsumpcyjnych”. Koniecznym stało się więc opracowanie programów i planów rozwojowych umożliwiających dostosowanie rolnictwa i gospodarki żywnościowej do wymogów UE. Podstawowymi uwarunkowaniami realizacji planu dotyczącego strategii rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich są:

1. Bariery tkwiące w samym rolnictwie i na obszarach wiejskich

• zatrudnienie w rolnictwie i struktura obszarowa gospodarstw-w Polsce w przeciwieństwie do UE znaczna część społeczeństwa utrzymuje się wyłącznie z pracy w rolnictwie (28% ogółu pracujących), a średni areał gospodarstwa wynosi w Polsce ponad 8 ha użytków rolnych podczas gdy w krajach UE wynosi przeciętnie 16 ha,

• struktura osadnictwa i przestrzenne zagospodarowanie środowiska wiejskiego-zapóźnienia w rozwoju infrastruktury społeczno - gospodarczej, rzutują na możliwości rozwoju funkcji pozarolniczych na obszarach wiejskich,

• zdolności akumulacyjne i inwestycyjne sektora-z ocen Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej wynika, że zaledwie 20-25% gospodarstw rolnych, przede wszystkim większych obszarowo, osiąga dochody pozwalające na reprodukcję rozszerzoną i inwestowanie w rozwój, a około 30% oczekuje poprawy warunków gospodarowania,

• zdolności adaptacyjne znacznej części gospodarstw, a także przedsiębiorstw przemysłu spożywczego do warunków rynkowych, w tym do organizowania się w grupy wspólnego interesu-nadal brak jest ścisłych powiązań pomiędzy producentami rolnymi a przedsiębiorstwami przemysłu rolno - spożywczego oraz handlem hurtowym,

• jakość produktów,

• wykształcenie i umiejętność korzystania z nowych technologii i funkcjonowania w warunkach rynkowych - wiele do życzenia pozostawia wykształcenie ludności wiejskiej (wyższe posiada 2% ludności, 17,8%-policealne i średnie, 28,4%-zasadnicze i aż 51,8%-podstawowe i niepełne podstawowe);

2. Uwarunkowania makroekonomiczne - nie można rozpatrywać bowiem problemów rolnictwa w oderwaniu od sytuacji w całej gospodarce: wzrostu PKB i dochodów ludności, inflacji i bezrobocia;

3. Postęp w negocjacjach o członkostwo w UE i procesie dostosowania sektora rolnego do konkurencji w ramach UE.

Wobec takich uwarunkowań przedstawiono następujące cele polityki rolnej:

• poprawa sytuacji dochodowej rolników,

• zwiększenie konkurencyjności na rynkach krajowych i zagranicznych,

• poprawa warunków życia i pracy mieszkańców wsi,

• przygotowanie do integracji z UE.

W 1999 roku Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowało program operacyjny, którego celem ma być szeroko pojmowana aktywizacja rolnictwa polskiego. Jednym z priorytetowych zadań tego programu są inwestycje w gospodarstwach rolnych. Traktując rolnictwo jako istotny element gospodarki i podstawę rozwoju terenów wiejskich, uznano za jeden z ważniejszych elementów polityki państwa wsparcie procesów modernizacji gospodarstw rolnych. Celem podejmowanych działań jest tworzenie silnego, żywotnego sektora gospodarstw rolnych, które poprzez zorientowaną na rynek, efektywną produkcję, zapewnia konsumentom bogatą i dobrą jakościowo ofertę produktów żywnościowych, a jednocześnie stanowić będą miejsce życia, warsztat pracy i źródło dochodów dla poważnej części ludności wiejskiej. Założeniem polityki państwa jest też kształtowanie produkcji rolnej zgodnie z wymogami ochrony środowiska i zachowania krajobrazu. Biorąc pod uwagę sytuację polskiego rolnictwa, a zwłaszcza potrzeby inwestycyjne związane z dostosowaniami do standardów jakościowych, higienicznych i ochrony środowiska, za dziedziny priorytetowe uważa się:

• restrukturyzację produkcji roślinnej i zwierzęcej,

• modernizację gospodarstw specjalistycznych,

• zapobieganie zanieczyszczaniu środowiska w wyniku działalności rolniczej.

Inwestycje w gospodarstwach rolnych, po przeprowadzonej przez poszczególne województwa analizie SWOT, muszą prowadzić do:

1. Poprawy jakości produkcji rolnej,

2. Wzrostu dochodowości - obniżenia kosztów produkcji,

3. Modernizacji produkcji rolniczej,

4. Utworzenia gospodarstw specjalistycznych, niezbędnych do prowadzenia produkcji towarowej,

5. Poprawy standardu i estetyki gospodarstw rolnych.

W warunkach polskich tu i teraz najbardziej istotnym staje się wypracowanie przejrzystych i akceptowalnych społecznie mechanizmów łączenia strumieni inwestycyjnych. W ramach pomocy krajów Unii Europejskiej realizowane są obecnie trzy programy pozwalające Polsce na pokonanie przepaści, jaka dzieli poziom rozwoju sektora rolniczego w naszym kraju i w krajach wysoko rozwiniętych. Są to:

• ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-accession) czyli Instrument dla Polityki Strukturalnej na rzecz Akcesji,

• SAPARD (Support for Pre-accession Measures forAgriculture and Agriculture and Rural Development) czyli Przedakcesyjny Instrument Wsparcia dla Rolnictwa i Obszarów Wiejskich,

• PHARE.

Program ISPA jest nakierowany na realizację dużych projektów inwestycyjnych wspomagających rozwój sieci transportowej oraz przedsięwzięć infrastrukturalnych z zakresu ochrony środowiska, zwłaszcza w takich dziedzinach jak: gospodarka i zarządzanie zasobami wodnymi, ich ochrona, rozwój sieci drogowej, telekomunikacji. Przedsięwzięcia te musza jednak mieć znaczący wpływ na ochronę środowiska oraz transportowych powiązań infrastrukturalnych. Udział ISPA w dofinansowaniu tych projektów może dochodzić nawet do 75% planowanych nakładów publicznych, zależy on jednak od dostępności środków krajowych, zdolności przedsięwzięcia do przynoszenia dochodów, a w przypadku inwestycji z zakresu ochrony środowiska - do stosowania zasady „zanieczyszczający płaci”. Niewielka część środków (do 2%) może zostać przeznaczona na pomoc techniczną powiązaną bezpośrednio z realizowanymi projektami w obu wymienionych sferach.

Ze środków ISPA Polska chce sfinansować od 2000 roku budowę 16 wielkich oczyszczalni ścieków i transeuropejskich linii kolejowych oraz autostrad.

Program SAPARD służy wsparciu rolnictwa oraz harmonijnemu, wielofunkcyjnemu rozwojowi obszarów wiejskich. Jego nadrzędnym celem jest ułatwienie procesu integracji sektora rolnego poprzez przyspieszenie przyjmowania dorobku UE w tym sektorze, stymulowanie rozwoju obszarów wiejskich, restrukturyzację gospodarki żywnościowej. U podstaw programu SAPARD leży doświadczenie Komisji Europejskiej z realizacji programów Funduszy Strukturalnych w krajach członkowskich. Dzięki niemu możemy korzystać z wsparcia UE w ramach inwestycji w gospodarstwach rolnych, przetwórstwa i dystrybucji artykułów rolnych, doskonalenia struktur kontroli jakości, nadzoru weterynaryjnego i fitosanitarnego, technologii produkcji rolnej przyjaznej dla środowiska naturalnego i krajobrazu wiejskiego, dywersyfikacji gospodarki w celu tworzenia nowych miejsc pracy i źródeł dochodów, usług w zakresie zarządzania gospodarstwami, tworzenia grup producenckich, odnowy wsi i ochrony dziedzictwa kulturowego, tworzenia i unowocześniania systemu rejestracji gruntów, ich scalania , poprawy struktury, szkoleń zawodowych, doskonalenia infrastruktury na obszarach wiejskich (sieć wodociągowa i kanalizacyjna, gospodarka odpadami stałymi, telefonizacja, modernizacja sieci energetycznej, gazownictwo, alternatywne źródła energii, drogi lokalne), zagospodarowania zasobów wodnych, racjonalnej gospodarki lesnej, informacji, pomocy doradczej i szkoleniowej na rzecz realizacji programu.

Program SAPARD w szczególności realizuje działania związane z:

1. Poprawą przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych

• wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu produktów pochodzenia zwierzęcego,

• wsparcie i restrukturyzacja przetwórstwa i poprawa marketingu owoców i warzyw;

2. Inwestycjami w gospodarstwach rolnych

• restrukturyzacja produkcji mleka,

• modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt rzeźnych,

• zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska w wyniku działalności rolniczej;

3. Rozwojem i poprawą infrastruktury obszarów wiejskich

• zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wodę wraz z uzdatnianiem oraz odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych i odpadowych,

• gospodarka odpadami stałymi,

• drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich,

• zaopatrzenie w energię,

• telekomunikacja;

4. Różnicowaniem działalności gospodarczej na obszarach wiejskich

• dotacje na inwestycje w dziedzinie różnicowania działalności gospodarczej na obszarach wiejskich,

• informacja, marketing i promocja,

• programy rolnośrodowiskowe i zalesianie.

W programie PHARE 2000 znaczne środki przeznaczone są na przygotowanie administracji szczebla centralnego i lokalnego oraz całego systemu instytucjonalnego do absorbcji funduszów przedakcesyjnych, a po uzyskaniu członkostwa w Unii do korzystania z pomocy strukturalnej. Poza wzmocnieniem administracji, 40% PHARE 2000 jest przeznaczone na rozwój terytorialny, 10% na współpracę przygraniczną, kilkanaście procent na rozwój obszarów wiejskich i kilka procent na uszczelnienie granicy wschodniej.

Główną instytucją wspierającą ze środków publicznych przedsięwzięcia na obszarach wiejskich jest powołana na wzór instytucji działających w państwach Unii Europejskiej Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która została wyposażona w instrumenty pozwalające kierować środki finansowe przeznaczone na wsparcie różnych dziedzin życia na wsi. W ciągu kilku lat działalności Agencja zdobyła bogate doświadczenie w zarządzaniu i tworzeniu nowych programów wspierających:

1. Przedsięwzięcia inwestycyjne w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym, usługi na rzecz rolnictwa,

2. Przedsięwzięcia tworzące nowe, stałe miejsca pracy na terenach wiejskich zapewniające dodatkowe, alternatywne źródła dochodów ludności rolniczej,

3. Przedsięwzięcia z zakresu infrastruktury techniczno-produkcyjnej terenów wiejskich (wodociągi, kanalizacja, telefonizacja, budowa i modernizacja dróg oraz budowa oczyszczalni ścieków),

4. Rozwój rynków hurtowych i giełd rolnych,

5. Podnoszenie i zmiana kwalifikacji zawodowych mieszkańców wsi

Agencja stosuje różne formy wsparcia wymienionych wyżej przedsięwzięć. Beneficjenci pomocy finansowej Agencji, w zależności od realizowanego przedsięwzięcia, mogą ubiegać się o pomoc w postaci dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych i obrotowych, gwarancji i poręczeń kredytowych, dotacji do przedsięwzięć z zakresu infrastruktury techniczno-produkcyjnej wsi, dotacji wspierających działalność związaną z podnoszeniem i zmianą kwalifikacji zawodowych, doradztwem oraz informacją w rolnictwie i jego otoczeniu. Przekazane przez Agencję w latach 1994-1998 środki umożliwiły zaopatrzenie w bieżącą wodę blisko 342 tys. gospodarstw rolnych, podłączenie do sieci kanalizacyjnej około 83 tys. zagród wiejskich, uzyskanie telefonów przez ponad 114 tys. rodzin zamieszkałych na wsi oraz modernizację i budowę 2,8 tys.km dróg gminnych. Ponadto ,w latach 1994-1998 Agencja wspomogła budowę 661 stacji uzdatniania wody, 336 oczyszczalni ścieków i 22 central telefonicznych na terenach wiejskich. Bardzo ważną rolę we wprowadzaniu wszelkich poczynań inwestycyjnych ma szerokie uspołecznienie działań, przekonanie samej ludności wiejskiej o ich konieczności, właściwe ukierunkowanie, które będzie gwarantem powodzenia każdego programu.

Inwestycje w agrobiznesie pozwalają na dokonanie daleko idących przemian w sektorze rolnym naszej gospodarki, zaniedbanym, z niekorzystnymi zjawiskami powstałymi na skutek upadku PGR, związanymi z bolesnym bezrobociem i marazmem społeczności wiejskiej. Dzięki inwestycjom możliwe jest zaktywizowanie środowiska wiejskiego, pokonanie różnic w zakresie dochodów, możliwości kształcenia i korzystania z dóbr kulturalnych między ludnością miejską i wiejską, a w końcu - co najważniejsze - dostosowanie naszego rolnictwa do warunków obowiązujących w Unii Europejskiej i dalszych perspektyw rozwojowych.

„Funkcjonowanie agrobiznesu” Praca zbiorowa pod redakcją J.Ferenca, WSRP, Siedlce 1994

„Agrobiznes w aspekcie prognozowania zjawisk gospodarczych w regionie” Wydawnictwo Wydziału Ekonomiki i Organizacji Gospodarki Żywnościowej Akademii Rolniczej w Szczecinie, Szczecin 1996

Wg wyników spisu rolnego 1998 rok

„Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich” Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Warszawa 1998

Magazyn Rolniczy „AURA” nr 7-8/2000

„SAPARD. Program operacyjny dla Polski” Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Wydawnictwo ODR Koszalin

Na podstawie „Rola ARiMR w przemianach strukturalnych rolnictwa i na obszarach wiejskich oraz w procesie integracji z Unią Europejską” dr inż.M.Mielniczuk, Wydawnictwo ODR, Koszalin

1

AGROBIZNES

Banki Handel Usługi

Produkcyjne

OBSŁUGA PRODUKCYJNA

Produkcja środków produkcji dla przem. Spoż.

Produkcja środków produkcji dla rolnictwa.

Przemysł

spożywczy

Gospodarstwa

rolnicze

KONSUMENCI ŻYWNOŚCI

---