Badania Kulturowe
1.Badania kulturowe a literaturoznawstwo
Badania kulturowe- cultural criticism nie mają sprecyzowanego przedmiotu, metody, nie są też związane z żadnym językiem narodowym;
Przedmiotem jest powiem szeroko pojęta kultura, matoda zaś zastępowana jest przez konglomerat cząstkowych strategii; clutural critisism zajmuje się badaniem wszystkiego co daje się badac w przestrzeni kultury: tania literatura popularna, teksty muzyki rozrywkowej, turystyka, pornografia itd.
Badania kulturowe wykorzystują założenia semiotyki, feminizmu, postkolonializmu, dekonstrukcji, psychoanalizy. [ rówżnorodnośc metodologiczna]
Badania kulturowe burzą anachroniczny sposób myślenia o literaturze, jej specjalnej pozycji w kulturoweym uniwersum, estetyczną autonomię; czasami za zaczenie estetyczne odpowiedzialna jest opinia społeczeństwa.
w obrębie C.C rozszerza się znaczenie literatury - nie są to już tylko teksty literackie, lecz wszystkie praktyki symboliczne, które przedstawiają nam rzeczywistośc.
czytanie to orientowanie się w świecie.
badanie literatury to badanie kultury, jest interwencją polityczną, opartą na budowaniu jakiejśc wspólnoty.
Codziennośc- Michael de Certeau - praktyki życia codziennego to sposoby w jakie działa jednostka , nasycając swój świat znaczeniem. „Badanie praktycznej codzienności” to praktyczna nauka o tym co jednostkowe, nie zas nauka o tym jedynie co racjonalne, i wyabstrachowane od przypadkowości. Nie ma taktyk, strategii, za pomocą których mogą posługiwac się użytkownicy wytwarzający własne znaczenia. |
Pytania kulturowe - dotyczą dzieła literackiego i jego związków z kulturą, która wpisana jest w tekst, uznana przez czytelników. Tesksty kulturowe nie odsyłąją jednak do zewnętrznie istniejącej wobcenich kultury, gdyż same w sobie są wytworami owej kultury, gdyż wchłoneły w siebie wartości i konteksty kultury.
2.Praktyki, symbole, ideologie
Kultura - jest to system praktyk symbolicznych, zakorzenionych w określonej ideologii, opartych na wymianie.
znaki i symbole tłumaczą człowiekowi rzeczywistośc, pomagają zrozumiec i wpłynąc na otaczającą rzeczywistośc. Definuje się na tego podstawie swoją tożsamośc. Człowiek czynnie tworzy w tworzeniu kultury, zderza się ze znaczeniami które wytwarzane sa w okreslonym czasie, miejscu związane są z określoną kulturą. Człowiek porównuje owe znaczenia z własnym sposobem myslenia, wyobrażen jakie posiada na temat rzeczywistości. Konstruuje tym samym własną tożsamośc kulturową, ponieważ nie jest ona z góry nadana, a stanowi własny świadomy wybór. Ludzie nieustannie wymieniaja się między soba zdaniami, poglądami, wiadomościoami. Kultura jednak wytwarza mechanizmy obrony, kontroli wymiany . Kontrolą może być stopien przyswojenia wiedzy na temat reguł społęcznych , co wpływea tez na to kim jesteśmy. Kultura nie jest także wykładnikiem estetycznej doskonałości, który to musi być osiąhgnięta aby móc być w pełni cywilizowanym człowiekiem. Nie ma w niej także ściśle wyznaczonych miejsc, hierarchii. Kultura jest jednak z pewnością [ o czym misał Raymond Williams, pionier badań kulturowych] rodzajem konkretnego żcyia, który wyraża pewne wartości i znaczenia nie tylko w sztuce, ale i w codziennych relacjach- instytucjach, zachowaniu. Analizą kultury w tym ujęciu będzie zatem wyjaśnianie tychże znaków, znaczeń, wartości. Również Clifford Geertz mówił o znaczeniu „ konstruowanym społecznie” które może zaistniec jedynie na polu gier jęyzkowych, dyskursywnych wspólnot, którw wyrasta tylko w konkretnym układzie społecznym, uformowana
Habitus - Pierre Bourdier- wytwarzanie indywidualnego systemu definicji, które jednostka przejmuje w wyniku rozmawitych sytuacji edukacyjnych (szkoła) i określających sposób postrzegania rzeczywistości. |
przez potok jakis wydarzeń.
Reprezentacja - w filozofii pokantonowskiej, jest to wyobrażenie rzeczywistości, które zasadniczo różni się od niej samej. |
||
Innośc- cecha przysługująca temu, kto wymyka się sub9iektywnej władzy przedstawienia. |
||
Socjologia wiedzy - rozwijająca się w Niemczech, zakładająca kulturowe zdeterminowanie wyników ludzkiej wiedzy. |
||
Kapitał kulturowy - Pierre Bourdieu- określenie stopnia posiadanej wiedzy i kwalifikacji niezbędnych jednostce by weszła w krąg pożądanych instytucji kulturalnych. Kapitał wiedzy pozwala sprawowac posiadaczowi władzę. |
||
Według Geertza znaczenia są wytwarzane w głowie, a następnie przekładane na rzeczywtistośc, lecz wytwarzane są w przestrzeni wymbolicznej, do której należa uczestnicy procesu komunikacji społecznej. Rzeczywtistosc w której żyjemy, to rzeczywistośc w której wytwarzamy znaczenia, które pomagają określic nasze miejsce w tejże przestrzeni. Podstawowe założęnia badań kulturowych : rzeczywistośc nie jest neutralnym przedmiotem badań, lecz środowiskiem, w którym ludzie tworzą wartości i znaczenia. Naeży zatem badac rzeczywistosc nie samą w sobie, ale to co w niej wypowiadamy, myślimy.
np. profestor na uniwersytecie, który przekazuje wiedze swoim studentom, którzy mogą się z nią zgadzac lub też nie. Zyskuje tym ich przyjaźń , uznanie lub też gniew i niechęc. Jednak instytucja uniwersytetu wymuszaq na prof. Określone zachowania , które ograniczają swobodę. Kultura w której żyje opiera się na wytwarzaniu ocen i wartości, które determinują zachowanie profesora. Opiera się na wymianie dóbr materialnbych, duchowych, zaprojektowanych wg. Określonych modeli . Wykłądy na uniwersytecie są zatem praktyką symboliczną, gdyż prof. Wytwarza znaczenie i je rozpowszechnia. Gdy któs zaczyna podzielac jego poglądy , wówczas zaczyna używac tego samego lub podobnego języka, tworzy się wspólnota interesów. Uniwersytet jako umowny przykłąd kultury. Ludzie żyjący w swoich środowiskach nieustannie produkują i odczutyją produkowane przez innych znaczenia, kierują się określonymi poglądami, wyobrażeniami na temat rzeczywtistośc.
teoria gier językowych - Ludwiga Wittensteina - „granice mojego języka są granicami mojego świata”. Język nie jest już obrazem świata, ale zbiorem społecznie określanych gier, praktyk, których zdolnośc wynika z ich skuteczności życiowej. Znaczenie i rozumienie świata nie wytwarzane niezależnie od konktretnej praktyki językowej, ta zaś nigdy nie może być pojedyncza.
teoria antropologia interpretatywna - Clifford Geertz, przekonanie że uniwersum symboliczne organuzuje wyobraźnię każdej grupy społecznej - Papuasi, Indianie, Navajo, golfiarzem, fizycy jądrowi- jest pochodną tego, jak oni sami wyobrażają sobie swój świat i jak „organizują swój świat znaczeń”. Badanie kultur obcych ludów, ale także badanie własnej kultury wymaga dotarcia do tego za kogo się one uważąją , co wg. Własnego przekonania czynia i jaki cel przypisują podejmowanym przez siebie działaniom. Obcośc nie jest zamkniętą w granicach nieprzeniknionej subiektywności, lecz ulega inscenizacji w ramach określonej społęczności, zbiorowości, albowiem znaczenie jest konstytuowane społecznie.
3.Angielskie źródła
Badania kulturowe nie są dziedziną jednorodną, używają wilele rozmaitych języków do swych analiz, przyjmują różne punkty widzenia.
Trzy wielkie tradycje cultural criticism :
Początków jednego z najbardziej wpływowych nurtów w krajach anglosaskich szukac należy w Anglii, w koncu lat 50 - Raymond Williams, Richard Hoggart, przesiąknięci marksizmem, opublikowali swe ksiązki dot. Społeczeństwa kultury, literatury. Punktem wyjścia było dowartościowanie kultury robotniczej w Anglii; obydwoje negatywnie odnosili się do obowiązujących wówczas poglądów F. R. Leavisa, kt. Usankcjonował kanon tradycyjnej kultury angielskiej ( wyłączając z tego pisarzy zbyt nowoczesnych), twierdząc też , że jedynie literatura ma dostęp do śiadomości różnych mo zliwości życia, wykluczając z tego inne formy sztuki. Williams i Hoggart postawnowili zając się tym co zostało wykluczone z obszaru krytyki literackiej- rozmaitymi przejawami sztuki popularnej, jej użytkownikami, gł.klasą robotniczą. Niwelowali różnice między kulturą wysoką a niską. Hoggar otorzył także centrum , kt. Zajmowało się kształceniem adeptów badań kulturowych. W centrum nie posługiwano się wyraźną metodą badań, nie było określonego przedmiotu badań. Zajmowano się ogłoszeniami pracowymi, komksami, reklamą, modą, architekturą, kinem , muzyką rockową, telewizją.
Od lat 70 stosowano do badań metodę hegemonii w kt. Ideologiczny wpływ jednej teorii podporządkowywał sobie inną klasę, nie za pomocą siły lecz kompromisu. Wiążało się to z posiadaniem kapitałów w nowoczesnym świcie, w postaci mediów , a hegemonia objawiała się na poziomie kultury popularnej.
Badania kulturowe w Anglii swoim gł.punktem badan ustanowiły kwestie polityczne i klasowe. Dominowało połączenie marksizmu( pojęcie interpelacji, czyli powoływania jednostki do roli podmiotu przez określoną ideologię, która wmawiana jest podmiotowi, iż jego działania są wynikiem wolnej woli, choc tak naprawdę wynikają z przymusu zajmowanej pozycji), psychoanalizy( podmiot zajmuje określone miejsce w porządku symbolicznym z podowu obcych mu znaków wydających się być zakorzenionymi w kulturze), semiotyki. Wypływało przez to przekonanie o konstruowaniu podmiotu przez ideologię,którą to natychmiast utożsamiano z kulturą.
Ideologia - oznaczenie badań nad ideami, zakładające racjonalne dociekanie źródeł idei, w celu odróżnienia prawdziwej wiedzy od potocznej opinii lub wierzeń religijnych. W rozumieniu marksistowskim ideologia oznaczała zbiór postaw maskujących prawdziwą naturę życia społecznego, uzasadniając w ten sposób panowanie jednej grupy nad drugą. |
4.Nowy wspaniały świat
W Stanach Zjednoczonych ten sam okres oznaczał rządy republikańskie ( Reagan , Bush) , a badania kulturowe wtedy zaczęły być prowadzone w amerykańskiej Akademii. W wielokulturowej Ameryce, zdominowanej przez kulturę popularną , analiza kulturowa była niezbędną strategią hermeneutyczną odsłaniającą mechanizmy życia codziennego. Amerykańskie badania kulturowe zrezygnowały z czytania tekstów dla nich samych, przechodząc szybko do problemów znacznie szerszych - medialnego konstytuowania znaczenia w społeczeństwie konsumpcyjnym.
Pionierami takiej postawy w Ameryce byli przedstawiciele szkoły francuskiej, Adorno, Horkheimer, kt. Poświęcili jeden rozdział ze swej ksiązki na przemysł kulturalny jako nieszczęsna konsekwencja samowładztwa instrumantalnego rozumu ignorującego życie samo.
rozwijał się także paradygmat tekstualny, E.Saida, powiązana z dekonstrukcją Derridy. Said zestawiał ze sobą postawy Derridy oraz Foucaulta, dochodząc do wniosku iż pierwsza redukuje praktyki dyskursywne jedynie do tekstualnych śladów, seperuje teksty od świata, gubiąc kulturowy wymiar analizy; druga zaś kładła silny nacisk na społeczne reguły konstruowania tekstów , mocno je w nich zanurza.
Derrida starał się uwolnic jedne „znaczące” signifiants i umieścic je w relacji z innymi signifiants, Foucault starał się zas opisac usytuowanie signifiants w kulturze, sposoby jego wytwarzania.
Wyjsciem z tego, rozwiązaniem pomiędzy była teoria Scholesa, którwy mówił, iż należy otowrzyc drogę między tekstami literackimi i tekstami społecznymi, w kt.żyjemy. Tak należy skonstruowac kategorię lektury, by objąc nią wszystkie zjawiska kultury, bez hierarchii wartościujących.
5. Mit i ideologia
Związane było z traumatycznym wydarzeniem we Francji - wojna w Algierii- Rolland Barthes skupił się na skrupulatnej analizie ideologicznej życia codziennego we Francji [ gazety , kino, reklama, itd.] i odsłananiu mechanizmów , dzięki którym to co historyczne zostaje uznane za naturalne przez kulturę mieszczańską. Pomieszanie natury z historią Barthes uznał za współczesny przejaw mitotwórstwa, mistyfikacji.
W świetle semiologii mowa dotyczny nie tylko języka ale i każdego komunikatu, a więc także obrazów, rzeczy, kt.przypisuje się jakąs wartośc. Mowa kt. Wkracza w przestrzen kultury jest przez nią natychmiast zachowywana i przerabiana na wtórny system semiologiczny ( mit dla Barthesa) . W przestrzeni komunikacji bardzo często dochodzi do kradzieży mowy, a złodziejem jest ten kto ma wpływ na media. Mowa wraca w odmienionej postaci. Przyswojona natychmiast przez odbiorców , użyta do demistyfikacji rzeczywistości . Jeśli mitologia wspiera się zatem na rzeczywistości , jaką chcielibyśmy mieć, dlatego je tworzymy, mitolog wręcz odwrotnie stara się uchronic rzeczywtistośc od mitologizacji, nadmiernej ideologizacji.
Teoria ideologii Louisa Althussera - ideologia jest to nieuchronne i wyobrażone zapośredniczenie między człowiekiem a jego rzeczywistością, Jako taka ideologia nie jest wytworem podmiotu lecz przekształca jednostkę w podmiot, który jest jej efektem [ jak Boga kocham nic z tego nie rozumiem a staram się jak najjaśniej to opisac , E.K ].
Władza - koncept intensywnie używany w pracach M.Foucaulta , kt. rozumiał władzę jako efekt działań zinstytucjonalizowanych dyskursów ustanawiających podmiot. Władza istnieje w stanie dyskursywnym czyli anonimowym. |
6.Wiedza / ujarzmienie/ władza
podmiot - w języku ang. Subject, w języku francuskim le suject oznacza zarówno podmiot w sensie filozoficznym , jak tez „poddany” w sensie politycznym.
O tym pisał M. Foulcaut , kt. dowodził, że nowoczesna kultura zachodnia powstała wskutek instytucjonalizowania technik dyscyplinujących , zrodzonych w więzieniach, innych obecnych w najdrobniejszych sektorach życia. Jednostka zostaje poddana dyscyplinującym mechanizmom władzy państwowej, kt. wpływa nie tylko na swobodę mówienia, myślenia ale tez na to kim można być. Podmiot jest już w swej definicji ujarzmiony, przez instytucje kontroli i dyscypliny. Analiza zmierza więc do odsłonięcia owych mechanizmów ujarzmiania jednostki, przekształcania jej w podmiot polityczny. F. zanalizował szaleństwo, i doszedł do wniosku, iż jest ono skutkiem ideologicznego wykluczenia, niż raczej przyczyną.
Wpływ Foucaulta na badania kulturowe był ogromny, ze względu na 4 najważniejsze wątki :
Genealogia - stara się pokazać sposób formowania przedmiotów wiedzy i to, jak są one społecznie dyscyplinowane. Genealog nie wierzy w przyrodzoną neutralność pojęć, stara się zatem odsłonić mechanizmy prowadzące do ich wyłonienia się, utrwalenia w historii. |
- po raz pierwszy sformułowana koncepcja dyskursu, który nie przedstawia uprzednio istniejącej rzeczywistości lecz ją dyscyplinuje, produkuje dyscypliny wiedzy i na tym samym kontroluje ich przedmioty [ czytałam książkę tego gościa właśnie o dyskursie, słowo daje to był głąb albo coś. no takie wariactwa tam opisał- ale to poza protokołem ] .
- przekonanie, że władza produkuje wiedzę, której następnie używamy do nadzorowania jej przedmiotów
- koncepcja podmiotu jako efektu ujarzmienia ciała jednostek przez władzę, która powołuje podmiot do istnienia po to tylko by mieć nad nim kontrolę i przekształcić go - za pomocą określonych technik. Całkowita eliminacja sfery niepoddanej kontrolującemu spojrzeniu władzy jest wg F. najbardziej charakterystycznym znakiem kultury nowożytnej
- koncepcja mikrofizyki władzy, wykorzystywanej przez organy i instytucje, ale istniejąca już na poziomie życia codziennego, w szkołach, instytucjach publicznych, armii, fabrykach itd. Władza nie należy do nikogo, rozsiana jest w życiu publicznym.
Przemoc symboliczna - Pierre Boudiere - uznanie, że język nie jest prostym narzędziem komunikacji, lecz przejawem walki między jednostkami, grupami do kt. Należą. Język jest częscią gry wymiany kulturowej, która nie jest neutralna lecz zakłada konflikt interesów, walkę o władzę symboliczną. |
Owe 4 tezy wspierają się na dwóch mocnych przesłankach dot. kultury i pomiotu oraz języka :
- kultura jest miejscem konfliktu między władzą a jednostką, która by przetrwać musi zostać ujarzmiona. Podmiot jest funkcją władzy.
- kultura jest efektem zderzających się ze sobą praktyk dyskursywnych.
7. Podsumowanie -
badania kulturowe nigdy nie było i nadal nie są jednorodną dyscypliną
uprawiane są bez troski o metodologiczny rygor,
niezwykle popularne na amerykańskich uniwersytetach
co łączy myślenie amerykańskie, francuskie, angielskie o kulturze ?:
- w perspektywie badań kulturowych sens jest produktem praktyki społecznej, wielu nierzadko skonfliktowanych ze sobą praktyk społecznych, z których każda stara się narzucić własny sposób legitymizacji wytworzonego przez siebie sensu
- literatura jest jedną z wielu, a nie najważniejszą, z prakt5yk symbolicznych, poddanych społecznym regułom produkcji i kontroli.
- autor i czytelnik nie są jednostkami z krwi i kości, lecz spełniają określone funkcje dyskursywne, zajmują miejsce nadrzędnie wyznaczone im przez ideologię, lub strukturę społeczną. Autor i czytelnik zostają powołani do tych ról nie przez własne wybory, lecz przez panujące ideologie, sposoby kulturowego usytuowania : płeć, przynależność klasowa, etniczna.
- każdy tekst jest zideologizowany, kryjąc w sobie zbiór wyobrażeń na temat świata.
- interpretacja dotyczy wszystkich rodzajów tekstów i wypowiedzi, czy to językowych czy obrazowych, należących do kultury niskiej czy wysokiej , i jest ujawnieniem tych założeń.
- badanie literatury jest interwencją polityczną (budowaniem jakiejś wspólnoty).
1